Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 maja 2015 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 maja 2015 roku

sprawy z wniosku B. K.

z udziałem J. P. i Gminy R.

o rozgraniczenie

na skutek apelacji uczestniczki J. P.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Radomsku z dnia 30 stycznia 2015 roku, sygn. akt I Ns 706/11

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Radomsku, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.

Sygn.akt II Ca 310/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 30 stycznia 2015 roku Sąd Rejonowy w Radomsku po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2015 r. w Radomsku na rozprawie sprawy z wniosku B. K. z udziałem J. P. i Gminy R. o rozgraniczenie nieruchomości postanowił:

1.  ustalić, że granica między działkami oznaczonymi w ewidencji gruntów obrębu geodezyjnego(...)- S. jednostki ewidencyjnej (...) (...) - R. – gmina numerami: (...) jednostka rejestracyjna (...), stanowiąca własność B. K., dla której w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Radomsku prowadzona jest księga wieczysta numer (...) stanowiąca własność J. P., dla której w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Radomsku prowadzona jest księga wieczysta numer (...) stanowiącymi własność Gminy R., dla których w Wydziale Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Radomsku prowadzona jest księga wieczysta numer (...), przebiega między działkami oznaczonymi numerami (...) linią koloru czerwonego, oznaczoną dodatkowo liczbami (...)na mapie biegłego sądowego — geodety mgr inż. A. B., sporządzonej dnia 11 marca 2013 r. wariant II, która została przyjęta do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego Ośrodka (...) Starostwa Powiatowego w R. i stanowi własność Skarbu Państwa, wpisanej do ewidencji zasobu powiatowego dnia 13 czerwca 2014 r. - numer ewidencyjny(...);

2.  tytułem częściowych kosztów postępowania, zasądził od J. P. na rzecz B. K. kwotę 2.922,50 zł uznając, że każdy z uczestników ponosi pozostałe koszty postępowania związane ze swoim udziałem w niniejszej sprawie we własnym zakresie;

3.  nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa - kasy Sądu Rejonowego w Radomsku tytułem kosztów sądowych tymczasowo wyłożonych z rachunku sum budżetowych na wydatki:

a)  od B. K. kwotę 487,60 zł,

b)  od J. P. kwotę 487,60 zł.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego:

Działka oznaczona w ewidencji gruntów obrębu geodezyjnego (...) S. jednostki ewidencyjnej R. - gmina, posiada powierzchnię 0,14 ha. Natomiast działka numer (...) posiada powierzchnię 0,17 ha.

Sporną między uczestniczkami jest linia graniczna między działkami numer (...) na całej ich długości. Od strony południowej, a to od ulicy (...) szerokość spornego pasa gruntu wynosi 80 cm, a od strony północnej, a to od ulicy (...) wynosi zero.

Aktualnie sporna granica stabilizowana jest płotem drewnianym i ścianą budynku.

W ocenie uczestniczki J. P. sporna granica powinna przebiegać według aktualnego stanu na gruncie i nie powinna zostać przesunięta.

Nie ma możliwości ustalenia przebiegu całej linii granicznej pomiędzy działkami numer (...), według stanu prawnego wynikającego z tytułów własności i nawiązujących do nich map.

Istnieje możliwość ustalenia położenia punktu granicznego przy ul. (...), u zbiegu granic działek nr (...).

Nie ma możliwość ustalenia położenia punktu granicznego przy ul. (...), u zbiegu granic działek nr (...).

Z formalnego punktu widzenia materiał dowodowy zebrany w aktach sprawy pozwala na ustalenie przebiegu linii granicznej w oparciu o ostatni spokojny stan posiadania.

Z analiz dokumentów państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, dla obszaru obrębu S. przeprowadzono w latach 1964-65 roku prace geodezyjne związane z zakładaniem powszechnej ewidencji gruntów (operat nr 222-11-177 z lat 1964- 65). Dla potrzeb ustalenia przebiegów granic posiadania poszczególnych nieruchomości oraz dla potrzeb utworzenia mapy ewidencyjnej, wykorzystano zdjęcia lotnicze wykonane w latach 1962-1963. Na bazie w/w zdjęć opracowano mapę ewidencyjną oraz utworzono zarys pomiarowy, na którym to zarysie wykazano pomiary granic posiadania poszczególnych działek. Pomiary granic posiadania wykonane były tzw. metodą liniową i polegały na rozmierzaniu granic w ciągach sąsiadujących ze sobą nieruchomości.

W operacie nr (...)z lat 1964-65 ujawniony jest protokół ustalenia stanu władania z 12.11.1964r. Jak wynika z omawianych dokumentów dot. zakładania ewidencji gruntów w latach 1964-65, przedmiotowe nieruchomości oznaczone były następującymi numerami:



działka nr (...) to nieruchomość stanowiąca obecnie własność wnioskodawczyni, oznaczona aktualnie numerem działki (...),



działka nr (...) to nieruchomość stanowiąca obecnie własność uczestniczki, oznaczona aktualnie numerem działki (...),



działki nr (...) to drogi oznaczone aktualnie numerami działek (...).

Dokumenty operatu nr (...)z lat 1964-65 są niekompletne, gdyż brakuje w nich pozostałych dowodów tworzonych standardowo przy zakładaniu ewidencji gruntowy a to części obliczeniowej dotyczącej ustalenia powierzchni poszczególnych działek z wykazaniem czynników obliczeniowych i protokołu ogłoszenia stanu władania. Ponadto zarys pomiarowy jest bardzo zniszczony. Wytarte są miary umożliwiające ustalenia przebiegów granic rozgraniczanych nieruchomości.

W latach 1983-1984 dla obszaru obrębu S. przeprowadzone były prace związane z tzw. kontrolą terenową oraz odnowieniem ewidencji gruntów (operat nr (...)z lat 1983-84). W operacie tym ujawniono częściowo dokumenty z 1967 roku, a to protokół ogłoszenia stanu władania z okresu 12 - 13.05.1967 r. oraz protokół ustalenia stanu władania z okresu 6-15-07.1967r. Zatem jak wynika z dokumentów czynności związane z ustaleniem stanu władania były powtarzane.

W ramach prac przeprowadzonych w latach 1983-1984 odnowiono zarys pomiarowy i mapę ewidencyjną oraz wprowadzono nową, obowiązującą aktualnie numerację działek, synchronizując tę nową numerację z numeracją poprzednią. Ponadto sporządzono formularz obliczeń powierzchni działek z zastosowaniem starej numeracji działek oraz z wykazaniem tzw. czynników obliczeniowych.

W 1975 r. przeprowadzone były postępowania uwłaszczeniowe, w wyniku których nieruchomości stron zostały objęte aktami własności ziemi:



działka nr (...) o po w. 0,14 ha, stanowiąca obecnie własność wnioskodawczym, oznaczona aktualnie numerem działki (...), została objęta aktem własności ziemi numer (...) z 22.04.1975r.;



działka nr (...) o po w. 0,17 ha, stanowiąca obecnie własność uczestniczki, oznaczona aktualnie numerem działki (...), została objęta aktem własności ziemi numer (...) z 31.07.1975

Analiza dokumentów zakładania i odnowienia ewidencji gruntów oraz dokumentów uwłaszczeniowych wykazuje, że po wykonaniu prac w latach 1964 - 65 dokumenty z zakładania ewidencji uległy częściowemu zniszczeniu i zdekompletowaniu (zbrakowaniu), a w szczególności z uwagi na znaczne zniszczenie pierwotnego zarysu pomiarowego oraz z uwagi na brak czynników obliczeniowych powierzchni działek z okresu zakładania ewidencji, nie ma możliwości sprawdzenia, czy miary wykazane na odnowionym zarysie pomiarowym są zgodne z zarysem pierwotnym.

Zgodność zarysu odnowionego z zarysem pierwotnym można sprawdzić tylko w tych miejscach, gdzie treść zarysu pierwotnego nie uległa zniszczeniu. Dla rozgraniczanych nieruchomości miary na zarysie pierwotnym uległy zatarciu.

Elementem kontrolnym łączącym treść dokumentów z lat 1964 - 65 z treścią dokumentów z lat 1983-84 są powierzchnie działek wykazane w dokumentach uwłaszczeniowych z 1975 roku, gdyż w dokumentach uwłaszczeniowych wykazywano numery i powierzchnie działek, po założeniu ewidencji gruntów a przed jej odnowieniem. Kontrola za pomocą powierzchni daje wynik pozytywny. Powierzchnie działek stron są takie same w dokumentach uwłaszczeniowych jak i w dokumentach z odnowienia ewidencji gruntów. Jednakże kontrola za pomocą powierzchni nie daje pewności, że zarys pomiarowy został odnowiony w sposób prawidłowy.

Nie jest możliwe wpasowanie miar z odnowionego zarysu pomiarowego w sytuację terenową od strony ul. (...), chyba, że już zarys pierwotny był obarczony błędem. Pomiar elementów terenowych wyznaczających granice posiadania na całym kompleksie nieruchomości, zawartym w obszarze ograniczonym od północy i południa ulicami (...), od wschodu ulice (...) a od zachodu droga oznaczona numerem dziatki (...), w systemie mapy numerycznej przez iteracyjne wpasowywanie miar z zarysu pomiarowego w sytuację terenową, pozwolił na wpasowanie miar wykazanych na zarysie pomiarowym w sytuację terenową od strony ul. (...).

Istnieje możliwość ustalenia położenia punktu granicznego przy ul. (...), na zbiegu granic działek nr (...).

Natomiast niemożliwe okazało się wpasowanie miar wykazanych na zarysie pomiarowym w sytuacji terenowej od strony ul. (...). Nie ma możliwości ustalenia na podstawie zarysu pomiarowego położenia punktu granicznego przy ul. (...), u zbiegu granic działek nr (...).

Sąd Rejonowy zważył, iż w razie sporu co do przebiegu granicy pomiędzy sąsiadującymi gruntami, powstaje konieczność ich rozgraniczenia. Rozgraniczenie rozumie się określenie, jak na gruncie przebiega linia graniczna i jak mają być rozmieszczone punkty graniczne umożliwiające wytyczenie tej linii. Przedmiotem roszczenia o rozgraniczenie są granice w terenie, to jest na gruncie, a nie na mapie, która jest tylko wtórnym wyrazem granic na gruncie.

Rozgraniczenie może być dokonane tylko pomiędzy nieruchomościami. Tryb rozgraniczenia jest uregulowany w art. 29-39 prawa geodezyjnego i kartograficznego. Składa on się zazwyczaj z dwu stadiów: administracyjnego i sądowego. Postępowanie przed organem administracyjnym, którym jest miejscowo właściwy wójt danej gminy (burmistrz, prezydent miasta), rozpoczyna się na wniosek właściciela nieruchomości gruntowej lub w wypadkach w ustawie przewidzianych z urzędu. Czynności niezbędnych do rozgraniczenia dokonuje uprawniony przez organ administracyjny geodeta. Przed geodetą właściciele sąsiadujących nieruchomości mogą zawrzeć ugodę, która ma moc ugody sądowej i kończy postępowanie rozgraniczeniowe. Postępowanie rozgraniczeniowe może zakończyć się też, gdy organ, przed którym ono się toczy, na podstawie niewątpliwych dowodów co do przebiegu granicy lub zgodnych oświadczeń stron co do tej kwestii, wyda decyzję rozgraniczeniową. W razie niezawarcia ugody, braku decyzji lub gdy strona nie zgadza się z wydaną decyzją, organ administracyjny przekazuje sprawę do sądu, który rozpoznaje sprawę o rozgraniczenie w postępowaniu nieprocesowym (art. 34 ust. 3 prawa geodezyjnego i kartograficznego.

Zgodnie z art. 36 prawa geodezyjnego i kartograficznego sąd, przed którym toczy się sprawa o własność lub o wydanie nieruchomości albo jej części, może przeprowadzić rozgraniczenie, jeżeli określenie przebiegu granicy jest konieczne do rozstrzygnięcia sprawy. We wszystkich tych wypadkach rozgraniczenie nie jest istotą sporu, a kwestią wtórną. W postępowaniu tym może też dojść do zawarcia przez właścicieli nieruchomości ugody określającej przebieg granicy.

W postępowaniu sądowym rozgraniczenie następuje na podstawie jednego z kryteriów przewidzianych w art. 153 k.c. Są nimi: stan prawny, ostatni spokojny stan posiadania oraz wszelkie okoliczności i mają zastosowanie w kolejności, w jakiej zostały wymienione. Oznacza to, że następne kryterium sąd bierze pod uwagę dopiero wówczas, gdy poprzednie nie dało dostatecznych podstaw do rozgraniczenia. Kryteria te wyłączają się wzajemnie. Dlatego też sąd nie może korygować stanu prawnego poprzez ustalenie granicy według ostatniego spokojnego stanu posiadania, a tego ostatniego poprzez uwzględnienie wszelkich okoliczności (tak SN w postanowieniu z dnia 3 września 1981 r., III CRN 171/81, OSNCP 1982, nr 4, poz. 51). Niedopuszczalne jest dokonanie rozgraniczenia w oparciu o względy celowości, a z pominięciem stanu prawnego przedmiotu rozgraniczenia (postanowieniu SN z dnia 22 kwietnia 1974 r., III CRN 41/74, OSP 1975, z. 4, poz. 96).

W pierwszej kolejności sąd powinien ustalić granice pomiędzy sąsiadującymi ze sobą nieruchomościami w oparciu o aktualny stan prawny. W istocie polega to na ustaleniu, do jakiego miejsca na gruncie sięga prawo własności, przysługujące właścicielom gruntów sąsiadujących stosownie do ich tytułów własności.

Drugie kryterium rozgraniczenia, jakim jest ostatni spokojny stan posiadania, ma zastosowanie dopiero wówczas, gdy stanu prawnego nie można ustalić.

Przez ostatni spokojny stan posiadania należy rozumieć posiadanie ustabilizowane i długotrwałe. Nie wystarcza zatem, że granica istnieje przez okres dłuższy niż rok i sąsiad utracił już możliwość wystąpienia z powództwem posesoryjnym. W art. 153 k.c. chodzi bowiem o ustabilizowany stan posiadania przedmiotu rozgraniczenia, a więc o taki stan, który nie pozwala wprawdzie na stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie, jednakże trwa zbyt długo, by pozbawienie dotychczasowego posiadacza pasa ziemi przez ustalenie granicy z uwzględnieniem wszelkich okoliczności dało się pogodzić z zasadami współżycia społecznego (por. postanowienie SN z dnia 6 maja 1974 r., III CRN 81/74, OSNCP 1975, nr 4, poz. 65). Rozgraniczenie według ostatniego spokojnego stanu posiadania nie może być oparte na treści wyroku zapadłego w sprawie o naruszenie posiadania (art. 478 k.p.c.), gdyż z wyroku takiego wynika tylko ostatni stan posiadania (postanowienie SN z dnia 19 maja 1972r., III CRN 84/72, OSNCP 1973, nr 2, poz. 32).

Gdyby również nie można było ustalić ostatniego spokojnego stanu posiadania i nie udało się nakłonić stron do ugody, sąd ustali granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności. Powinien kierować się przy tym celowością, to znaczy wyznaczyć granice w ten sposób, aby ze względu na interesy sąsiadów byłoby to najbardziej sensowne (zob. J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, 2009, s. 82). Przy rozgraniczeniu według tego ostatniego kryterium sąd może przyznać jednemu z właścicieli nieruchomości dopłatę pieniężną.

Stwierdzić należy, że nie ma możliwości ustalenia przebiegu całej linii granicznej pomiędzy działkami numer (...), według stanu prawnego wynikającego z tytułów własności i nawiązujących do nich map. Istnieje możliwość ustalenia położenia punktu granicznego przy ul. (...), u zbiegu granic działek nr (...). Nie ma natomiast możliwość ustalenia położenia punktu granicznego przy ul. (...), u zbiegu granic działek nr (...).

Z analiz dokumentów państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, dla obszaru obrębu S., przeprowadzono w latach 1964-65 roku prace geodezyjne związane z zakładaniem powszechnej ewidencji gruntów. Sporządzono operat nr (...) z lat 1964-65. Dla potrzeb ustalenia przebiegów granic posiadania poszczególnych nieruchomości oraz dla potrzeb utworzenia mapy ewidencyjnej, wykorzystano zdjęcia lotnicze wykonane w latach 1962 - 1963. Na bazie w/w zdjęć opracowano mapę ewidencyjną oraz utworzono zarys pomiarowy, na którym to zarysie wykazano pomiary granic posiadania poszczególnych działek. Pomiary granic posiadania wykonane były tzw. metodą liniową i polegały na rozmierzaniu granic w ciągach sąsiadujących ze sobą nieruchomości.

W operacie nr (...)z lat 1964 - 65 ujawniony jest protokół ustalenia stanu władania z 12 listopada 1964r. Z dokumentów dot. zakładania ewidencji gruntów w latach 1964-65, rozgraniczane nieruchomości oznaczone były następującymi numerami: działka nr (...) stanowiąca obecnie własność wnioskodawczyni, oznaczona jest aktualnie numerem działki (...), działka nr (...) to nieruchomość stanowiąca obecnie własność uczestniczki, oznaczona aktualnie numerem działki (...), działki nr (...) to drogi oznaczone aktualnie numerami działek odpowiednio (...) i (...).

Dokumenty operatu nr (...)z lat 1964-65 są niekompletne, gdyż brakuje w nich pozostałych dowodów tworzonych standardowo przy zakładaniu ewidencji gruntów, a to części obliczeniowej dotyczącej ustalenia powierzchni poszczególnych działek z wykazaniem czynników obliczeniowych i protokołu ogłoszenia stanu władania. Ponadto zarys pomiarowy jest bardzo zniszczony. Wytarte są miary umożliwiające ustalenia przebiegów granic rozgraniczanych nieruchomości.

W latach 1983-1984 dla obszaru obrębu S. przeprowadzone były prace związane z tzw. kontrolą terenową oraz odnowieniem ewidencji gruntów, z czego sporządzono operat nr (...)z lat 1983-84. W operacie tym ujawniono częściowo dokumenty z 1967 roku, a to protokół ogłoszenia stanu władania z okresu 12 - 13.05.1967 r. oraz protokół ustalenia stanu władania z okresu 6-15-07.1967r. Czynności związane z ustaleniem stanu władania były powtarzane.

W ramach prac przeprowadzonych w latach 1983-1984 odnowiono zarys pomiarowy i mapę ewidencyjną oraz wprowadzono nową, obowiązującą aktualnie numerację działek, synchronizując tę nową numerację z numeracją poprzednią. Ponadto sporządzono formularz obliczeń powierzchni działek z zastosowaniem starej numeracji działek oraz z wykazaniem tzw. czynników obliczeniowych.

W 1975 r. przeprowadzone były postępowania uwłaszczeniowe. Działka nr (...) o pow. 0,14 ha, stanowiąca obecnie własność wnioskodawczym, oznaczona aktualnie numerem działki (...), została objęta aktem własności ziemi numer (...) z 22.04.1975r., a działka nr (...) o pow. 0,17 ha, stanowiąca obecnie własność uczestniczki, oznaczona aktualnie numerem działki (...), została objęta aktem własności ziemi numer (...) z 31.07.1975.

Analiza dokumentów zakładania i odnowienia ewidencji gruntów oraz dokumentów uwłaszczeniowych wykazuje, że po wykonaniu prac w latach 1964 - 65 dokumenty z zakładania ewidencji uległy częściowemu zniszczeniu i zdekompletowaniu (zbrakowaniu), a w szczególności z uwagi na znaczne zniszczenie pierwotnego zarysu pomiarowego oraz z uwagi na brak czynników obliczeniowych powierzchni działek z okresu zakładania ewidencji, nie ma możliwości sprawdzenia, czy miary wykazane na odnowionym zarysie pomiarowym są zgodne z zarysem pierwotnym.

Zgodność zarysu odnowionego z zarysem pierwotnym można sprawdzić tylko w tych miejscach, gdzie treść zarysu pierwotnego nie uległa zniszczeniu. Dla rozgraniczanych nieruchomości miary na zarysie pierwotnym uległy zatarciu.

Elementem kontrolnym łączącym treść dokumentów z lat 1964 - 65 z treścią dokumentów z lat 1983-84 są powierzchnie działek wykazane w dokumentach uwłaszczeniowych z 1975 roku, gdyż w dokumentach uwłaszczeniowych wykazywano numery i powierzchnie działek, po założeniu ewidencji gruntów a przed jej odnowieniem.

Kontrola za pomocą powierzchni daje wynik pozytywny. Powierzchnie działek uczestników są takie same w dokumentach uwłaszczeniowych jak i w dokumentach z odnowienia ewidencji gruntów, lecz kontrola za pomocą powierzchni nie daje pewności, że zarys pomiarowy został odnowiony w sposób prawidłowy.

Nie jest możliwe wpasowanie miar z odnowionego zarysu pomiarowego w sytuację terenową od strony ul. (...), chyba, że już zarys pierwotny był obarczony błędem. Pomiar elementów terenowych wyznaczających granice posiadania na całym kompleksie nieruchomości, zawartym w obszarze ograniczonym od północy i południa ulicami (...), od wschodu ulice (...) a od zachodu droga oznaczona numerem dziatki (...), w systemie mapy numerycznej przez iteracyjne wpasowywanie miar z zarysu pomiarowego w sytuację terenową, pozwolił na wpasowanie miar wykazanych na zarysie pomiarowym w sytuację terenową od strony ul. (...).

Istnieje możliwość ustalenia położenia punktu granicznego przy ul. (...), na zbiegu granic działek nr (...).

Natomiast niemożliwe okazało się wpasowanie miar wykazanych na zarysie pomiarowym w sytuacji terenowej od strony ul. (...). Nie ma możliwości ustalenia na podstawie zarysu pomiarowego położenia punktu granicznego przy ul. (...), u zbiegu granic działek nr (...).

Na skutek zaistniałej sytuacji, na działkach nr (...) możliwe są dwie wersje przebiegu granic:



według wariantu wykazanego w kolorze zielonym przebieg granicy pomiędzy działkami nr (...) byłby zbliżony do żądań uczestniczki, ale w konsekwencji od strony wschodniej granica przecinałaby teren nieruchomości uczestniczki pasem do szerokości ok.1,5 m, w tym również przecinałaby istniejące na nieruchomości uczestniczki budynki;



według wariantu wykazanego w kolorze niebieskim granica pomiędzy działkami nr (...) i przesunęłaby się znacznie w stronę nieruchomości uczestniczki pasem szerokości aż do ok. l,5m; w konsekwencji takiego ustalenia przebiegu granicy, przebieg granicy niebieskiej od strony wschodniej działki nr (...) byłby zgodny z przebiegiem wschodniej granicy posiadania nieruchomości uczestniczki.

Jednakże analiza przebiegów granic według wariantu „niebieskiego" w kierunku wschodnim wykazuje, że granice posiadania na kolejnych nieruchomościach są systematycznie oddalone od linii niebieskiej, co wskazywałoby na większą wiarygodność linii zielonych. Nie jest możliwe prawidłowe wpasowanie miar z zarysu pomiarowego w stan posiadania od strony ul. (...).

Zważywszy na powyższe sąd zaakceptował pogląd biegłego A. B. i uznał, że granica powinna przebiegać linia koloru czerwonego na opracowanym przez biegłego A. B. załączniku, biegnąca z punktu 14 na punkt 1, w wariancie II - gim. Jej przebieg niweluje negatywne skutki błędów powstałych na zarysie pomiarowym i jest zbliżona do granicy według stanu istniejącego na gruncie. Nieruchomości uczestników zachowują powierzchnię zgodnie z tytułami własności.

Nie do przyjęcia jest pogląd wnioskodawczym, że wpasowanie danych z zarysu pomiarowego tylko w obszarze nieruchomości rozgraniczanych nie jest racjonalne, gdyż tym cechuje się uzyskanie wiarygodności wyników pomiarów liniowych ujawnionych na zarysie pomiarowym oraz, że wyniki pomiarów muszą współgrać ze stanem posiadania na większym kompleksie nieruchomości, gdyż jest nieracjonalny. W postępowaniu administracyjnym wnioskodawczym zaakceptowała przebieg spornej granicy zaproponowany przez geodetę, który był także preferowany przez biegłego A. B. i został przyjęty w postanowieniu końcowym w sprawie.

Również nie do przyjęcia jest pogląd uczestniczki o tym, że jej działka powinna mieć szerokość 16,9 m, gdyż nie znajduje potwierdzenia w dokumentach. Wskazany ostatecznie przez uczestniczkę przebieg spornej granicy jest bardzo zbliżony do linii według stanu na gruncie. Przecina niektóre budynki gospodarcze wnioskodawczym, co jest konsekwencja jej zarzutu, że zostały wybudowane z naruszeniem granicy.

Zważywszy na powyższe sąd uznał, że nie ma możliwości ustalenia przebiegu całej linii granicznej pomiędzy działkami numer (...) według stanu prawnego wynikającego z tytułów własności i nawiązujących do nich map oraz nie został wykazany przebieg spornej granicy zgodnie z ostatnim spokojnym stanem posiadania. Dlatego rozgraniczenie nastąpiło z uwzględnieniem wszelkich okoliczności, za przepisem 153 k.c.

O kosztach sąd orzekł po myśli przepisu art. 520 § 2 k.p.c. zważywszy na to, że interesy uczestników były sprzeczne, a sąd orzekł w sposób odbiegający od żądań uczestników. Wnioskodawczym co prawda w głosie końcowym zażądała rozgraniczenia zgodnie z wariantem II - gim, lecz wcześniej prezentowała inne stanowisko.

Dlatego uiszczona przez wnioskodawczynię B. K. łączna kwota 5.844,99 zł stanowiąca sumę wynagrodzenia biegłego A. B. w kwocie 5.640,94 zł oraz kosztów oględzin w kwocie 204,05 zł została w podzielona na połowę i sąd zasądził od J. P. na rzecz B. K. kwotę 2.922,50 zł. Pozostałe koszty postępowania sąd wzajemnie zniósł.

Brakującą kwotę 975,07 zł wynagrodzenia biegłego sąd nakazał ściągnąć na podstawie przepisu art. 113 § 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1398 z późn. zm.).

Apelację od powyższego postanowienia wniosła uczestnika J. P..

Zaskarżyła je w całości i zarzuciła:

1.  naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności art. 153 Kodeksu cywilnego poprzez zaniechanie ustalenia przebiegu granicy według ostatniego spokojnego stanu posiadania.

2.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji ustalenie przebiegu spornej granicy według wariantu II na mapie biegłego sądowego - geodety, według kryterium wszelkich okoliczności sprawy.

Wskazując na te zarzuty, wnosiła o:

1.  zmianę zaskarżonego Postanowienia Sądu Rejonowego w Radomsku w całości i ustalenie, że granica pomiędzy działkami oznaczonymi w ewidencji gruntów obrębu geodezyjnego (...) - S. jednostki ewidencyjnej (...) (...) R. - gmina numerami (...)(stanowiącej własność wnioskodawczyni), (...)(stanowiącej własność uczestniczki J. P.) oraz numerami (...) i (...) stanowiącymi własność Gminy R. przebiega między działkami oznaczonymi numerami (...) linią koloru czerwonego, oznaczoną dodatkowo liczbami(...)na mapie biegłego sądowego geodety mgr inż. A. B., sporządzonej dnia 11 marca 2013r. wariant I, ewentualnie

2.  uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia - przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wniesiona przez uczestniczkę apelacja skutkuje uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi rejonowemu.

Charakter roszczenia czynił koniecznym dokonanie jego oceny w płaszczyźnie art. 153 k.c. Norma ta przewiduje trzy warianty ustalenia przebiegu granic. Pierwszym kryterium jest stan prawny, drugim – ostatni spokojny stan posiadania i ostatni – wszelkie okoliczności sprawy. Zarówno w doktrynie prawa jak też w judykaturze niekwestyjnym jest zapatrywanie, że kolejność tych kryteriów nie jest przypadkowa. Zostały one wymienione według pewnej hierarchii. Z powyższego musi wypływać wniosek, że ustalenie spornych granic winno nastąpić w pierwszej kolejności według aktualnego stanu prawnego obu graniczących ze sobą nieruchomości.

Lektura akt wskazuje, że pierwszy sposób rozgraniczenia był badany, acz wielce powierzchownie i z pominięciem reguł jakie w tym względzie należy wziąć pod uwagę.

Istota rozgraniczenia polega na tym, że ustalenie zmierza do zbadania zasięgu prawa własności w stosunku do gruntów sąsiadujących. Następuje to przez określenie położenia punktów linii granicznych, utrwalenia ich znakami granicznymi na gruncie oraz sporządzenie odpowiednich dokumentów.

W sprawie niniejszej – jak wynika z opinii biegłego geodety – obie sąsiadujące działki mają uregulowany stan prawny. Wykreowały go akty własności ziemi. Autor opinii wskazał również księgi wieczyste, które zostały urządzone dla obydwu nieruchomości. W zaistniałej sytuacji należało w pierwszym rzędzie podjąć starania, ażeby dokonać rozgraniczenia w oparciu o tytuły własności gruntów wnioskodawczyni i uczestniczki. Akty własności ziemi będące tytułami własności są jednocześnie dokumentami urzędowymi w rozumieniu art. 244 k.c. Obrazują one kto, w jakiej dacie i w odniesieniu, do której nieruchomości jest jej właścicielem. Specyfika powyższych decyzji administracyjnych jak też tryb w jakim były one wydawane nakazują każdorazowo badać stan samoistnego posiadania działek podlegających rozgraniczeniu na dzień 4 listopada 1971 roku (por. ustawę z dnia 26.X.1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych).

Powyższe wynika z tego, że skutki w zakresie nabycia własności na podstawie powołanej ustawy następują ex lege. Nabycie własności nieruchomości rolnej przez posiadacza samoistnego tak samo jak nabycie przez zasiedzenie ma charakter pierwotny i następuje z mocy prawa wobec spełnienia przesłanek ustawowych. W zaistniałej sytuacji pogląd sądu oparty w tej mierze na błędnej opinii biegłego – że stanu prawnego nie da się ustalić jest całkowicie błędny i pozbawiony znaczenia jurydycznego. Teza biegłego, iż stanu ewidencyjnego w oparciu o operat podstawowy z lat 1964-1965 nie można ustalić, nie ma pierwszoplanowego znaczenia. Gdyby stan ewidencyjny z tego okresu był niewątpliwy i mógł posiłkowo przyczynić się do ustalenia stanu posiadania obu działek na dzień 4 listopada 1971 roku to wówczas miałby kluczowe znaczenie dla końcowego rozstrzygnięcia.

Podnieść jednakże należy, że w praktyce – co ilustrują liczne sprawy z tej kategorii - stan posiadania na powyższą datę jest zgoła odmienny. Wówczas to zakres posiadania spornych gruntów rozstrzyga jak daleko sięga ich własność.

Jak więc wskazano wyżej stan władania na dzień 4 listopada 1971r. wyznacza stan własności nieruchomości, którego stwierdzenie nastąpiło w trybie w/w ustawy uwłaszczeniowej.

Lektura akt dowodzi, że okoliczność ta nie była w ogóle przedmiotem ustaleń sądu. Sąd rejonowy bezkrytycznie zaaprobował opinię biegłego uznając, że granic prawnych nie da się ustalić.

Ponownie rozpatrując sprawę sąd meriti przeprowadzi postępowanie dowodowe, którego celem będzie ustalenie granic w oparciu o tytuły własności uczestników, tj. ustalenie stanu posiadania na 4 listopada 1971 roku. Należy w szczególności dopuścić dowody zamieszczone w aktach uwłaszczeniowych obu nieruchomości, które zostały wskazane w opinii biegłego. Dotyczy to zwłaszcza samych decyzji, jak też protokołów władania na dzień 04.XI.1971r.

Gdyby dokumenty te okazały się niewystarczające, należy ustaleń tych dokonać w oparciu o zeznania świadków i przesłuchanie stron.

Należy nadto zbadać kto, w jakiej dacie wzniósł budynki w części siedliskowej. Usytuowanie tych naniesień może posiłkowo wskazywać jak przebiegała granica (zakres władania) na w/w datę, o ile oczywiście budynki te wyznaczały zakres posiadania i ich ściany szczytowe były wyznacznikiem granicy. Można w tym zakresie posłużyć się planami i szkicami realizacyjnymi sporządzonymi na potrzeby realizacji podjętych inwestycji.

W toku postępowania skarżąca konsekwentnie podnosiła, że linia koloru czerwonego na szkicu biegłego wyznacza długoletni stan spokojnego posiadania. Teza ta wymaga gruntownego i wnikliwego zbadania. Może się bowiem okazać, że ów stan władania pokrywa się ze stanem własności ujawnionym w aktach własności ziemi, tzn. pokrywa się ze stanem posiadania obu nieruchomości na dzień 4 listopada 1971r.

Sąd rejonowy dopuści także dowód z dokumentów zamieszczonych w aktach ksiąg wieczystych obu gruntów. Powyższa powinność wynika z faktu, iż art. 153 k.c. wymaga ustalenia granic w oparciu o aktualny stan prawny.

Nie jest wiadomym czy i w jakiej dacie grunty należące do uczestników były przedmiotem obrotu cywilno prawnego.

Koniecznym również jest zbadanie operatu ewidencyjnego sporządzonego w latach 80 – tych, który mógł nawiązywać do stanu posiadania obu działek na 4 listopada 1971 roku.

Z akt sprawy wynika, iż w zasadzie jedyny dowód jaki Sąd przeprowadził to opinia biegłego. Brak jakichkolwiek innych dowodów czyni niemożliwym poczynienie dodatkowych ustaleń w postępowaniu odwoławczym. Okoliczność ta w zestawieniu z brakiem zbadania stanu prawnego obu nieruchomości prowadzi do wniosku, iż istota sprawy nie została rozpoznana.

Powyższe musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, o czym orzeczono na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.

JG/AOw