Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 166/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Justyna Kosińska
w sprawie z powództwa Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej "P."
z siedzibą w W.
przeciwko Miastu W.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 14 maja 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 czerwca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Pozwem z dnia 4 czerwca 2009 r. skierowanym przeciwko Miastu W.,
ostatecznie sprecyzowanym w piśmie z dnia 8 marca 2010 r., Spółdzielnia
Budowlano - Mieszkaniowa „P." z siedzibą w W. domagała się zobowiązania
pozwanej do złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu na jej rzecz prawa
użytkowania wieczystego na 99 lat, bez przetargu i pobierania pierwszej opłaty
rocznej, nieruchomości położonej w W. przy ul. C. […], stanowiącej działkę
oznaczoną numerem ewidencyjnym 6 (dawniej 11) o powierzchni 1 500 m2
z
obrębu 1-03-03, dla której Sad Rejonowy VII Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi
obecnie księgę wieczystą nr […], oraz nieodpłatnego przeniesienia własności
posadowionego na niej budynku.
Na rozprawie w dniu 21 lutego 2012 r. Miasto W. podniosło zarzut
przedawnienia roszczeń powódki określonych w art. 207 i 208 ustawy z dnia 21
sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2014 r.,
poz. 545 ze zm., dalej: „u.g.n.”). Wyraziło pogląd, że stały się wymagalne wraz z
wejściem tej ustawy w życie, tj. dnia 1 stycznia 1998 r. i w związku z tym
przedawniły się z dniem 1 stycznia 2008 r. Z kolei w piśmie z dnia 14 czerwca 2012
r. zarzuciło, że skoro pawilon jest wykorzystywany przez powódkę do powadzenia
działalności gospodarczej, to termin przedawnienia roszczeń powódki wynosi 3 lata.
Powódka natomiast w piśmie procesowym z dnia 6 marca 2012 r.,
z ostrożności procesowej podniosła, że spółdzielnie mieszkaniowe mogą nabyć
użytkowanie wieczyste zabudowanych nieruchomości na podstawie art. 35 ust. 2
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (jedn. tekst:
Dz.U. z 2013 r., poz. 1222 ze zm., dalej: „u.s.m.”), który wszedł w życie w dniu
23 kwietnia 2001 r.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 3 lipca 2012 r. oddalił powództwo.
Ustalił, że działka ewidencyjna nr 6 (poprzednio numer 11) z obrębu
1-03-03 o powierzchni 1 500 m2
w W., położona przy ul. C. […] wchodzi w skład
nieruchomości gruntowej zlokalizowanej w obrębie ulic C., Z., N. i M., składającej
się z kilkudziesięciu działek ewidencyjnych o łącznej powierzchni 42 005 m2
, dla
3
której Sąd Rejonowy VII Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o
numerze […].
Właścicielem tej nieruchomości jest Miasto W. Nieruchomość ta stanowiła
własność Skarbu Państwa, a na mocy decyzji Wojewody z dnia 7 października
1996 r. i z dnia 30 kwietnia 1998 r. wchodzące w skład tej nieruchomości działki
zostały skomunalizowane, stając się własnością Miasta W., a wcześniej jego
poprzedników prawnych - Dzielnicy Gminy M. i Gminy C.
Na działce nr 6 znajduje się dwukondygnacyjny pawilon o charakterze
handlowo - usługowym, o powierzchni zabudowy 505,5 m2
. Obecnie mieszczą się
w nim sklepy oraz biura. Działka nr 6 jest zbliżona kształtem do kwadratu
z „sięgaczem” tj. wąskim pasem gruntu w kierunku ul. Z. o powierzchni około 250
m2
. Jest on wykorzystywany jako droga dojazdowa na działkę od strony ul. Z., w
szczególności przy dowożeniu towarów do sklepów, przy dojeździe do węzła
ciepłego oraz jako droga pożarowa do innych budynków mieszkalnych osiedla. Od
ulicy C. nie ma obecnie wjazdu na teren tej posesji. Aktualna wartość
nieruchomości, wynosi 2 694 000 zł.
W dniu 22 sierpnia 1972 r. Międzyzakładowa Spółdzielnia Mieszkaniowa E.
zawarła z Towarzystwem Importowo - Eksportowym „M." umowę, na podstawie,
której spółdzielnia zobowiązała się do wykonania pomieszczeń biurowych w
pawilonie 25a zlokalizowanym w W. na osiedlu C. W. II, zaś Towarzystwo, jako
użytkownik lokalu, zobowiązało się do uiszczenia na rzecz spółdzielni kwoty
5 902 000 zł oraz do odebrania lokalu niezwłocznie po jego wybudowaniu w całości
i do uiszczania kosztów eksploatacji lokalu według zasad obowiązujących w
spółdzielni, a także należnych podatków.
We wrześniu 1973 r. Towarzystwo Importowo - Eksportowe „M." wpłaciło na
rzecz Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej E. kwotę 5 815 000 zł z
przeznaczeniem na budowę pawilonu przy ul. C. 25a. Wpłata ta została
zakwalifikowana w styczniu 1974 r. przez Międzyzakładową Spółdzielnię
Mieszkaniową E., jako wkład budowlany Towarzystwa Importowo - Eksportowego
„M." w związku z planowanym członkostwem Towarzystwa w spółdzielni.
4
W dniu 6 maja 1975 r. Zastępca Kierownika Wydziału Architektury
i Gospodarki Komunalnej Urzędu Dzielnicowego W. M., jako organ nadzoru
budowlanego, po rozpatrzeniu wniosku Dyrekcji Rozbudowy Miasta W. – P.
Zespołu Inspektorów Nadzoru „S." W., wydał decyzję o pozwoleniu na budowę
pawilonu handlowo - usługowego nr 25a na nieruchomości stanowiącej własność
Skarbu Państwa położonej w W. na osiedlu C. W. Pawilon biurowo - usługowy, był
budowany przez Międzyzakładową Spółdzielnię Mieszkaniową E. Został on
przekazany do eksploatacji w grudniu 1977 r. Ostateczny koszt jego budowy
wyniósł 7 472 112 zł. Budowa pawilonu została sfinansowana ze środków
pochodzących z wkładu wniesionego przez Towarzystwo Importowo - Eksportowe
„M." - w części obejmującej kwotę 4 895 053 zł, zaś w pozostałym zakresie
z kredytu. Od jego wybudowania zarządzała nim Międzyzakładowa Spółdzielnia
Mieszkaniowa E.
Decyzją z dnia 2 lutego 1970 r. Wydział Gospodarki Komunalnej
i Mieszkaniowej Prezydium Rady Narodowej m. W. wyraził zgodę na oddanie na 99
lat w użytkowanie wieczyste na rzecz Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej
E. terenu o powierzchni 264 250 m2
, położonego w W. przy ul. C., B. i W.,
składającego się z szeregu działek ewidencyjnych, w tym z działki o numerze 11.
Po przeprowadzaniu ostatecznego rozgraniczenia nieruchomości objętej tą decyzją
wydzielono z niej obszar o powierzchni 69 436 m2
, obejmujący między innymi
działkę nr 11 (obecną działkę nr 6 z obrębu 1-03-03) i postanowiono wykorzystać
go pod użyteczność publiczną, wyłączając tym samym z gruntu przeznaczonego do
oddania w użytkowanie wieczyste dla spółdzielni mieszkaniowej. Z tych względów
decyzją z dnia 5 marca 1982 r. uchylono decyzję z dnia 2 lutego 1970 r. w części
obejmującej teren o powierzchni 69 436 m2
, obejmujący między innymi działkę nr
11, postanawiając oddać na 99 lat w użytkowanie wieczyste na rzecz
Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej E. teren o powierzchni 194 814 m2
.
Uwzględniając treść decyzji z dnia 2 lutego 1970 r. i 5 marca 1982 r., w dniu 7 lipca
1982 r. Skarb Państwa oddał w użytkowanie wieczyste na 99 lat (do 7 lipca 2081 r.)
na rzecz Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej E. nieruchomość położoną
w W. przy ul. C., B. i W., stanowiącą działki o łącznej powierzchni 194 814 m2
,
5
o numerach ewidencyjnych 12 i 13. Dla nieruchomości tej przewidziano
zabudowanie jej osiedlem mieszkaniowym.
Od końca lat 70-tych ubiegłego wieku Międzyzakładowa Spółdzielnia
Mieszkaniowa E. posiadała obecną działkę nr 6 wraz ze znajdującym się na niej
pawilonem biurowo - usługowym.
Uchwałą nr 2 Nadzwyczajnego Zebrania Przedstawicieli Członków
Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej E. z dnia 23 marca 1991 r. dokonano
podziału tej spółdzielni, w wyniku którego powstała Spółdzielnia Budowlano -
Mieszkaniowa „P.". Za datę podziału przyjęto dzień 31 grudnia 1990 r. Podział
nastąpił poprzez wydzielenie - wyodrębnienie w nowo utworzoną spółdzielnię
części Osiedla „S.” składającej się z zespołu 12 budynków położonych przy ul. C. i
Z., z pawilonu biurowo-handlowego przy ul. C. oraz zespołu garaży przy ul. Z. […].
W uchwale nr 15 Nadzwyczajnego Zebrania Przedstawicieli Członków
Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej E. z dnia 23 marca 1991 r.
postanowiono, że na rzecz Spółdzielni Budowlano - Mieszkaniowej „P." zostanie
przekazany pawilon przy ul. C. wraz z terenem związanym z tym pawilonem.
Spółdzielnia Budowlano - Mieszkaniowa „P." została wpisana do rejestru spółdzielni
w dniu 7 maja 1991 r. W wyniku dokonanego podziału Spółdzielnia Budowlano -
Mieszkaniowa „P.", jako następca prawny Międzyzakładowej Spółdzielni
Mieszkaniowej E. weszła w posiadanie między innymi działki nr 6 zabudowanej
pawilonem biurowo-handlowym.
W piśmie z dnia 17 maja 1993 r. skierowanym do Zarządu Gminy Dzielnicy
M. Wydziału Geodezji i Gospodarki Gruntami powódka wniosła o przekazanie jej w
użytkowanie wieczyste terenów, które były w posiadaniu Międzyzakładowej
Spółdzielni Mieszkaniowej E., a na skutek jej wydzielenia się, przeszły we władanie
Spółdzielni Budowlano - Mieszkaniowej „P.". We wniosku wskazano, że te tereny to
część działki nr 6 i część działki nr 13 z obrębu 1-03-03, które były wykazane w
księdze wieczystej nr […] jako działki nr 8 i 11. Na wypadek przeszkód formalnych
(nieuregulowanego stanu prawnego tych terenów) spółdzielnia wniosła o wyrażenie
zgody na ich dzierżawę z promesą.
6
W dniu 25 listopada 1998 r. do Kancelarii Ogólnej Urzędu Gminy W. C.
Dzielnicy M. wpłynął wniosek Spółdzielni Budowlano - Mieszkaniowej „P." z dnia 23
listopada 1998 r. o oddanie w wieczyste użytkowanie zabudowanej nieruchomości
gruntowej. We wniosku tym spółdzielnia, powołując się na art. 207 ust. 1 i 2 u.g.n.,
domagała się ustanowienia na jej rzecz w formie bezprzetargowej prawa
wieczystego użytkowania położonej przy ul. C. w W. skomunalizowanej działki
gruntu nr 6 z obrębu 1-03-03, o powierzchni 1 500 m2
, objętej księgą wieczystą nr
[…], z wyłączeniem pierwszej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego,
a także nieodpłatnego przekazania na jej własność położonego na tej działce
pawilonu. Podniosła, że w dniu 5 grudnia 1990 r. użytkownikiem działki objętej
wnioskiem była Międzyzakładowa Spółdzielnia Mieszkaniowa E., a na skutek
podziału tej spółdzielni powstała Spółdzielnia Budowlano - Mieszkaniowej „P.",
która została zarejestrowana w dniu 7 maja 1991 r., uzyskując wówczas
osobowość prawną i w wyniku dokonanego podziału nowopowstały podmiot
prawny jest posiadaczem samoistnym przedmiotu wniosku, była nim również na
dzień wejścia w życie ustawy o gospodarce nieruchomości. Nadmieniono też, że
położony na objętej wnioskiem działce pawilon biurowo-handlowy został
wybudowany ze środków poprzedniczki prawnej, tj. Międzyzakładowej Spółdzielni
Mieszkaniowej E.
W odpowiedzi na ten wniosek Naczelnik Wydziału w Urzędzie Gminy W. C.
Dzielnicy M. w piśmie z dnia 25 marca 1999 r. poinformował spółdzielnię o
konieczności uregulowania stanu prawnego nieruchomości, w skład której wchodzi
objęta jej żądaniem działka nr 6 i stwierdził, że po tym uregulowaniu podjęte
zostaną kroki w celu rozpatrzenia złożonego wniosku. W piśmie tym dodano, że
spółdzielnia może wystąpić o ujawnienie jej w ewidencji gruntów i budynków, jako
podmiotu władającego tą działką, jeżeli dołączy do wniosku umowę przeniesienia
posiadania wynikającego z art. 207 i 208 ustawy o gospodarce nieruchomościami
zawartą w formie aktu notarialnego z Międzyzakładową Spółdzielnią Mieszkaniową
E.
Po złożeniu wniosku z dnia 23 listopada 1998 r. o oddanie w wieczyste
użytkowanie działki nr 6 z obrębu 1-03-03 wraz z przeniesieniem własności
znajdującego się na działce pawilonu pomiędzy Spółdzielnią Budowlano -
7
Mieszkaniową „P." a przedstawicielami Gminy W. (Miasta W.) dochodziło do
wzajemnej wymiany pism oraz do spotkań, które nie doprowadzały do
uwzględnienia żądania spółdzielni.
Sąd Okręgowy ocenił jako nieuzasadniony, podniesiony przez stronę
pozwaną zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia. Wskazał, że w art. 208
ust. 4 u.g.n. ustawodawca ustanowił termin zawity składania wniosków
uwłaszczeniowych na podstawie art. 208 ust. 2 u.g.n. Jego zdaniem, taka
konstrukcja przepisu oznacza, że w razie spełnienia wymogów z art. 208 ust. 4
u.g.n. (tj. złożenia odpowiedniego wniosku do dnia 31 grudnia 1996 r.), roszczenie
z art. 208 ust. 2 u.g.n., jako dotyczące praw rzeczowych nie ulega przedawnieniu
(tak jak np. roszczenia z art. 231 k.c.).
Według Sądu Okręgowego, roszczenie powódki o ustanowienie na jej rzecz
użytkowania wieczystego przedmiotowego gruntu oraz nieodpłatne przeniesienie
własności znajdującego się na nim budynku jednak wygasło, wobec niezachowania
terminu określonego w art. 208 ust. 4 u.g.n. Przyjął bowiem, że wniosek
o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego działki nr 6 oraz o nieodpłatne
przeniesienie własności znajdującego się na niej pawilonu biurowo - usługowego
nie został złożony do dnia 31 grudnia 1996 r.
Wyraził zapatrywanie, że za taki wniosek, nie można uznać pisma
złożonego przez powódkę w Urzędzie Dzielnicy Gminy M. w dniu 17 maja 1993 r.
Pismo to, jego zdaniem, nie wskazywało, jakich konkretnych nieruchomości
dotyczyło. Podniósł, że powódka nie załączyła też żadnych map pozwalających
na określenie części tych działek. W piśmie tym nie było również mowy o
pawilonie zlokalizowanym na gruncie przy ul. C. […]; w tym wniosku powódka
nie domagała się przeniesienia na jej rzecz własności tego obiektu.
Na skutek apelacji powódki Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 czerwca
2013 r. zobowiązał m. W. do złożenia oświadczenia woli o ustanowieniu na
rzecz Spółdzielni Budowlano - Mieszkaniowej „P." w W. użytkowania
wieczystego działki gruntu o numerze ewidencyjnym nr 6 z obrębu 1 - 03 - 03,
położonej w W. przy ul. C. o pow. 1 500 m2
, dla której Sąd Rejonowy prowadzi
księgę wieczystą nr […], na lat 99, bez wnoszenia pierwszej opłaty oraz
8
o przeniesieniu nieodpłatnie na rzecz powódki własności znajdującego się na
niej budynku, ustalając opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego w
wysokości 3 % wartości gruntu, tj. w kwocie 80 820 zł.
Oparł swój wyrok na stanie faktycznym ustalonym przez Sąd pierwszej
instancji, z wyjątkiem tej części, w której stwierdził on, że powódka nie zgłosiła
wniosku, o którym mowa w art. 208 ust. 4 u.g.n. w przepisanym terminie, oraz
iż działka nr 6 nie jest w całości niezbędna do prawidłowego korzystania
z budynku pawilonu.
Ocenił, że powódka spełniała przesłanki roszczenia określonego w art.
208 ust. 2 u.g.n., gdyż była posiadaczem przedmiotowej nieruchomości w chwili
złożenia pierwszego wniosku z 1993 r. i była następcą prawnym
Międzyzakładowej Spółdzielnia Mieszkaniowa „E." Następstwo prawne wynikało
z uchwały o podziale spółdzielni z 1991 r., natomiast przejście posiadania
nastąpiło po podziale i po uzyskaniu bytu prawnego przez powódkę na skutek
zarejestrowania Spółdzielni. Zauważył, że sama okoliczność posiadania
nieruchomości przez powódkę w istotnym dla uwzględnienia powództwa czasie
nie była sporna i jako taka nie wymagała dowodu (art. 229 k.p.c.).
Odnosząc się do przesłanki zgłoszenia w czasie wskazanym w art. 208
ust. 4 u.g.n. wniosku o oddanie gruntu w wieczyste użytkowanie uznał, wbrew
odmiennemu stanowisku Sądu Okręgowego, że w piśmie z dnia 17 maja 1993 r.
był on dostatecznie sprecyzowany w świetle wymagań tego unormowania.
Przyjął, że wskazywał wystarczająco jasno dla pozwanego przedmiot żądania;
zarówno w opisie nieruchomości (odwołanie się do działek gruntu i księgi
wieczystej), jak i żądanego prawa. Podniósł, że wniosek ten był relewantny
prawnie dla samej pozwanej, co wynika między innymi z jej pisma z dnia
25 sierpnia 2006 r. Jego zdaniem, to oświadczenie woli, stanowiące element
cywilnoprawnego roszczenia, podlegało badaniu w świetle art. 65 § 2 k.c. i było
jednoznacznie odbierane (odczytywane) przez pozwaną.
Pozwany, między innymi uczynił zadość dostosowaniu działki do potrzeb
korzystania z budynku, wydzielając przedmiotową działkę nr 6 „z sięgaczem”,
jako częścią działki gwarantującej odpowiedni dostęp do drogi publicznej.
9
Było to zgodne z art. 93 ust. 3 u.g.n. w zw. z art. 145 k.c. Wskazał, że obszar
poza budynkiem to droga dojazdowa oraz miejsca parkingowe. Wyraził
zapatrywanie, że o ile pozwana uznawała, iż działka nr 6 powinna zostać
podzielona, aby wydzielić mniejszą działkę, jako niezbędną do korzystania
z pawilonu, powinna wskazać rzeczowe zarzuty w tym zakresie i przeprowadzić
stosowne dowodzenie (art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c.), które obciążało pozwaną.
Odnosząc się do podniesionego przez Miasto W. zarzutu przedawnienia,
wskazał, że niezależnie od argumentacji Sądu pierwszej instancji, roszczenie to,
ma charakter uwłaszczeniowy, gdyż jest związane z przemianami ustrojowo -
własnościowymi w Polsce, podlega przedawnieniu 10 letniemu (art. 118 k.c.),
licząc od dnia 1 stycznia 1998 r., tj. od wejścia w życie ustawy o gospodarce
nieruchomościami. Wyraził zapatrywanie, że skorzystanie w tych warunkach
z zarzutu przedawnienia, wobec w istocie niewielkiego przekroczenia tego
terminu, w sytuacji długotrwałego, obiektywnie przewlekłego załatwiania wniosku
przez pozwaną, mimo wzmożonej aktywności powódki w latach 2006 - 2008 r.,
stanowiło nadużycie prawa (art. 5 k.c.).
W skardze kasacyjnej, pozwana zarzuciła naruszenie prawa materialnego
tj. art. 208 ust. 2 i 4 i art. 156 u.g.n., art. 5 i 6 k.c. przez ich błędną wykładnię
oraz obrazę art. 278 § 1 i art. 316 k.p.c. Wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należało rozpoznać zarzut obrazy art. 208 ust. 4
u.g.n. przez nietrafne przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że powódka złożyła
wniosek o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego w terminie.
Jego bowiem niezłożenie do dnia 31 grudnia 1996 r. skutkowałoby
wygaśnięciem dochodzonych w sprawie roszczeń, a tym samym w razie jego
zasadności rozpoznawanie dalszych wskazywanych naruszeń byłoby bezcelowe.
Wbrew stanowisku skarżącej, w piśmie z dnia 17 maja 1993 r. skierowanym do
Zarządu Gminy M. zawarty jest wniosek o przekazanie powódce w użytkowanie
wieczyste gruntów, które były w posiadaniu Międzyzakładowej Spółdzielni
Mieszkaniowej – E., a na skutek wydzielenia się Spółdzielni Budowlano -
10
Mieszkaniowej „P.” znalazły się w jej władaniu. Sąd Apelacyjny trafnie stwierdził,
że we wniosku tym objęta przedmiotem procesu nieruchomość została
w wystarczający sposób zidentyfikowana, skoro w omawianym dokumencie jest
wymieniona działka nr 11 (poprzednie oznaczenie działki nr 6) oraz wskazana
księga wieczysta, którą wtedy była objęta. Można było przyjąć, że z roszczenia
o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste wynika implicite żądanie
nieodpłatnego nabycia własności wybudowanego na nim pawilonu, co jest
konsekwencją unormowania zawartego w art. 31 u.g.n. (por. uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2003 r., III
CZP 87/02, OSNC 2003, nr 12, poz. 157). Należy zauważyć, że w taki sposób
był rozumiany przez pozwaną zakres przedmiotowy tego wniosku, co wynika z
pisma Urzędu Miasta W. Biura Gospodarki Nieruchomościami z dnia 25 sierpnia
2006 r., na podstawie którego Sąd Apelacyjny poczynił kwestionowane w
skardze kasacyjnej ustalenie, którym na podstawie art. 39813
§ 2 k.p.c. Sąd
Najwyższy był zresztą związany.
Nie można natomiast odeprzeć zarzutu naruszenia art. 156 ust. 3 i 4 u.g.n.
w zw. z art. 278 § 1 i 316 § 1 k.p.c. W judykaturze przyjęto, że wydana
w postępowaniu sądowym opinia określająca wartość nieruchomości (operat
szacunkowy) wymaga potwierdzenia aktualności przez biegłego rzeczoznawcę
majątkowego, jeżeli upłynął ustawowy termin do jej wykorzystania w sprawie,
lub zaistniały okoliczności wymagające potwierdzenia aktualności, niezależnie
od upływu terminu do wykorzystania opinii, w sprawie (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 20 maja 2010 r., V CSK 13/10, OSNC 2011, nr 1, poz. 9
i z dnia 8 grudnia 2010 r., V CSK 171/10, LEX nr 1102880). W literaturze
i judykaturze zauważono, że aktualność operatu należy oceniać w dniu
orzekania i w związku z tym termin dwunastomiesięczny, który Sąd Apelacyjny
nie zachował, dotyczy także organu odwoławczego. W polskim systemie apelacji
pełnej sąd drugiej instancji jest bowiem sądem merytorycznym, a zatem jego
zadanie nie ogranicza się jedynie do kontroli zaskarżonego rozstrzygnięcia, lecz
polega na ponownym rozstrzygnięciu całości sprawy.
Skuteczność takiego zarzutu w postępowaniu kasacyjnym jest
uzależniona od możliwości wpływu tego uchybienia na wynik sprawy, niemniej
11
taki związek wystąpił. W sprawie do końca obydwie strony kwestionowały opinię
biegłego dr inż. A. Z. i na ostatniej rozprawie w dniu 19 czerwca 2012 r. składały
wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, oddalony przez Sąd
Okręgowy. Gdyby rzeczywiście roszczenie powódki wygasło, jak przyjął Sąd
pierwszej instancji, czego trafnie nie podzielił Sąd Apelacyjny, to wartość
przedmiotowej nieruchomości dla rozstrzygnięcia sprawy nie miałaby żadnego
znaczenia, a zatem oddalenie tego wniosku dowodowego byłoby uzasadnione.
Skoro więc Sąd Apelacyjny na nowo rozpoznając sprawę stwierdził, że powódka
złożyła wniosek do dnia 31 grudnia 2006 r. i zostały spełnione wszystkie
przesłanki do uwzględnienia roszczenia określone w art. 208 ust 2 u.g.n., to dla
określenia wartości działki ewidencyjnej nr 6 winien dysponować aktualnym
operatem szacunkowym rzeczoznawcy majątkowego, gdyż od tej wartości była
uzależniona wymierzana opłata roczna. Jeżeli więc uznawał opinię biegłego
sądowego za odpowiadającą wymaganiom kodeksu postępowania cywilnego,
to powinien zażądać potwierdzenia jej aktualności zgodnie z unormowaniem
zawartym w art. 156 ust. 4 u.g.n. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
19 lipca 2012 r., II CSK 660/11, LEX nr 1228437).
Poza tym podnieść należy, że pozwana od początku kwestionowała, aby
cała działka nr 6 była niezbędna do prawidłowego korzystania ze znajdującego
się na niej pawilonu. Nie ulega wątpliwości, że ustalenie, jaka część gruntu jest
konieczna do prawidłowego korzystania z pawilonu będącego przedmiotem
roszczenia wymaga zasięgnięcia wiadomości specjalnych, a więc dopuszczenia
dowodu z opinii biegłego. Trudno zgodzić się z Sądem Okręgowym, że powódka
tej okoliczności nie wykazała, skoro jej wniosek o dopuszczenie dowodu z takiej
ekspertyzy został oddalony na ostatniej rozprawie.
Z kolei Sąd Apelacyjny, przytaczając okoliczności w świetle, których
samodzielnie ocenił, że cała działka ewidencyjna nr 6 jest niezbędna do
prawidłowego korzystania z wybudowanego na niej pawilonu naruszył, nie tylko
art. 208 ust 2 u.g.n., ale przede wszystkim art. 278 § 1 k.p.c., skoro z jej
powierzchni, wielkości pasa dojazdowego tzw. sięgacza, oraz obszaru poza
budynkiem (miejsca parkingowe) z pominięciem wiadomości specjalnych
wywiódł wniosek ich wymagający. Biegły A. Z. nie wypowiadał się w tej kwestii, a
12
z jego opisu przedmiotowej nieruchomości, wbrew stanowisku Sądu
Apelacyjnego nie wynika, że teren niezbędny do prawidłowego korzystania
z budynku jest tożsamy z działką ewidencyjną nr 6, na której znajduje się
pawilon. Przypomnieć należy, że w literaturze i w judykaturze utrwalony jest
pogląd, iż jeżeli rozstrzygnięcie sprawy wymaga wiadomości specjalnych dowód
z opinii biegłego nie powinien być pominięty, choćby ktokolwiek ze składu
orzekającego takie wiadomości posiadał. Odmienne stanowisko pozbawiłoby
strony możności stawiania pytań i krytyki określonego stanowiska, a nadto
prowadziłoby do niedopuszczalnego połączenia funkcji sędziego i biegłego (por.
np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2000 r., IV CKN 1209/00, LEX
nr 52621). Już te uchybienia natury procesowej uzasadniały uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz
zwalniały Sąd Najwyższy od szczegółowego rozpoznania dalszych zarzutów
dotyczących prawa materialnego. Skuteczne bowiem ich zgłoszenie wchodzi
w rachubę wtedy, gdy ustalony stan faktyczny, nie budzi zastrzeżeń (por. np.
orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1997 r., II CKN 60/97, OSNC 1997,
nr 9, poz. 128).
Trzeba jednak zauważyć, że także uzasadniony jest zarzut obrazy art. 6 k.c.
w zw. z art. 208 ust 2 u.g.n. przez nietrafne przyjęcie, że ciężar udowodnienia faktu
jaki teren jest niezbędny do prawidłowego korzystania z budynku spoczywa na
pozwanej. Jej pełnomocnik, już w odpowiedzi na pozew zaprzeczył, że cała działka
ewidencyjna nr 6 jest niezbędna do prawidłowego korzystania z pawilonu.
W procesie cywilnym rozkład ciężaru dowodu jest taki, że to powód powinien
udowodnić fakty pozytywne, które stanowią podstawę jego powództwa
tj. okoliczności prawo tworzące, a pozwany, jeśli faktów tych nie przyznaje,
ma obowiązek udowodnienia okoliczności niweczących prawo powoda (por np.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2007 r., II CSK 332/07, LEX nr 623796
i z dnia 7 listopada 2007 r. II CSK 293/07, LEX nr 487510).
Jedną z przesłanek roszczenia z art. 208 ust 2 u.g.n. jest wykazanie,
że grunt będący w dniu zgłoszenia roszczenia w posiadaniu występującego
z powództwem, obejmuje obszar niezbędny do prawidłowego korzystania
z budynku. Sąd Najwyższy, co spotkało się z aprobatą piśmiennictwa, już wyjaśnił,
13
że „zgłaszając roszczenie strona powodowa zgodnie z art. 6 k.c. powinna
udowodnić okoliczności dotyczące zasady i przedmiotu tego roszczenia”
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 2004 r., I CK 106/04. Mon. Pr.
2004, nr 18, poz. 822). Skoro więc pozwana zaprzeczyła, że cała działka
ewidencyjna nr 6 jest terenem niezbędnym do prawidłowego korzystania z pawilonu,
to tym samym ta istotna dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczność stała się sporna,
a Sąd Apelacyjny mógłby uwzględnić powództwo w odniesieniu do działki
ewidencyjnej nr 6, gdyby powódka wykazała, iż cały jej obszar jest niezbędny do
prawidłowego korzystania z budynku.
Nie można natomiast uznać za uzasadniony zarzutu obrazy art. 208 ust. 2
u.g.n. przez przyjęcie przez Sąd Apelacyjny, że pawilon nie został wybudowany
z własnych środków spółdzielni. Z ustaleń jednoznacznie wynika, że wybudowała
go poprzedniczka prawna powódki z wkładu budowlanego podmiotu trzeciego oraz
z kredytu. Środki, którymi dysponuje spółdzielnia z takich źródeł są środkami
własnymi, o jakich mowa w tym unormowaniu. W orzecznictwie sądów
powszechnych trafnie podniesiono, że środki własne w rozumieniu art. 208 ust. 1
i 2 u.g.n., to środki pochodzące z innych źródeł, niż budżet państwa lub budżet
gminy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13 kwietnia 2006 r., I ACa
1115/05, LEX nr 298423).
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 5 k.c., zauważyć na wstępie trzeba,
że stanowisko Sądu Apelacyjnego w kwestii przedawniania roszczenia jest niejasne.
Ze stwierdzenia „niezależnie od argumentacji Sądu pierwszej instancji” można
wywieść wniosek, że nie zakwestionował on jego zapatrywania w tej kwestii,
tj. że z konstrukcji art. 208 ust. 4 u.g.n. wynika, iż w razie spełnienia przewidzianych
w nim wymagań tj. złożenia wniosku do dnia 31 grudnia 1996 r., roszczenie z niego
wynikające, jako dotyczące praw rzeczowych, tak jak roszczenie określone w art
231 k.c., nie ulega przedawnieniu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
18 marca 1968 r., III CZP 15/68, OSNC 1968, nr 8-9, poz. 138). Z drugiej strony
wskazał, że roszczenie powódki uległo przedawnieniu dziesięcioletniemu letniemu
(art 118 k.c.), liczonemu od dnia 1 stycznia 1998 r. Rozważanie kwestii, czy
zgłoszony przez pozwaną zarzut przedawnienia stanowi nadużycie prawa
wymagało uprzedniego jednoznacznego przesądzenia, że roszczenie powódki
14
ulega przedawnieniu i termin ten upłynął. Skoro w tej materii brak z oczywistego
względu zarzutu kasacyjnego, to Sąd Najwyższy nie był władny do rozważenia tego
zagadnienia.
W tym stanie rzeczy na podstawie art 39815
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł,
jak w sentencji.