Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I KZP 27/14
POSTANOWIENIE
Dnia 31 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Sądej (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
SSN Barbara Skoczkowska
Protokolant Łukasz Majewski
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Beaty Mik
w sprawie o przestępstwa skarbowe i inne,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 31 marca 2015 r.,
przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 17 grudnia 2014 r., zagadnienia prawnego wymagającego
zasadniczej wykładni ustawy:
1. „Czy w sprawach o przestępstwa skarbowe polegające na
narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej
dopuszczalne jest zarządzenie kontroli i utrwalania rozmów
telefonicznych w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla
toczącego się postępowania lub zapobieżenia popełnienia
nowego przestępstwa skarbowego?
2. a w przypadku udzielenia odpowiedzi pozytywnej na
pytanie pierwsze - Jaka wartość (znaczna czy duża) stanowi
próg, od której dopuszczalne jest zarządzenie kontroli i
utrwalania rozmów telefonicznych w sprawach o przestępstwa
skarbowe?”
p o s t a n o w i ł
odmówić podjęcia uchwały.
2
UZASADNIENIE
Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny wyłoniło się przy
rozpoznawaniu zażalenia prokuratora na postanowienie Sądu Okręgowego w S. o
zarządzeniu kontroli i utrwalaniu rozmów telefonicznych, wydanego z
zastosowaniem art. 237 § 3 pkt 15 k.p.k., w sprawie, której przedmiotem są
przestępstwa skarbowe polegające na narażeniu na uszczuplenie należności
publicznoprawnej. Szersze odtworzenie występującego w sprawie układu
procesowego, nie wyłączając kwalifikacji prawnej przestępstw skarbowych, które
stanowią przedmiot niniejszego postępowania, ogranicza nadanie klauzuli „poufne”,
na podstawie art. 5 ust. 3 pkt. 5 ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie
informacji niejawnych (Dz.U.2010.182.1228), podstawowym dokumentom
zebranym w sprawie. Niejawna pozostaje również część uzasadnienia
postanowienia Sądu Apelacyjnego skierowanego do Sądu Najwyższego w trybie
art. 441 § 1 k.p.k., odnosząca się do realiów sprawy, które Sąd brał pod uwagę przy
formułowaniu przedstawionych wyżej pytań prawnych.
Prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o odmowę podjęcia uchwały
uznając, że nie zachodzą warunki do udzielenia odpowiedzi na pytanie prawne.
Uzasadniając swoje stanowisko stwierdził, że nadmierna ostrożność w
obchodzeniu się z prawnie chronionymi informacjami przeszkodziła Sądowi
pytającemu w pełnym rozeznaniu kwestii, które powinien był rozważyć zanim
zdecydował się na zaangażowanie w sprawę Sądu Najwyższego. Nadto prokurator
przypomniał, że do inicjacji trybu zasadniczej wykładni ustawy w ujęciu art. 441 § 1
k.p.k., w tym w zw. z art. 113 § 1 k.k.s., niezbędne jest spełnienie nie tylko
wymogów niejako mechanicznie wskazanych w motywach wniosku, lecz także
zakotwiczenie pytania w realiach sprawy oraz wykazanie, że sąd ad quem,
natrafiwszy przy rozpoznawaniu środka odwoławczego na wątpliwości co do
znaczenia przepisu lub przepisów prawa, nie potrafił ich usunąć własnymi siłami w
ramach wykładni operatywnej. W tym wymiarze, zdaniem prokuratora, wniosek
Sądu Apelacyjnego nie sprostał wymogom art. 441 § 1 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1
k.k.s., ponieważ odpowiedź na pierwsze ze sformułowanych pytań sąd ten zna, a
przynajmniej powinien znać, zaś drugie pytanie jest nieadekwatne do problemów
3
prawnoprocesowych, jakie stwarza zarówno zaskarżone postanowienie, jak i
wniesiony środek odwoławczy.
Ustosunkowując się do pierwszego pytania prokurator przyznał, że katalog
przestępstw wymienionych w art. 237 § 3 k.p.k. ma charakter zamknięty, co w
szczególności oznacza, że zarządzenie, na podstawie art. 237 § 1 lub 2 k.p.k.,
kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych w celu wykrycia i uzyskania dowodu dla
toczącego się postępowania lub zapobieżenia popełnieniu nowego przestępstwa
jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy owo postępowanie lub uzasadniona obawa, że
przestępstwo będzie popełnione ponownie, dotyczy tychże przestępstw. Ten sam
katalog rzutuje nadto na zakres wykorzystania uzyskanych tą drogą dowodów oraz
zastosowania instytucji tzw. zgody następczej, co jasno wynika z - odpowiednio -
art. 237 § 8 k.p.k. i art. 237a k.p.k. Jednocześnie zakaz dowodowy dodany w
paragrafie 8 art. 237 k.p.k., zastrzegający możliwość korzystania z dowodu
zdobytego w wyniku kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych w sprawie o
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, w stosunku do którego jest możliwe
zarządzenie takiej kontroli, nie pozostawia wątpliwości odnośnie do
dopuszczalności stosowania przepisów normujących rozważaną instytucję w
postępowaniu o przestępstwa skarbowe. Dostrzegając autonomiczność regulacji
materialnoprawnych, np. w zakresie definicji legalnej przestępstwa skarbowego
(art. 53 § 2 k.k.s.), wprowadzonych przez Kodeks karny skarbowy w zestawieniu z
treścią art. 116 k.k. prokurator zauważył, że w normowanym zakresie do
przestępstw skarbowych nie stosuje się przepisów części ogólnej Kodeksu
karnego. Nadto biorąc pod uwagę art. 113 § 1 k.k.s., zawierający nakaz
odpowiedniego stosowania do przestępstw skarbowych przepisów Kodeksu
postępowania karnego, gdy przepisy Kodeksu karnego skarbowego nie stanowią
inaczej, nietrudno się, zdaniem prokuratora, zorientować, w sprawach o jakie
przestępstwa skarbowe da się odpowiednio zastosować art. 237 § 3 i 8 k.p.k. lub
art. 237 a k.p.k., by nie naruszyć istoty zakazów ustanowionych w tych przepisach.
Odnosi się to wyłącznie do typów przestępstw skarbowych objętych art. 237 § 3 pkt
15 k.p.k., w których czyn zabroniony dotyczy mienia. W tej grupie, zdaniem
prokuratora, mieszczą się, mające za przedmiot ochrony mienie w rozumieniu
korespondującym z art. 44 k.c., wszystkie przestępstwa skarbowe polegające na
4
uszczupleniu należności publicznoprawnej, jak i narażeniu na jej uszczuplenie.
Obie te kategorie przestępstw wpisują się w pojęcie mienia, „do którego prawo
rości sobie fiskus”, przy czym, jak podkreśla autor wniosku, nie będzie to mienie
każdej wielkości lecz wyłącznie usprawiedliwiającej wzmożoną ochroną
instrumentami znanymi Kodeksowi karnemu skarbowemu i przezeń rozróżnianej.
W konkluzji zaś obszernych wywodów co do drugiego z postawionych przez
Sąd Apelacyjny pytań, mając na uwadze regulacje art. 53 § 14-16 k.k.s. oraz § 4
tego przepisu, prokurator stanął na stanowisku, że w postępowaniu w sprawach o
przestępstwa skarbowe przepis art. 237 § 3 pkt 15 k.p.k. można odpowiednio
zastosować wtedy, gdy wartość narażenia na uszczuplenie lub uszczuplonej
należności publicznoprawnej albo przedmiotu czynu zabronionego jest wyższa niż
mała w znaczeniu art. 53 § 14 k.k.s.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
nie spełnia wymogów określonych w art. 441 § 1 k.p.k.
Kontrola i utrwalanie treści rozmów telefonicznych, na gruncie przepisów
Kodeksu postępowania karnego, są dopuszczalne tylko wtedy, gdy toczące się
postępowanie lub uzasadniona obawa popełnienia nowego przestępstwa dotyczy
przestępstw wymienionych w art. 237 § 3 k.p.k. Stąd zarządzenie, na podstawie art.
237 § 1 lub 2 k.p.k., kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych w celu
wykrycia i uzyskania dowodu dla toczącego się postępowania lub zapobieżenia
popełnieniu nowego przestępstwa, będzie dotyczyło wyłącznie przestępstw z tego
katalogu. Jak podkreślono w uzasadnieniu rządowego projektu Kodeksu
postępowania karnego, taki zabieg wymaga szczególnych rygorów ze względu na
to, że ingeruje on w sferę osobistą człowieka i narusza prawnie chronioną
tajemnicę komunikowania się, „nie mówiąc już o kwestii oceny etycznej działań
podstępnych.” (Nowe kodeksy karne - z 1997 r. z uzasadnieniami, Warszawa 1997,
s. 416). Z kolei Trybunał Konstytucyjny kilkakrotnie akcentował, że wszelkie
regulacje prawne, określające kompetencje organów państwowych do ingerencji w
sferę praw i wolności obywatelskich muszą być interpretowane zawężająco
(uchwała Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 18 listopada 1992 r., W 7/92, OTK
5
1992, nr 2, s. 127; z dnia 16 stycznia 1996 r., W 12/94, OTK 1996, nr 1, s. 54).
Oczywistym jest bowiem, że "...przepisy ograniczające prawa i wolności jednostki
powinny być formułowane jasno i precyzyjnie, co pozwoli uniknąć pozostawiania
organom mającym je stosować nadmiernej swobody przy ustalaniu w praktyce
zakresu podmiotowego i przedmiotowego wspomnianych ograniczeń." (wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2005 r. w sprawie K 32/04, OTK ZU 2005
nr 11/A, poz. 132). Niewątpliwie kontrola i utrwalanie treści rozmów telefonicznych
stanowi ingerencję w sferę praw i wolności obywatelskich, dlatego stosowanie tego
środka dowodowego na podstawie art. 237 k.p.k. czy art. 241 k.p.k.,
umożliwiającego uzyskanie pożądanych informacji, stanowi istotny wyłom od
konstytucyjnych gwarancji i stąd też przepisy obowiązujące w tej materii muszą być
wykładane w sposób zawężający. Stanowisko to znajduje umocowanie w
dyspozycji art. 49 Konstytucji RP, który zapewnia wolność i ochronę tajemnicy
komunikowania się, a ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach
określonych w ustawie i w sposób w niej określony. Zdaniem Trybunału „określone
przypadki” i „sposób ograniczenia”, o których mowa w art. 49 Konstytucji RP,
stanowi wymóg konkretności i wyłączenia użycia w tych zakresach otwartych
klauzul generalnych (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 grudnia 2005 r.,
sygn. akt K 32/04).
Dlatego też rozdział 26 k.p.k. ograniczył dopuszczalność kontroli i utrwalania
treści rozmów telefonicznych „do wyczerpująco wyliczonych 19 rodzajów
przestępstw o wysokiej szkodliwości społecznej (art. 237 § 3 k.p.k.). Katalog ten
jest zamknięty, o czym świadczy także posłużenie się w treści art. 237 § 3 k.p.k.
zwrotem «tylko wtedy»” (B. Kurzępa, Kontrola i utrwalanie rozmów telefonicznych
według kodeksu postępowania karnego, Prok. i Pr. 1993, nr 3, s.83).
Nawet ważny interes społeczny nie może usprawiedliwiać łamania przepisów
normujących poszukiwanie i uzyskiwanie dowodów z podsłuchu telefonicznego, co
było podkreślane w orzecznictwie (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24
października 2000 r., WA 37/00, LEX nr 332949).
Zakreślone przez ustawodawcę granice przedmiotowe stanowiące warunki
dopuszczalności zarządzenia podsłuchu, nadają tej regulacji charakter
gwarancyjny, wykluczający odstępstwo od tej reguły prawnej.
6
Trzeba podkreślić, że dowody uzyskane podczas kontroli i utrwalania treści
rozmów telefonicznych (art. 237 § 1 k.p.k.), jak i "treści innych rozmów lub
przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną" (art.
241 k.p.k.), mogą być wykorzystane procesowo jedynie w zakresie oznaczonym
dyspozycją art. 237 § 8 k.p.k., dodanego przez art. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 4
lutego 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 53, poz. 293). Zgodnie z treścią tego przepisu,
„wykorzystanie dowodu uzyskanego podczas kontroli i utrwalania treści rozmów
telefonicznych jest dopuszczalne wyłącznie w postępowaniu karnym w sprawie o
przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, w stosunku do którego jest możliwe
zarządzenie takiej kontroli”. Niewątpliwie przepis ten, zawierający zakaz dowodowy,
ma również charakter porządkujący i w sposób jednoznaczny statuuje możliwość
wykorzystania tzw. podsłuchu procesowego określonego w art. 237 § 1 k.p.k. w
sprawach o przestępstwa skarbowe. Wynika to chociażby z treści uzasadnienia
projektu noweli z dnia 4 lutego 2011 r., w którym stwierdza się, że proponowane
zmiany rozstrzygają kontrowersje związane z zakresem wykorzystania niejawnej
kontroli rozmów. Nadto projektodawcy wprost wskazują, że wprowadzono do
Kodeksu postępowania karnego, w art. 237 § 8, przepis o wykorzystywaniu tego
rodzaju dowodów wyłącznie w postępowaniu karnym w sprawie o przestępstwo lub
przestępstwo skarbowe, które zostało wymienione w ustawowo określonym
katalogu tych przestępstw ( zob. Sejm RP VI kadencji nr druku: 2915). Uznać
zatem należy, że przepis art. 237 § 8 k.p.k., ze względu na jego usytuowanie, ma
wyraźne odniesienie do katalogu przestępstw zawartego w art. 237 § 3 k.p.k.
Dlatego też przy interpretacji tego przepisu nie można przyjmować, aby
funkcjonujący w nim zakaz został skierowany do postępowania w sprawie o
przestępstwo skarbowe wskutek przeoczenia ustawodawcy. Wszak jedną z zasad
wykładni jest nakaz założenia racjonalności ustawodawczej wyprowadzany z treści
art. 2 Konstytucji RP. Nadto, podobnej techniki legislacyjnej użyto w innych
ustawach przewidujących tego rodzaju źródła dowodowe. Z tego powodu
identycznej treści uregulowania pojawiły się w ustawie: o Policji (Dz. U. z 2007 r.,
Nr 43, poz. 277 ze zm.) w art. 19 ust. 15a; o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych
organach porządkowych (Dz. U. 2001, Nr 123, poz. 1353 ze zm.) w art. 31 ust.
7
16A; o Straży Granicznej (Dz. U. z 2005 r., Nr 234, poz. 1997 ze zm.) w art. 9e ust.
16a; o kontroli skarbowej w art. 36d ust. 1a; o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym
(Dz. U. z 2006 r., Nr 104, poz. 708 ze zm.) w art. 17 ust. 15a; o Agencji
Bezpieczeństw Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu ( Dz. U. z 2010 r., Nr 29, poz.
154, Nr 182, poz. 1228 i Nr 238, poz. 1578) w art. 27 ust. 15a; czy art. 31 ust. 14a
ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego
(Dz. U. z 2006, Nr 104, poz. 709 ze zm.). Jednocześnie ustawodawca wymienia w
ustawie o Policji w art. 19 ust. 1 pkt 4 i 4a, o kontroli skarbowej w art. 36c ust. 1 pkt
1, o Straży Granicznej w art. 9e ust. 1 pkt 3 czy o Centralnym Biurze
Antykorupcyjnym w art. 17 ust. 1 pkt 2, a więc w formacjach, które ze względu na
zakres swoich kompetencji zajmują się zagadnieniami związanymi z problematyką
prawa karnego skarbowego, kategorie przestępstw skarbowych, co do których
istnieje możliwość zarządzenia kontroli operacyjnej. Stąd też wprowadzenie do
tych ustaw regulacji dotyczącej możliwości wykorzystania dowodu z takiej kontroli
rozwiało wszelkie wątpliwości w tym przedmiocie. W każdej z tych ustaw zakres
przedmiotowy kontroli operacyjnej wynikający z grup przestępstw zamieszczonych
w odpowiednich katalogach determinuje granice wykorzystania uzyskanych w ten
sposób dowodów zakreślone w odrębnych jednostkach redakcyjnych wskazanych
przepisów.
Na podobnej zasadzie, w odniesieniu do przestępstw skarbowych, należy
odczytywać art. 237 § 3 i 8 k.p.k., tym bardziej, że zgodnie z treścią art. 113 § 1
k.k.s. przepis ten znajduje odpowiednie zastosowanie w postępowaniu w sprawach
o przestępstwa skarbowe, albowiem przepisy Kodeksu karnego skarbowego nie
stanowią inaczej. Nadto wyłączenia stosowania tego przepisu do spraw z zakresu
prawa karnego skarbowego nie przewiduje art. 113 § 2 k.k.s.
Pojęcie odpowiedniego stosowania przepisu było przedmiotem szeregu
wypowiedzi w doktrynie i orzecznictwie, także w kontekście reguł techniki
legislacyjnej dopuszczających posłużenie się odesłaniem stosownie do § 9 ust. 2 i
§ 99 zasad techniki prawodawczej - uchwała Rady Ministrów z dnia 5 listopada
1991 r. - M.P. Nr 44, poz. 310 (zob. Z. Siwik, Odpowiednie stosowanie przepisów
kodeksu karnego w prawie karnym skarbowym -Studium na tle systemu środków
penalnych, Przegląd Prawa i Administracji, tom XXIII, Wrocław 1987, s. 97 i
8
następ.; F. Prusak, W. Świda, Prawo karne skarbowe, Warszawa 1989, s. 11; G.
Bogdan, Relacje pojęć przestępstwa i przestępstwa skarbowego w polskim prawie
karnym, PS 1997, nr 5, s. 83 i następ.; J. Raglewski, Stosunek przepisów części
ogólnej nowego kodeksu karnego od innych ustaw przewidujących
odpowiedzialność kamą, PS 1998, nr 7-8, s. 19 i następ., M. Świetlica,
Odpowiednie stosowanie kodeksu postępowania karnego w sprawach o
przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, Prok. i Pr. 2006, nr 10, s. 69 i
następ.; M. Hauser, Odpowiednie stosowanie przepisów prawa - uwagi
porządkujące, Przegląd Prawa i Administracji, tom LXV, Wrocław 2005, s. 151).
Przyjąć należy, że przepisy art. 237 § 3 k.p.k. przeniesione poza źródłowy
zakres regulacji na zasadzie odpowiedniego stosowania, powinny być
interpretowane w taki sposób, by mogły realizować cele Kodeksu karnego
skarbowego na takiej samej zasadzie, jak czynią to w odniesieniu do celów
wyznaczonych im w Kodeksie postępowania karnego. Przy ustalaniu sposobu
dostosowania ich zakresu normowania niezbędne jest wykorzystanie wykładni
systemowej i funkcjonalnej, które skłaniają do przyjęcia, że stosowanie art. 237
k.p.k. do Kodeksu karnego skarbowego, chociaż "odpowiednie", powinno nastąpić
w sposób najbardziej zbliżony do tego, w jakim kontekście przepis ten funkcjonuje
w ustawie macierzystej, a zatem przy uwzględnieniu, że charakteryzuje on
reglamentowane źródło dowodowe (zob. też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30
stycznia 2001 r., I KZP 50/00, OSNKW 2001, z. 3-4, poz. 16). Należy pamiętać, że
Kodeks karny skarbowy zawiera nie tylko część procesową, ale również część
ogólną – materialnoprawną, odnoszącą się do przestępstw i wykroczeń
skarbowych, do których nie ma zastosowania część ogólna kodeksu karnego z
wyłączeniem przepisów wskazanych w art. 20 § 2 – 6 k.k.s., mających
zastosowanie także do przestępstw skarbowych. Ponieważ art. 237 k.p.k.
funkcjonuje w granicach postępowania karnego oraz służy do realizacji prawa
karnego materialnego w części tyczącej przestępstw (art. 2 § 1 pkt. 1 i 2 k.p.k.),
dlatego poprzez przepis odsyłający - art. 113 § 1 k.k.s., pozwalający na
odpowiednie stosowanie art. 237 k.p.k. na gruncie całego Kodeksu karnego
skarbowego, przepis ten ma także zastosowanie do przestępstw skarbowych. W
tym zakresie należy podzielić pogląd T. Grzegorczyka wyrażony w kontekście
9
klauzuli odpowiedniego stosowania zamieszczonej w art. 113 § 1 k.k.s., że co do
zasady postępowanie toczy się na podstawie przepisów procedury karnej, z
uwzględnieniem zmian nie tylko wynikających z przepisów tytułu II Kodeksu
karnego skarbowego, ale również części materialnoprawnej tegoż kodeksu – skoro
przepisy regulujące postępowanie karno - skarbowe służą realizacji prawa
materialnego skarbowego (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy.
Komentarz, Warszawa 2009 r., wyd. 4, s. 477).
Stanowisko to uzasadnia również treść art. 122 § 2 k.k.s., który aktualizuje
się w śledztwie lub dochodzeniu prowadzonym przez finansowy organ
postępowania przygotowawczego – urząd skarbowy, inspektora kontroli skarbowej
ewentualnie urząd celny w sprawie o przestępstwo skarbowe. Zgodnie z
dyspozycją tego przepisu, finansowemu organowi postępowania
przygotowawczego nie przysługują uprawnienia procesowe prokuratora
przewidziane w art. 237 § 1 i 2 k.p.k., z tym że może on wystąpić do prokuratora z
wnioskiem o podjęcie w toczącym się postępowaniu karno - skarbowym
przewidzianych w tym przepisie czynności procesowych. W tym układzie warto
zauważyć, że finansowy organ postępowania przygotowawczego w zakresie swych
kompetencji może podejmować czynności wyłącznie w zakresie ścigania
przestępstw i wykroczeń skarbowych ( art. 53 § 37 k.k.s. w zw. z art. 133 k.k.s., art.
151a – 151 b k.k.s.). Dlatego też, interpretacja art. 237 k.p.k. oparta na twierdzeniu,
że przepis ten nie przewiduje stosowania kontroli i utrwalania treści rozmów
telefonicznych w odniesieniu do przestępstw skarbowych byłaby systemowo
niedopuszczalna, albowiem jej akceptacja spowodowałaby, że przepisów art. 113
k.k.s. i art.122 § 2 k.k.s. w analizowanym zakresie w ogóle nie można byłoby
stosować. Jednocześnie taka wykładnia prowadziłaby do aksjologicznie kompletnie
nieuzasadnionego wniosku, że prokurator w ramach tzw. podsłuchu procesowego
przewidzianego w art. 237 § 1 k.p.k. nie mógłby wystąpić do sądu z wnioskiem o
zastosowanie tego przepisu w odniesieniu do najpoważniejszych przestępstw
skarbowych, podczas gdy organy uprawnione w ramach ustaw o: Policji, kontroli
skarbowej, Straży Granicznej i Centralnym Biurze Antykorupcyjnym miałyby takie
uprawnienie w odniesieniu do grupy wskazanych w tych ustawach przestępstw
skarbowych o znacznie mniejszym ciężarze gatunkowym.
10
Zgodzić się zatem należy ze stanowiskiem Prokuratora Generalnego, że
odpowiednie stosowanie art. 237 k.p.k. w sprawach o przestępstwa skarbowe,
poprzez art. 113 § 1 k.k.s, oznacza, iż przepis art. 237 k.p.k. nie ma
zastosowania do grup przestępstw wskazanych w art. 237 § 3 pkt 1-14 i 16 –
19 k.p.k., natomiast do przestępstw skarbowych da się odpowiednio
zastosować art. 237 § 3 pkt 15 k.p.k., odnoszący się do grupy typów
przestępstw dotyczących mienia znacznej wartości. Pomimo, że zwrot ten jest
„charakterystyczny” dla prawa karnego powszechnego, to po jego
przetransponowaniu na grunt prawa karnego skarbowego może być on
utożsamiany z pojęciem uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności
publicznoprawnej zdefiniowanej w art. 53 § 27-28 k.k.s. Stanowią one, że
należność publicznoprawna uszczuplona czynem zabronionym jest to wyrażona
liczbowo kwota pieniężna, od której uiszczenia lub zadeklarowania uiszczenia w
całości lub w części osoba zobowiązana uchyliła się i w rzeczywistości ten
uszczerbek finansowy nastąpił, zaś narażenie na uszczuplenie należności
publicznoprawnej czynem zabronionym jest to spowodowanie konkretnego
niebezpieczeństwa takiego uszczuplenia - co oznacza, że zaistnienie uszczerbku
finansowego jest wysoce prawdopodobne, choć nie musi nastąpić. W konsekwencji
nie może być wątpliwości, że wskazane wyżej należności mieszczą się w pojęciu
mienia, którego beneficjentem w ramach specyfiki omawianych przestępstw jest
Skarb Państwa. Dlatego też typy przestępstw określone w art. 237 § 3 pkt 15 k.p.k.,
na gruncie prawa karnego skarbowego będą odnosić się do przestępstw
skarbowych polegających na uszczupleniu należności publicznoprawnej lub
narażeniu na jej uszczuplenie, ograniczonych zawartym w tym przepisie kryterium
wartościowym. Wprawdzie kryterium to nie może być stosowane wprost ze
względów systemowych i gwarancyjnych, ale musi się opierać na klauzuli
odpowiedniego stosowania, skoro Kodeks karny skarbowy nie zna pojęcia mienia
znacznej wartości. Powinno być ono jedną ze wskazówek interpretacyjnych,
pozwalających na ograniczenie typów przestępstw skarbowych objętych
dyspozycją art. 237 § 3 pkt 15 k.p.k. Kolejną wskazówką będą przepisy ustaw o
Policji, kontroli skarbowej, Straży Granicznej, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym,
dotyczące podsłuchu operacyjnego, pozwalające na pozyskiwanie tą metodą
11
dowodów przestępstw skarbowych, w których przedmiot lub skutek w postaci
uszczuplenia należności publicznoprawnej przekracza pięćdziesięciokrotność
minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Kodeks karny skarbowy operuje pojęciem mienia małej wartości, tj. takiej
która w czasie popełnienia czynu zabronionego nie przekracza dwustukrotnej
wysokości minimalnego wynagrodzenia (art. 53 § 14 k.k.s.), dużej wartości, która w
czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza pięćsetkrotną wysokość
minimalnego wynagrodzenia (art. 53 § 15 k.k.s.) oraz wielkiej wartości, która w
czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza tysiąckrotną wysokość
minimalnego wynagrodzenia (art. 53 § 16 k.k.s.).Występujące w prawie karnym
skarbowym kwantyfikatory rozróżniające wartość uszczuplenia należności
publicznoprawnej bądź narażenia na jej uszczuplenie dzielą tę wartość na małą i
normalną, które są istotne dla bytu przestępstw skarbowych oraz dużą i wielką. W
związku z tym, wskazane wyżej reguły odpowiedniego stosowania, przy
porównaniu standardu wartości konstytucyjnych w które ingeruje art. 237 k.p.k. w
sprawach o przestępstwa powszechne i skarbowe oraz poszczególnych
kwantyfikatorów wartości uszczuplenia należności publicznoprawnej lub narażenia
na jej uszczuplenie, w relacji do tego rodzaju rozwiązań przyjętych w kodeksie
karnym (art. 115 § 5 – 7 k.k.), w którym dystynkcja znacznej wartości mienia
zazwyczaj konstruuje przestępstwo typu kwalifikowanego, uzasadniają akceptację
stanowiska Prokuratora Generalnego, że w przepisie art. 237 § 3 pkt 15 k.p.k.,
stosowanym odpowiednio do przestępstw skarbowych, mieszczą się typy
przestępstw, które chronią daniny publiczne wartości wyższej niż mała w
rozumieniu art. 53 § 14 k.k.s. Jest tak tym bardziej, że duża lub wielka wartość
przedmiotu czynu zabronionego nie tworzy kwalifikowanych typów przestępstw
skarbowych lecz uzasadnia nadzwyczajne obostrzenie kary (art.37 § 1 pkt. 1 k.k.s. i
art. 38 § 2 pkt. 1 k.k.s.). W konsekwencji, do przestępstw skarbowych, które w
swoich znamionach przewidują wartość większą niż małą będą należeć
przestępstwa z : art. 54 § 1 k.k.s., art. 55 § 1 k.k.s., art. 56 § 1 k.k.s., art. 63 § 1-5
k.k.s., art. 65 § 1 k.k.s., art. 73a § 1 k.k.s., art. 76 § 1 k.k.s., art. 76a § 1 k.k.s., art.
76b § 1 k.k.s., art. 77 § 1 k.k.s., art. 78 § 1 k.k.s., art. 86 § 1 i 2 k.k.s., art. 87 § 1 i 2
k.k.s., art. 91 § 1 k.k.s. i art. 92 § 1 k.k.s. Na marginesie należy wskazać, że tak
12
przyjęta wartość przedmiotu przestępstwa skarbowego dla określenia katalogu
przestępstw skarbowych zamieszczonego w art. 237 § 3 pkt. 15 k.p.k., w
odniesieniu do których może być stosowana kontrola i utrwalanie treści rozmów
telefonicznych (wyższa od wskazanej w art. 53 § 14 k.k.s.), pozostaje we właściwej
proporcji do mienia znacznej wartości określonego w art. 115 § 5 k.k., gdy się
porówna wyliczone na podstawie tych przepisów kwoty.
Za uznaniem, iż art. 237 k.p.k. znajduje zastosowanie do przestępstw
skarbowych polegających na uszczupleniu należności publicznoprawnej lub
narażeniu na jej uszczuplenie opowiada się również Sąd pytający. W związku z
tym brak jest podstaw aby uznać, że zagadnienie prawne podniesione w pytaniu
pierwszym stanowiło dla Sądu Apelacyjnego istotny problem interpretacyjny, a
przynajmniej Sąd ten w przedstawionej argumentacji tego nie wykazał. Nadto brak
jest wątpliwości w literaturze prawniczej co do możliwości zastosowania środka
dowodowego z art. 237 k.p.k. w odniesieniu do postępowania, którego
przedmiotem jest przestępstwo skarbowe. Nie można również przyjąć, że
wskazany przepis ustawy był rozbieżnie interpretowany w praktyce sądowej, skoro
Sąd zadający pytania powołał się jedynie na dwa sprzeczne orzeczenia wydane
przez ten sam Sąd, na gruncie tej samej sprawy.
Natomiast drugie pytanie ma charakter czysto abstrakcyjny zważywszy na
treść postanowienia Sądu I instancji odnoszącego się do podsłuchu procesowego
obejmującego określone kategorie przestępstw w ramach kwalifikacji
zaproponowanej przez prokuratora, która w tym układzie procesowym nie może
być przez Sąd kwestionowana oraz biorąc pod uwagę zakres zaskarżenia tego
orzeczenia w wywiedzionym środku odwoławczym, jak też wynikający z zawartości
akt jawnych śledztwa fakt, że w analizowanej sprawie uszczuplenie danin
publicznych z tytułu prowadzonej przestępnej działalności przekraczać może 50
milionów złotych.
Warto zaakcentować, że wskazana wysokość uszczuplenia powoduje, iż
dociekania Sądu pytającego czy zakres unormowania art. 237 § 3 pkt 15 k.p.k. w
zw. z art. 113 § 1 k.k.s. odnosi się do wartości znacznej w rozumieniu art. 115 § 5
k.k., czy też dużej w znaczeniu jaki nadaje jej przepis art. 53 § 15 k.k.s. są
bezprzedmiotowe.
13
Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy postanowił odmówić
podjęcia uchwały.