Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZ 27/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi P. M.
o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 12 kwietnia 2012 r.,
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o podleganie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 stycznia 2015 r.,
zażalenia ubezpieczonego na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 30 maja 2014 r.,
1. oddala zażalenie w części dotyczącej orzeczenia zawartego
w punkcie 2 zaskarżonego postanowienia,
2. odrzuca zażalenie w części dotyczącej punktu 1 i 3
zaskarżonego postanowienia,
3. przyznaje radcy prawnemu M. F. od Skarbu Państwa - Sądu
Okręgowego w Ł. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł powiększoną o
stawkę należnego podatku od towarów i usług - tytułem zwrotu
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w
postępowaniu zażaleniowym oraz kwotę 22,20 (dwadzieścia dwa
2
zł 20 groszy) tytułem zwrotu wydatków radcy prawnego z urzędu
w postępowaniu zażaleniowym,
4. oddala wniosek pełnomocnika z urzędu w przedmiocie
kosztów radcy prawnego w pozostałej części.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 12
kwietnia 2012 r. zmienił zaskarżony apelacją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. z dnia 1
czerwca 2011 r. i oddalił odwołanie ubezpieczonego P. M. od decyzji organu
rentowego z dnia 19 października 2009 r. i z dnia 18 lutego 2011 r., wydanych w
przedmiocie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej.
P. M., reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu, wniósł skargę
kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12 kwietnia 2012 r., zaskarżając
ten wyrok w całości. Skarżący podniósł m.in. zarzut nieważności postępowania
przed Sądem pierwszej instancji, upatrując go w nienależytej reprezentacji organu
rentowego wskutek nienależytego umocowania jego pełnomocnika. Sąd Najwyższy
postanowieniem wydanym 25 stycznia 2013 r., I UK 563/12, odmówił przyjęcia
skargi kasacyjnej do rozpoznania, nie podzielając poglądu skarżącego o
nieważności postępowania.
Postanowieniem z dnia 9 sierpnia 2013 r. Sąd Apelacyjny odrzucił jako
wniesioną po terminie skargę P. M. o wznowienie postępowania, w której
sugerował on, że jego pełnomocnik z urzędu w postępowaniu zakończonym
prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 12 kwietnia 2012 r., nie
wykonywał właściwie swoich obowiązków, gdyż był chory po wypadku drogowym, a
zastępował go inny radca prawny. Odpis tego postanowienia wraz z uzasadnieniem
został doręczony 16 sierpnia 2013 r. pełnomocnikowi z urzędu.
Postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 9 sierpnia 2013 r. zostało
zaskarżone zażaleniem osobiście wniesionym przez ubezpieczonego 17
3
października 2013 r. Wraz z zażaleniem ubezpieczony złożył wniosek o
przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia.
Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2013 r. Sąd Apelacyjny odrzucił wniosek
o przywrócenie terminu (pkt 1); odrzucił zażalenie (pkt 2.), gdyż zostało ono
wniesione z naruszeniem przepisów o obligatoryjnym zastępstwie strony przez
profesjonalnego pełnomocnika. Postanowienie to także zostało doręczone
dotychczasowemu pełnomocnikowi ubezpieczonego w dniu 20 grudnia 2013 r.
W dniu 14 stycznia 2014 r. P. M. złożył pismo procesowe, zawierające
wypowiedzenie pełnomocnictwa pełnomocnikowi z urzędu ustanowionemu w
sprawie III AUa …/11 oraz wniosek o ustanowienie innego pełnomocnika z urzędu
dla potrzeb postępowania zażaleniowego przed Sądem Najwyższym. Sąd
postanowieniem z dnia 21 lutego 2014 r. ustanowił dla ubezpieczonego
pełnomocnika z urzędu na etapie postępowania zażaleniowego przed Sądem
Najwyższym. W wykonaniu postanowienia o ustanowieniu pełnomocnika z urzędu
Okręgowa Izba Radców Prawnych wyznaczyła pełnomocnikiem ubezpieczonego
radcę prawnego M. F.
M. F. w dniu 21 marca 2014 r. złożył zażalenie na postanowienie Sądu
Apelacyjnego z dnia 12 grudnia 2013 r., w sprawie III AUa …/12, wraz z wnioskiem
o przywrócenie terminu do jego wniesienia. Ponadto, wniósł także o przyznanie
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w wysokości 150%
stawki minimalnej oraz zwrot poniesionych wydatków w wysokości opłaty od
zażalenia. W zażaleniu zakwestionowano trafność poglądu przyjętego przez sąd
rozpoznający sprawę o wznowienie postępowania, że w postępowaniu o
wznowienie ubezpieczonego reprezentuje pełnomocnik, który był dla niego
wyznaczony w sprawie III AUa …/11, negowano prawidłowość doręczeń oraz
pouczeń dokonanych w sprawie, oświadczając w końcowej części zażalenia, że
„pełnomocnik wnosi jednocześnie zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 sierpnia 2013 roku ze względów jak powyżej”. Uzasadniając wniosek o
przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia, pełnomocnik ubezpieczonego
wskazał, że zawiadomienie o wyznaczeniu pełnomocnikiem otrzymał 14 marca
2014 r., w związku z czym wniosek złożony 21 marca 2014 r. został wniesiony w
terminie.
4
Postanowieniem z dnia 30 maja 2014 r. Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu
wniosku M. F. o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie
Sądu Apelacyjnego z dnia 12 grudnia 2013 r. wydanego w sprawie III AUa …/12
oraz zażalenia na to postanowienie, a także wniosku o przyznanie kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu: oddalił wniosek o
przywrócenie terminu (pkt 1.); odrzucił zażalenie (pkt 2.); przyznał od Skarbu
Państwa - Sądu Okręgowego w P. na rzecz radcy prawnego M. F. kwotę 147,60 zł
tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w drugiej
instancji (pkt 3.).
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu postanowienia wskazał, orzeczenie zawarte
w pkt 1 postanowienia z 12 grudnia 2013 r. nie podlega zaskarżeniu zażaleniem,
ponieważ nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie; jego kontrola
możliwa jest tylko w trybie art. 380 k.p.c. W konsekwencji zażalenie w części
skierowanej przeciwko rozstrzygnięciu zawartemu w punkcie 1 postanowienia z
dnia 12 grudnia 2013 r. podlega odrzuceniu jako niedopuszczalne na podstawie
art. 3941
§ 1 i § 3 k.p.c. w związku z art. 370 k.p.c.
Sąd Apelacyjny za niezrozumiałe uznał twierdzenie skarżącego „w części
nawiązującej do rzekomego doręczenia postanowienia z dnia 12 grudnia 2013 roku
„odwołującemu się w dniu 7 stycznia 2014 roku”. W ocenie Sądu Apelacyjnego z
akt sprawy bezspornie wynika, że odpis postanowienia z dnia 12 grudnia 2013 r.
został skutecznie doręczony pełnomocnikowi odwołującego się radcy prawnej J. M.
w dniu 20 grudnia 2013 r. W tych okolicznościach data 7 stycznia 2014 r.
wskazywana przez odwołującego nie może być traktowana jako data skutecznego
doręczenia zaskarżonego postanowienia w trybie art. 133 k.p.c. Sąd Apelacyjny
uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia, że do uchybienia terminowi do wniesienia
zażalenia na postanowienie z dnia 12 grudnia 2013 r. doszło bez winy
odwołującego się. Odwołujący się w sprawie niniejszej był reprezentowany przez
profesjonalnego pełnomocnika i nic nie wskazuje, aby występowały jakiekolwiek
obiektywne trudności w komunikacji pomiędzy pełnomocnikiem a odwołującym
uniemożliwiające przekazanie w terminie zakreślonym na wniesienie zażalenia na
postanowienie z 12 grudnia 2013 r. informacji co do zaskarżenia tego orzeczenia
przez pełnomocnika albo tego, co odwołujący się powinien uczynić, jeżeli tenże
5
pełnomocnik nie znajdował podstaw do wnoszenia środka zaskarżenia. W
konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że brak jest podstaw do przywrócenia terminu
do wniesienia zażalenia, co skutkuje odrzuceniem zażalenia jako spóźnionego na
podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. i art. 370 k.p.c.
Powyższe stanowisko należy w ocenie Sądu Apelacyjnego odnieść także do
zażalenia na postanowienie z dnia 9 sierpnia 2013 r., postanowienia podlegającego
odrębnemu zaskarżeniu, niepoddającemu się kontroli w trybie art. 380 k.p.c. przy
rozpoznawaniu zażalenia na postanowienie, którym odrzucono wniesione od tego
postanowienia zażalenie.
Powyższe postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 30 maja 2014 r.
pełnomocnik skarżącego zaskarżył do Sądu Najwyższego w całości zażaleniem
zarzucając naruszenie:
1. art. 91 k.p.c. w związku z art. 118 § 2 k.p.c. przez ich niewłaściwe
zastosowanie skutkujące nieprawidłowym przyjęciem przez Sąd, że
pełnomocnictwo z urzędu działa również w zakresie reprezentacji w postępowaniu
z nadzwyczajnych środków odwoławczych, podczas, gdy pełnomocnik z urzędu
ustanowiony jest, zgodnie z treścią art. 118 § 2 k.p.c. do czasu prawomocnego
zakończenia postępowania - co w przedmiotowej sprawie nastąpiło z chwilą
uprawomocnienia się w dniu 12 kwietnia 2012 r. wyroku w sprawie sygn. akt III AUa
…/11. Taka sytuacja w ocenie skarżącego powoduje brak skutecznego doręczenia
mu do chwili obecnej postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 12 grudnia 2013 r.
wraz z uzasadnieniem, a doręczenie tego postanowienia w dniu 20 grudnia 2012 r.
osobie niebędącej jego pełnomocnikiem w postępowaniu ze skargi o wznowienie
postępowania, a także brakiem skutecznego doręczenia do chwili obecnej stronie
skarżącej postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 9 sierpnia 2013 r. wraz z
uzasadnieniem, a doręczeniem tego postanowienia w dniu 16 sierpnia 2013 r.
osobie niebędącej pełnomocnikiem odwołującego się;
2. art. 327 § 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie skutkujące brakiem
pouczenia skarżącego, który nie był reprezentowany przez profesjonalnego
pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego, o treści przepisów o
obowiązkowym zastępstwie stron przez adwokatów lub radców prawnych oraz o
skutkach niezastosowania się do tych przepisów, co skutkowało wniesieniem przez
6
skarżącego zażalenia do Sądu Najwyższego z pominięciem przymusu adwokacko -
radcowskiego;
3. art. 133 § 3 k.p.c. przez jego zastosowanie polegające na przyjęciu, że
strona była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika podczas, gdy
strona od momentu prawomocnego zakończenia postępowania - co w
przedmiotowej sprawie nastąpiło z chwilą uprawomocnienia się w dniu 12 kwietnia
2012 r. wyroku w sprawie sygn. akt. III AUa …/11 - nie była już reprezentowana
przez profesjonalnego pełnomocnika i działała w postępowaniu sama, skutkiem
czego były braki doręczenia wszelkich postanowień wydanych przez Sądy po 12
kwietnia 2012 r. (po wydaniu wyroku przez Sąd Apelacyjny w sprawie III AUa …/11)
stronie skarżącej z uwagi na ich błędne doręczanie osobie nie będącej
pełnomocnikiem w sprawie; w związku z tym strona skarżąca nie miała możliwości
dochodzenia obrony swoich praw, jak również nie miała możliwości terminowego
wnoszenia zażaleń na postanowienia w postępowaniu w skardze o wznowienie
postępowania;
4. art. 233 k.p.c. w związku z art. 401 pkt 2 k.p.c. przez dokonanie błędnych
ustaleń faktycznych polegających na przyjęciu, że skarżący jest reprezentowany
przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego J. M., co pociągało
za sobą szereg nieprawidłowości procesowych mających negatywny z punktu
widzenia prawnego skutek dla skarżącego m.in. braki w doręczeniach skarżącemu
postanowienia z 9 sierpnia 2013 r., postanowienia z 12 grudnia 2013 r. co
doprowadziło do niemożności działania i obrony swoich praw, przede wszystkim
terminowego i skutecznego wnoszenia przez skarżącego środków odwoławczych;
5. nieważność postępowania polegającą na rozpoznaniu sprawy przez
sędziów podlegających wyłączeniu z mocy ustawy i wydanie przez Sąd Apelacyjny
postanowienia z dnia 30 maja 2014 r. w składzie sędziowskim, w którym
znajdowało się dwóch sędziów orzekających poprzednio w niższej instancji w
przedmiocie wydania zaskarżonego postanowienia z dnia 12 grudnia 2012 r., co
naruszało przepis art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c.;
6. § 15 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
7
ustanowionego z urzędu przez jego niezastosowanie i w konsekwencji
nieprawidłowe przyjęcie, że w niniejszej sprawie nie zachodzą podstawy do jego
zastosowania, podczas gdy sprawa niniejsza była skomplikowana, wykorzystane
były w niej wszystkie możliwe etapy postępowań, przy zastosowaniu środków
zaskarżenia zwyczajnych i nadzwyczajnych.
Żalący się wniósł o:
- zmianę zaskarżonego postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 30 maja
2014 r. przez przywrócenie terminów do złożenia zażalenia oraz rozpoznanie
zażalenia na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 9 sierpnia 2013 r. i z dnia 12
grudnia 2013 r., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia z dnia 30
maja 2014 r. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania;
- zmianę postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 9 sierpnia 2013 r. przez
przywrócenie terminu do złożenia skargi o wznowienie postępowania z dnia 24
października 2013 r. i rozpoznanie tej skargi, a w konsekwencji zmianę
zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 12 kwietnia 2012 r., III AUa …/11,
ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania;
- na podstawie art. 380 k.p.c. o rozpoznanie postanowienia Sądu
Apelacyjnego z dnia 12 grudnia 2013 r. w części dotyczącej pkt 1 postanowienia
odrzucającego wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia na
postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 9 sierpnia 2013 r. wydanego w sprawie III
AUa …/12 oraz postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 30 maja 2014 r. w części
dotyczącej pkt 1 postanowienia oddalającego wniosek o przywrócenie terminu do
wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 12 grudnia 2013
r. wydanego w sprawie III AUa …/12 nie podlegających rozpoznaniu w drodze
zażalenia, a mających wpływ na rozstrzygnięcie sprawy;
- przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w wysokości 150%
stawek minimalnych, o których mowa w rozdziałach 3 i 4 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. We wniosku zawarto
oświadczenie, że opłaty te nie zostały zapłacone w całości lub w części;
8
- zwrot niezbędnych, udokumentowanych kosztów wydatków radcy
prawnego ustanowionego z urzędu w kwocie: 22,20 zł w związku z nadaniem
trzech listów poleconych związanych z prowadzeniem niniejszego postępowania
(potwierdzone za zgodność z oryginałem dowody nadania dwóch listów poleconych
stanowią załączniki do niniejszego pisma, zaś zwrot za trzeci list polecony dotyczy
złożenia niniejszego zażalenia);
- zwolnienie skarżącego od opłaty sądowej z uwagi na jego ciężką sytuację
majątkową.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 30 maja 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił
wniosek pełnomocnika wnioskodawcy z urzędu radcy prawnego M. F. o
przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu
Apelacyjnego z dnia 12 grudnia 2013 r., wydane w sprawie III AUa …/12; Sąd
odrzucił też zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego „z dnia 12 grudnia
2014 roku” wydane w sprawie III AUa …/12.
Już na wstępie należy zwrócić uwagę na wadliwość orzeczenia Sądu
Apelacyjnego, gdyż nie było żadnego wymienionego w nim postanowienia Sądu
Apelacyjnego z dnia 12 grudnia 2014 r., choćby z tego względu, że zaskarżone
postanowienie wydano wcześniej – 30 maja 2014 r. W rezultacie zażalenie
pełnomocnika wnioskodawcy powinno być poprzedzone wnioskiem o sprostowanie
zaskarżonego postanowienia, zwłaszcza w sytuacji, gdy wcześniej wydano kilka
postanowień dotyczących wznowienia postępowania i stan sprawy był
niejednoznaczny. Przypomnieć należy, że postanowieniem z dnia 9 sierpnia 2013 r.
Sąd Apelacyjny odrzucił skargę P. M. o wznowienie postępowania.
Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2013 r. Sąd Apelacyjny odrzucił wniosek P. M. o
przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia na w/w postanowienie oraz odrzucił
zażalenie. Wniesione przez pełnomocnika wnioskodawcy zażalenie na
postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 30 maja 2014 r. jest zatem trzecim
zażaleniem; w tym drugim – kontestującym ustalenie sądu o przekroczeniu terminu
9
do wniesienia zażalenia. Sąd Najwyższy uznał, że Sąd Apelacyjny weryfikował
zażalenie na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 12 grudnia 2013 r.
W tym kontekście należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 3941
§ 2 k.p.c. w
sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje na
postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z
wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981
k.p.c., a także postanowień
wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej
instancji.
Zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę o
wznowienie postępowania przysługuje w sprawach kasacyjnych do Sądu
Najwyższego (3941
§ 2 k.p.c.) z zachowaniem wymagań wynikających z przepisu
art. 871
§ 2 k.p.c. Ich niedochowanie uprawnia Sąd drugiej instancji do odrzucenia
zażalenia w oparciu o odpowiednio stosowany (na mocy art. 39821
k.p.c.) art. 373
k.p.c. w związku 397 § 2 k.p.c. W takiej sytuacji stronie przysługuje zażalenie do
Sądu Najwyższego na postanowienie tego sądu odrzucające zażalenie na
postanowienie o odrzuceniu skargi (jako kończące postępowanie).
Sąd Najwyższy uznał, że w niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny prawidłowo
postanowieniem z dnia 12 grudnia 2013 r. odrzucił zażalenie P. M. na
postanowienie o odrzuceniu skargi kasacyjnej, gdyż niewątpliwie działał on
osobiście, a był przez ustawę zobligowany do korzystania z profesjonalnego
pełnomocnika (art. 871
§ 1 k.p.c.). Zażalenie wniesione przez M. F. w dniu 21 marca
2014 r. na to postanowienie nie mogło być zatem w aspekcie merytorycznym
uwzględnione; nawet po przywróceniu terminu do jego wniesienia. Zostało jednak
przez Sąd odrzucone jako wniesione po terminie.
W niniejszym zażaleniu pełnomocnik powoda zarzucił, że w ocenie
skarżącego doszło do braku skutecznego doręczenia mu do chwili obecnej
postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 12 grudnia 2013 r. wraz z uzasadnieniem,
gdyż doręczenie tego postanowienia w dniu 20 grudnia 2012 r. dotychczasowemu
pełnomocnikowi z urzędu nie może wywoływać skutków prawnych.
W ocenie Sądu Najwyższego pogląd ten jest całkowicie błędny. Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 maja 2014 r., w sprawie I PZ 6/14 wyraził
pogląd, że adwokat lub radca prawny ustanowiony dla strony z urzędu jest
10
uprawniony do wniesienia w tej sprawie w imieniu reprezentowanej strony skargi o
wznowienie postępowania (LEX nr 1475266). W uzasadnieniu tego orzeczenia
przypomniano, że samo wydanie przez sąd drugiej instancji prawomocnego
orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie (np. wyroku) nie stanowi
przeszkody, aby ustanowiony w tej sprawie pełnomocnik podejmował skutecznie
działania związane z fazami postępowania poprzedzającymi uprawomocnienie się
orzeczenia kończącego postępowanie, jako całość. Za dopuszczalne, mieszczące
się z mocy samego prawa w zakresie pełnomocnictwa procesowego uznano
dokonywanie przez umocowanego w sprawie pełnomocnika czynności - w sensie
czasowym - już po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w
sprawie, ale - w sensie merytorycznym - dotyczących wcześniejszych jego faz.
Przykładowo wskazano, że pełnomocnik może w ramach umocowania określonego
w art. 91 k.p.c. złożyć, już po prawomocnym zakończeniu sprawy, wniosek o
wydanie odpisu wcześniejszego orzeczenia, wniosek o sporządzenie i doręczenie
uzasadnienia albo wniosek o przywrócenie terminu do dokonania czynności
procesowej itp. Wprawdzie uwagi te dotyczyły pełnomocnictwa procesowego,
udzielonego przez stronę pełnomocnikowi z wyboru, a nie umocowania
pełnomocnika świadczącego pomoc prawną z urzędu, jednak - z uwagi na treść
art. 118 § 1 k.p.c. (przed nowelizacją - art. 118 k.p.c.) - ustanowienie adwokata lub
radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa
procesowego. Uwagi zawarte w uzasadnieniu mającej moc zasady prawnej
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2008 r.,
III CZP 142/07 (OSNC 2008 nr 11, poz. 122) zachowują więc aktualność również w
odniesieniu do zakresu uprawnień i obowiązków adwokata świadczącego pomoc
prawną z urzędu.
Sąd Najwyższy, rozpoznający obecnie zażalenie, w pełni zaaprobował te
konstatacje i uznał, że mają one adekwatne zastosowanie do niniejszej sprawy. Nie
było więc przeszkód prawnych, aby doręczenia dokonywane dotychczasowemu
pełnomocnikowi z urzędu uznać za prawnie skuteczne, a wniesienie zażalenia
przez nowego pełnomocnika z urzędu uznać za dokonane z przekroczeniem
terminu. Dodatkowo można wskazać, że w postanowieniu Sądu Najwyższego z
dnia 14 lutego 2013 r., w sprawie II CZ 163/12 (LEX nr 1318357) zajęto stanowisko,
11
że w przypadku choroby profesjonalnego pełnomocnika udzielenie substytucji nie
uchyla ani nie uszczupla umocowania pełnomocnika głównego. W konsekwencji nie
może usprawiedliwiać niezachowania terminu podział czynności procesowych
przez pełnomocnika głównego i pełnomocnika substytucyjnego pomiędzy siebie,
gdy przyczyna uniemożliwiająca dokonanie czynności procesowej w terminie
dotyczyła tylko jednego z nich.
W tym kontekście można dodatkowo wskazać, że przepisy k.p.c. nie
przewidują wypowiedzenia pełnomocnictwa pełnomocnikowi z urzędu; tak
zredagowany wniosek P. M. nie mógł wywołać skutków prawnych.
W zażaleniu zarzucono również, że doszło do nieważności postępowania
polegającej na rozpoznaniu sprawy przez sędziów podlegających wyłączeniu z
mocy ustawy i wydanie przez Sąd Apelacyjny postanowienia z dnia 30 maja 2014 r.
w składzie sędziowskim, w którym znajdowało się dwóch sędziów orzekających
poprzednio w niższej instancji w przedmiocie wydania zaskarżonego postanowienia
z dnia 12 grudnia 2012 r., co naruszało przepis art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c.
W tym aspekcie należy wskazać na niewłaściwie oznaczone w tym zarzucie
zażalenia „postanowienie z 12 grudnia 2012 r.”, gdyż zapewne chodziło o
postanowienie wydane rok później. Poza tym sędziowie podejmujący czynności
związane z zażaleniami strony powodowej działali jako sąd tej samej, drugiej
instancji.
Sąd Najwyższy ponadto uznał, że udział tego samego sędziego w kolejnym
postanowieniu o odrzuceniu tej samej skargi o wznowienie postępowania (również
po uchyleniu poprzedniego postanowienia przez Sąd Najwyższy) nie prowadzi do
nieważności postępowania, o której mowa w art. 379 pkt 4 k.p.c.
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2014 r., w sprawie II PZ
34/13, LEX nr 1418984).
Postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania nie jest
postanowieniem co do istoty sprawy. Zgodnie z art. 410 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.,
sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie terminu, niedopuszczalną lub nieopartą
na ustawowej podstawie. Wskazana w tym przepisie podstawa do odrzucenia
skargi ze względu na nie oparcie jej na ustawowej podstawie zachodzi w sytuacji, w
której skarga jedynie formalnie jest oparta na jednej z podstaw przewidzianych w
12
art. 401-403 k.p.c., zaś przytoczone w jej uzasadnieniu okoliczności wskazują, że
podstawa ta nie istnieje (zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28
października 1999 r., II UKN 174/99, OSNP 2001 nr 4, poz. 133; z dnia 7 lipca
2005 r., IV CO 6/05, Biul. SN 2005 nr 9). Na wstępnym etapie badania skargi,
przewidzianym w art. 410 k.p.c., Sąd nie ocenia zasadności skargi ani trafności
powołanej w niej podstawy, a jedynie to, czy zachowane zostały warunki
umożliwiające jej rozpoznanie, w tym to, czy skarżący trafnie powołał podstawę
wznowienia postępowania. W oparciu o zawarte w skardze twierdzenia Sąd
dokonuje oceny wskazanych przez skarżącego podstaw wznowienia pod kątem ich
ustawowej dopuszczalności, a wiec tego, czy są to podstawy wymienione w
art. 401, 4011
i art. 403 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15
grudnia 2011 r., II CZ 123/11, niepublikowane). Oznacza to, że rozstrzygnięcie
sądu na tym etapie postępowania dotyczy wyłącznie dopuszczalności skargi, a nie
merytorycznego rozpoznania sprawy na nowo - w granicach, jakie zakreśla
podstawa wznowienia (art. 412 § 1 k.p.c.). Stwierdzenie, że nie zachodzi podstawa
do wznowienia nie jest tożsame z uznaniem, że skarga nie opiera się na
wymienionej w tym przepisie podstawie wznowienia. W pierwszej z tych sytuacji
konsekwencją jest oddalenie skargi po przeprowadzeniu rozprawy, zaś w drugiej -
odrzucenie skargi. Tylko oddalenie, a nie odrzucenie skargi nieopartej na
ustawowej podstawie stawia w niekorzystnej sytuacji skarżącego, z tej przyczyny,
że nie jest dopuszczalne dalsze wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym, merytorycznym orzeczeniem wydanym na skutek skargi o
wznowienie. Jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 czerwca
2006 r., IV CZ 51/06 (LEX nr 1102115), zawarty w art. 416 k.p.c. zakaz ponownego
wnoszenia skargi o wznowienie nie stosuje się, jeżeli poprzednia skarga uległa
odrzuceniu.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy oddalił zażalenie w części
dotyczącej punktu 2 zaskarżonego postanowienia na mocy art. 3941
§ 3 k.p.c. w
związku z art. 39814
k.p.c.
W orzecznictwie sądowym utrwaliła się koncepcja traktowania postanowień,
którymi zostały oddalone wnioski o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji,
skargi kasacyjnej, zgłoszenia żądania o doręczenie odpisu wyroku sądu drugiej
13
instancji z uzasadnieniem itp., jako orzeczeń niekończących postępowania w
sprawie. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 3 lutego 2012 r., w sprawie I CZ
161/11 (LEX nr 1157540) wyraził pogląd, że postanowienie w przedmiocie
odrzucenia wniosku o przywrócenie terminu nie kończy postępowania w sprawie w
rozumieniu art. 394 § 2 k.p.c., lecz prowadzi jedynie do odrzucenia zażalenia na
postanowienie o odrzuceniu zażalenia. Dopiero to postanowienie kończy
postępowanie w sprawie i podlega zaskarżeniu zażaleniem na podstawie art. 394 §
2 k.p.c. w zw. z art. 380 k.p.c. Również w postanowieniu z dnia 30 października
2008 r. Sąd Najwyższy w sprawie IV CZ 80/08 (LEX nr 1214334) zajął stanowisko,
że postanowienie o odrzuceniu wniosku o przywrócenie terminu nie podlega
odrębnemu zaskarżeniu. Badanie takiego postanowienia na podstawie art. 380
k.p.c. w zw. z art. 39821
k.p.c. i art. 3943
§ 3 k.p.c. jest wprawdzie dopuszczalne,
lecz warunkiem takiej kontroli (niezaskarżalnego) postanowienia, które miało wpływ
na wynik sprawy, jest zamieszczenie w środku odwoławczym stosownego wniosku.
Gdy w sprawie występuje profesjonalny pełnomocnik wniosek powinien być
jednoznacznie sformułowany, gdyż nie ma podstaw do przypisywania pismom
przez niego wnoszonym treści wprost w nich niewyrażonych.
Zażalenie powoda w części dotyczącej wniosku o przywrócenie terminu jest
więc niedopuszczalne, choćby dlatego, że nie dotyczy postanowienia kończącego
postępowanie w sprawie. Z tych względów zażalenie w tej części podlegało
odrzuceniu.
Ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381) zlikwidowano
możliwość zaskarżania zażaleniem do Sądu Najwyższego postanowień sądu
drugiej instancji co do kosztów procesu, które nie były przedmiotem rozstrzygnięcia
sądu pierwszej instancji. Ustawą tą dodano art. 3942
k.p.c., przewidujący na
postanowienia sądu drugiej instancji dotyczące zwrotu kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu, zażalenie do innego równorzędnego składu
tego sądu (tzw. zażalenie poziome).
Orzeczenie o kosztach zawarte w punkcie 3. zaskarżonego postanowienia z
dnia 30 maja 2014 r. nie podlega zaskarżeniu zażaleniem do Sądu Najwyższego; w
konsekwencji również zażalenie w części skierowanej przeciwko rozstrzygnięciu o
14
kosztach podlega odrzuceniu jako niedopuszczalne na podstawie art. 3941
§ 1 i § 3
k.p.c. w związku z art. 3986
§ 2 i 3 k.p.c.
O kosztach postępowania zażaleniowego Sąd Najwyższy rozstrzygnął
zgodnie z art. 98 § 3 w związku z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. oraz §
2 ust. 1 i 2 oraz § 12 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r., w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.). Wobec niezasadności
znacznej części zażalenia wniosek o zasądzenie kwoty przewyższającej stawkę
minimalną nie mógł być uwzględniony.