Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 sierpnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 sierpnia 2015 r. w Gdańsku

sprawy M. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 stycznia 2015 r., sygn. akt VI U 2583/14

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III AUa 442/15

UZASADNIENIE

Decyzją z 9 września 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B. odmówił ubezpieczonemu M. M. prawa do emerytury
w oparciu o przepisy art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz. U. 2013 r., poz. 1440), oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43), ponieważ nie spełnił on warunków przewidzianych tą ustawą z powodu braku 15-letniego okresu pracy
w szczególnych warunkach.

Organ rentowy nie uwzględnił ubezpieczonemu do pracy w warunkach szczególnych okresu od 1 lipca 1983 r. do 31 grudnia 1998 r., ponieważ w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach z 30 listopada 2000 r. powołano zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 9 maja 1983 r., które straciło moc.

W odwołaniu wniesionym do Sądu Okręgowego, adresat decyzji domagał się zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych zakwestionowanego przez ZUS okresu zatrudnienia.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko
i wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z 21 stycznia 2015 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy – VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, sygn. akt VI U 2583/14, zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego przyznając ubezpieczonemu prawo do emerytury, począwszy od (...) oraz w punkcie drugim nie stwierdzając odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, wskazując następujące motywy rozstrzygnięcia:

W myśl art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. 2015.748.) ubezpieczonemu urodzonemu po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 (tj.
w przypadku mężczyzny 60 lat), jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy tj. 1 stycznia 1999 r: osiągnął wymagany okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze; udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat —
w przypadku mężczyzn; nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego albo złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Ubezpieczony (ur. (...)) 60 lat życia ukończył (...)

Organ rentowy na podstawie dokumentacji znajdującej się w aktach na dzień 01 stycznia 1999 r. uwzględnił staż pracy w wymiarze: 27 lat, 3 miesiące i 22 dni. Jak wynika
z wniosku o emeryturę, ubezpieczony nie jest członkiem OFE.

Na okoliczność pracy w warunkach szczególnych Sąd pierwszej instancji przeprowadził dowód z dołączonego przez ubezpieczonego świadectwa pracy w warunkach szczególnych, z akt osobowych ubezpieczonego z okresu zatrudnienia w Fabryce (...) do D. w B., oraz z zeznań świadków – T. G. i J. O..

Świadek T. G. zeznał, iż zna ubezpieczonego od 1983 r. Pracowali wówczas w jednym zakładzie - Fabryce (...) do D.. Świadek pracował tam od 1963 r. do 2014 r., natomiast ubezpieczony od 1983 r. do 2001 lub 2002 r. Ubezpieczony cały czas pracował jako kowal w kuźni przemysłowej. Zajmował się kuciem było ręcznym i młotem pneumatycznym, innych prac nie wykonywał. Nie miał przerw w zatrudnieniu i pracował w pełnym wymiarze czasu pracy. Świadek zeznał, iż ubezpieczonego widywał codziennie w pracy i że M. M. pracował na pewno w warunkach szkodliwych, tj. w hałasie, w wysokiej temperaturze.

Świadek J. O. zeznał, iż pracował w Fabryce (...) do D. od 1958 r. do 2001 r. jako ślusarz, tokarz, brygadzista i mistrz Wydziału Utrzymania (...). Ubezpieczonego zna od początku jego pracy tj. od 1981 r. (ubezpieczony pracował do 2001 r.). M. M. pracował w Kuźni jako kowal. Zajmował się kuciem ręcznym i młotem pneumatycznym. Pracował wyłącznie w Kuźni. Nie miał przerw w zatrudnieniu. Otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szkodliwych.

Sąd pierwszej instancji zaakceptował w całości zeznania świadków współpracowników odwołującego w poszczególnych okresach potwierdzające, że ubezpieczony wykonywał w sposób ciągły i stale pracę w szczególnych warunkach
w wymiarze pełnego etatu na stanowisku kowala. Sąd Okręgowy ocenił zeznania odwołującego i świadków w tym zakresie jako spójne, konkretne i wzajemnie się uzupełniające. W szczególności świadkowie jednoznacznie stwierdzili, że odwołujący stale
i pełnym wymiarze czasu pracy pracował w kuźni przemysłowej, gdzie zajmował się kuciem ręcznym i przy pomocy młota pneumatycznego. Sąd pierwszej instancji nie doszukał się
w zeznaniach tych świadków okoliczności, które mogłyby podważyć ich walor dowodowy. Pozytywie ocenił też dowody z dokumentów, w szczególności zalegających w aktach rentowych i aktach osobowych, których autentyczność oraz wiarygodność, jak również poprawność materialna i formalna nie budziły wątpliwości Sądu. Sąd Okręgowy zaznaczył również, iż zarówno treść jak i forma dokumentów nie były kwestionowane przez strony postępowania, brak było zatem jakichkolwiek podstaw, także takich jakie należałoby uwzględnić urzędu, aby dokumentom tym odmówić właściwego im znaczenia dowodowego w tym wynikającego z art. 244 i art. 245 k.p.c.

Na podstawie zeznań świadków, świadectw pracy w warunkach szczególnych
a także innych dokumentów znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego Sąd pierwszej instancji ustalił, iż ubezpieczony M. M. pracował w Fabryce (...) do D. w B. jako kowal (kucie ręczne w kuźniach przemysłowych oraz obsługa młotów mechanicznych). Tego rodzaju prace zostały zaliczone zgodnie
z wykazem A dział III pkt. 79 będącym załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów
z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, do prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego.

Zważywszy na przytoczone ustalenia, w ocenie Sądu pierwszej instancji odwołujący spełnił przesłanki do przyznania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku
z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach, wynikające z treści art. 32 w zw. z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a w szczególności § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. 1983 r. nr 8, poz. 43
z póź. zm.). Zdaniem Sądu pierwszej instancji, M. M. który osiągnął wiek 60 lat, legitymujący się wymaganym okresem zatrudnienia (ponad 25 letni okres składkowy, nieskładkowy), spełnił również kwestionowaną dotąd przez organ rentowy przesłankę
w postaci co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, ponieważ po uwzględnieniu spornego okresu pracy w warunkach szczególnych tj. od 1 lipca 1983 r. do 31 grudnia 1998 r. kiedy to stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował jako kowal –legitymuje się ponad 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych.

W konsekwencji, działając na mocy wskazanych wyżej przepisów prawa, Sąd pierwszej instancji zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego, przyznając odwołującemu się prawo do emerytury od (...), to jest od ukończenia 60 roku życia.

W punkcie II wyroku Sąd Okręgowy zgodnie z przepisem art. 118 la ustawy emerytalno- rentowej FUS z urzędu orzekał w przedmiocie odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Zdaniem Sądu Okręgowego, w okolicznościach przedmiotowej sprawy brak było podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego, pomimo uwzględnienia odwołania ubezpieczonego. Mając na uwadze sformalizowany przebieg postępowania przed organem rentowym jak również występujące ograniczenia dowodowe, do przyznania ubezpieczonej prawa do żądanego świadczenia konieczne było przeprowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność świadczenia przez odwołującego się pracy w warunkach szczególnych.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł pozwany organ rentowy, zaskarżając go w całości i zarzucając mu: naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U.2015.748 j.t.) poprzez przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury pomimo tego, że nie spełnia ona warunków uprawniających do świadczenia emerytalnego na dzień przyznania prawa do emerytury; a także prawa procesowego tj. art. 233 §1 k.p.c., poprzez przekroczenie granicy zasady swobodnej oceny dowodów. Pozwany, nie kwestionując pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych jako kowal, podniósł, że po odjęciu okresów pobierania zasiłków chorobowych przypadających po 14 listopada 1991 r. staż ten wynosi 14 lat, 11 miesięcy i 20 dni zamiast wymaganych 15 lat.

Mając powyższe na względzie, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i oddalenie odwołania.

Odpowiedź na apelację wywiódł ubezpieczony wnosząc o jej oddalenie w całości oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, w postępowaniu apelacyjnym według norm prawem przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego organu rentowego skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku
i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy aczkolwiek nie wszystkie zarzuty zasługują na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać należy, iż ubezpieczony – M. M. urodzony (...) wymagany wiek 60 lat ukończył (...) W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony wykazał sumaryczny staż pracy w wymiarze 27 lat, 3 miesięcy i 22 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Z dokumentów dostarczonych przez ubezpieczonego wynika, iż nie jest on członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego.

Okolicznością sporną w przedmiotowym postępowaniu było ustalenie czy praca wykonywana przez ubezpieczonego w okresie zatrudnienia w Fabryce (...) do D. w B. od 1 lipca 1983 r. do 1 stycznia 1999 r. była wykonywana w warunkach szczególnych.

Podkreślić należy, iż na stronach jako wywodzących skutki prawne z zawartych
w składanych pismach procesowych twierdzeń, spoczywa ciężar ich właściwego udowodnienia, na Sądzie zaś ciąży obowiązek wnikliwego zbadania okoliczności sprawy oraz dowodów zgromadzonych w toku postępowania sądowego. W przedmiotowej sprawie Sąd pierwszej instancji dysponował materiałem dowodowym w postaci pozyskanej dokumentacji osobowej ubezpieczonego oraz zeznaniami świadków – T. G. oraz J. O.. W ocenie Sądu Apelacyjnego przedmiotowa sprawa nie została dostatecznie zbadana i wyjaśniona przez Sąd Okręgowy, co umożliwiłoby jej stanowcze rozstrzygnięcie.

Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. uregulowane zostały w treści art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 poz. 748 t.j. ), zgodnie
z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy spełniają łącznie następujące warunki: legitymują się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż: 65 lat dla mężczyzn, 60 lat dla kobiet; mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet; nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Zgodnie z §1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983, Nr 8, poz. 43 ), w/w rozporządzenie stosuje się do pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej „wykazami”. Przepis zawarty w §1 ust. 2. cyt. rozporządzenia stanowi, iż właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac
i Spraw Socjalnych ustalają w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione
w wykazach A i B. Wskazać przy tym należy, iż zgodnie z § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych
w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. W §2 ust. 2 ustawodawca sprecyzował, iż okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji,
w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie §1 ust. 2 rozporządzenia, lub
w świadectwie pracy.

Zgodnie z dyspozycją zawartą w §4 ust. 1 cyt. rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn; ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Podkreślenia przy tym wymaga, iż praca
w warunkach szczególnych winna być świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, iż zdaniem Sądu Apelacyjnego w toku postępowania pierwszoinstancyjnego nie wyjaśniono dostatecznie okoliczności odnoszących się do charakteru pracy wykonywanej przez ubezpieczonego – M. M..

W pierwszej kolejności wskazać należy, że sporny między stronami okres czasu wynosi łącznie 15 lat i 6 miesięcy (na dzień 1 stycznia 1999 r.). Akta osobowe ubezpieczonego zawierają m.in. jego podanie o zatrudnienie w Fabryce (...) do D. w B. na stanowisku wiertacza, datowane na 1 sierpnia 1983 r. Również
z załączonej do akt umowy o pracę zawartej w dniu 1 lipca 1983 r. wynika, iż został on zatrudniony właśnie na stanowisku wiertacza, na czas nieokreślony. Dopiero w lutym 1984 r. i od lipca 1987 r. pojawiają się pierwsze informacje o zatrudnieniu na stanowisku kowala (zaszeregowanie osobiste do 9 kat. wynagrodzenia z 1987 r., przeszeregowanie z dnia 9 lipca 1987 r.). Wątpliwości zatem wzbudza wiarygodność informacji wynikających z załączonego przez ubezpieczonego świadectwa pracy w szczególnych warunkach na stanowisku kowala. Zasadnym jest zatem, w ocenie Sądu Apelacyjnego, dokładne ustalenie przez Sąd pierwszej instancji w jakich dokładnie okresach ubezpieczony był zatrudniony w Fabryce (...) do D. w B. kolejno na stanowiskach „wiertacza” i „kowala” bowiem okoliczność ta ma znaczenie dla spełnienia przesłanki legitymowania się min. 15 letnim stażem pracy
w warunkach szczególnych.

Badając okoliczność charakteru wykonywanej przez ubezpieczonego pracy, Sąd pierwszej instancji winien zatem wyjaśnić na czym polegała praca w charakterze wiertacza i czy można ją uznać za pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu powołanych wyżej przepisów prawa ( ustawy i rozporządzenia ) oraz czy ubezpieczony zatrudniony już jako kowal na dziale montażu nie wykonywał też innych czynności. Z akt osobowych ubezpieczonego wynika, że w toku pracy nabył uprawnienia operatora suwnicy sterowanej z poziomu „0” oraz operatora żurawi stacjonarnych, które to umiejętności mogły być wykorzystywane przez pracodawcę.

Nadto, Sąd pierwszej instancji winien zbadać charakter zakładu pracy tj. Fabryki (...) do D. w B., istotny z punktu widzenia możności kwalifikowania pracy wykonywanej w niej jako pracy w szczególnych warunkach. W szczególności należy ustalić czym zajmowała się Fabryka (...), czy posiadała wydział lub oddział będący kuźnią, oraz czy była to kuźnia przemysłowa.

Zasadnym w ocenie Sądu Apelacyjnego jest rozważenie powołania biegłego, przy pozytywnym rozstrzygnięciu, że praca odwołującego na stanowisku wiertacza była pracą w szczególnych warunkach, w celu uzyskania szczegółowej wiedzy na temat możności zakwalifikowania wykonywanej pracy kowala jako pracy w warunkach szczególnych – kucie ręczne w kuźniach przemysłowych oraz obsługa młotów mechanicznych ( błędnie w uzasadnieniu Sąd ustala, że skarżący pracował młotem pneumatycznym ). Sąd pierwszej instancji winien również ponownie przesłuchać świadków wskazanych przez ubezpieczonego oraz jego samego, w celu wyjaśnienia wspomnianych wyżej okoliczności i skonfrontowania ich z informacjami wynikającymi z dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych. Dotychczasowe ustalenia okazały się bowiem niewystarczające dla merytorycznego rozpoznania sprawy przez Sąd drugiej instancji, uniemożliwiając tym samym ocenę wiarygodności poszczególnych dowodów.

Na marginesie zauważyć należy, że do okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się, wbrew temu co twierdzi pozwany, również okresy zasiłku chorobowego przypadające po wejściu w życie ustawy z 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw ( Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm. ) – vide m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r. III UZP 10/03 LEX 81642, wyroki Sądu Najwyższego: z 7 lutego 2006 r. I UK 154/05, z 21 maja 2009 r. II UK 370/08. Zarzut ten nie mógł zatem zostać uwzględniony przez Sąd odwoławczy. W świetle obowiązujących przepisów prawa ( art. 378 k.p.c. ) i modelu tzw. apelacji pełnej Sąd II instancji nie jest związany zarzutami apelacyjnymi, co oznacza, że bierze pod uwagę wszystkie nieprawidłowości mogące uzasadniać apelację, nawet jeśli nie zostały podniesione przez stronę skarżącą. Zgodnie z uchwałą siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07 Sąd II instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego. Słusznie zarzuca zatem organ rentowy dokonanie przez Sąd Okręgowy oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego z przekroczeniem granicy swobodnej jego oceny wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c.

Z uwagi na istotne wady postępowania dowodowego przeprowadzonego przez Sąd pierwszej instancji i konieczność powtórzenia postępowania dowodowego w całości, na mocy art. 386 §4 k.p.c. Sąd Apelacyjny uchylił zatem zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postepowania apelacyjnego – art. 108 § 2 k.p.c.