Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wnioskodawca L. L. wniósł o ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości stanowiącej jego własność, stanowiącą działkę ewidencyjną nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczystej (...), na rzecz przedsiębiorcy (...) S.A. w W., której treścią jest znoszenie istnienia na nieruchomości obciążonej i w przestrzeni nad powierzchnią tej "x nieruchomości urządzeń przesyłowych linii napowietrznej B. Zachód - J. w przęsłach 16-17-18 oraz prawa korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji urządzeń przesyłowych lub ich instalacji z prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiedniego sprzętu. W uzasadnieniu wniosku wskazał, iż w pasie technologicznym nie wolno lokalizować budynków mieszkalnych i innych przeznaczonych na pobyt ludzi i zwierząt. Oddziaływanie urządzeń przesyłowych jest nie tylko szkodliwe dla ludzi, ale wyklucza ponadto możliwość produkcji zwierzęcej i roślinnej. W zakresie określenia wysokości wynagrodzenia na ustanowienie służebności wnioskodawca wniósł o zapłatę jednorazową na jego rzecz w kwocie 150.000 zł.

Uczestnik wniósł o oddalenie wniosku, uwzględnienie zarzutu nabycia w drodze zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Wskazał, iż przedmiotowa linia przesyłowa została pobudowana w 1981 roku i została przekazana do eksploatacji zgodnie z protokołem w dniu 31 sierpnia 1981 roku. Uczestnik podniósł, iż jest następcą prawnym poprzedniego właściciela linii, która po wybudowaniu należała do Przedsiębiorstwa Państwowego Zakładu (...) w B.. Uczestnik wskazał również, iż do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebności gruntowej, a więc na podstawie art. 292 kc może ona być nabyta przez zasiedzenie.

Postanowieniem z dnia 13 czerwca 2013 r. w sprawie sygn.. II Ns 2148/13 Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił wniosek i obciążył kosztami postępowania wnioskodawcę w zakresie przez niego poniesionym.

Sąd I instancji ustalił, że właścicielem nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) obręb Z., położoną w gminie B., dla której Sąd Rejonowy w Bydgoszczy X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...), jest L. L.. Od dnia 31 sierpnia 1981 roku nad działką ewidencyjną nr (...) na wysokości (...) metrów od czubków nasadzeń przebiega linia napowietrzna napięcia 400 kV należąca do (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.. (...) są przedsiębiorstwem zajmującym się m. in. produkcją i dystrybucją energii elektrycznej. Jej poprzednikami prawnymi były: Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład (...) w B., Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład (...) w B.. Dalej Sąd Rejonowy wskazał, że art. 305' kc stanowi, iż nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Zgodnie z art. 305 ⁴ kc do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych. Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio (art. 292 kc). W rozpoznawanej sprawie to uczestnik z uwagi na podniesiony ' zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej zobowiązany był wykazać wymagany przez ustawę czas, uzależniony od dobrej lub złej wiary, posiadanie służebności i podstawową przesłankę - korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia. Poza sporem w sprawie była okoliczność, iż nad nieruchomością wnioskodawcy przebiega linia wysokiego napięcia stanowiąca fragment linii energetycznej B. Zachód - J.. W zakresie ustalenia początku biegu terminu zasiedzenia Sąd oparł się na zeznaniach świadka E. R., załączonej decyzji o pozwoleniu na budowę z dnia 23 września 1978 roku, protokole przejęcia do eksploatacji z dnia 31 sierpnia 1981 roku i uznał, iż pierwszą wiarygodną i precyzyjną datą istnienia nad działką (...) linii przesyłowej, a więc trwałego i widocznego urządzenia, jest 31 sierpnia 1981, gdyż wynika to z dokumentu w postaci protokołu przejęcia do eksploatacji przedmiotowej linii. Dalej Sąd I instancji uznał, iż w sprawie mamy do czynienia ze złą wiarą. Poprzednik prawny uczestnika miał świadomość okoliczność polegającej na umiejscowieniu linii wysokiego napięcia nad nieruchomością, co do której nie przysługiwał mu żaden tytuł prawny, a będącej jednocześnie własnością innego podmiotu. Okres niezbędny do zasiedzenia służebności wynosi lat 30. W zakresie upływu okresu 30 lat niezbędnego do stwierdzenia zasiedzenia należało wziąć pod uwagę normę zawartą w art. 176 kc i doliczyć posiadanie poprzednika prawnego uczestnika. Sąd I instancji stanął na stanowisku, że w sprawie mamy do czynienia z przeniesieniem posiadania z poprzednika prawnego uczestnika, tj. z Przedsiębiorstwa Państwowego Zakładu (...) w B. na Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład (...) w B., a następnie na uczestnika. W zakresie posiadania służebności poza sporem pozostają okoliczności korzystania przez pracowników uczestnika oraz jego poprzednika prawnego ze znajdującej się nad działką (...) infrastruktury elektroenergetycznej. Wobec tych rozważań zdaniem Sądu Rejonowego w sprawie doszło do zasiedzenia służebności gruntowej przez uczestnika z dniem 1 września 2011 roku, a wniosek o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem nie może zostać uwzględniony i podlega oddaleniu. O kosztach postępowania Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 520 § 2 kpc i obciążył nimi L. L..

Postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy zaskarżył w całości wnioskodawca. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu Sądu I instancji zarzucił:

1.  naruszenie przepisu art. 325 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc poprzez nie oznaczenie w jego treści daty jego wydania, błędne wskazanie uczestników postępowania, sygnatury akt;

2.  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie przepisu art. 292 kc w związku z art. 305 ⁴ kc poprzez uznanie, że uczestnik z dniem 1 września 2011 r. nabył służebność przesyłu w kształcie zaprezentowanym we wniosku, jak i odpowiedzi na wniosek w drodze zasiedzenia, a także poprzez uznanie, że sam fakt poprowadzenia napowietrznych linii energetycznych nad nieruchomością wnioskodawcy determinuje powstanie służebności w kształcie wskazanym we wniosku i odpowiedzi uczestnika, w sytuacji, gdy służebność ma polegać na szczegółowo sprecyzowanym nakazie znoszenia istnienia pasa technologicznego, co zostało zamanifestowane przez uczestnika dopiero w 2010 r.

Wskazując na powyższe zarzuty wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i uwzględnienie wniosku poprzez ustanowienie służebności przesyłu zgodnie z żądaniem, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, iż treść doręczonego postanowienia nie odpowiada w żadnej mierze przedmiotowi sprawy. Zgodnie z art. 325 kpc, który znajduje zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym na podstawie przepisu art. 13 § 2 kpc, sentencja wyroku powinna zawierać wymienienie sądu, sędziów, protokolanta oraz prokuratora, jeśli brał udział w sprawie, datę i miejsce rozpoznania sprawy i datę wydania wyroku, wymienienie stron i oznaczenie przedmiotu sprawy oraz rozstrzygnięcie sądu o żądaniach stron. Skarżący wskazał, ze doręczone pełnomocnikowi postanowienie nie dotyczy stron niniejszego postępowania, nadto sygnatura nie odpowiada rzeczywistej (właściwa pojawia się dopiero w uzasadnieniu). W konsekwencji istnieje rzeczywisty dysonans pomiędzy sentencją orzeczenia a jego uzasadnieniem, co powoduje wątpliwość, czy w sprawie doszło do wydania rozstrzygnięcia w ogóle.

W dalszej części uzasadnienia wnioskodawca podniósł, że orzeczenie Sądu I instancji jest obarczone poważną wadą, albowiem Sąd ten stwierdził, że kształt służebności, do której zasiedzenia doszło, nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a istota sprowadza się wyłącznie do przeprowadzenia nad niewielkim odcinkiem nieruchomości linii napowietrznej. Skoro Sąd Rejonowy nie był zainteresowany ustaleniem treści służebności - okoliczności kardynalnej dla określenia, czy nastąpiło zasiedzenie, a jeśli tak, to w jakim kształcie, nie sposób rozstrzygnąć o żądaniu wniosku, a w konsekwencji i żądaniu uczestnika. Istotną okolicznością, która w sposób znaczący wpływa na zakres i sposób wykonywania prawa własności, jest rodzaj napięcia energii elektrycznej, gdyż warunkuje ona szerokość pasa technologicznego dla urządzeń przesyłowych, dla linii 220 kV wynosi on 50 metrów, a dla linii 400 kV - 80 metrów. Sąd uchylił się od odpowiedzi na podstawowe pytanie, tj. jaką służebność nabył uczestnik.

Skarżący powołał postanowienie z dnia 24 maja 2013 r. w sprawie V CSK 287/12, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że przedsiębiorca posiada nieruchomość w zakresie służebności przesyłu od chwili wejścia na grunt w celu wybudowania urządzenia służącego do przesyłania energii elektrycznej (OSNC 2014/2/20, Biul.SN 2013/10/11, M.Prawn. 2014/8/413-414). Odnosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy wnioskodawca podniósł, że uczestnik (jego poprzednik prawny) nie uzyskał nawet wymaganego przepisami prawa budowalnego zezwolenia na dysponowanie nieruchomością wnioskodawcy na cele budowlane, co więcej nie korzystał z jego nieruchomości w żadnym zakresie w celu posadowienia i konserwacji linii. Wnioskodawca jeden raz widział przemieszczającego się wzdłuż linii na wózku człowieka. Wcześniej w żaden sposób uczestnik nie korzystał z nieruchomości wnioskodawcy.

Wnioskodawca wskazał również, że służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Można zasiedzieć tylko służebność czynną, nie można natomiast zasiedzieć służebności biernej polegającej na przykład na zakazie budowania ponad pewną wysokość, gdyż taka służebność jest niewidoczna (orzeczenie SN z dnia 4 lipca 1952 r., C 1195/52, OSN1953,nr3,poz. 79).

(...) SA z siedzibą w W. w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Odnosząc się do pierwszego zarzutu uczestnik podniósł, że wnioskodawca wraz z uzasadnieniem omyłkowo otrzymał odpis postanowienia z dnia 10 października 2013 r.

wydanego w sprawie II Ns 1792/12.

W odniesieniu do drugiego zarzutu uczestnik wskazał, że między uwzględnieniem zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu a ustanowieniem służebności zachodzą istotne odrębności. W sprawie o stwierdzenie nabycia służebności przesyłu wydawane jest odrębne postanowienie Sądu, które w sentencji określa treść nabytego prawa. Prawomocne orzeczenie wydane w takim postępowaniu zgodnie z art 365 § 1 kpc będzie wiązało nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Natomiast w postępowaniu o ustanowenie służebności przesyłu, nawet w sytuacji, gdy Sąd uwzględni zarzut zasiedzenia, orzeczenie będzie wiązało jedynie strony tego postępowania. Sąd nie odniesie się do kwestii zasiedzenia w sentencji orzeczenia, a jedynie w treści uzasadnienia.

Dalej uczestnik podniósł, że nieprawidłowe jest stanowisko wnioskodawcy, że Sąd I instancji nie wskazał zakresu służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, a także strefy, z której uczestnik korzysta przy użytkowaniu urządzeń przesyłowych. Uprawnienia uczestnika wynikające z zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu polegają na prawie bezpośredniego korzystania z części gruntu zajętego pod linią elektroenergetyczną i obowiązku znoszenia oddziaływania linii przesyłowej oraz dostępie do instalacji. Wymienione uprawnienia w sposób kompleksowy umożliwiają eksploatowanie urządzeń przesyłowych przez uczestnika. Żaden przepis prawa nie stanowi, że przesłanką rozpoznania zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu jest wskazanie przez uprawniony podmiot powierzchni części nieruchomości, z której korzysta. Uczestnik podniósł także, że nie można zgodzić się z twierdzeniami wnioskodawcy dotyczącymi braku korzystania z jego nieruchomości w sposób odpowiadający służebności przesyłu. W odniesieniu do sieci przesyłowych korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia, stanowiące zgodnie z dyspozycją art. 292 kc przesłankę zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, polega co do zasady na możliwości zabudowy gruntu, wzniesienia czy usytuowana pod lub nad nim odpowiednich urządzeń, ich eksploatacji (używania) oraz utrzymywania w odpowiednim stanie (konserwacji, utrzymaniu, remontach). Korzystanie to odbywa się przede wszystkim poprzez przesył energii elektrycznej. Okoliczność, że wnioskodawca nie odczuwa na co dzień bezpośrednich obciążeń związanych z użytkowaniem linii nie oznacza, że takie użytkowanie nie ma miejsca, a tym samym, że nie spełniona została przesłanka z art. 292 kc. Nawet jeśli uczestnik nie dokonuje remontu i modernizacji linii w sposób widoczny dla otoczenia, nie oznacza, że nie korzysta z linii.

Uczestnik powołał również postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012 r. sygn. II CSK 218/12, w którym opisano sposób korzystania przez przedsiębiorstwo przesyłowe z linii elektroenergetycznych umożliwiający zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu, wskazując, iż do nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu nie jest niezbędne, by widoczne elementy trwałego urządzenia, będące przedmiotem korzystania przed przedsiębiorcę przesyłowego, znajdowały się na nieruchomości, którą obciążać ma służebności. Mogą zatem znajdować sią pod powierzchnią gruntu i nie muszą być widoczne, mogą także znajdować się nad nieruchomością. O stanie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności polegającej na korzystaniu z linii wysokiego napięcia decyduje przede wszystkim przebieg linii nad nieruchomością obciążoną, a nie umiejscowienie słupa podtrzymującego przewody (wyrok z dnia 19 maja 2004 r. III CK 496/02 niepubl,).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy nie była uzasadniona.

W przekonaniu Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy dokonał właściwych ustaleń faktycznych. Sąd Okręgowy czyni je własnymi i podziela dokonaną ocenę zebranych w sprawie dowodów. Z ustaleń tych Sąd Rejonowy wywiódł właściwe wnioski natury prawnej co do zasadności podniesionego przez uczestnika zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, czego konsekwencją było oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu.

Utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego jest pogląd, że posiadanie przez przedsiębiorstwo urządzeń energetycznych (opisanych w art. 49 kc) oraz cudzej nieruchomości, na której zostały posadowione (nad lub pod ziemią), jest posiadaniem w ujęciu art. 352 § 1 kc i może prowadzić do zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu (na podstawie art. 292 kc w związku z art. 172 § 1 lub 2 kc). Warunkiem nabycia takiej służebności gruntowej w drodze zasiedzenia jest, by urządzenia energetyczne były trwałe i widoczne (jak wymaga art. 292 kc). Z natury rzeczy urządzenia wskazane w art. 49 kc, służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu czy energii elektrycznie, z których korzystają przedsiębiorstwa przesyłowe, mają trwały charakter, bo ich techniczna konstrukcja i przeznaczenie pozwalają na nieprzerwane korzystanie z nich przez bardzo długi - zazwyczaj wieloletni - okres.

Nie budzi wątpliwości stwierdzenie, że przebiegająca nad nieruchomością wnioskodawcy linia przesyłowa stanowi trwałe i widoczne urządzenie i co najmniej od dnia 31 sierpnia 1981 r. (tj. daty przejęcia tej linii do eksploatacji) jest wykorzystywana przez uczestnika (a wcześniej przez jego poprzedników prawnych). W sprawie mamy zatem do czynienia ze stanem faktycznym, w którym zostały spełnione przesłanki zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Spełniona jest bowiem przesłanka posiadania przez przedsiębiorstwo przesyłowe widocznego i trwałego urządzenia w postaci linii przesyłowej, przebiegającej nad działką nr (...), a zatem także posiadania przez to przedsiębiorstwo w ograniczonym zakresie (niezbędnym do eksploatacji linii) gruntu stanowiącego własność wnioskodawcy. Zważywszy również, że w sprawie upłynął już nawet 30 letni posiadania, niezbędny do zasiedzenia służebności, gdy posiadacz objął jej posiadanie w złej wierze, uznać należy, że najpóźniej w 2011 r. doszło do zasiedzenia służebności.

Odnosząc się do zarzutu wnioskodawcy naruszenia prawa materialnego, tj. art. 292 kc w związku z art. 305 ⁴ kc, wskazać należy, że Sąd I instancji - rozpoznając zarzut uczestnika, iż nabył przez zasiedzenie służebność, na podstawie której przysługuje mu prawo do eksploatacji linii elektroenergetycznej przebiegającej nad nieruchomością wnioskodawcy -nie miał obowiązku określania szczegółowo zakresu uprawnień i obowiązków związanych z zasiedzianą służebnością, w tym oznaczania - jak wnosił o to wnioskodawca - jakiej szerokości pas eksploatacyjny jest z nią związany. Stwierdzenie tych okoliczności w niniejszym postępowaniu było zbędne, albowiem Sąd Rejonowy nie rozpoznawał sprawy o stwierdzenie zasiedzenia służebności, zatem nie był zobligowany do ścisłego oznaczenia treści nabytej w drodze zasiedzenia służebności. Dla stwierdzenia, że doszło do zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, bez znaczenia jest także kwestia, że wnioskodawca jeden raz widział w pobliżu linii przesyłowej pracownika dokonującego przeglądu urządzenia. Trafnie wskazał uczestnik, że o ile urządzenie, z którego korzysta on, a wcześniej jego poprzednicy, jest widoczne, a tyle sama eksploatacja urządzenia, polegająca w głównej mierze na przesyłaniu energii elektrycznej, nie jest dostrzegalna dla otoczenia. Nie oznacza to jednak, że nie jest spełniona przesłanka korzystania z urządzenia.

Z tych względów zarzut wnioskodawcy naruszenia prawa materialnego Sąd Okręgowy ocenił jako nieuzasadniony.

Pierwszy z zarzutów apelacji także nie okazał się słuszny. Analiza akt sprawy prowadzi do oczywistego wniosku, że pełnomocnikowi wnioskodawcy przez pomyłkę doręczono wraz z uzasadnieniem odpis postanowienia zapadłego w innej sprawie. Błąd ten jednak został naprawiony na zarządzenie Sędziego. Oryginał postanowienia nie zawiera uchybień wymienionych w apelacji. W postanowieniu jedynie niedokładnie Sąd Rejonowy oznaczył uczestnika, dodając w jego nazwie słowo (...). Niedokładność ta została jednak sprostowana postanowieniem z dnia 25 sierpnia 2014 r.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy zważył, że apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, a postanowienie Sądu Rejonowego zostało wydane bez obrazy przepisów prawa materialnego. W związku z tym apelacja wnioskodawcy na podstawie art. 385 kpc podlegała oddaleniu.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 520 § 2 kpc w związku z art. 391 § 1 kpc.

na oryginale właściwe podpisy

za zgodność