Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 100/14
UCHWAŁA
Dnia 19 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Krzysztof Pietrzykowski
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie ze skargi dłużnika na czynność komornika w sprawie egzekucyjnej
z wniosku E. B. w T.
przeciwko dłużnikowi M. sp. z o.o. z siedzibą w O.
o świadczenie pieniężne, prowadzonej przez komornika sądowego
przy Sądzie Rejonowym w O.,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 19 lutego 2015 r.,
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w O.
postanowieniem z dnia 19 września 2014 r.,
"Czy zażalenie wniesione w terminie tygodniowym od doręczenia
stronie skarżącej postanowienia bezpośrednio do sądu drugiej
instancji właściwego funkcjonalnie, jest zażaleniem wniesionym
z zachowaniem ustawowego terminu określonego w art. 395 § 2
k.p.c.?"
podjął uchwałę:
Przewidziany w art. 394 § 2 k.p.c. termin do wniesienia
zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji jest
zachowany także wtedy, gdy przed jego upływem strona wniosła
zażalenie do sądu drugiej instancji właściwego funkcjonalnie (art.
397 § 2 zdanie pierwsze w związku z art. 369 § 3 k.p.c.).
2
UZASADNIENIE
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w O. zażalenia dłużnika na
postanowienie Sądu pierwszej instancji, którym odrzucone zostało zażalenie na
postanowienie tego Sądu oddalające skargę dłużnika na czynności komornika.
Zażalenie dłużnik wniósł w terminie do Sądu Okręgowego w O., Sąd ten przesłał je
do Sądu pierwszej instancji, który wydał zaskarżone postanowienie, jednak do tego
Sądu zażalenie wpłynęło już po terminie, co stało się przyczyną jego odrzucenia na
podstawie art. 397 § 2 w zw. z art. 370 i art. 394 § 2 k.p.c.
Sąd Okręgowy stwierdził, że brak w przepisach k.p.c. pełnej regulacji
postępowania dotyczącego zażalenia, w tym wskazania sądu, do którego należy je
wnieść, uzasadnia na podstawie art. 397 § 2 k.p.c. stopowanie także do zażalenia
przepisu art. 369 § 3 k.p.c. Sąd zauważył jednak, że w doktrynie prezentowane jest
stanowisko, iż na podstawie art. 397 § 2 k.p.c. przepisy o apelacji stosuje się
jedynie do już toczącego się postępowania zażaleniowego, a zatem nie mają
zastosowania do zażalenia przepisy o apelacji dotyczące wymagań formalnych
i terminu oraz sposobu wniesienia. Z drugiej strony w doktrynie prezentowane jest
również stanowisko, że przepis art. 369 § 3 k.p.c. ma odpowiednie zastosowanie do
zażalenia.
Sąd Okręgowy stwierdził, że Sąd Najwyższy nie wypowiedział się
dotychczas w tej kwestii, natomiast uznał, że art. 369 § 3 k.p.c. nie ma
zastosowania do skargi kasacyjnej, gdyż sposób jej wniesienia jest uregulowany
w przepisie szczególnym: art. 3985
k.p.c., wobec czego nie ma podstaw,
przewidzianych w art. 39821
k.p.c., do odpowiedniego stosowania przepisów
o apelacji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażone również zostało
stanowisko, że norma zawarta w art. 369 § 3 k.p.c. nie określa ogólnego sposobu
postępowania w przypadku wniesienia środka zaskarżenia do niewłaściwego sądu,
lecz jedynie szczególny jego przypadek wniesienia apelacji do niewłaściwego sądu,
a zgodnie z zasadą, że wyjątki w prawie nie powinny być interpretowane
3
rozszerzająco, przepis ten nie powinien być stosowany do innych niż apelacja
przypadków wniesienia środków zaskarżenia do sądu niewłaściwego.
Analizując powyższe stanowiska Sąd Okręgowy opowiedział się
za stosowaniem art. 369 § 3 k.p.c. do zażalenia wskazując, że regulacja odnosząca
się do sposobu wnoszenia obu zwyczajnych środków odwoławczych: apelacji
i zażalenia powinna być zbliżona i czytelna.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przed przystąpieniem do analizy przedstawionego zagadnienia prawnego,
sprowadzającego się w istocie do ogólniejszego pytania, czy przepis art. 369 § 3
k.p.c. ma odpowiednie zastosowanie także do zażalenia na postanowienie sądu
pierwszej instancji przysługującego do sądu drugiej instancji, należy podkreślić,
że rozważania prawne ograniczać się muszą tylko do tej kwestii, uwarunkowanej
stanem faktycznym i prawnym sprawy, na tle którego powstało zagadnienie.
Poza oceną Sądu Najwyższego pozostaną natomiast inne zażalenia
przewidziane w k.p.c.
Przepis art. 369 § 3 zdanie pierwsze k.p.c., stanowiący, że termin do
wniesienia apelacji, o którym mowa w § 1 i 2, uważa się za zachowany także wtedy,
gdy przed jego upływem strona wniosła apelację do sądu drugiej instancji,
wprowadzony został ustawą nowelizacyjną z dnia 16 września 2011 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr
233, poz. 1381), która weszła w życie z dniem 3 maja 2012 r. Ratio legis przyjęcia
takiego rozwiązania było wyeliminowanie wyjątkowo niekorzystnych dla stron
skutków regulacji zawartej w art. 369 § 1 k.p.c., nieznanych w wielu krajach
europejskich, prowadzących do odrzucenia apelacji wniesionej wprost do sądu
drugiej instancji właściwego do jej rozpoznania, z pominięciem sądu pierwszej
instancji, który wydał zaskarżone orzeczenie.
Rozważając przedstawione zagadnienie prawne nie można pominąć
powyższego celu nowelizacji art. 369 k.p.c., który można odnieść wprost także
do zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji przysługującego do sądu
drugiej instancji, mogącego dotyczyć kwestii nie tylko incydentalnych lecz
i merytorycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Przede wszystkim jednak
4
pozytywna odpowiedź na to pytanie wynika z wykładni przepisów k.p.c.
odnoszących się do postępowania zażaleniowego, w tym w szczególności art. 394
§ 1 i art. 397 § 2 k.p.c.
Nie ulega wątpliwości, że regulacja postępowania zażaleniowego zawarta
w przepisach k.p.c. nie jest pełna i dlatego zgodnie z art. 397 § 2 k.p.c. do
postępowania toczącego się na skutek zażalenia stosuje się odpowiednio przepisy
o postępowaniu apelacyjnym.
W przepisach dotyczących zażalenia nie wskazano między innymi, do
jakiego sądu należy wnieść zażalenie, poprzestając na stwierdzeniu w art. 394 § 1
k.p.c., że zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji przysługuje do sądu
drugiej instancji, co oznacza, że sądem właściwym do rozpoznania zażalenia na
postanowienie sądu pierwszej instancji jest sąd drugiej instancji, nie wskazuje
jednak, do którego z tych sądów należy wnieść zażalenie. W tej sytuacji możliwe
były dwa rozwiązania: przyjęcie, że skoro z art. 394 § 1 k.p.c. wynika, iż zażalenie
na postanowienie sądu pierwszej instancji rozpoznaje sąd drugiej instancji, to
znaczy, że zażalenie należy wnieść do sądu drugiej instancji albo uznanie, że nie
ma w tym zakresie regulacji dotyczącej zażalenia, wobec czego zgodnie z art. 397
§ 2 k.p.c. należy stosować odpowiednio przepisy o apelacji, a więc art. 369 § 1
k.p.c. stanowiący, że apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok.
W orzecznictwie jednolicie zaakceptowano drugie rozwiązanie przyjmując, że na
podstawie art. 369 § 1 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. zażalenie należy wnieść do sądu
pierwszej instancji, który wydał zaskarżone postanowienie. Przepis art. 397 § 2
k.p.c. ma zatem zastosowanie nie tylko w razie braku odrębnej regulacji samego
przebiegu toczącego się już postępowania zażaleniowego, lecz także przy braku
odrębnej regulacji innych kwestii dotyczących zażalenia, w tym sposobu jego
wniesienia. Na gruncie stanu prawnego sprzed wskazanej wyżej nowelizacji
art. 369 k.p.c. w orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmowano,
że wniesienie zażalenia bezpośrednio do sądu drugiej instancji trzeba traktować jak
wniesienie do sądu niewłaściwego, który ma obowiązek przesłać zażalenie do
sądu właściwego, a termin do wniesienia zażalenia jest zachowany, gdy przed jego
upływem zażalenie zostało przekazane sądowi, który wydał zaskarżone
5
postanowienie (porównaj między innymi postanowienia z dnia 16 marca 2012 r.
IV CZ 115/11 i z dnia 2 lutego 2007 r. IV CZ 6/07, niepubl.).
Także po nowelizacji uzupełniającej art. 369 k.p.c. przez dodanie
szczególnego przepisu, jakim jest paragraf 3, wniesienie apelacji wprost do sądu
drugiej instancji, z pominięciem sądu pierwszej instancji jest nieprawidłowe, jednak
tym szczególnym unormowaniem ustawodawca w interesie stron uznał apelację
wniesioną niezgodnie z art. 369 § 1 k.p.c. za wniesioną w terminie.
Skoro przyjmuje się, że na podstawie art. 397 § 2 k.p.c., do zażalenia ma
zastosowanie art. 369 § 1 k.p.c., to po nowelizacji i dodaniu do art. 369 przepisu § 3
łagodzącego rygorystyczne skutki regulacji zawartej w art. 369 § 1 k.p.c., należy
uznać, że także art. 369 § 3 k.p.c. ma zastosowanie- na podstawie art. 397 § 2
k.p.c. - do zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji przysługującego do
sądu drugiej instancji. Nie ma bowiem żadnych racjonalnych podstaw do przyjęcia
stanowiska odmiennego. Zarówno apelacja jak i zażalenie są zwyczajnymi
środkami zaskarżenia o charakterze dewolutywnym, a zatem regulacja sposobu ich
wnoszenia powinna być taka sama. Ustawodawca nie uregulował tej kwestii
w przepisach dotyczących zażalenia, wobec czego, zgodnie z art. 397 § 2 k.p.c.,
mają w tym zakresie odpowiednie zastosowanie przepisy o apelacji, a więc także
art. 369 § 3 k.p.c., gdyż analogiczne rozwiązanie, łagodzące skutki wniesienia
odwołania do niewłaściwego sądu, powinno dotyczyć obu tych środków
odwoławczych, tym bardziej, że zażalenie jest środkiem o mniejszym niż apelacja
stopniu sformalizowania. Nie ulega też wątpliwości, że cel wprowadzenia art. 369
§ 3 k.p.c. można odnieść w takim samym stopniu do apelacji jak i do zażalenia.
Przeciwko takiej wykładni art. 369 § 3 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. nie
przemawia jednolite stanowisko Sądu Najwyższego przyjmujące brak podstaw do
zastosowania art. 369 § 3 k.p.c. do skargi kasacyjnej wadliwie wniesionej do Sądu
Najwyższego zamiast do sądu drugiej instancji, który wydał zaskarżony wyrok
(porównaj między innymi postanowienia z dnia 10 października 2013 r. III CZ 43/13,
i dnia 20 lutego 2014 r. I CZ 6/14, z dnia 20 marca 2014 r. II CZ 107/13 i z dnia
4 września 2014 r. II CZ 51/14, niepubl.), gdyż argumentacji Sądu Najwyższego
dotyczącej tej kwestii nie można odnieść do zagadnienia rozważanego obecnie.
6
Zgodnie bowiem z art. 39821
k.p.c., do postępowania przed Sądem
Najwyższym przepisy o apelacji stosuje się tylko wtedy, gdy nie ma przepisów
szczególnych o postępowaniu przez Sądem Najwyższym, a nie ulega wątpliwości,
że sposób wniesienia skargi kasacyjnej jest uregulowany przepisem szczególnym,
art. 3985
§ 1 k.p.c., co nie pozwala na odpowiednie stosowanie w tym przypadku art.
369 k.p.c. Jak natomiast wskazano wyżej, brak przepisu o sposobie wniesienia
zażalenia, uzasadnia zastosowanie w tym przedmiocie art. 369 k.p.c. na podstawie
art. 397 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy stwierdził także, iż zastosowaniu art. 369 § 3
k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym sprzeciwia się charakter i cel tego postępowania
znacznie różniący się od postępowania rozpoznawczego przed sądem meriti oraz
charakter skargi kasacyjnej stanowiącej nadzwyczajny środek zaskarżenia.
Argumenty te oczywiście nie mogą mieć zastosowania do rozważanego
postępowania zażaleniowego. Podobnie nie jest decydujący argument użyty
w postanowieniu z dnia 20 marca 2014 r. II CZ 107/13, że przepis art. 369 § 3 k.p.c.
nie określa ogólnego sposobu postępowania w przypadku wniesienia środka
zaskarżenia do niewłaściwego sądu, lecz jedynie jego szczególny przypadek
wniesienia w taki sposób apelacji, co nie pozwala stosować go, jako przepisu
szczególnego, do innych niż apelacja przypadków wniesienia środka zaskarżenia
do niewłaściwego sądu. Trzeba bowiem stwierdzić, że przepis art. 397 § 2 k.p.c.
pozwala na zastosowanie w postępowaniu zażaleniowym każdego przepisu
dotyczącego apelacji, także szczególnego, o ile brak takiej regulacji w przepisach
o postępowaniu zażaleniowym uniemożliwia ich prawidłowe stosowanie.
Biorąc wszystko to pod uwagę należało uznać, że przepis art. 369 § 3 k.p.c.
ma zastosowanie także do zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji
przysługującego do sądu drugiej instancji, co skutkowało udzieleniem odpowiedzi
jak w uchwale na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.