Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KO 8/15
POSTANOWIENIE
Dnia 22 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Skoczkowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Puszkarski (sprawozdawca)
SSN Dorota Rysińska
Protokolant Dorota Szczerbiak
w sprawie z wniosku M. N.
o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe
aresztowanie
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 22 kwietnia 2015 r.,
wniosku pełnomocnika wnioskodawcy o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 grudnia 2013 r.
p o s t a n o w i ł:
1. oddalić wniosek;
2. kosztami procesu w sprawie o wznowienie postępowania
obciążyć wnioskodawcę.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 19 grudnia 2013 r., zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 28 sierpnia 2013 r., w ten sposób, że obniżył zasądzone
na rzecz M. N. odszkodowanie z tytułu niesłusznego tymczasowego aresztowania
z kwoty 18.000 zł do kwoty 9.000 zł, a utrzymał w mocy wymieniony wyrok w
2
zakresie zasądzonego na rzecz wnioskodawcy zadośćuczynienia w kwocie 15.000
zł. Kasacja od wyroku Sądu odwoławczego wniesiona przez pełnomocnika
wnioskodawcy została oddalona jako oczywiście bezzasadna postanowieniem
Sądu Najwyższego z dnia 30 lipca 2014 r., IV KK 150/14.
Z uzasadnień wydanych w sprawie orzeczeń wynika, że na wysokość
zasądzonego na rzecz M. N. zadośćuczynienia rzutowała okoliczność, że w toku
postępowania nie potwierdzono (miarodajne były w tym względzie opinie biegłych
lekarza psychiatry i psychologa), że w wyniku aresztowania wystąpił u niego zespół
stresu pourazowego (skrót z języka angielskiego - PTSD).
Aktualnie pełnomocnik M. N., powołując się na przepisy art. 543 § 2 k.p.k. w
zw. z art. 558 k.p.k. i art. 403 § 2 k.p.c., złożył adresowany do Sądu Apelacyjnego
(Wydział II Karny) wniosek o wznowienie postępowania w opisanej sprawie,
postulując uchylenie wyroku tego Sądu i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, ewentualnie uchylenie też wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania. We wniosku wystąpiono o
przeprowadzenie w trybie art. 97 k.p.k. w zw. z art. 546 k.p.k. oraz art. 167 k.p.k.
dowodu z opinii uzupełniającej o stanie zdrowia psychicznego wnioskodawcy z dnia
22 października 2014 r., sporządzonej w postępowaniu karnym prowadzonym
przeciwko niemu w Sądzie Rejonowym w T. w sprawie o sygn. akt VII K …/12. W
ramach tej opinii biegli lekarze psychiatrzy stwierdzili m.in., że „dostarczona
dokumentacja medyczna zawiera informacje o występowaniu u oskarżonego
objawów zaburzeń adaptacyjnych (w 2012 r. w postaci PTSD)”. Stosownie do art.
544 § 2 k.p.k. Sąd Apelacyjny przekazał wniosek Sądowi Najwyższemu – Izba
Karna.
W sporządzonym piśmie prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o
dopuszczenie wnioskowanego dowodu w postaci opinii biegłych lekarzy
psychiatrów z dnia 22 października 2014 r. o stanie zdrowia psychicznego M. N.
oraz o oddalenie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W pierwszej kolejności celowe będzie przypomnieć, że powołany we
wniosku jako podstawa prawna jego złożenia przepis art. 543 § 2 k.p.k. stanowi, iż
do wznowienia oraz do dalszego postępowania po wznowieniu sąd właściwy do
3
orzekania w sprawach cywilnych stosuje odpowiednio przepisy Kodeksu
postępowania cywilnego. Poprzedzający tę normę przepis art. 543 § 1 k.p.k. mówi
zaś, że wznowienie postępowania, ograniczone wyłącznie do orzeczenia o
roszczeniach majątkowych wynikających z przestępstwa, może nastąpić tylko przez
sąd właściwy do orzekania w sprawach cywilnych. W uzasadnieniu wniosku jego
autor konsekwentnie tłumaczył zaś, że „w art. 543 § 1 k.p.k. zawarta jest podstawa
prawna wniosku o wznowienie postępowania, gdyż roszczenie wnioskodawcy ma
charakter majątkowy, a sformułowanie o wynikającym z przestępstwa, powinno
uwzględniać fakt, że w przypadku odmowy wszczęcia postępowania karnego
wnioskodawcy nie zostałby postawiony zarzut popełnienia przestępstwa, nie
zostałby niewątpliwie niesłusznie aresztowany i nie miałby roszczeń o
odszkodowanie i zadośćuczynienie”. Taka interpretacja prawa zaskakuje w
przypadku adwokata, autora wniosku. Pomijając fakt, że w art. 543 § 1 k.p.k. nie
jest zawarta podstawa prawna wniosku o wznowienie postępowania, a jedynie
wskazanie sądu właściwego do wznowienia w określonej sytuacji procesowej,
oczywiście wadliwa jest teza, że roszczeniem majątkowym wynikającym z
przestępstwa jest roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niewątpliwie
niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Zapoznanie się z dowolnym opracowaniem
komentatorskim uświadomiłoby autorowi wniosku, że roszczenie majątkowe
„wynikające z przestępstwa” to roszczenie przysługujące osobie pokrzywdzonej
przestępstwem, zaś wymieniony przepis ma zastosowanie w sytuacji, gdy
zasądzono albo oddalono powództwo cywilne (zob. np. T. Grzegorczyk, Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2008, s. 1150). Pełnomocnik
powinien też dostrzec, że skoro powołuje się na przepisy wskazujące na wyłączną
właściwość sądu orzekającego w sprawach cywilnych, to logiczne byłoby złożenie
wniosku w tym sądzie, a nie w sądzie (wydziale) orzekającym w sprawach karnych.
Przy odrzuceniu tezy, że orzeczenie wydane w następstwie zgłoszenia przez
M. N. wniosku o zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienie jest orzeczeniem o
roszczeniu majątkowym wynikającym z przestępstwa, nie wchodziło w grę
przekazanie wniosku o wznowienie postępowania do rozpoznania sądowi
orzekającemu w sprawach cywilnych. Należało uznać, że tak jak do rozstrzygania
w sprawie z wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne
4
tymczasowe aresztowanie był właściwy sąd orzekający w sprawach karnych, ten
sąd, określony przez uregulowanie zawarte w art. 544 § 2 k.p.k., jest kompetentny
do rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania w tej sprawie.
W sprawie niniejszej pełnomocnik wnioskodawcy wystąpił o wznowienie
postępowania w oparciu o propter nova, wywodząc, że w świetle opinii
sporządzonej w postępowaniu prowadzonym przez Sąd Rejonowy w T. w sprawie o
sygn. akt VII K …/12, orzeczenie wydane w sprawie o odszkodowanie nie jest
prawidłowe. Należy w związku z tym zauważyć, że Rozdział 56 Kodeksu
postępowania karnego nie zawiera przepisów dających wprost podstawę do
wznowienia w takim wypadku postępowania w sprawie o odszkodowanie za
niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Wynika to z faktu,
że przepis art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k. odnosi się wyłącznie do orzeczenia, którym
rozstrzygnięto o odpowiedzialności karnej osoby oskarżonej o popełnienie
przestępstwa [zob. również P. Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2012, t. III, s. 383; S. Zabłocki w: Z.
Gostyński (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2004, t. III,
s. 661]. Nie jest zaś takim orzeczeniem wyrok, którym rozstrzygnięto o roszczeniu
wynikającym z niesłusznego skazania, tymczasowego aresztowania lub
zatrzymania. Zatem ujawnienie się nowych faktów lub dowodów nieznanych
przedtem sądowi orzekającemu w sprawie odszkodowawczej, nie da możliwości
wznowienia postępowania w oparciu o przepis art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k., choćby
nowy fakt lub dowód wskazywał na wadliwość wydanego orzeczenia. Nie sposób
jednak przyjąć, że wznowienie postępowania w wymienionej sprawie jest
wyłączone. Wypada sięgnąć do powołanego we wniosku art. 558 k.p.k.
stanowiącego, że w sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie,
tymczasowe aresztowania lub zatrzymanie przepisy Kodeksu postępowania
cywilnego stosuje się tylko w kwestiach nieuregulowanych w Kodeksie
postępowania karnego. Zatem skoro ten Kodeks nie reguluje kwestii wznowienia
postępowania w wymienionych sprawach w oparciu o nowe fakty lub dowody,
znajdzie zastosowanie również powołany we wniosku art. 403 § 2 k.p.c.,
stanowiący, że można żądać wznowienia m.in. w razie wykrycia takich okoliczności
faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy,
5
a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu [zob. P.
Hofmański (red.), E. Sadzik, K. Zgryzek, op. cit., s. 383; postanowienie SN z dnia 7
grudnia 2004 r., III KO 17/04, LEX nr 146304] .
Przechodząc zaś do meritum, trzeba stwierdzić, że trafne jest stanowisko
prokuratora, iż wniosek nie zasługuje na uwzględnienie. W świetle bogatego
dorobku orzeczniczego wypracowanego na gruncie art. 403 § 2 k.p.c., możliwość
wznowienia postępowania na podstawie tego przepisu jest uzależnione od
zaistnienia łącznie trzech przesłanek. Po pierwsze, wykrycia po uprawomocnieniu
się wyroku nowych okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które
istniały w toku postępowania, ale nie zostały w nim powołane. Po drugie,
możliwości ich wpływu na wynik sprawy i po trzecie, niemożności skorzystania z
nich przez stronę w poprzednim postępowaniu (zob. postanowienie SN z dnia 28
października 2014 r., I UZ 18/14, LEX nr 1537267 i powołane tam orzecznictwo). W
związku z tym przyjmuje się, że nie jest dopuszczalne wznowienie postępowania,
jeżeli w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych ubezpieczony, względnie w
sprawie cywilnej powód domaga się wznowienia w oparciu o zaświadczenie,
orzeczenie bądź opinię lekarską powstałe po prawomocnym zakończeniu
poprzedniego postępowania (zob. postanowienie SN jw., nadto postanowienie z
dnia 21 marca 2013 r., II CZ 191/12, LEX nr 1331270, a z dawniejszych orzeczeń
SN postanowienie z dnia 14 maja 1971 r., II CO 3/71, LEX nr 6925, w którym
stwierdzono, że „retrospektywna ocena okoliczności, na których oparto orzeczenie,
dokonane przez innego biegłego po uprawomocnieniu się wyroku, odmienna od
opinii złożonych w toku rozpoznawania sprawy, nie uzasadnia wznowienia
postępowania”). Co prawda, art. 403 § 2 k.p.c. stanowi, że podstawę wznowienia
mogą też stanowić okoliczności faktyczne, które istniały w trakcie postępowania, a
które zostały wykryte przez stronę dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia,
jednak ta sytuacja nie zaistniała w sprawie M. N. Dołączona do wniosku opinia
lekarska w przekonaniu jego pełnomocnika ma wskazywać na istnienie u niego
zespołu PTSD, rzecz jednak w tym, że wnioskodawca od początku, już we wniosku
inicjującym postępowanie o odszkodowanie, okoliczność tę, wiązaną z
tymczasowym aresztowaniem, uczynił jedną z podstaw żądania rekompensaty od
Skarbu Państwa. Wspomniana opinia lekarska dotyczy więc okoliczności powołanej
6
w podstawie faktycznej żądania odszkodowawczego, która była przedmiotem
ustaleń sądów obu instancji. W takim razie okoliczności, mającej wynikać z tej
opinii, nie można uznać za nową w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c. (zob. powołane
postanowienie SN z dnia 21 marca 2013 r., II CZ 191/12).
Brak było podstaw do uwzględnienia wniosku również w wypadku, gdyby
rozpatrywać go przy mniej rygorystycznym stosowaniu art. 403 § 2 k.p.c.,
ograniczając rozważania jedynie do kwestii, czy opinia o stanie zdrowia
psychicznego wnioskodawcy sporządzona na użytek Sądu Rejonowego w T.
podważa opinie sporządzone w sprawie o odszkodowanie i tym samym każe
przyjąć, że wydane w tej sprawie orzeczenia nie są prawidłowe. Przyjmuje się, że
nowa opinia biegłego może być traktowana jako nowość w rozumieniu podstawy do
wznowienia procesu jedynie wtedy, gdy oparta jest na innych, nowszych metodach
badawczych albo analizuje okoliczności uprzednio nieuwzględnione (zob. np. T.
Grzegorczyk, op. cit., s. 1139-1140). Tymczasem opinia przedstawiona przez
pełnomocnika wnioskodawcy przymiotów tych nie posiada. Niezależnie od
okoliczności, że opinia ta, inaczej niż opinie opracowane w toku postępowania o
odszkodowanie (opinia zasadnicza z dnia 17 czerwca 2013 r. oraz opinia
uzupełniająca z dnia 9 lipca 2013 r.), nie była ściśle ukierunkowana na ustalenie,
czy u M. N. występują symptomy PTSD jako skutek pozbawienia go wolności w
warunkach aresztu śledczego, wymaga podkreślenia fakt, iż bazuje na tym samym
dokumencie, który był uwzględniony przez biegłych opiniujących w sprawie o
odszkodowanie. Chodzi mianowicie o dołączoną przez wnioskodawcę do pisma
inicjującego postępowanie odszkodowawcze opinię psychologiczną z dnia 30 maja
2012 r., w której jest mowa, że określone stwierdzone w trakcie badania
okoliczności „można potraktować jako symptomy PTSD”. Właśnie w oparciu o tę
opinię oraz dwa inne dokumenty biegli opiniujący w sprawie rozpoznawanej przez
Sąd Rejonowy w T. stwierdzili, że „dostarczona dokumentacja medyczna zawiera
informacje o występowaniu u oskarżonego objawów zaburzeń adaptacyjnych (w
2012 r. w postaci PTSD)”. Nietrudno dostrzec, że kwestia występowania u M. N.
objawów PTSD została w tej opinii potraktowana marginalnie. W tym zakresie biegli
nie przedstawili szerszych rozważań, a w istocie ograniczyli się do zrelacjonowania
treści jednego z udostępnionych im dokumentów. Nie można zatem przyjąć, że
7
zachodzi znaczne prawdopodobieństwo, iż orzeczenia wydane w sprawie o
odszkodowanie i zadośćuczynienie zostały oparte na wadliwych opiniach. Jak
wspomniano, opinie te miały na celu ustalenie, czy u M. N. występują symptomy
PTSD jako skutek pozbawienia go wolności, wymaga też podkreślenia, że zostały
opracowane na podstawie dokumentacji obszerniejszej, niż opinia opracowana na
użytek Sądu Rejonowego w T., której cel – co wynika z treści opinii – był inny,
mianowicie chodziło o ustalenie, czy M. N. w odniesieniu do zarzucanego mu czynu
z art. 209 § 1 k.k. miał zachowaną zdolność do rozpoznania jego znaczenia i
pokierowania swoim postępowaniem, a także czy może brać udział w
postępowaniu.
Przytoczone okoliczności kazały ocenić wniosek jako niezasadny, czego
konsekwencją było jego oddalenie, skutkujące, zgodnie z art. 639 k.p.k.,
obciążeniem skazanego kosztami procesu w sprawie o wznowienie postępowania.