Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem zaocznym z dnia 17 lutego 2015 roku Sąd Rejonowy
w S. Wydział I Cywilny, w sprawie o sygnaturze akt I C 1049/14, z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. przeciwko D. W. o zapłatę - oddalił powództwo.

W uzasadnieniu powyższego rozstrzygnięcia Sąd I Instancji wskazał, że nie sposób ustalić czy powód był wierzycielem pozwanej z tytułu umowy pożyczki, bowiem powód nie przedłożył do akt sprawy na tę okoliczność jakiegokolwiek dowodu. Sąd Rejonowy zaznaczył, że w aktach znajduje się wyłącznie pozew i pełnomocnictwo procesowe. Sąd a quo argumentował, że obowiązek dowodzenia i ciężar dowodu, spoczywające na powodzie, wyprzedzają niejako tożsamy obowiązek pozwanego. W ocenie Sądu I instancji pozwany, który wobec braku jakiegokolwiek dowodu na poparcie twierdzeń pozwu, nie wdaje się w spór co do istoty sprawy, nie może ponosić negatywnych konsekwencji procesowych z tym związanych. Z powyższych względów Sąd Rejonowy oddalił powództwo, jako nieudowodnione tak co do wysokości jak i co do zasady.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł powód, zaskarżając wyrok w całości. Skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na wynik sprawy, a to:

1)  art. 339 § 2 k.p.c. – poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy stosownie do tego przepisu przyjąć należało za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznościach przytoczonych w pozwie;

w przypadku nieuwzględnienia zarzutu jak w pkt 1

2)  art. 505 ³⁷ k.p.c. oraz art. 130 § 1 k.p.c. – poprzez niezastosowanie art. 130 § 1 k.p.c., podczas gdy pełnomocnik po uzupełnieniu braków formalnych pozwu określonych
w art. 505 ³⁷ k.p.c. winien zostać wezwany do uzupełnienia pozostałych braków formalnych pozwu w trybie art. 130 § 1 k.p.c. w postaci przedłożenia dowodów na poparcie przytoczonych okoliczności, o których mowa w art. 126 § 1 pkt 3 in fine k.p.c.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że zaskarżony wyrok nie może się ostać z uwagi na niezastosowanie w warunkach wyroku zaocznego art. 339 § 2 k.p.c., konstruującego swoiste domniemanie prawdziwości twierdzeń powoda zawartych w pozwie. Wskazał, że zgodnie z tym przepisem Sąd – jeżeli nie ma uzasadnionych wątpliwości – zobligowany jest do uznania podanej przez powoda podstawy faktycznej (tj. twierdzeń powoda o okolicznościach faktycznych) za zgodną z prawdą, bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Podkreślił, że powód w pozwie przedstawił podstawę faktyczną żądania, a domniemanie z art. 339 § 2 k.p.c. zastępuje postępowanie dowodowe. Dodał, że co prawda działanie art. 339 § 2 k.p.c. nie rozciąga się na dziedzinę prawa materialnego, lecz obowiązkiem Sądu rozpoznającego sprawę w warunkach zaoczności jest rozważenie, czy w świetle przepisów prawa materialnego twierdzenia strony powodowej uzasadniają uwzględnienie żądania. Wskazał, że Sąd rozpoznający sprawę analizy takiej nie przeprowadził, poprzestając jedynie na stwierdzeniu w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia, braków w zakresie postępowania dowodowego. Dodał, że z uzasadnienia wyroku zaocznego nie wynika w żaden sposób, aby Sąd Rejonowy powziął uzasadnione wątpliwości w zakresie podstawy faktycznej pozwu, albo żeby została ona przytoczona w celu obejścia prawa, co mogłoby uzasadniać niezastosowanie tego przepisu. Nadto z ostrożności procesowej podniósł, że zaskarżony wyrok zaoczny jest nieprawidłowy także z tej przyczyny, że nie został zastosowany art. 130 § 1 k.p.c., podczas gdy pełnomocnik, po uzupełnieniu braków formalnych pozwu określonych w art. 505 ³⁷ k.p.c., winien zostać wezwany do uzupełnienia pozostałych braków formalnych pozwu w trybie art. 130 § 1 k.p.c., w postaci przedłożenia dowodów na poparcie przytoczonych okoliczności, o czym mowa w art. 126 § 1 pkt 3 in fine k.p.c.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wniósł:

- o zmianę zaskarżonego wyroku zaocznego i orzeczenie zgodnie z pozwem,

- ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku zaocznego i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Skierniewicach do ponownego rozpoznania.

Nadto apelujący wniósł o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna w tym znaczeniu, że doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temuż Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Mając na uwadze, iż niniejsza sprawa była rozpoznawana w postępowaniu uproszczonym Sąd Okręgowy na podstawie art. 505 ¹³ § 2 k.p.c. ograniczył uzasadnienie jedynie do wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku zapadłego w postępowaniu odwoławczym z przytoczeniem przepisów prawa. Sąd Okręgowy miał także na uwadze, że w postępowaniu uproszczonym zgodnie z art. 505 ⁹ § 1 ¹ k.p.c. apelację można oprzeć tylko na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, bądź naruszenia przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Wyjaśnieniem pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy” zajmował się Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach. W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy Sąd I instancji nie orzekł merytorycznie o żądaniu strony, zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo pominął merytoryczne zarzuty pozwanego i w swoim rozstrzygnięciu w istocie nie odniósł się do tego co było przedmiotem sprawy ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 roku, sygn. akt II CKN 897/97, LexOmega; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1998 roku, sygn. akt II CKN 838/97, Lex nr 50750; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1999 roku, sygn. akt III CKN 151/98, Lex nr 519260; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 roku, sygn. akt I CKN 486/00, Lex nr 54355; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2005 roku, sygn. akt III CK 161/05, Lex nr 178635; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2007 roku, sygn. akt I PK 140/07, LexOmega).

W świetle powyższego, zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy miało wyjaśnienie okoliczności faktycznych dotyczących rozważenia czy istnieją przesłanki uzasadniające twierdzenie, że została skutecznie zawarta umowa pożyczki pomiędzy pozwaną a powodem (a jeśli tak to na jakich warunkach).

Wskazać należy, że stosownie do treści art. 339 § 1 k.p.c. jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie, Sąd wyda wyrok zaoczny, zaś zgodnie z § 2 w tym wypadku przyjmuje się za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa. Uznanie za prawdziwe twierdzeń pozwu nie zwalnia jednocześnie sądu od oceny zasadności żądania opartego na tych twierdzeniach. Twierdzenia pozwu budzą uzasadnione wątpliwości, jeżeli zasadnie wydaje się np. że nie odpowiadają one w pełni rzeczywistości lub nie zawierają jej pełnego obrazu. W wypadkach uzasadnionych wątpliwości nie można przyjmować za prawdziwe twierdzeń powoda o okolicznościach faktycznych; w takiej sytuacji nie można wydać wyroku, opierając się tylko na tych twierdzeniach i należy przeprowadzić postępowanie dowodowe celem wyjaśnienia powstałych wątpliwości ( tak Sąd Najwyższy w wyroku z 14 sierpnia 1972 r. w sprawie III CR 153/72, OSNCP 1973, nr 5, poz. 60). Sam brak odpowiedzi na pozew nie jest wystarczający do wydania wyroku zaocznego, w sytuacji gdy dowody i twierdzenia powoda są niekompletne i pozostawiają wątpliwości co do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sporu.

W przedmiotowej sprawie powód w treści pozwu wskazywał, że wierzytelność dochodzona od pozwanej wynika z umowy pożyczki zawartej za pomocą środków porozumiewania się na odległość w formie elektronicznej. Wskazywał, że pozwana dokonała akceptacji warunków udzielenia pożyczki, zawartych w „Regulaminie udzielania pożyczek”, dokonała opłaty rejestracyjnej, powód dokonał zaś pozytywnej weryfikacji złożonego przez pozwaną wniosku, co stanowiło podstawę do podjęcia pozytywnej decyzji kredytowej oraz przelania przez powoda na wskazane przez pozwaną konto bankowe kwoty pożyczki, co w konsekwencji skutkowało zawarciem umowy pożyczki. Powód wskazał: datę złożenia przez pozwaną wniosku o udzielenie pożyczki, datę dokonania opłaty rejestracyjnej, wnioskowaną kwotę pożyczki, wnioskowany termin spłaty pożyczki, wysokość opłaty za udzielenie pożyczki, datę zlecenia dokonania przelewu wnioskowanej pożyczki, datę przekazania pozwanej pocztą formularza informacyjnego dotyczącego kredytu konsumenckiego, ostatni dzień terminu spłaty pożyczki oraz datę wezwania pozwanej do zapłaty.

Wydany przez Sąd Rejonowy wyrok zaoczny – jest w ocenie Sądu Okręgowego – przedwczesny. W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy orzekł o żądaniu pozwu wyrokiem zaocznym, z uwagi na to, że pozwana nie stawiła się na rozprawie (o terminie, której była powiadomiona– k. 20), nie zajęła stanowiska i nie wdała się w spór z powodem.

Zgodnie z art. 339 § 1 k.p.c., sąd wyda wyrok zaoczny, jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie bierze udziału w rozprawie (przy czym przesłanką wydania takiego rozstrzygnięcia jest prawidłowe zawiadomienie strony pozwanej o terminie rozprawy – vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1973 roku, sygn. akt III PRN 3/73, LEX nr 83847). Natomiast w myśl art. 339 § 2 k.p.c., w takim wypadku sąd przyjmuje za prawdziwe twierdzenie powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone
w celu obejścia prawa. Powyższe oznacza, że w art. 339 § 2 k.p.c. określono podstawę faktyczną wyroku zaocznego. Zgodnie z tym przepisem sąd - jeżeli nie ma uzasadnionych wątpliwości - zobligowany jest do uznania podanej przez powoda podstawy faktycznej (to jest twierdzeń powoda o okolicznościach faktycznych) za zgodną z prawdą bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Niezależnie od ustalenia podstawy faktycznej sąd zawsze jest zobowiązany rozważyć, czy żądanie pozwu jest zasadne w świetle norm prawa materialnego. Negatywny wynik takiej analizy powoduje wydanie wyroku zaocznego oddalającego powództwo ( P. T.; Komentarz aktualizowany do art. 339 Kodeksu postępowania cywilnego; LEX). Przewidziane w art. 339 § 2 k.p.c. domniemanie prawdziwości twierdzeń powoda dotyczy wyłącznie strony faktycznej wyroku i nie obowiązuje w zakresie prawa materialnego. Domniemanie to zastępuje jedynie postępowanie dowodowe i to tylko wówczas, gdy twierdzenia powoda nie budzą uzasadnionych wątpliwości ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 września 2013 roku, sygn. akt I ACa 494/13, LEX nr 1378705).

Orzekając w niniejszej sprawie wyrokiem zaocznym Sąd I instancji w ogóle nie zwrócił uwagi na istnienie domniemania z art. 339 § 2 k.p.c. W treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd Rejonowy ograniczył się jedynie do stwierdzenie, że powód nie udowodnił dochodzonego pozwem roszczenia tak co do wysokości jak i co do zasady, bowiem nie przedłożył do akt sprawy żadnego dowodu na okoliczność, iż jest on wierzycielem w stosunku do pozwanej z tytułu umowy pożyczki. Sąd I instancji nie wskazał przy tym w swoim uzasadnieniu, że twierdzenia powoda zawarte w pozwie budziły jego uzasadnione wątpliwości lub zostały przytoczone w celu obejścia prawa.

W ocenie Sądu II instancji brak odniesienia się przez Sąd Rejonowy do treści art. 339 § 2 k.p.c. stanowiło nierozpoznanie istoty sprawy, co musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego orzeczenia i przekazaniem sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 k.p.c.). Zaznaczyć należy, że w tych okolicznościach merytoryczne rozpoznanie sprawy przez Sąd Okręgowy mogłoby oznaczać pozbawienie strony prawa do dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 Konstytucji).

Wskazać przy tym należy, że niezależnie od wynikającego z art. 339 § 2 k.p.c. domniemania prawdziwości twierdzeń powoda z rzeczywistym stanem rzeczy, sąd ma każdorazowo obowiązek krytycznego ustosunkowania się do twierdzeń powoda z punktu widzenia ich ewentualnej zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. W przypadku wątpliwości w tym przedmiocie, sąd ma obowiązek przeprowadzić postępowanie dowodowe z urzędu ( vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1998 roku, I CKU 85/98, LEX nr 1216211)

Zasadny jest więc podnoszony przez powoda zarzut naruszenia art. 339 § 2 k.p.c. Słusznie powód wskazuje, że Sąd rozpoznający sprawę w warunkach zaoczności winien rozważyć, czy w świetle przepisów prawa materialnego twierdzenia strony powodowej uzasadniają uwzględnienie żądania, natomiast Sąd analizy takiej nie przeprowadził, poprzestając jedynie na stwierdzeniu w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia braków w zakresie postępowania dowodowego. Zasadnie więc podnosi skarżący, że z uzasadnienia wyroku zaocznego nie wynika w żaden sposób, aby Sąd Rejonowy powziął uzasadnione wątpliwości w zakresie podstawy faktycznej pozwu, albo żeby została ona przytoczona w celu obejścia prawa.

Sąd ma obowiązek przeprowadzenia postępowania dowodowego do czasu dostatecznego wyjaśnienia okoliczności spornych (art. 217 § 2 k.p.c.). Co prawda ocena, czy zostały one wyjaśnione dostatecznie czy nie, należy do jego kompetencji i to on decyduje o środkach dowodowych pozwalających na dokonanie ustaleń stanowiących faktyczną podstawę merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.), niemniej jednak całkowite zaniechanie ich wyjaśnienia jest nie do zaakceptowania i nie może się ostać.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien postąpić zgodnie
z art. 339 § 2 k.p.c., to jest ocenić przedstawione przez powoda okoliczności faktyczne oraz dokonać analizy dochodzonego roszczenia pod względem przepisów prawa materialnego.
W tym celu Sąd Rejonowy winien w pierwszej kolejności – wykorzystując w tej mierze inicjatywę dowodową stron, a w przypadku biernej postawy pozwanej, inicjatywy strony powodowej (art. 6 k.c.) – poczynić, po uprzednim wszechstronnym rozważeniu wszystkich okoliczności niniejszej sprawy, stanowcze ustalenia co do zawarcia umowy pożyczki i jej warunków.

W tym miejscu podkreślić należy, że w doktrynie wskazuje się, iż uzasadnione wątpliwości zachodzą między innymi gdy podane w pozwie okoliczności stoją w sprzeczności z faktami powszechnie znanymi (art. 228 § 1 k.p.c.) lub faktami znanymi sądowi urzędowo (art. 228 § 2 k.p.c.), bądź też kiedy twierdzenia powoda zawarte w pozwie odnośnie stanu faktycznego sprawy są ze sobą sprzeczne, nie zawierają pełnego stanu faktycznego pozwalającego na rozstrzygnięcie sprawy, wskazują na brak legitymacji procesowej powoda lub pozwanego itp. ( Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. A. Zieliński, K. Flaga-Gieruszyńska, 2014, C.H. Beck, Legalis, art. 339 k.p.c.).

Mając na uwadze, że w przedmiotowej sprawie doszło do nierozpoznania istoty sprawy, co w konsekwencji skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i jej przekazaniem do ponownego rozpoznania, ocena przez Sąd II instancji podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 505 ³⁷ k.p.c. oraz art. 130 § 1 k.p.c. stała się tym samym zbędna.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu za drugą instancję.