Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 sierpnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Roman Dziczek (spr.)

Sędzia SA Zbigniew Cendrowski

Sędzia SA Maciej Dobrzyński

Protokolant – st. sekr. sąd. Ewelina Borowska

po rozpoznaniu w dniu 18 sierpnia 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. O. i Z. O.

przeciwko (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W.

z udziałem interwenienta ubocznego po stronie powodowej – J. Ś.

o ustalenie nieważności uchwały zarządu spółdzielni

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 6 lutego 2014 r., sygn. akt XXIV C 506/13

1.  oddala apelację;

2.  odstępuje od obciążenia powodów kosztami procesu na rzecz strony pozwanej w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1185/14

UZASADNIENIE

Pozwem z 19 marca 2009 roku, skierowanym przeciwko (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. (dalej – Spółdzielnia), Z. O. i B. O., a także wiele innych osób występujących po stronie powodowej, wnieśli o zobowiązanie pozwanej Spółdzielni do złożenia oświadczeń woli o ustanowieniu na ich rzecz własności lokali mieszkalnych w budynku przy ul. (...) w W.. Sprawa prowadzona była przed Sądem Rejonowym dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie pod sygn. akt XVI C 576/09. W toku tejże sprawy, pismem procesowym z dnia 1 października 2009 roku, po oddaleniu przez Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 30 września 2009 r., sygn. akt VI ACa 236/09 apelacji powodów Z. O. i B. O. oraz innych osób, także występujących po stronie powodowej, od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 10 grudnia 2008 roku, sygn. akt III C 1545/07 w sprawie o uchylenie uchwały zarządu Spółdzielni (wyrokiem tym Sąd Okręgowy oddalił powództwo o uchylenie uchwały), powodowie wystąpili również z żądaniem ustalenia nieważności uchwały zarządu Spółdzielni nr (...) z dnia 10 września 2007 roku w sprawie określenia przedmiotu odrębnej własności lokali mieszkalnych.

Sprawa z powództwa Z. O. i B. O. – już bez udziału pozostałych powodów – toczyła się przed Sądem Rejonowym dla Warszawy – Mokotowa w W. pod sygn. akt XVI C 1129/12. Na rozprawie w dniu 13 maja 2013 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w W. postanowił wyłączyć do odrębnego postępowania żądanie powodów o ustalenie nieważności przedmiotowej uchwały zarządu do odrębnego postępowania i w tym zakresie przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie.

W piśmie procesowym z dnia 1 października 2009 roku zgłaszającym żądanie ustalenia nieważności uchwały Zarządu Spółdzielni nr (...) z dnia 10 września 2007 roku w sprawie określenia przedmiotu odrębnej własności lokali mieszkalnych powodowie, uzasadniając swoje stanowisko w sprawie, wskazali, że w istniejącej sytuacji faktycznej w tym budynku piwnice i inne pomieszczenia przypisane są do określonych lokali mieszkalnych i pozostają w wyłącznym użytkowaniu osób, którym przysługują własnościowe prawa do tych lokali mieszkalnych. Stan taki istniał na długo przed wejściem w życie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o spółdzielniach mieszkaniowych, a mimo to w zaskarżonej uchwale Zarząd Spółdzielni nie zaliczył żadnej ze znajdujących się w budynku piwnic ani żadnego ze schowków, jak i również żadnego z pomieszczeń przynależnych, do określonego własnościowego lokalu mieszkalnego (k. 69-70 – pismo).

W odpowiedzi na pozew pozwana Spółdzielnia wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów kosztów postępowania. W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew wskazała, że powodowie oraz 10 innych mieszkańców posiadających własnościowe prawo do lokalu w budynku położonym w W. przy ul. (...), znajdującym się w zasobach (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...), zabudowało korytarze stanowiące część powierzchni ogólnego użytku. Zabudowa nastąpiła około roku 1990. Od tej chwili zabudowane korytarze służą wyłącznie osobom, które je zabudowały. Do dnia dzisiejszego zabudowana część korytarzy nie została przyznana osobom, które je użytkują i od 2001 roku są one wynajmowane tym osobom. Od 2000 r. Spółdzielnia prowadziła pisemną korespondencję z mieszkańcami, którzy dokonali zabudowy korytarzy, mającą na celu jej zalegalizowanie. Spółdzielnia poinformowała mieszkańców, że do zalegalizowania zabudowy konieczne będzie uzyskanie decyzji właściwego organu o pozwoleniu na użytkowanie zabudowanej części korytarzy i równocześnie wezwała do złożenia dokumentów niezbędnych do uzyskania ww. pozwolenia. Poinformowała także, że po wejściu w życie u.s.m. nie będzie miała prawnej możliwości wystawiania przydziałów lub aneksów do przydziałów zwiększających ogólny metraż mieszkań w wyniku dokonanej zabudowy, wobec czego konieczne jest dotrzymanie przez zainteresowanych mieszkańców wskazanych w pismach Spółdzielni terminów. Jedenastu członków – mieszkańców nieruchomości przy ul. (...) nie dopełniło wszystkich formalności w terminie.

Pismem z dnia 29 października 2013 roku J. Ś. zgłosił interwencję uboczną po stronie powodów, wskazując, że również żąda stwierdzenia nieważności zaskarżonej uchwały na podstawie art. 189 k.p.c. Uzasadniając swoje stanowisko w sprawie wskazał, że pozwana całkowicie ignoruje prawa powódów oraz interwenienta. Powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2009 roku III CZP 14/09, w której SN stwierdził, iż „Nieważna jest uchwała zarządu spółdzielni niezaliczająca piwnicy jako pomieszczenia przynależnego do lokalu mieszkalnego w sytuacji, gdy piwnica przyporządkowana jest do tego lokalu i pozostaje w użytkowaniu osoby, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu”. Ponadto podniósł, że w wyniku dokonanej przez powodów i interwenienta ubocznego, jak i dziewięciu innych lokatorów adaptacji części korytarza na cele mieszkalne lokale wraz z pomieszczeniami powstałymi po adaptacji spełniają wymogi samodzielnych lokali. Ponadto, zaskarżona uchwała nie spełnia również wymogów określonych w u.s.m. w części dotyczącej pomieszczeń przynależnych, pomija bowiem piwnice i inne pomieszczenia gospodarcze (k. 322-323 i k. 326-338 – interwencja uboczna).

Na rozprawie w dniu 23 stycznia 2014 roku strony podtrzymały swoje stanowiska w sprawie, a ponadto pozwana podniosła zarzut upływu 30 – dniowego terminu zawitego określonego w art. 43 ust. 5 u.s.m.

W odpowiedzi, strona powodowa stanęła na stanowisku, że termin ten nie może mieć w niniejszej sprawie zastosowania, gdyż potrzeba stwierdzenia, że uchwała jest nieważna pojawiła się w innym postępowaniu. Z kolei, interwenient uboczny wskazywał, że jeżeli powództwo zostanie oddalone, to zaskarżona uchwała będzie obowiązywać i utrzymany zostanie stan niezgodny z rzeczywistością.

Wyrokiem z dnia 6 lutego 2014 roku Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i nie obciążył powodów obowiązkiem zwrotu kosztów procesu.

Sąd ten ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 10 września 2007 roku Zarząd Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w W. podjął uchwałę w sprawie określenia przedmiotu odrębnej własności lokali mieszkalnych. W § 1 uchwały wskazano, że zarząd Spółdzielni na podstawie art. 42 znowelizowanej ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o spółdzielniach mieszkaniowych określa przedmiot odrębnej własności lokali w budynku przy ul. (...) w W., stanowiącym nieruchomość oznaczoną KW (...). W § 2 uchwały postanowiono, że położenie, powierzchnię lokali, wielkość udziałów związanych z odrębną własnością każdego lokalu we współwłasności budynku mieszkalnego oraz we współużytkowaniu wieczystym gruntu, oznaczenie osób, którym przysługuje prawo żądania przeniesienia na nich własności lokalu i przypadający na każdy lokal stan zadłużenia oraz części nieruchomości wspólnej określają załączniki do uchwały.

W załączniku do uchwały określającym powierzchnię lokali, wielkość udziałów związanych z odrębną własnością każdego lokalu we współwłasności budynku mieszkalnego oraz we współużytkowaniu wieczystym gruntu, oznaczenie osób, którym przysługuje prawo żądania przeniesienia na nich własności lokalu i przypadający na każdy lokal stan zadłużenia oraz części nieruchomości wspólnej, nie uwzględniono przypadających na poszczególne lokale pomieszczeń przynależnych, jak piwnice czy schowki. Odnośnie lokalu, do którego spółdzielcze własnościowe prawo przysługiwało powodom, powodów, tj. lokalu nr (...), w załączniku tym wskazano, że powierzchnia użytkowa lokalu wynosi 95.60 m ². Określając powierzchnię użytkową lokalu powodów, zarząd Spółdzielni nie uwzględnił zabudowanej przez powodów powierzchni korytarza zaadaptowanej na część ich lokalu. Ponadto wskazano, że przypadający na lokal powodów udział w nieruchomości wspólnej wynosi (...) i brak jest zadłużeń dotyczących przedmiotowego lokalu.

Podjęta uchwała została powodom doręczona przed dniem 15 października 2007 roku.

Sąd zaniechał czynienia bardziej szczegółowych ustaleń faktycznych odnośnie kwestii związanych z dokonywaniem przez powodów zabudowy korytarza, albowiem okoliczności te nie mogły mieć żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

W tym stanie faktycznym uznał, że powództwo jest nieusprawiedliwione.

Przypomniał, że stosownie do art. 43 § 5 w zw. z ust. 1 ustawy z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r., nr 119, poz. 1116 ze zm.- dalej: u.s.m.) osoby, których dotyczą uchwały zarządu spółdzielni w przedmiocie określenia odrębnej własności lokali i którym przysługuje prawo żądania przeniesienia na nich własności poszczególnych lokali mogą, w terminie 30 dni od dnia doręczenia im uchwały, zaskarżyć uchwałę do sądu z powodu jej niezgodności z prawem lub jeśli uchwała ta narusza ich interes prawny lub uprawnienia.

W przedmiotowej sprawie powództwo o ustalenie nieważności uchwały zarządu Spółdzielni nr (...) z dnia 10 września 2007 roku w sprawie określenia przedmiotu odrębnej własności lokali mieszkalnych wniesione zostało po upływie 30 – dniowego terminu zawitego przewidzianego w art. 43 ust. 5 u.s.m. Takie żądanie w tym przedmiocie zgłoszone zostało dopiero w toku sprawy wszczętej pozwem z 19 marca 2009 roku, w piśmie procesowym z dnia 1 października 2009 roku rozszerzającym powództwo, po oddaleniu przez Sąd Apelacyjny, wyrokiem z dnia 30 września 2009 r. sygn. akt VI ACa 236/09 apelacji powodów od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 10 grudnia 2008 roku, sygn. akt III C 1545/07 w sprawie o uchylenie przedmiotowej uchwały Zarządu Spółdzielni, a którym to wyrokiem tym Sąd Okręgowy oddalił powództwo o uchylenie uchwały.

Strona powodowa, jak również występujący po jej stronie interwenient uboczny, wskazywały, iż powództwo w niniejszej sprawie opiera na treści art. 189 k.p.c., stąd – ich zdaniem – nie znajdował tu zastosowania termin zawity przewidziany powołanym przepisem. Podnosiła ponadto argument, iż konieczność wystąpienia z powództwem o unieważnienie uchwały wystąpiła dopiero w toku postępowania o zobowiązanie Spółdzielni do złożenia oświadczeń woli o ustanowieniu na rzecz powodów Z. O. i B. O. (oraz pozostałych występujących z tym powództwem osób) własności lokali mieszkalnych w budynku przy ul. (...) w W..

Argumentację powyższą Sąd Okręgowy uznał za chybioną.

Jedyną podstawą prawną do żądania stwierdzenia nieważności uchwały zarządu spółdzielni mieszkaniowej w przedmiocie określenia przedmiotu odrębnej własności lokali stanowić może art. 43 ust. 5 u.s.m., który jako przepis szczególny wyłącza w tym zakresie zastosowanie ogólnego przepisu art. 189 k.p.c. W przeciwnym razie wprowadzone przez ustawodawcę ograniczenie czasowe co do wystąpienia z powództwem o stwierdzenie nieważności takiej uchwały miałoby znaczenie jedynie iluzoryczne, skoro zawsze podmiot mający interes prawny mógłby, po upływie 30 – dniowego terminu zawitego, wystąpić z żądaniem uznania uchwały za nieważną na mocy art. 189 k.p.c.

Sąd Okręgowy przywołał wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 27 lutego 2013 roku, w którym ten stwierdził, że „(…) upływ ustawowego terminu z art. 43 ust. 5 u.s.m. dla zaskarżenia uchwał zarządu spółdzielni mieszkaniowej, podjętych w oparciu o art. 42 ust. 2 tej ustawy, oznacza niemożność stwierdzenia bezwzględnej nieważności uchwały na podstawie art. 58 § 1 czy 2 k.c. z uwzględnieniem art. 189 k.p.c.” (I ACa 853/12, Lex nr 1344232). Podobne stanowisko wyraził w wyroku z dnia 21 grudnia 2012 roku Sąd Apelacyjny we Wrocławiu uznając, że „W sytuacji, gdy spółdzielnia podjęła uchwałę, o której mowa w art. 42 u.s.m., to jedyną drogą do jej zmiany jest zaskarżenie tej uchwały w trybie art. 43 u.s.m.” (I ACa 1222/12, Lex nr 1313450). Również w wyroku z dnia 1 sierpnia 2012 roku Sąd Apelacyjny w Szczecinie stanął na stanowisku, że „Unormowanie zawarte w art. 43 u.s.m. stanowi lex specialis w stosunku do ogólnych zasad zaskarżania uchwał organów spółdzielni określonych w ustawie – Prawo spółdzielcze”, co „(…) uzasadnione jest chociażby tym, iż wskazana norma prawna przewiduje zaskarżenie uchwały zarządu dotyczącej konkretnego przedmiotu oraz ustanawia trzydziestodniowy termin prawa materialnego (zawity) do jej zaskarżenia także w wypadku, gdy podstawą powództwa jest jej sprzeczność z prawem”. Ponadto, w tym samym wyroku SA w Szczecinie wyraźnie podkreślił, że „Nie jest możliwe domaganie się ustalenia nieważności uchwały zarządu określonej w art. 42 ust. 2 u.s.m., na podstawie art. 189 k.p.c. ani też stwierdzenie jej nieważności przez sąd z urzędu na podstawie art. 58 k.c. Uznanie, iż uprawniony może występować z żądaniem ukształtowania prawa w każdym czasie bez względu na treść art. 43 ust. 5 prowadziłoby do nieuzasadnionego obejścia wskazanej regulacji prawnej” (I ACa 273/12, Lex nr 1213813).

Sąd podzielił przywołaną linię orzeczniczą.

Uznając zatem, że niemożliwe było skuteczne domaganie się przez powodów stwierdzenia nieważności zaskarżonej uchwały z uwagi na jej sprzeczność z prawem w trybie ogólnego przepisu art. 189 k.p.c. i wobec faktu, że powództwo wniesione zostało po upływie 30 – dniowego terminu zawitego z art. 43 ust. 5 u.s.m., Sąd doszedł do przekonania, iż powództwo w przedmiotowej sprawie nie mogło zasługiwać na uwzględnienie, chociażby nawet zarzuty dotyczące niezgodności uchwały z prawem były merytorycznie uzasadnione.

Za bez znaczenia uznał argumenty, jakoby potrzeba unieważnienia uchwały pojawiła się dopiero na etapie rozpoznawania sprawy o zobowiązanie Spółdzielni do złożenia oświadczeń woli o ustanowieniu na rzecz powodów Z. O. i B. O. oraz pozostałych występujących z tym powództwem osób, własności lokali mieszkalnych w budynku przy ul. (...) w W.. Już bowiem po podjęciu zaskarżonej uchwały powodowie, jeżeli uważali, że wskazana w załączniku do niej powierzchnia użytkowa ich lokalu określona została nieprawidłowo, mogli wystąpić ze stosownym powództwem, nie zaś wysuwać kolejne żądanie dopiero na etapie prowadzenia postępowania o zobowiązanie Spółdzielni do złożenia oświadczeń woli o ustanowienie własności lokali mieszkalnych. Zauważył także, że powodowie zdawali sobie przecież sprawę z konieczności podważenia uchwały w przewidzianym terminie zawitym, skoro wytoczyli powództwo o jej uchylenie, która rozstrzygnięta została – niekorzystnie dla powodów – wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 10 grudnia 2008 roku, sygn. akt III C 1545/07.

Na marginesie zauważył, że w niniejszej sprawie nie zachodziły żadne tego rodzaju wadliwości zaskarżonej uchwały, które mogłyby uzasadniać uznanie jej za nieistniejącą w oparciu o art. 189 k.p.c.

Zarazem, na marginesie, Sąd Okręgowy dostrzegł, że zaskarżona uchwała rzeczywiście dotknięta jest sprzecznością z prawem.

Niezależnie bowiem od argumentów dotyczących określenia powierzchni użytkowej lokalu powodów bez uwzględnienia zabudowanej przez nich powierzchni korytarza zaadaptowanej na część ich lokalu, a których to argumentów Sąd już nie oceniał, gdyż z uwagi na upływ terminu zawitego nie dotyczyły one istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, w załączniku do uchwały określającym powierzchnię lokali, wielkość udziałów związanych z odrębną własnością każdego lokalu we współwłasności budynku mieszkalnego oraz we współużytkowaniu wieczystym gruntu, oznaczenie osób, którym przysługuje prawo żądania przeniesienia na nich własności lokalu i przypadający na każdy lokal stan zadłużenia oraz części nieruchomości wspólnej – nie uwzględniono przypadających na poszczególne lokale pomieszczeń przynależnych, jak piwnice czy schowki, co niewątpliwie było nieprawidłowe. Jak bowiem stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 kwietnia 2009 roku o sygn. akt III CZP 14/09, „Nieważna jest uchwała zarządu spółdzielni, niezaliczająca piwnicy jako pomieszczenia przynależnego do lokalu mieszkalnego w sytuacji, gdy piwnica przyporządkowana jest do tego lokalu i pozostaje w użytkowaniu osoby, której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.” (OSNC 2010/1/5). Z uwagi jednak na upływ terminu zawitego z art. 43 ust. 5 u.s.m. oraz niedopuszczalność oparcia powództwa o stwierdzenie nieważności uchwały zarządu spółdzielni na ogólnym przepisie art. 189 k.p.c., sprzeczność z prawem nie mogła przemawiać za uwzględnieniem żądania powodów.

Z tych względów Sąd powództwo oddalił i orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 102 k.p.c. Zdaniem Sądu, całokształt okoliczności związanych ze specyfiką niniejszego postępowania przemawiał za nieobciążaniem przegrywających sprawę powodów kosztami postępowania w sprawie. Sąd uwzględnił tutaj, iż powództwo dotyczyło ważnych interesów życiowych powodów, chcących doprowadzić do uwzględnienia przez pozwaną Spółdzielnię faktu adaptacji części korytarza dla ich celów mieszkalnych także w zakresie określenia przedmiotu odrębnej własności ich lokalu, a zaskarżona uchwała zarządu Spółdzielni rzeczywiście w pewnym zakresie dotknięta była niezgodnością z prawem.

Od wyroku tego w punkcie pierwszym apelację wnieśli powodowie.

Zarzucili Sądowi pierwszej instancji naruszenie art. 189 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie oraz art. 43 ust. 3 u.s.m. poprzez jego wadliwe zastosowanie. Wskazali także na naruszenie art. 45 i art. 64 Konstytucji RP.

Wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie nieważności lub nieistnienia uchwały zarządu Spółdzielni ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu i zasądzenie kosztów postępowania za drugą instancję.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jest nieusprawiedliwiona, ale z innych przyczyn, niż wskazane przez Sąd Okręgowy. Mimo więc wadliwego uzasadnienia zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu.

Zasadniczo trafnie zauważył Sąd pierwszej instancji, że tryb zaskarżenia przewidziany w art. 43 ust. 3 i 5 u.s.m. jest szczególnym w stosunku do reguł ogólnych przewidzianych w prawie spółdzielczym (art. 42 prawa spółdzielczego), jak też ogólnych reguł prawa cywilnego.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z dnia 26 listopada 2010 r., IV CSK 269/10 (LEX nr 707917) trafnie zauważył, że skoro ustawodawca w art. 43 ust. 5 u.s.m. wskazuje na trzy odrębne podstawy zaskarżenia uchwały, to założenie, iż jego działanie jest racjonalne wymaga przyjęcia, że każda z tych trzech przesłanek posiada osobną treść i nie pokrywa się z pozostałymi. Innymi słowy, przy odpowiednim zastosowaniu art. 42 § 2 prawa spółdzielczego uznał, że uchwała sprzeczna z prawem dotknięta jest sankcją nieważności, a zatem żądanie jej uchylenia jest bezprzedmiotowe. Natomiast naruszenie interesu prawnego lub uprawienia osób, na rzecz których spółdzielnia obowiązana jest przenieść po ustanowieniu odrębną własność lokali, uzasadnia wystąpienie z żądaniem uchylenia uchwały podjętej na podstawie art. 42 u.s.m.

Nie wynika z tego, że odwołanie się do art. 42 prawa spółdzielczego zniweczyło konstrukcję względnej nieważności zastosowaną w art. 43 ust. 5 u.s.m. także do uchwał sprzecznych z ustawą. Można skonstatować, że szczególny tryb zaskarżania uchwał zarządu spółdzielni mieszkaniowych podejmowanych w trybie art. 42 u.s.m. został ukształtowany według modelu art. 42 prawa spółdzielczego obowiązującego w okresie do 22 lipca 2005 r., z tym, że ustawodawca skrócił termin do zaskarżania do 1 miesiąca.

Pierwsze więc zagadnienie sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy członek spółdzielni ma interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności uchwały zarządu spółdzielni w trybie art. 189 k.p.c.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2010 r., IV CSK 377/09 (M.Spół. 2010/5/28-29) uznano, że powództwo o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia na podstawie art. 42 prawa spółdzielczego zabezpiecza skarżącemu należytą ochronę jego interesu prawnego w zakresie sądowej kontroli prawidłowości uchwały. Odpowiednio, odwołując się także do ugruntowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego ukształtowanego na tle brzmienia art. 42 prawa spółdzielczego sprzed 22 lipca 2005 r., który zasadniczo wyłączał tryb zaskarżania na podstawie art. 189 k.p.c. i art. 58 k.c., można uznać, że także tryb zaskarżania przewidziany w art. 43 ust. 5 u.s.m. zasadniczo wyłącza możność powoływania się na istnienie bezwzględnej nieważności (art. 58 k.c.).

Jednakże przypomnieć należy, że reguła ta doświadczała szeregu wyjątków, które zostały zdefiniowane bliżej w judykatach Sądu Najwyższego.

M.in. w wyroku z dnia 21 maja 2004 r. (V CK 443/03, Monitor Spółdzielczy 2004/5/14) Sąd Najwyższy stwierdził, że „Uchwały organów spółdzielni rodzące skutki cywilno – prawne podlegają – jako czynności prawne – odpowiednim przepisom zawartym w kodeksie cywilnym. Uchwały te nie mogą, podobnie jak inne czynności prawne, naruszać przepisów bezwzględnie obowiązujących, ich więc skuteczność podlega z tego punktu widzenia dyspozycjom art. 58 k. c. W takim wypadku członek spółdzielni może zatem wystąpić z powództwem o ustalenie nieważności uchwały ze skutkiem ex tunc mimo niezaskarżenia jej na podstawie art. 42 § 2 i 3 Prawa spółdzielczego.”1

W doktrynie i judykaturze podkreśla się, że takimi uchwałami są niewątpliwie te dotyczące uchwalenia lub zmian statutu, chociażby został on (przyjęte zmiany) następnie zarejestrowany. W wyroku z dnia 24 marca 2004 r. (I CK 505/03) Sąd Najwyższy stwierdził natomiast m. in., że „(...) Uprawnienia walnego zgromadzenia przewidziane w art. 38 § 1 pkt 4 prawa spółdzielczego ma charakter czynności prawnej kształtującej bezpośrednio obowiązki członków. Podlega zatem regułom prawa cywilnego, a ponadto Prawa spółdzielczego, zaś wśród tych ostatnich zasadzie zgodności z postanowieniami statutu. Uchwała taka, w przeciwieństwie do uchwał określanych nieraz jako „normatywne”, pro foro interno, nie ma mocy wiążącej wszystkich członków (art. 42 § 1 Prawa spółdzielczego), a jej ważność może być przedmiotem oceny w sporze cywilnym o świadczenie, bez potrzeby zaskarżania na podstawie art. 42 § 2 Prawa spółdzielczego.”

Z kolei w uzasadnieniu uchwały z dnia 9 lutego 2005 r. (III CZP 81/04) Sąd Najwyższy uznał, że „Podstawową drogą zaskarżania uchwały przez członka spółdzielni jest tryb przewidziany w art. 42 pr. spółdz., mający prowadzić do unieważnienia przez sąd uchwały sprzecznej z prawem lub statutem (tzw. nieważność względna). Nie oznacza to całkowitego wyłączenia spod kontroli sądowej wszelkich uchwał niezaskarżonych w tym trybie. W wypadkach szczególnie drastycznego naruszenia norm prawa można uznać uchwałę za nieważną na mocy art. 58 k. c. (tzw. nieważność bezwzględna). Na nieważność bezwzględną może powołać się każda osoba zainteresowana, nie będąc związana terminami z § 3 art. 42 pr. spółdz.. Stwierdzenie nieważności uchwały można uzyskać w drodze powództwa o ustalenie tej nieważności (art. 189 k. p. c.) lub powództwa o roszczenie, którego przesłanką jest nieważność uchwały. Ponieważ istnieje ona na mocy prawa, powinna być przez Sąd uwzględniona z urzędu, niezależnie od tego, czy zgłoszony został taki zarzut. ”

Podzielając ten kierunek wykładni Sąd Apelacyjny uznaje, że także naruszenie bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa rzeczowego, m.in. art. 2 ustawy o własności lokali, oraz odsyłającego do niego przepisu art. 2 u.s.m., poprzez uznanie za samodzielny lokal mieszkalny, który nie spełnia tej przesłanki (albowiem np. jako taki, nie istnieje, albowiem został przebudowany) jako podstawowej kategorii koniecznej do ustanowienia odrębnej własności lokalu, pozwala ocenić wadliwą w tym zakresie uchwałę, z zastosowanie sankcji art. 58 k.c. Innymi słowy, wadliwe ukształtowanie prawnorzeczowego kształtu przedmiotu przewłaszczenia, z naruszeniem przepisów iuris cogentis (a takim jest art. 2 u.w.l., do którego odsyła art. 2 u.s.m.), pozwala stwierdzić nieważność takiego unormowania w procesie o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli (ustanowienia odrębnej własności lokalu) lub w procesie o ustalenie, na podstawie art. 189 k.p.c. i art. 58 k.c.

Ocena jednak istnienia interesu prawnego (art. 189 k.p.c.) musi uwzględniać rzeczywistą potrzebę udzielenia ochrony w tym trybie (powództwa o ustalenie). Jak trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 marca 2012 r., I CSK 325/11 (LEX nr 1171285) o prawnym charakterze interesu, czyli o potrzebie wszczęcia oznaczonego postępowania i uzyskania oznaczonej treści orzeczenia decyduje, istniejąca obiektywnie, potrzeba ochrony sfery prawnej powoda.

Skoro toczy się sprawa (obecnie zawieszona), z powództwa powodów o zobowiązanie pozwanej Spółdzielni do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie ustanowienia na ich rzecz odrębnej własności lokalu, to w tym postępowania, dalej idącym, zawiera się (jest pochłaniany) i jest realizowany interes prawny, do przesłankowego stwierdzenia nieważności w części niezbędnej do realizacji tego roszczenia, uchwały zarządu. Tym samym, w tym zakresie, powodowie nie mają obiektywnej potrzeby ustalania nieważności uchwały zarządu, w procesie o ustalenie (art. 189 k.p.c.).

Z kolei dalej idące żądanie powodów ustalenia nieważności uchwały zarządu, niepowiązane z prawem powodów do przewłaszczenia, jest pozbawione interesu prawnego a limine, z przyczyn, o których była mowa na wstępie rozważań.

Odnosząc się natomiast do części żądania apelacji – ustalenia nieistnienia uchwały zarządu – uznać należy, że sprzeciwia się temu dyspozycja art. 383 zd. 1 k.p.c.

Reasumując: apelacja powodów jest pozbawiona usprawiedliwionych podstaw, ale z przyczyn wyżej wskazanych. Mimo więc w części wadliwego uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji, orzeczenie to odpowiada prawu.

Z tych względów, na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

O kosztach procesu w drugiej instancji Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c., z przyczyn, na które wskazał Sąd pierwszej instancji.

1