Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lipca 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 lipca 2013 r. w Gdańsku

sprawy M. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji M. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 16 października 2012 r., sygn. akt VIII U 1329/12

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku VIII Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za II instancję.

Sygn. akt III AUa 2071/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 sierpnia 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odmówił ubezpieczonemu M. S. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, bowiem nie udowodnił on okresu 15 lat pracy w szczególnych warunkach oraz nie rozwiązał stosunku pracy.

Ubezpieczony M. S. odwołał się od powyższej decyzji ZUS, podnosząc, iż posiada ponad 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 16 października 2012 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy wydał w oparciu o następujące ustalenia i rozważania:

Ubezpieczony M. S.urodził się (...). W dniu 25 czerwca 2012 roku złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.wniosek o przyznanie prawa do emerytury, w którym m.in. wskazał, że pozostaje w stosunku pracy z (...) Budownictwo S.A.w W..

Zaskarżoną decyzją z dnia 10 sierpnia 2012 roku pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury, bowiem nie udowodnił on okresu 15 lat pracy w szczególnych warunkach oraz nie rozwiązał stosunku pracy.

Ubezpieczony jest zatrudniony w (...) Budownictwo S.A. w W. od dnia 8 maja 1986 roku.

Powyższy, niesporny stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach pozwanego organu rentowego.

Sąd Okręgowy zważył, iż zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. z 2009 r. Dz. U. Nr 153 poz. 1227 ze zm.), ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2).

Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 ustawy. Przy czym dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa wyżej za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (ust. 2 art. 32 ustawy). Zgodnie natomiast z dalszym uregulowaniem, wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym wyżej przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (ust. 4 art. 32). Oznacza to, że na potrzeby niniejszej ustawy pracami wykonywanymi w szczególnych warunkach są prace wymienione w § 4-8a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r. nr 8 poz. 43 ze zm.), mimo, iż przedmiotowe rozporządzenie zostało wydane w oparciu o art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267), która z kolei została uchylona z dniem 1 stycznia 1999r. przez art. 195 pkt 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W myśl § 4 ust. 1 rozporządzenia, pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd I instancji wskazał, iż ubezpieczony w odwołaniu zakwestionował zaskarżoną decyzję w zakresie, w jakim pozwany odmówił uznania okresu jego zatrudnienia wykonywanego w szczególnych warunkach. Podkreślił jednak, że, jak zostało ustalone, ubezpieczony w dacie złożenia wniosku o przyznanie prawa do emerytury oraz w dacie wydania zaskarżonej decyzji pozostawał w stosunku pracy.

Tymczasem ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w cytowanym art. 184 wymaga nie tylko spełnienia przesłanek w postaci osiągnięcia odpowiedniego wieku oraz wykazania okresu składkowego i nieskładkowego, w tym w odpowiednim wymiarze wykonywanego zatrudnienia w szczególnych warunkach, ale i stawia równorzędny co do swej wagi warunek rozwiązania stosunku pracy (art. 184 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Zdaniem Sądu Okręgowego, powyższa okoliczność - pozostawanie w stosunku pracy w dacie złożenia wniosku o przyznanie prawa do emerytury oraz w dacie wydania zaskarżonej decyzji - uniemożliwia pozytywne rozpoznanie złożonego przez ubezpieczonego odwołania i zmianę zaskarżonej decyzji. Ubezpieczony nie spełnia bowiem jednego z warunków do przyznania emerytury w wieku obniżonym. Odwołanie podlegało zatem oddaleniu.

Jednocześnie Sąd I instancji uznał za bezprzedmiotowe rozstrzyganie kwestii, czy ubezpieczony w spornym okresie zatrudnienia wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w szczególnych warunkach. Ustalenie tej kwestii nie mogło bowiem w jakikolwiek sposób wpłynąć na rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie.

W tym kontekście Sąd Okręgowy w całości podzielił zapatrywanie Sądu Najwyższego, zgodnie z którym istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Sąd stwierdzający spełnienie przez ubezpieczonego jednego lub więcej warunków powstania prawa do świadczenia, nie może ustalić tego w sentencji wyroku, przy jednoczesnym oddaleniu odwołania ubezpieczonego od niekorzystnej dla niego decyzji organu rentowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2000 roku, II UKN147/00, OSNP 2002/16/389).

Zdaniem Sądu I instancji, oznacza to, że niespełnienie przez ubezpieczonego ustawowych warunków koniecznych do przyznania świadczenia powoduje zawsze konieczność wydania decyzji odmownej. Wydanie takiej decyzji następuje również wtedy, gdy ubezpieczony nie spełnia chociażby jednego z ustawowych warunków niezbędnych do przyznania świadczenia. W takiej sytuacji nie ma podstaw, aby Sąd rozpoznający sprawę analizował spełnienie przez ubezpieczonego wszystkich poszczególnych warunków przyznania konkretnego świadczenia. Sąd zobligowany jest jedynie do wydania orzeczenia rozstrzygającego o prawie do świadczenia jako takiego.

W konkluzji, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami, Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca, zarzucając:

1. Naruszenie „Zasady sądowej kontroli decyzji administracyjnych" w związku z art. 477 ustawa Kodeks Cywilny oraz art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej poprzez odmowę rozstrzygnięcia zaskarżonej w części decyzji ZUS;

2. Błędną interpretację art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez przyjęcie, że nierozwiązanie stosunku pracy jest przesłanką odmowy prawa do rozstrzygnięcia o uznaniu bądź nie pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 184 oraz błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że rozstrzygnięcie nie spełnia warunku z art. 184 ustawy rozwiązania umowy o pracę, w sytuacji gdy w tym przepisie takiego wymogu nie ma;

3. naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 258 k.p.c. poprzez bezpodstawne niedopuszczenie dowodów w tym dowodu z zeznań świadków skutkujące niewłaściwym ustaleniem stanu faktycznego;

W oparciu o powyższe zarzuty ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku dotyczącą uznania zatrudnienia w szczególnych warunkach, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że odmowa przez Sąd rozstrzygnięcia co do meritum warunku zawartego w art. 184 wyżej wymienionej ustawy jakim jest uznanie/bądź nie pracy w szczególnych warunkach daje duże pole do nadużyć ze strony organu rentowego. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, znając stan prawny oraz wyroki jakie zapadają w tożsamych przypadkach tendencyjnie odmawia uznania pracy w warunkach szczególnych. Proces wydania decyzji w przedmiotowej sprawie potwierdza tą tezę, ponieważ jedynym dowodem jaki przyjmuje ZUS za pewnik jest mało czytelna notatka pracownika zakładu, który opisał nieprecyzyjnie wypadek przy pracy zaś nie uznaje zaświadczeń wydanych przez Kierownika D. Kadr, który jest najbardziej kompetentną osobą do wydawania tego typu oświadczeń. W postępowaniu administracyjnym nie proszono natomiast wnioskodawcy o wyjaśnienie kwestii związanych z zatrudnieniem ani nie powołano świadków itp.

Wnioskodawca podniósł nadto, iż wiedząc, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwestionuje inny warunek zawarty w art. 184 wyżej wymienionej ustawy tj. dokumentację dot. pracy w warunkach szczególnych, nie logicznym jest aby rozwiązał umowę o pracę, ponieważ do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd pozostaje praktycznie bez środków do życia.

Zdaniem skarżącego, odmowa rozstrzygnięcia tej kwestii budzi wiele wątpliwości, gdyż nie spełnia warunków poprawnej legislacji, która jest elementem demokratycznego państwa prawa art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. To dlatego, że nie daje obywatelom gwarancji, że otrzymają wcześniejszą emeryturę, jeśli rozwiążą stosunek pracy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może im przecież odmówić tego prawa, na przykład jeśli nie uzna wymaganego przez odpowiednie przepisy okresu pracy w tzw. warunkach szkodliwych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się zasadna, skutkując uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Przedmiotem niniejszej sprawy było kumulatywne spełnienie przez wnioskodawcę M. S. określonych w art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przesłanek przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy, rozstrzygając niniejszą sprawę, ustalił, iż wnioskodawca nie spełnił warunku rozwiązania stosunku pracy, w związku z czym za bezprzedmiotowe uznał dokonywanie ustaleń w zakresie wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych w wymiarze uzasadniającym przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury.

Podkreślenia wymaga, iż na dzień rozstrzygania sprawy przez Sąd I instancji ustalenia i rozważania dokonane przez ten Sąd były prawidłowe. W obowiązującym wówczas stanie prawnym jednym z warunków przyznania prawa do wcześniejszej emerytury było rozwiązanie stosunku pracy. Jako że do przyznania tego prawa koniecznym jest kumulatywne spełnienie przez ubezpieczonego wszystkich określonych w przepisach warunków, niespełnienie choćby jednego z nich czyni bezprzedmiotowym dokonywanie przez sąd ustaleń w zakresie pozostałych przesłanek.

Zważyć jednak należy, iż z dniem 1 stycznia 2013 r. nastąpiła zmiana brzmienia art. 184 § 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w którym jako warunki przyznania wcześniejszej emerytury wskazuje się już tylko nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Tym samym, w obecnie obowiązującym stanie prawnym obowiązek rozwiązania stosunku pracy nie stanowi już przesłanki przyznania wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184.

Zgodnie z dyspozycją art. 316 § 1 k.p.c., po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Jak wskazał zaś Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 listopada 1998 r. (III CKN 259/98, Lex nr 34886), odpowiednie stosowanie w postępowaniu apelacyjnym przepisu art. 316 § 1 k.p.c. oznacza, że sąd drugiej instancji obowiązany jest - przy uwzględnieniu unormowań zawartych w art. 381 i 382 k.p.c. - brać pod uwagę zmiany w stanie faktycznym i prawnym sprawy, wpływające na treść orzeczenia.

W związku z powyższym, skoro w dacie orzekania przez Sąd II instancji podstawa oddalenia odwołania przez Sąd I instancji okazała się chybiona, to tym samym w celu prawidłowego rozpoznania sprawy, konieczne jest dokonanie ustaleń w zakresie spełnienia przez wnioskodawcę przesłanki co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych przed 1 stycznia 1999 r. Jako że Sąd Okręgowy nie badał w ogóle powyższej kwestii i nie przeprowadził żadnego postępowania dowodowego w tym zakresie, wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za II instancję.