Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 września 2015 r.

Sąd Rejonowy w Legionowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 września 2015 r. w Legionowie sprawy

z powództwa J. K.

przeciwko K. K. (1), L. J., H. P.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej

I.  nakazuje w dziale II księgi wieczystej nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Legionowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych wykreślić jako właścicieli L. J. i H. P. i wpisać jako właścicieli J. K. i K. K. (1) na zasadach wspólności majątkowej małżeńskiej;

II.  zasądza od pozwanego K. K. (1) na rzecz powódki J. K. kwotę (...) ((...)) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

III.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Legionowie od pozwanych K. K. (1), L. J. oraz H. P. kwoty po (...)((...)) złotych tytułem części opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powódka została zwolniona i odstępuje od obciążania pozwanych opłatą sądową od pozwu w pozostałym zakresie.

Sygn. akt I C 84/15

UZASADNIENIE

W dniu 5 stycznia 2015 roku J. K. wniosła pozew przeciwko K. K. (1) o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez dokonanie w dziale II księgi wieczystej nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Legionowie zamiast istniejącego wpisu właściciela K. K. (1), wpisu własności nieruchomości na rzecz J. K. i K. K. (1) na prawach wspólności małżeńskiej ustawowej. Ponadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego K. K. (1) na jej rzecz kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazała na niezgodność rzeczywistego stanu prawnego z wpisem istniejącym w księdze wieczystej. Jak podała nieruchomość ta w chwili jej nabycia przez K. K. (1) weszła w skład majątku wspólnego małżonków.

W odpowiedzi na powyższy pozew K. K. (1) wniósł o oddalenie powództwa a nadto podał, że od 8 grudnia 2014 roku nie jest już właścicielem tej nieruchomości. Dodał, iż z uwagi na trudności w spłacie pożyczki hipotecznej zabezpieczonej na tej nieruchomości, darował ją swoim siostrom (k.63).

Pismem z dnia 24 lipca 2015 roku J. K. zmodyfikowała uprzednio złożony pozew w ten sposób, że pozwała oprócz K. K. (1) także H. P. i L. J.. Zmieniła także swoje żądanie, wnosząc aby w dziale II księgi wieczystej zamiast wpisu właścicieli H. P. i L. J., dokonać wpisu właścicieli w osobach J. K. i K. K. (1) na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej (k.113-114).

W odpowiedzi H. P. i L. J. wniosły o oddalenie powództwa w całości, wskazując jednocześnie, iż umowę darowizny nieruchomości zawarły będąc w przekonaniu istnienia rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

W piśmie procesowym z dnia 14 września 2015 roku (data wpływu) wszyscy trzej pozwani podtrzymali swoje dotychczasowe stanowiska i wnieśli o oddalenie powództwa w całości (k.195-198).

O toczącym się postępowaniu Sąd na wniosek powódki zawiadomił Prokuraturę Rejonową w Legionowie. Prokurator odmówił przystąpienia do sprawy.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. K. i K. K. (1) są małżeństwem od 06.10.1979 roku

dowód : skrócony odpis aktu małżeństwa (k. 3).

Małżonkowie w czasie trwania małżeństwa nie zawierali majątkowych umów małżeńskich i pozostają w ustroju wspólności ustawowej. Aktualnie toczy się postępowanie rozwodowe małżonków (fakty przyznane przez obie strony).

Umową przekazania gospodarstwa rolnego, zawartą w dniu 31 sierpnia 1990 roku w formie aktu notarialnego małżonkowie I. K. i S. K. przenieśli nieodpłatnie na rzecz następcy swojego syna K. K. (1) własność i posiadanie zabudowanego gospodarstwa rolnego o powierzchni 27 arów, położonego w J.. Przenoszący własność oświadczyli przy tym, iż powyższą umowę zawierają trybie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin

dowód: akt notarialny Rep. A nr (...) z dnia 31 sierpnia 1990 roku (k. 5-8).

Małżonkowie J. i K. K. (1) mieszkają na wyżej wskazanej nieruchomości położonej w J.. Z czasem małżeństwo J. i K. K. (1) przestało się układać, dochodziło między nimi do licznych sporów (fakty przyznane przez obie strony).

K. K. (1), z powodu konfliktów z żoną uważając się za jedynego właściciela nieruchomości wezwał swoją żonę na piśmie do opuszczenia domu i zapłaty za bezumowne korzystanie z nieruchomości

dowód: wezwanie do zapłaty i opuszczenia nieruchomości z dnia 11 czerwca 2014 roku (k. 17).

W dniu 8 grudnia 2014 roku K. K. (1) zawarł ze swoimi siostrami umowę darowizny w celu przeniesienia własności zabudowanej nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) o powierzchni 0,1079 ha w J., dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...) na rzecz swoich sióstr L. J. i H. P. w częściach równych po 1/2, zaś siostry K. K. (1), oświadczyły, że ustanawiają nieodpłatne prawo dożywotniej służebności mieszkania dla K. K. (1) na tej nieruchomości. W akcie tym wskazano, że w czasie nabycia własności tej nieruchomości w 1990 roku na podstawie umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego (...) był w związku małżeńskim. Wartość przedmiotu darowizny strony wskazały na kwotę (...) złotych.

Na podstawie powyższej umowy darowizny wpisano w dziale II księgi wieczystej nr (...) w miejsce dotychczas wpisanego właściciela K. K. (1), jego siostry L. J. i H. P. w udziałach po 1/2

dowód: akt notarialny Rep. A nr (...) z dnia 8 grudnia 2014 roku (k. 67- 72); odpis księgi wieczystej nr (...) (k.182-183) .

Na spornej nieruchomości K. K. (1) ustanowił zabezpieczenie hipoteczne na rzecz Banku (...)w L., celem zabezpieczenia pożyczki zaciągniętej w 2010 roku wspólnie przez J. K. i K. K. (1). Pozwane H. P. i L. J. po zawarciu umowy darowizny dokonywały częściowych spłat tej pożyczki

dowód : umowa pożyczki hipotecznej (k.144-147), potwierdzenia wpłat (k. 167-168, k.200-201 ).

W księdze wieczystej nr (...) na dzień 5 stycznia 2015 roku jako właściciel nieruchomości ujawniony był K. K. (1) oraz w dziale II księgi wieczystej były ujawnione wzmianki z dnia 18 i 19 grudnia 2014r. co do zmiany wpisu w dziale II. Następnie w czasie niniejszego postępowania w dziale II tej księgi jako właściciel wpisane zostały H. P. i L. J. po ½ udziału

dowód: odpis z księgi wieczystej nr (...) stan na dzień 5 stycznia 2015 roku (k. 24-26), odpis z księgi wieczystej nr (...) stan na dzień 24.07.2015 (k.182-183).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów załączonych przez strony do akt sprawy oraz na podstawie faktów przyznanych przez strony.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne.

W pierwszej kolejności należało ustalić, czy gospodarstwo rolne, które otrzymał pozwany K. K. (1) w drodze zawartej w dniu 31 sierpnia 1990 r. w formie aktu notarialnego umowy o przekazanie własności gospodarstwa rolnego następcy – w trybie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268 z późn. zm.) – wchodziło w skład majątku wspólnego małżonków, czy też był to majątek osobisty pozwanego.

Zgodnie z art. 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy czyli w dniu 31 sierpnia 1990r. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa). Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny każdego z małżonków.

Natomiast art.33 pkt 2 k. r. i o. w brzmieniu obowiązującym w dacie 31 sierpnia 1990r. określał, iż odrębny majątek każdego z małżonków stanowią przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

Kluczowe znaczenie zatem dla rozstrzygnięcia oznaczonego wyżej problemu miało ustalenie charakteru prawnego umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy, zawartej na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

Sąd orzekający nie podziela stanowiska pełnomocnika pozwanych H. P. i L. J. wskazującego, że umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego na podstawie tej ustawy jest zbliżona w swej konstrukcji do umowy darowizny tak dalece, iż należy w jej przypadku stosować przepisy dotyczące darowizny, a tym samym iż umowa ta wchodzi do katalogu z art. 33 pkt 2 k.r.i.o.

Zdaniem Sąd rozpoznającego sprawę, skoro umowa o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy została odrębnie uregulowana w odrębnej ustawie, to oznacza, iż jest inną umową nazwaną, niż umowa darowizny (art. 888 k.c. i następne). Gdyby ustawodawca chciał stosować do nazwanej umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy przepisy o darowiźnie, to zawarłby odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów o darowiźnie, czego nie uczynił.

Potwierdzeniem tego stanowiska jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2012 r. (III CZP 68/12), w której na przedstawione pytanie prawne Sąd Najwyższy odpowiedział jednoznacznie iż “Gospodarstwo rolne przekazane na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidulanych i ich rodzin następcy pozostającemu w ustroju wspólności majątkowej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków”.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tej uchwały wskazuje, że umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego jest unormowaną poza kodeksem cywilnym umową nazwaną o swoistym charakterze, ściśle określoną co do przedmiotu, podmiotów i formy, której celem nie jest obdarowanie następcy, lecz uzyskanie świadczenia od państwa. Ten charakter nie pozwala na stosowanie do niej, także w drodze analogii, w zakresie w jakim kolidowałoby to z istotą i celami przekazania gospodarstwa rolnego następcy, przepisów kodeksu cywilnego oraz kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dotyczących darowizny. Przekazane na jej podstawie gospodarstwo rolne nie jest więc objęte wyłączeniem przewidzianym w art. 33 pkt 2 k. r. i o. i wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej, zgodnie z zawartą w art. 31 k. r. i o. regułą nabywania praw do tego majątku.

Podobnie wskazano w orzeczeniach Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 roku sygn. III CSK 344/06, z dnia 4 października 2001 roku sygn. I CKN 402/00, z dnia 8 grudnia 2000 roku sygn. I CKN 992/98, czy z dnia 21 czerwca 2012 roku sygn. III CZP 29/12).

Umowa o przekazaniu gospodarstwa rolnego jest umową cywilnoprawną o specyficznym charakterze, odmienną od umowy darowizny w rozumieniu art. 888 k.c. Celem jej nie jest bowiem nieodpłatne obdarowanie następcy poprzez przekazanie gospodarstwa rolnego, lecz uzyskanie świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Stanowiła ona zatem swoisty składnik systemu emerytalnego i rentowego rolników, a zarazem jej ważność była ściśle związana z ważnością decyzji w przedmiocie świadczeń przyznawanych z ubezpieczenia społecznego. Widoczna jest zatem zależność umowy o przekazanie gospodarstwa i decyzji w przedmiocie świadczeń społecznych, polegająca na tym, że utrata mocy jednej pociąga za sobą utratę mocy drugiej z tych czynności. Z powyższego należy wywieść, iż umowa przekazania gospodarstwa następcy nie mieści się w katalogu umów nazwanych uregulowanych w kodeksie cywilnym, mimo iż wspólną cechą tej umowy i umowy darowizny jest nieodpłatność przeniesienia własności gospodarstwa rolnego na następcę.

Należy także mieć na uwadze, iż gdyby ustawodawca uznał, że skutek zawarcia umowy przekazania gospodarstwa rolnego miałby oddziaływać wyłącznie na majątek osobisty małżonka to uregulowanie takie znalazłoby się odzwierciedlenie w regulacjach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego poprzez nadanie nowej treści przepisowi art. 33 k. r. i o. lub w przepisach ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidulanych i ich rodzin.

Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego bowiem definiują wyraźnie pojęcia majątku wspólnego i majątku osobistego, co zdecydowanie ogranicza swobodę wykładania każdego z nich w drodze stosowania analogii. Z uwagi na powyższe, jeżeli umowa przekazania gospodarstwa rolnego nie została tam wyraźnie wskazana uznać należy, że przedmioty nabyte na jej podstawie wchodzą do majątku wspólnego małżonków.

Odnosząc się także do argumentacji pełnomocnika pozwanych wskazać także należy, że dokonany na podstawie art. 50 ust. 1 tejże ustawy wybór co do przekazania gospodarstwa rolnego jedynie następcy lub obojgu małżonkom do majątku wspólnego nie przesądza przy tym o przynależności gospodarstwa do jednego z tych majątków, bowiem zamieszczony tam przepis nie był przepisem szczególnym do art. 33 k.r.i.o. i nie miał wpływu na zamknięty katalog składników wchodzących w skład majątku wspólnego (tak m.in Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 października 2001 roku, I CKN 402/00).

Wobec ustalenia, że sporne gospodarstwo rolne należy do majątku wspólnego małżonków J. i K. K. (1) dalej należało rozważyć o ważności umowy darowizny z dnia 8 grudnia 2014 roku dokonanej przez K. K. (1) na rzecz jego sióstr L. J. i H. P..

Zgodnie z art. 36 § 2 k. r. i o. każdy z małżonków może wykonywać samodzielnie zarząd majątkiem wspólnym. Jednakże zgodnie z art. 37§ 1 pkt 1 k.r. i o. zgoda drugiego małżonka wymagana jest do dokonania m.in czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, zaś art. 37 § 2 k. r. i o. określa, iż ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Umowa darowizny nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego K. K. (1) i jego żony J. K. zawarta przez małżonka K. K. (1) bez zgody drugiego małżonka jest dotknięta sankcją określaną jako bezskuteczność zawieszona. Jest to tzw. czynność prawna niezupełna. Jeżeli małżonek potwierdzi taką umowę, staje się ona ważna już od chwili jej zawarcia (art. 63 § 1 zd. drugie k.c.). Druga strona może także wyznaczyć małżonkowi, któremu zgoda jest wymagana odpowiedni termin do potwierdzenia umowy, staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu (art.37§ 3 k. r. i o.). Jeśli natomiast małżonek odmówi jej potwierdzenia to umowa darowizny zawarta bez zgody współmałżonka będzie bezwzględnie nieważna już od chwili jej zawarcia, a tak jest w rozpoznawanej sprawie, bowiem J. K. wnosząc pozew o uzgodnienie treści księgi wieczystej przeciwko K. K. (1), L. J. i H. P. w sposób wyraźny oświadczyła swoją odmowę potwierdzenia zawarcia umowy darowizny.

Oznacza to, że umowa darowizny zawarta pomiędzy pozwanymi jest umową bezwzględnie nieważną – art.37§2 k. r. i o.

Niezasadny jest zarzut pozwanych H. P. i L. J., że zawierając z bratem umowę darowizny chroniła je rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Zgodnie z art. 6. ust. 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych albo dokonanych na rzecz nabywcy działającego w złej wierze, to jest tego, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. Rękojmia nie chroni rozporządzeń nieodpłatnych a zatem zarzut pozwanych w tym zakresie, należy uznać za chybiony.

Dodatkowo należy stwierdzić, iż pozwane H. P. i L. J. działały w złej wierze, bowiem wiedziały o fakcie, że ich brat jest skonfliktowany z żoną, że toczy się postępowanie rozwodowe między K. K. (1) i J. K., a celem tej czynności było uniemożliwienie J. K. ujawnienie swoich praw do nieruchomości wynikających z ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.

W tym miejscu odnieść się należy także do tego, iż pozwani wskazywali, że umowa darowizny pomiędzy nimi zawarta nie miała tak naprawdę charakteru nieodpłatności, co miałoby oznaczać, że stanowiła ona pozorną ukrytą czynność prawną odpłatną. Pozwani wskazali bowiem, że przyczyną darowizny nieruchomości były problemy K. K. (1) ze spłatą pożyczki zabezpieczonej na tej nieruchomości, zaś jego siostry zdawały sobie sprawę z zadłużenia i przejęły na siebie obowiązek jego regulowania spłat pożyczki w zamian za co otrzymały własność nieruchomości.

Pozwani wskazując na rozprawie, iż umowa darowizny była tak naprawdę ukrytą odpłatną czynnością prawną przeniesienia własności nieruchomości nie udowodnili tego faktu. W uprzednio składanych pismach nie wskazywali na pozorność umowy darowizny, lecz stanowczo twierdzili, iż to wskutek tej umowy nastąpiło przeniesienie własności. Spłacone zadłużenie z tytułu umowy pożyczki było znaczne niższe, aniżeli wartość nieruchomości będącej przedmiotem darowizny (...) zł według treści aktu notarialnego darowizny.

Ponadto nawet gdyby przyjąć za prawdziwe twierdzenia pozwanych, iż pod pozorną darowizną, ukryta była inna odpłatna czynność prawna przeniesienia własności nieruchomości w zamian za spłatę długów hipotecznych wobec banku. To ukryta odpłatna czynność prawna przeniesienia własności nieruchomości w zamian za spłatę długów nie została zawarta w formie aktu notarialnego – art.158 k.c. w zw. z art.73§2 k.c. lecz w formie ustnej lub pisemnej, co powoduje jej nieważność z powodu braku zachowania formy aktu notarialnego dla przeniesienia własności nieruchomości. Podobnie wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 października 2001 r. V CKN 631/00 „ Ukryta pod pozorną darowizną umowa sprzedaży nieruchomości nie czyni zadość wymaganiu formy aktu notarialnego (art. 158 zdanie pierwsze k.c.) dla umowy sprzedaży także wtedy, gdy w formie tej nastąpiła pozorna darowizna. Umowa taka jest zawsze nieważna (art. 73 § 2 zdanie pierwsze k.c.)”.

Wobec powyższego uznać należy, iż istnieje w niniejszej sprawie podstawa prawna do uwzględniania żądania powódki w świetle art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece. Niezgodność, o jakiej mowa w tym przepisie, zachodzi wówczas, gdy treść wpisu nie odzwierciedla rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości, przez który należy rozumieć stan zgodny z prawem materialnym, co miało miejsce w niniejszym postępowaniu. Wobec czego, Sąd orzekł o wykreśleniu z działu II księgi wieczystej L. J. i H. P. i wpisaniu w dziale II księgi wieczystej J. K. i K. K. (1) na zasadach wspólności majątkowej małżeńskiej.

Ponadto Sąd w punkcie II wyroku zasądził od pozwanego K. K. (1) na rzecz powódki kwotę (...)złotych tytułem zwrotu kosztów procesu zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 k.p.c. Zasądzenie powyższej kwoty wyłącznie od jednego pozwanego, z pominięciem jego pozwanych sióstr wynika z tego, iż powódka w pozwie domagała się kosztów procesu wyłącznie od tego pozwanego, następnie w toku postepowania była reprezentowana przez pełnomocnika będącego adwokatem i aż do zamknięcia rozprawy nie zgłosiła wniosku o przyznanie zwrotu kosztów według norm przepisanych od pozostałych pozwanych. Na koszty procesu złożyło się (...)zł tytułem wynagrodzenia ustanowionego przez powódkę adwokata, ustalone zgodnie z § 8 pkt 8 w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (..) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa (...)zł.

Na podstawie zaś art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd obowiązany był zasądzić od przegranych pozwanych kwotę należną za opłatę od pozwu, od uiszczenia której powódka została zwolniona. Opłata sądowa przy wskazanej przez powódkę wartości przedmiotu sporu wyniosła (...) złotych. Biorąc jednak pod uwagę okoliczności, stan zdrowia i sytuację majątkową pozwanych Sąd opierając się o art. 102 k.p.c. w zw. z art.113 ust. 1 u.k.s.c. zasądził od każdego z pozwanych po (...)złotych, odstępując od obciążania ich opłatą w pozostałym zakresie.