Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 czerwca 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - SędziaSA Ewa Stefańska (spr.)

Sędziowie:SA Małgorzata Manowska

SO (del.) Mariusz Łodko

Protokolant:protokolant Katarzyna Łopacińska

po rozpoznaniu w dniu 19 czerwca 2015 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) S.A. w W.

przeciwko Prezesowi Urzędu Transportu Kolejowego

przy udziale uczestnika (...) sp. z o.o. w W.

o udostępnienie infrastruktury kolejowej

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 6 maja 2014 r.

sygn. akt XVII AmK 5/12

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od (...) S.A. w W. na rzecz Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego kwotę 270 zł (dwieście siedemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt VI ACa 1072/14

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z dnia 20 stycznia 2012 r., wydaną na podstawie art. 29 ust. 1i ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 ze zm., zwanej dalej „ustawą o transporcie kolejowym”), działając z urzędu w sprawie zawarcia między (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. a (...) S.A. z siedzibą w W. umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej, Prezes Urzędu Transportu Kolejowego ustalił warunki udostępniania infrastruktury kolejowej na rozkład jazdy obowiązujący od dnia 11 grudnia 2011 r. do dnia 8 grudnia 2012 r. pomiędzy (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. a (...) S.A. z siedzibą w W..

Powód (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł odwołanie, w którym zaskarżył decyzję w całości i domagał się jej uchylenia w całości, ewentualnie jej zmiany w sposób wskazany w odwołaniu. Decyzji tej powód zarzucił:

1) naruszenie prawa materialnego, polegające na błędnej wykładni art. 10 pkt 1 w zw. z art. 13 w zw. art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, skutkujące niezasadnym przyjęciem, iż Prezes Urzędu Transportu Kolejowego w ramach zadań z zakresu regulacji jest uprawniony do dowolnego kreowania praw i obowiązków licencjonowanego przewoźnika i zarządcy zamierzających zawrzeć umowę o udostępnienie infrastruktury kolejowej, podczas gdy prawidłowa interpretacja regulacji z art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym winna prowadzić do wniosku, iż Prezes Urzędu Transportu Kolejowego władny jest podjąć jedynie ograniczone działania w tym zakresie, w szczególności nie naruszające integralności ekonomicznej podmiotów gospodarczych oraz nie tworzące dodatkowych zobowiązań i uzgodnień nie postulowanych przez strony w trybie negocjacji;

2) naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, tj. art. 29 ust. 1e ustawy o transporcie kolejowym, poprzez wyznaczenie przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego krótszego niż wynikającego z powyższego przepisu terminu na zakończenie przez strony negocjacji do zawarcia umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej;

3) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, art. 32 ust. 1 w zw. z art. 384 k.c., § 19 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 35, poz. 274, zwanego dalej „rozporządzeniem w sprawie warunków dostępu”), polegające na błędnym przyjęciu, iż regulamin przydzielania tras pociągów, o którym mowa w art. 32 ust. 1 ustawy o transporcie kolejowym, jest wzorcem umowy w rozumieniu art. 384 k.c., co jednocześnie w odniesieniu do innych umów zawieranych przez zarządcę z licencjonowanymi przewoźnikami narusza zasadę równego traktowania wszystkich przewoźników w zakresie zawieranych z nimi umów;

4) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, poprzez niezasadne nałożenie na zarządcę infrastruktury obowiązku informowania przewoźnika o potwierdzeniu przejęcia rezygnacji z przydzielonej trasy pociągu oraz informowania o błędnych danych zawartych w rezygnacji w terminie nie przekraczającym jednego dnia roboczego, podczas gdy zapisy takie z uwagi na ilość wpływających wniosków mogą nie być możliwe do zrealizowania, zaś ewentualne uchybienie nie wpływa na wysokość opłaty rezerwacyjnej, do której poniesienia byłby zobowiązany przewoźnik;

5) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, poprzez niezasadne nakazanie zarządcy stworzenia harmonogramu prac mających na celu wprowadzenie kompleksowego systemu odpowiednich standardów korzystania z infrastruktury, podczas gdy niniejsze zobowiązanie nie było przedmiotem negocjacji między stronami umowy, zostało arbitralnie nałożone przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego rozważającego jedynie interesy przewoźnika, a nadto jest ono nieprecyzyjne i wieloznaczne, co czyni je niewykonalnym;

6) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, poprzez niezasadne nałożenie na zarządcę infrastruktury obowiązku przekazywania przewoźnikowi informacji o zmianach rozkładu jazdy pociągów międzynarodowych na trasie sieci kolejowych zarządzanych przez sąsiednich zarządców infrastruktury, podczas gdy wykonanie takiego obowiązku nie jest możliwe z uwagi na brak uregulowań międzynarodowych zobowiązujących sąsiednich zarządców do przedkładania takich danych (...) S.A.;

7) naruszenie prawa materialnego, tj. § 5 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, uprawniającego zarządcę do odmowy przydzielenia trasy pociągu w przypadkach braku możliwości korzystania z infrastruktury kolejowej zarządcy w wyniku wyłączenia z eksploatacji linii kolejowej lub jej części, lub powstania ograniczeń przepustowości wynikających z prowadzenia remontów i modernizacji linii kolejowych, poprzez wprowadzenie zapisu § 4 ust. 5 w związku z § 7 ust. 10 i 11 decyzji, przy czym rozporządzenie nie wprowadza obowiązku ponoszenia jakichkolwiek kosztów związanych z koniecznością wprowadzenia komunikacji zastępczej lub skierowania pociągów na trasę objazdową;

8) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym oraz § 18 ust. 1 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, poprzez wprowadzenie do treści zaskarżonej decyzji ostatniego zdania w § 7 ust. 13 zabraniającego (...) S.A. pobierania opłat rezerwacyjnych, podczas gdy przyjęcie proponowanego rozwiązania jest niezgodne z obowiązującymi przepisami prawa, a nadto prowadzi do naruszenia zasady równego traktowania przewoźników;

9) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, poprzez niezasadne przyjęcie przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, iż zarządca infrastruktury winien zostać zobligowany do każdorazowego aktualizowania kategorii linii kolejowych w związku z prowadzonymi pracami remontowymi i modernizacyjnymi oraz przedłużającymi się ograniczeniami prędkości wynikającymi ze złego stanu infrastruktury kolejowej;

10) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, poprzez niezasadne przyjęcie przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, iż strony winny wypracować w treści dwustronnej umowy uzgodnienia w zakresie wysokości i sposobu obliczania odszkodowań wynikających z treści rozporządzenia 1371/2007 WE, podczas gdy przepisy prawa nie nakładają takiego obowiązku na strony umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej, zaś ewentualne uzgodnienia w tym zakresie winny prowadzić do przeprowadzenia rozwiązań modelowych, tak aby nie naruszać zasady równego traktowania przewoźników;

11) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, poprzez niezasadne przyjęcie przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, iż wobec wydania zaskarżonej decyzji zastępującej umowę o korzystanie z infrastruktury kolejowej, nie istnieje możliwość podjęcia przez zarządcę możliwości jej wypowiedzenia, podczas gdy prawidłowe ustalenia w tym zakresie prowadzą do wniosków odwrotnych, a nadto brak jest podstaw prawnych do ograniczania zarządcy prawa o wnioskowanie do organu w tym zakresie.

Pismem procesowym z dnia 4 kwietnia 2014 r. powód cofnął wniosek o uchylenie decyzji w całości, jak również zarzut naruszenia przepisów postępowania, mającego wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, tj. art. 29 ust. 1e ustawy o transporcie kolejowym, poprzez wyznaczenie przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego krótszego niż wynikającego z powyższego przepisu terminu na zakończenie przez strony negocjacji do zawarcia umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej.

Podtrzymał wniosek o zmianę zaskarżonej decyzji w następującym zakresie:

1) przepisu § 1 pkt 2 decyzji poprzez wykreślenie z jego treści słów: „ stanowiący wzorzec umowy w rozumieniu art. 384-385 Kodeksu Cywilnego ”,

2) przepisu § 5 pkt 2 decyzji poprzez wykreślenie z jego treści słów: „ nie dłużej jednak niż w ciągu jednego dnia roboczego”,

3) przepisu § 5 ust 6 decyzji poprzez jego wykreślenie w całości,

4) przepisu § 5 ust 7 decyzji poprzez jego wykreślenie w całości,

5) przepisu § 7 pkt 10 decyzji poprzez wykreślenie z jego treści słów: „ której konieczność uruchomienia wynika z Załącznika nr 5 do Regulaminu tj. Wykazu zamknięć torowych w okresie obowiązywania rozkładu jazdy 2011/2012 objętych planowaniem”,

6) przepisu § 7 pkt 11 decyzji poprzez jego wykreślenie w całości,

7) przepisu § 7 ust 13 decyzji poprzez wykreślenie z jego treści słów: ,, W przypadku, w którym przejazd ten odbył się tylko na części trasy według Zastępczego Rozkładu Jazdy, Zarządca nie nalicza opłaty rezerwacyjnej za niewykorzystaną część trasy” i wpisanie w ich miejsce słów: „ W przypadku, w którym przejazd ten odbył się według Zastępczego Rozkładu Jazdy pociągów tylko na części trasy, z przyczyn leżących po stronie Przewoźnika, Zarządca nalicza opłatę rezerwacyjną za niewykonaną część trasy”,

8) przepisu § 9 ust 11 decyzji poprzez jego wykreślenie w całości,

9) przepisu § 15 ust 8 decyzji poprzez jego wykreślenie w całości,

10) przepisu § 16 ust 5 decyzji zastąpienie jego aktualnej treści słowami: „ W przypadku nieuregulowania przez Przewoźnika opłat przewidzianych Umową za 3 okresy rozliczeniowe, Zarządca może wystąpić z wnioskiem do Prezesa UTK o wydanie decyzji o rozwiązaniu Decyzji”.

Pozwany Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wnosił o oddalenie odwołania w całości.

(...) sp. z o.o. z siedzibą w W. nie zajął stanowiska w sprawie.

Wyrokiem z dnia 6 maja 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oddalił odwołanie.

Wyrok Sądu Okręgowego został wydany w oparciu o poniższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

W dniu 1 grudnia 2011 r. Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wszczął z urzędu postępowanie administracyjne, na podstawie art. 29 ust. 1e oraz ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, w sprawie zawarcia umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej między (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. a (...) S.A. z siedzibą w W.. Postanowieniem z dnia 1 grudnia 2011 r. organ regulacyjny wyznaczył stronom na dzień 9 grudnia 2011 r. termin zakończenia negocjacji dotyczących zawarcia umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej na rozkład jazdy 2011/2012 oraz nałożył na nie obowiązek dostarczenia projektu umowy i aktualnych stanowisk, z zaznaczeniem części spornych umowy. Rozkład jazdy 2011/2012 wchodził w życie w nocy z 10 na 11 grudnia 2011 r.

Projekt umowy oraz protokół rozbieżności zostały przekazane organowi regulacyjnemu przez (...) S.A. w W. w dniu 7 grudnia 2011 r. Natomiast (...) sp. z o.o. w W. przekazała projekt umowy w dniu 8 grudnia 2011 r., a następnie w dniu 21 grudnia 2011 r. nadesłała uaktualniony dokument „Protokół rozbieżności - stanowiska stron”. Ostatecznie w piśmie z 23 grudnia 2011 r. (...) S.A. w W. przesłała informacje dotyczące rozbieżności w zapisach umowy, których strony nie uzgodniły na spotkaniu w dniu 6 grudnia 2011 r. i późniejszych konsultacjach telefonicznych. Dotyczyły one zapisów zawartych w: § 1 pkt 2, pkt 8; § 5 ust. 4, ust. 6; § 7 ust. 10, ust. 11, ust. 12; § 9 ust. 3, § 15 ust. 8, a także w Załączniku Nr 6 ust. 3 pkt 4 lit. d oraz w zakresie wysokości marży zysku i wysokości stawki kary umownej. W dniu 20 stycznia 2012 r. Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wydał zaskarżoną decyzję.

Sąd Okręgowy uznał wniesione przez powoda odwołanie za bezzasadne.

Wyjaśnił, że podstawą prawną zaskarżonej decyzji jest przepis art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, w myśl którego Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wydaje, po bezskutecznym upływie terminu zakończenia negocjacji, decyzję w sprawie udostępnienia infrastruktury kolejowej, która zastępuje umowę o udostępnienie infrastruktury kolejowej. Z treści art. 29 ust. 1 i 4 ustawy o transporcie kolejowym zaś wynika, że umowa o udostępnienie infrastruktury kolejowej zawarta z zarządcą infrastruktury (lub zastępująca ją decyzja) daje przewoźnikowi kolejowemu prawo do korzystania z przydzielonych i wyznaczonych w rozkładzie jazdy pociągów tras pociągów i umożliwia mu korzystania z niezbędnej infrastruktury kolejowej, a w zamian za udostępnienie infrastruktury kolejowej jej zarządca nabywa prawo do opłat, o których mowa w art. 33 ustawy o transporcie kolejowym. Umowa jest zawierana na okres obowiązywania rozkładu jazdy pociągów.

Zgodnie z treścią § 20 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 35, poz. 274, zwanego dalej „rozporządzeniem w sprawie warunków dostępu”), w umowie o korzystanie z przydzielonych tras pociągów w szczególności określa się: (1) rozkład jazdy pociągów przewoźnika; (2) warunki udostępniania oraz korzystania z infrastruktury kolejowej związanej z przydzieloną trasą pociągu; (3) usługi, które zarządca zapewnia na rzecz przewoźnika; (4) jednostki organizacyjne wyznaczone do współpracy; (5) zasady dokumentowania świadczonych usług; (6) zastosowane ulgi i współczynniki zwiększające stawki; (7) termin, a także sposób uiszczenia: (a) opłaty podstawowej, (b) opłat dodatkowych, (c) opłaty rezerwacyjnej, (d) innych zobowiązań finansowych wynikających z umowy; (8) zakres i sposób ustalania odpowiedzialności stron umowy w przypadku wystąpienia szkód; (9) zasady postępowania i regulowania ewentualnych zobowiązań w przypadku powstania przeszkód w wywiązaniu się z zobowiązań wynikających z umowy; (10) sposób odstąpienia od umowy albo jej rozwiązania; (11) sposób rozstrzygania sporów. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, elementy te stanowią essentialia negotii umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej.

Ponadto, zdaniem Sądu Okręgowego, w przedmiotowej sprawie istotne jest również, że strony uczestniczące w procesie udostępniania i korzystania z infrastruktury kolejowej obowiązuje regulamin przydzielania tras pociągów, opracowany, zgodnie z treścią § 19 ust. 1 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, przez zarządcę infrastruktury po przeprowadzeniu konsultacji z przewoźnikami. Regulamin ten wydawany jest na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 32 ust. 1 ustawy o transporcie kolejowym. Określa on w szczególności: tryb składania i rozpatrywania wniosków o przydział tras pociągów, charakterystykę infrastruktury kolejowej przeznaczonej do udostępniania przewoźnikom kolejowym oraz informacje o warunkach dostępu do niej, sposób ustalania opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej, warunki korzystania z udostępnionej infrastruktury kolejowej, zakres usług związanych z udostępnianiem infrastruktury kolejowej i warunki ich zapewnienia oraz sposób przewożenia materiałów sypkich zapobiegających ich pyleniu. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że umowa o udostępnienie infrastruktury kolejowej nie może być sprzeczna z tym regulaminem, tym bardziej, że zarządcę obowiązuje zasada zapewnienia niedyskryminacyjnego dostępu przewoźników kolejowych do infrastruktury kolejowej.

Sąd Okręgowy wskazał również, że treść decyzji wydawanych przez organ regulacyjny, będących substytutami umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej, determinuje przepis art. 31 ust. 9 ustawy o transporcie kolejowym, który zakreśla granice swobody umów w zakresie korzystania z linii kolejowej. Umowa (a więc także decyzja) nie może naruszać zasad bezpieczeństwa ruchu kolejowego, bezpiecznego przewozu osób i rzeczy oraz ochrony środowiska, a także ochrony zabytków.

Mając na uwadze powołane przepisy, a także fakt, że zgodnie z treścią art. 13 ustawy o transporcie kolejowym Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wypełnia zadania w zakresie regulacji transportu kolejowego, Sąd pierwszej instancji doszedł do przekonania, że zaskarżona decyzja mieści się w granicach kompetencji organu regulacyjnego. Do zadań Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego należy bowiem nadzór nad zapewnieniem niedyskryminującego dostępu przewoźników kolejowych do infrastruktury kolejowej, jak też równoprawnym traktowaniem przez zarządców wszystkich przewoźników kolejowych, w szczególności w zakresie rozpatrywania wniosków o udostępnienie tras pociągów i naliczania opłat, a także nadzór nad zawieraniem umów o udostępnienie infrastruktury kolejowej.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w sytuacji poddania sporu między przewoźnikiem a zarządcą infrastruktury kompetencji Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, uprawniony jest on rozstrzygnąć w sposób władczy nie tylko kwestie sporne między stronami, lecz także kwestie nie będące przedmiotem negocjacji, jeśli są one istotne dla prawidłowego funkcjonowania regulowanego rynku, oraz o ile przyjęte rozwiązania mieszczą się w granicach obowiązującego prawa. Przyjęcie takiego rozwiązania jest konieczne ze względu na charakter umowy warunkującej dostęp do rynku, na którym działalność gospodarcza opiera się na sieci, której zarządca jest monopolistą naturalnym, a jednocześnie dotyczy takich usług, które mają istotne znaczenie dla całego systemu przewozów i są powszechnie wykorzystywane przez społeczeństwo.

Sąd pierwszej instancji podkreślił również, że wydając decyzję w sprawie udostępnienia infrastruktury kolejowej Prezes Urzędu Transportu Kolejowego ma obowiązek stworzenia prawnych warunków dla zapewnienia minimalnego dostępu do infrastruktury kolejowej oraz dostępu na sieci kolejowej do urządzeń związanych z obsługą pociągów, a także do zapewnienia tej obsługi. Skoro zaś decyzja o dostępie do infrastruktury kolejowej zastępuje umowę, to musi ona zawierać niezbędne elementy umowy, które umożliwią jej funkcjonowanie w obrocie. Nie sprzeciwia się temu ani treść art. 10 pkt 1 ustawy o transporcie kolejowym, ani treść art. 13 tej ustawy, tym bardziej, że ust. 1 pkt 9 tego przepisu wymienia jako jedną z kompetencji organu regulacyjnego wydawanie decyzji w sprawie otwartego dostępu. Rolą Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego jest więc ukształtowanie środkami administracyjnymi stosunku cywilnoprawnego między podmiotami działającymi na rynku regulowanym, w taki sposób, aby odpowiadał on relacjom między kontrahentami funkcjonującymi na rynkach konkurencyjnych i zapewniał efektywną konkurencję na rynku transportu kolejowego. Sąd Okręgowy uznał, że zaskarżona decyzja nie przekracza zakresu tak rozumianej regulacji, więc zarzut przekroczenia kompetencji przez organ regulacyjny nie zasługuje na uwzględnienie.

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów sformułowanych przez powoda w odwołaniu, Sąd Okręgowy stwierdził, że są one niezasadne.

Wskazał, że powód niesłusznie kwestionuje postanowienie zawarte w § 1 pkt 2 decyzji, dotyczące uznania Regulaminu przydzielania tras pociągów za wzorzec umowy. Regulamin ten określa zasady współpracy przewoźników kolejowych i zarządcy infrastruktury. Nie dotyczy on stosunków prawnych z konsumentami, lecz przepisy art. 384-385 k.c. nie ograniczają stosowania wzorców umów, czy regulaminów, do kształtowania relacji z konsumentami. Konsumentów dotyczą szczególne regulacje prawne występujące w Kodeksie cywilnym (art. 385 ¹ k.c.) i Kodeksie postępowania cywilnego (479 ³⁶ i nast. k.p.c.), zapewniając im ochronę w sytuacji posługiwania się wzorcem przez ich kontrahenta. Jednakże wzorzec umowy, w tym regulamin, może być stosowany w stosunkach prawnych między przedsiębiorcami. Nie zmienia charakteru prawnego regulaminu fakt, że podstawą jego tworzenia jest przepis ustawy, skoro znajduje on zastosowanie w stosunkach cywilnoprawnych. Bez znaczenia jest również okoliczność, że Regulamin jest tworzony po konsultacjach z przewoźnikami, skoro stanowiska konsultacyjne nie mają wiążącego wpływu na jego treść. Regulamin ten pozostaje więc aktem jednostronnym, podobnie jak każdy wzorzec umowny, tworzony przez jedną ze stron w celu ujednolicenia relacji prawnych z innymi podmiotami. Dlatego Regulamin przydzielania tras pociągów jest wzorcem umowy, o jakim mowa w art. 384-385 k.c.

Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że postanowienie zawarte w § 5 pkt 2 decyzji wprowadza terminy wysłania przez Zarządcę potwierdzenia przyjęcia lub odrzucenia złożonej przez Przewoźnika rezygnacji z przydzielonej mu trasy pociągu. Zarzut braku negocjacji stron w tym zakresie został uznany za niezasadny, ponieważ zgodnie z § 20 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, umowa o udostępnienie infrastruktury kolejowej powinna w szczególności określać zasady dokumentowania świadczonych usług, a więc także zmian tych usług. Zdaniem Sądu Okręgowego jako dokumentowanie należy rozumieć nie tylko poświadczenie pewnych zdarzeń w formie tradycyjnych dokumentów, ale także w formie faksów, bądź poczty elektronicznej. Zakwestionowane postanowienie służy uzyskaniu przez Przewoźnika stanu pewności, że jego rezygnacja została dokonana skutecznie. Sprecyzowanie maksymalnego terminu potwierdzenia otrzymania rezygnacji przez Zarządcę się do tego przyczynia i może wyeliminować ewentualne spory między stronami, zwłaszcza że termin rezygnacji jest istotny ze względu na zróżnicowanie opłat w zależności od czasu rezygnacji. Sąd pierwszej instancji uznał ponadto, że twierdzenia powoda o niemożności dotrzymania tego terminu są gołosłowne, albowiem nie poparto ich żadnymi dowodami.

Sąd Okręgowy za niezasadny uznał także zarzut wprowadzenia do decyzji postanowienia § 5 ust. 6, który nie był negocjowany przez strony. W przepisie tym Zarządca został zobowiązany do przedstawienia oraz opublikowania na stronach internetowych harmonogramu prac mających na celu wprowadzenie kompleksowego systemu standardów korzystania z infrastruktury kolejowej, w terminie do dnia 6 marca 2012 r. Zmiany te miały zostać wprowadzone począwszy od rozkładu jazdy 2012/2013. Zdaniem Sądu pierwszej instancji nie ma racji powód twierdząc, że postanowienie to nałożyło na niego obowiązki w większym rozmiarze, niż wynika to z treści rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 151, poz. 987). Rozporządzenie reguluje bowiem techniczne warunki dotyczące m.in. torów, tuneli i peronów, zaś § 5 ust. 5 decyzji określa standardy utrzymania peronów na stacjach i przystankach, a więc nie odnosi się do aspektów technicznych.

Sąd Okręgowy podkreślił, że pozostająca w gestii Zarządcy infrastruktura kolejowa, o jakiej mowa w § 5 ust. 5 decyzji, zgodnie z treścią art. 14 ust. 1 ustawy - Prawo przewozowe (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 915) powinna zapewniać podróżnym odpowiednie warunki bezpieczeństwa i higieny oraz wygody i należytej obsługi, poprzez m.in. utrzymywanie peronów i wiat w czystości, usuwanie z peronów śniegu i lodu, utrzymywanie wiat w stanie zapewniającym schronienie pasażerom. Zatem w zakresie obowiązków Zarządcy mieści się nie tylko udostępnianie infrastruktury odpowiadającej określonym normom technicznym, lecz także zapewniającej bezpieczeństwo i wygodę podróżnych. Uregulowanie tych standardów jest tym bardziej uzasadnione, że Zarządca pobiera wynagrodzenie (opłaty) za udostępnianie infrastruktury, więc jego kontrahent (Przewoźnik) ma prawo oczekiwać precyzyjnych informacji, jaki standard usług będzie zapewniał Zarządca. Sąd pierwszej instancji wskazał ponadto, że ten sam obowiązek został nałożony na powoda już w decyzjach z dnia 30 grudnia 2011 r., których adresatem był wyłącznie on jako zarządca infrastruktury.

Powód w odwołaniu zakwestionował także postanowienie zawarte w § 5 ust. 7 decyzji, które było sporne między stronami już na etapie negocjacji. Dotyczy ono przekazywania przez Zarządcę informacji o zmianach rozkładu jazdy pociągów międzynarodowych na terenie sieci kolejowych zarządzanych przez sąsiednich zarządców infrastruktury. Zdaniem powoda wykonanie tego obowiązku nie jest możliwe, z uwagi na brak uregulowań międzynarodowych zobowiązujących sąsiednich zarządców do przedkładania tych danych (...) S.A. Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił tego zarzutu, albowiem z treści decyzji wynika, że o zakresie udzielanej informacji zadecyduje Zarządca infrastruktury stosownie do posiadanych możliwości, przy tym jedynie wówczas, gdy Przewoźnik złoży wniosek o przydzielenie trasy pociągu dla przejazdów pociągów międzynarodowych. Zatem to faktyczne i prawne możliwości istniejące po stronie Zarządcy określą zakres obowiązku informacyjnego wynikającego z zakwestionowanego postanowienia.

Sąd Okręgowy uznał za niezasadny zarzut naruszenia § 5 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, uprawniającego zarządcę do odmowy przydzielenia trasy pociągu w przypadkach braku możliwości korzystania z infrastruktury kolejowej zarządcy w wyniku wyłączenia z eksploatacji linii kolejowej lub jej części, lub powstania ograniczeń przepustowości wynikających z prowadzenia remontów i modernizacji linii kolejowych. Powód domagał się wykreślenia § 7 ust. 11 decyzji, w którym nałożony został na niego obowiązek pokrycia różnicy między kosztami normalnie ponoszonymi przez Przewoźnika, a tymi, które powstały w związku z uruchomieniem komunikacji zastępczej na skutek ograniczeń w korzystaniu z infrastruktury kolejowej, w sytuacji, gdy powstałe ograniczenia powstały z przyczyn leżących po stronie Zarządcy, tj. były niezaplanowane lub przekroczyły planowane terminy ograniczeń w korzystaniu z infrastruktury.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że w § 5 rozporządzenia określone zostały jedynie wyjątki od zasady dostępu do infrastruktury (art. 29 ust. 2 ustawy o transporcie kolejowym) poprzez enumeratywne określenie sytuacji, w jakich zarządca może odmówić przydzielenia trasy pociągu. Zakwestionowane postanowienie § 7 ust. 11 decyzji dotyczy sytuacji, gdy zarządca przyznał przewoźnikowi prawo do użytkowania infrastruktury kolejowej, lecz prawo to w trakcie trwania umowy ograniczył, natomiast przepis § 5 rozporządzenia ma zastosowanie do sytuacji, gdy zarządca pierwotnie, a więc już z chwilą złożenia wniosku o przydzielenie tras pociągu, może odmówić prawa do użytkowania infrastruktury. Zdaniem Sądu Okręgowego, przyznanie Zarządcy prawa do odmowy przydzielenia trasy pociągu nie jest jednoznaczne z brakiem po jego stronie obowiązku rekompensaty szkody, jaką w związku w ograniczeniem w korzystaniu z infrastruktury poniósł Przewoźnik.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że niezaplanowane ograniczenia w dostępie do infrastruktury, powodujące konieczność uruchomienia komunikacji zastępczej, bądź zawinione przez Zarządcę przekroczenia uzgodnionych terminów wyłączeń, stanowią nienależyte wykonanie umowy (decyzji). Zarządca został bowiem zobowiązany do zagwarantowania Przewoźnikowi możliwości korzystania z określonych tras pociągów, w terminach wskazanych w rozkładzie jazdy pociągów obowiązującym w danym okresie. W takiej sytuacji odpowiedzialność odszkodowawczą Zarządcy reguluje art. 471 k.c., zaś zakwestionowany zapis jest tylko powtórzeniem regulacji ustawowej. Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że w decyzji ograniczono odpowiedzialność Zarządcy związaną z przekroczeniem terminu planowanych ograniczeń w dostępie do infrastruktury, do sytuacji, w których przekroczenie to było zawinione przez Zarządcę. Ponadto stwierdził, że przepis art. 29 ust. 3a ustawy o transporcie kolejowym zobowiązuje zarządcę, w zakresie pasażerskich przewozów kolejowych, do zachowania parametrów linii kolejowej i czasu przejazdu pociągów zgodnie z danymi przekazanymi organizatorom publicznego transportu kolejowego. Zakwestionowane postanowienie może więc zapobiec sporom w zakresie odszkodowań, w szczególności, że decyzja sprecyzowała, jakie dokumenty będą stanowiły podstawę do wystąpienia przez Przewoźnika z roszczeniami do Zarządcy.

Za niezasadny został uznany także zarzut naruszenia przepisu § 18 ust. 1 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, poprzez wprowadzenie do treści § 7 ust. 13 decyzji ostatniego zdania. Sąd Okręgowy wyjaśnił, że wbrew twierdzeniom (...) S.A., zapis ten nie zabrania Zarządcy pobierania opłat rezerwacyjnych, a tylko ogranicza tę możliwość w sytuacjach szczegółowo określonych w § 7 ust. 13 decyzji. Zdaniem Sądu pierwszej instancji powód wadliwie przyjmuje tożsamość regulacji zawartych w § 7 ust. 13 decyzji i w § 18 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu. Przepis rozporządzenia odnosi się bowiem do sytuacji, gdy to Przewoźnik zrezygnował z przejazdu, co powoduje przyznanie Zarządcy prawa do pobrania określonej części opłaty podstawowej za planowany przejazd pociągu. Natomiast uregulowanie zawarte w decyzji dotyczy sytuacji, gdy przejazd następuje trasą zastępczą (drogą okrężną) z przyczyn leżących po stronie Zarządcy. Ponieważ umowa o udostępnienie infrastruktury jest umową wzajemną, to nie może budzić wątpliwości prawo do ograniczenia wynagrodzenia (opłaty rezerwacyjnej) należnego Zarządcy, w sytuacji, gdy jego świadczenie nie zostało spełnione w całości z przyczyn leżących po stronie Zarządcy.

W ocenie Sądu Okręgowego niesłuszny jest także zarzut naruszenia art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym, poprzez niezasadne przyjęcie w § 9 ust. 11 decyzji, że zarządca infrastruktury powinien być zobligowany do każdorazowego aktualizowania kategorii linii kolejowych w związku z prowadzonymi pracami remontowymi i modernizacyjnymi oraz przedłużającymi się ograniczeniami prędkości wynikającymi ze złego stanu infrastruktury kolejowej. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że sam powód w odwołaniu wskazał na przepisy prawa, które regulują ten obowiązek Zarządcy. W tej sytuacji bez znaczenia jest okoliczność, że strony nie prowadziły negocjacji w tym zakresie.

Sąd pierwszej instancji nie podzielił również zarzutu naruszenia art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym poprzez zawarcie w decyzji § 15 ust. 8. Przyjęcie przez organ regulacyjny, że strony powinny wypracować zasady (system) wzajemnych rozliczeń w zakresie wysokości i sposobu obliczania odszkodowań zmierza bowiem do harmonizacji całego rynku usług kolejowych i przełoży się na sprawiedliwe, jednolite rozliczanie przewoźników z tytułu opóźnień w przejazdach (zasada równego traktowania). Sąd Okręgowy podkreślił, że Prezes Urzędu Transportu Kolejowego nie narzucił Zarządcy infrastruktury zasad, czy stawek tych rozliczeń, lecz pozostawił mu w tym względzie dowolność. Ponadto wskazał, że wypracowanie spójnego systemu naliczania kar, rekompensat oraz rozliczeń kosztów, które obciążają przewoźników, może przybliżyć zaspokojenie społecznych oczekiwań odnoszących się do terminowości kolei, skoro przewoźników powodujących opóźnienia będą dotyczyły jasne i równe zasady odpowiedzialności, które mogą stymulować punktualność.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie zasługiwały na uwzględnienie także zastrzeżenia powoda dotyczące treści § 16 ust. 3 decyzji. Nałożony na Zarządcę obowiązek zawiadomienia Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego o nieuregulowaniu przez Przewoźnika należnej opłaty za trzy okresy rozliczeniowe nie wyłącza możliwości wystąpienia przez powoda z wnioskiem o rozwiązanie umowy. Złożenie takiego wniosku jest zależne od woli powoda, który decyduje w oparciu o własną ocenę, czy zwłoka ma charakter trwały, czy jedynie przejściowy i czy w związku z tym zasadne jest dalsze trwanie umowy. Natomiast powiadomienie o trzymiesięcznej miesięcznej zwłoce w płatnościach służy umożliwieniu organowi regulacyjnemu realizacji jego ustawowych zadań, polegających nie tylko na sprawowaniu nadzoru nad rozwiązywaniem umów, lecz także na zbieraniu i analizowaniu informacji dotyczących rynku przewozów kolejowych (art. 13 ust. 1 pkt. 6 ustawy o transporcie kolejowym). Tymczasem informacje o złej kondycji finansowej przewoźników i o zatorach płatniczych niewątpliwie są informacjami dotyczącymi rynku przewozów kolejowych.

Sąd pierwszej instancji stwierdził ponadto, że wynikająca z art. 29 ust. 5 ustawy o transporcie kolejowym zasada, że rozwiązanie umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej wymaga zgody Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego udzielonej w drodze decyzji, stanowi samodzielną podstawę do wystąpienia do organu regulacyjnego o zgodę na rozwiązanie umowy. Zaskarżona decyzja nie ogranicza tego prawa.

Od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów apelację wniósł powód (...) S.A. z siedzibą w W..

Apelacją z dnia 4 czerwca 2014 r. powód zaskarżył wyrok w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez zmianę decyzji w zakresie określonym w piśmie procesowym z dnia 4 kwietnia 2014 r., ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Powód zarzucił wyrokowi Sądu Okręgowego:

1) przepisu art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym polegające na niezasadnym oddaleniu odwołania powoda w całości, skutkującym pozostawieniem w decyzji (zastępującej umowę) przepisów wykraczających poza essentialia negotii umowy o udostępnienie infrastruktury, w sytuacji, gdy organ nie ma kompetencji do obciążania adresatów zaskarżonej decyzji postanowieniami wykraczającymi poza niezbędne postanowienia umowy;

2) przepisu § 20 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 35, poz. 274, zwanego dalej: „rozporządzeniem w sprawie warunków dostępu”) polegające na niewłaściwym uznaniu, iż przepis ten stanowi podstawę legitymizującą nałożenie przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego w decyzji zastępującej umowę o udostępnienie infrastruktury na (...) S.A. obowiązków, które nie wynikają z przepisów prawa kolejowego, w sytuacji, gdy wszelkie nałożone przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego na Zarządcę obowiązki muszą mieć źródło w konkretnych przepisach prawa kolejowego;

3) przepisu art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym w zw. z przepisem § 20 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, polegające na niewłaściwym uznaniu, iż zaskarżone przez powoda przepisy decyzji Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego są niezbędnymi elementami funkcjonowania w obrocie umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej, w sytuacji, gdy obowiązywanie zakwestionowanych przez (...) S.A. postanowień decyzji (umowy) nie ma wpływu na jej funkcjonowanie w obrocie;

4) przepisu art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym polegające na niewłaściwym uznaniu, iż wydając decyzję zastępującą umowę o udostępnienie infrastruktury kolejowej Prezes Urzędu Transportu Kolejowego uprawniony jest do wprowadzania do jej treści zobowiązań nie będących przedmiotem negocjacji między stronami, w sytuacji, gdy podstawą poszczególnych przepisów tej decyzji winna być zgodna wola stron, a nie wola i koncepcje Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego;

5) przepisu art. 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 13 ust. 6c w zw. z art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym w zw. z art. 7 Konstytucji RP polegające na niewłaściwym uznaniu, iż w ramach regulacji rynku kolejowego rolą Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego jest dowolne ukształtowanie stosunku pomiędzy Przewoźnikiem i Zarządcą działającymi na rynku regulowanym w taki sposób, aby stosunek ten odpowiadał równoprawnym relacjom pomiędzy kontrahentami na rynkach konkurencyjnych, w sytuacji, gdy prawidłowa interpretacja powyższych przepisów prowadzi do konkluzji, iż organ nie ma uprawnień do nakładania na uczestników rynku obowiązków nie mających podstaw w przepisach prawa i naruszania integralności ekonomicznej podmiotów gospodarczych;

6) naruszenie przepisu art. 29 ust. 1i w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy o transporcie kolejowym w zw. z art. 384 k.c. w zw. z § 19 ust 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, polegające na błędnym przyjęciu, iż regulamin przydzielania tras pociągów, o którym mowa w art. 32 ust. 1 ustawy o transporcie kolejowym, jest wzorcem umowy w rozumieniu przepisu art. 384 k.c.;

7) naruszenie przepisu art. 29 ust. 1i w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o transporcie kolejowym poprzez niewłaściwe uznanie, iż następujące przepisy umowy mieszczą się w zakresie dopuszczalnej regulacji rynku kolejowego przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego i są zgodne z obowiązującymi przepisami prawa, polegające na:

a) błędnej ocenie, iż wprowadzenie w przepisie § 5 ust. 2 decyzji jednodniowego terminu potwierdzenia przyjęcia lub odrzucenia rezygnacji jest uzasadnione z uwagi na zapewnienie skutecznego korzystania z infrastruktury, w sytuacji, gdy brak jest podstaw prawnych do takiego ukształtowania obowiązku Zarządcy, ponadto zapis ten nie był przedmiotem negocjacji stron umowy, a jego wykonanie z uwagi na okoliczności faktyczne nie będzie możliwe, zaś jego niewykonanie nie wpływa na wysokość opłaty rezerwacyjnej, do której poniesienia byłby zobowiązany Przewoźnik;

b) niezasadnym przyjęciu, iż nałożenie na Zarządcę zobowiązań wynikających z przepisów § 5 ust. 5 i 6 decyzji uzasadnione jest obowiązkami Przewoźnika płynącymi z przepisów prawa przewozowego, w sytuacji, gdy zakres obowiązków Zarządcy dotyczących parametrów technicznych i bezpieczeństwa peronów określony został w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 10 września 1998 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle kolejowe i ich usytuowanie (Dz. U. z 1998 r. Nr 151, poz. 987), a zawarte w decyzji obowiązki Zarządcy wykraczają poza przepisy powszechnie obowiązującego prawa, a mianowicie powyższego rozporządzenia;

c) błędnej ocenie, iż zasadnym jest obciążenie Zarządcy w przepisie § 5 ust. 7 decyzji obowiązkiem przekazywania przewoźnikowi informacji o zmianach rozkładu jazdy pociągów międzynarodowych na trasie sieci kolejowych zarządzanych przez sąsiednich zarządców infrastruktur, w sytuacji, gdy wykonanie takiego obowiązku nie jest możliwe z uwagi na brak uregulowań międzynarodowych zobowiązujących sąsiednich zarządców do przedkładania takich danych (...) S.A.;

d) błędnej ocenie, iż zasadnym jest obciążenie Zarządcy w przepisie § 4 ust. 5 w zw. z § 7 ust. 10 i 11 zaskarżonej decyzji obowiązkiem zwrotu Przewoźnikowi całości kosztów poniesionych z tytułu wprowadzenia komunikacji zastępczej w przypadku zamknięć torowych nieprzewidzianych w załączniku do decyzji, w sytuacji gdy przepis § 5 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, uprawnia Zarządcę do odmowy przydzielenia trasy pociągu w przypadkach braku możliwości z korzystania z infrastruktury kolejowej Zarządcy w wyniku wyłączenia z eksploatacji linii kolejowej lub jej części, lub powstania ograniczeń przepustowości wynikających z prowadzenia remontów i modernizacji linii kolejowych, przy czym powyższe rozporządzenie nie przewiduje możliwości obciążenia Zarządcy jakimikolwiek kosztami związanymi z wprowadzeniem komunikacji zastępczej lub skierowaniem pociągów na trasę objazdową;

e) błędnej ocenie, iż wprowadzenie w przepisie § 7 ust. 13 decyzji zakazu pobierania opłat rezerwacyjnych, podczas gdy przyjęcie proponowanego przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego rozwiązania jest niezgodne z przepisem § 18 ust. 1 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, a ponadto prowadzi do nierównego traktowania przewoźników;

f) niezasadnym przyjęciu, iż z uwagi na zobowiązania Przewoźnika wobec osób trzecich konieczne jest umowne zagwarantowanie uzgodnionych parametrów tras kolejowych i zobowiązanie Zarządcy do każdorazowego aktualizowania kategorii linii kolejowych w związku z prowadzonymi pracami remontowymi i modernizacyjnymi oraz przedłużającymi się ograniczeniami prędkości wynikającymi ze złego stanu infrastruktury kolejowej, w sytuacji, gdy taki zapis nie był negocjowany przez strony, a kwestia obowiązku aktualizacji kategorii linii kolejowych była przedmiotem innego rozstrzygnięcia administracyjnego, a ponadto niezagwarantowanie parametrów przejazdu pociągu z przyczyn leżących po stronie Zarządcy (a zatem również z obniżenia parametrów linii) uregulowane zostały w załączniku 7 do decyzji, w którym określono zasady naliczania kar umownych oraz rozliczeń z tytułu nienależytej realizacji rozkładu jazdy pociągów;

g) błędnej ocenie, iż pozwany słusznie nałożył w przepisie § 15 ust. 8 decyzji na strony obowiązek wypracowania w treści dwustronnej umowy uzgodnień w zakresie wysokości i sposobu obliczania odszkodowań wynikających z treści rozporządzenia 1371/2007 WE, podczas gdy przepisy prawa nie nakładają takiego obowiązku na strony o udostępnienie infrastruktury kolejowej, zaś ewentualne uzgodnienia w tym zakresie winny prowadzić do przeprowadzenia rozwiązań modelowych, tak aby nie naruszać zasady równego traktowania przewoźników;

h) niezasadnej ocenie, iż przepis § 16 ust. 3 zaskarżonej decyzji nie wyłącza możliwości wystąpienia przez powoda z wnioskiem o rozwiązanie umowy do Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego, w sytuacji, gdy przedmiotowy przepis stanowi wyraz bezprawnego dążenia organu do pozbawienia Zarządcy możliwości wnioskowania o uchylenie decyzji z uwagi na niewywiązywanie się przesz Przewoźnika z jego zobowiązań;

8) naruszenie przepisu art. 328 § 2 k.p.c. polegające na wadliwości uzasadnienia zaskarżonego wyroku, a mianowicie na:

a) zaniechaniu wyjaśnienia dlaczego zaskarżone przez powoda w oddalonym odwołaniu przepisy są zdaniem Sądu niezbędne dla funkcjonowania decyzji zastępującej umowę o udostępnienie infrastruktury kolejowej w obrocie prawnym;

b) wewnętrznej sprzeczności uzasadnienia, z uwagi na fakt, iż Sąd z jednej strony wskazuje, iż obowiązkiem Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego jest zawarcie w decyzji zastępującej umowę udostępnienie infrastruktury kolejowej tylko elementów niezbędnych do jej funkcjonowania w obrocie, a z drugiej jednak podnosi, iż rolą Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego jest ukształtowanie między stronami stosunku cywilnoprawnego w taki sposób, aby odpowiadał on równoprawnym relacjom występującym pomiędzy kontrahentami występującymi na rynkach konkurencyjnych, rozszerzając tym samym kompetencje organu do wpływania na całokształt relacji gospodarczych między stronami umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej.

Pozwany Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Zainteresowany (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. nie zajął stanowiska co do apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja powoda nie zasługuje na uwzględnienie.

Dokonane przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Także rozważania prawne Sądu Okręgowego są trafne.

Nie ma racji powód zarzucając w apelacji naruszenie przepisu art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym w związku z § 20 rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, polegające na: pozostawieniu w zaskarżonej decyzji przepisów wykraczających poza essentialia negotii umowy o udostępnienie infrastruktury; uznaniu, iż zaskarżone przepisy decyzji są niezbędnymi elementami funkcjonowania w obrocie umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej; uznaniu, iż powołany przepis rozporządzenia stanowi podstawę legitymizującą nałożenie w decyzji obowiązków, które nie wynikają z przepisów prawa kolejowego; uznaniu, iż wydając decyzję organ regulacyjny jest uprawniony do wprowadzania do jej treści zobowiązań nie będących przedmiotem negocjacji między stronami.

Z treści art. 29 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1594 ze zm., zwanej dalej „ustawą o transporcie kolejowym”) wynika, że udostępnianie infrastruktury kolejowej polega na przydzielaniu przewoźnikowi kolejowemu trasy pociągu na liniach kolejowych oraz umożliwieniu mu korzystania z niezbędnej infrastruktury kolejowej, przy czym Zarządca jest obowiązany do udostępniania infrastruktury kolejowej na podstawie wniosków składanych zgodnie z regulaminem przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych, z zachowaniem zasady równego ich traktowania. Zgodnie z art. 29 ust. 1a i 1b ustawy o transporcie kolejowym, przewoźnicy kolejowi są uprawnieni do minimalnego dostępu do infrastruktury kolejowej oraz dostępu na sieci kolejowej do urządzeń związanych z obsługą pociągów, a także do zapewnienia tej obsługi, określonych w części I załącznika do ustawy. Zarządca nie może odmówić dostępu na sieci kolejowej do urządzeń związanych z obsługą pociągów, a także do zapewnienia tej obsługi, chyba że istnieją inne podmioty udostępniające te urządzenia i zapewniające obsługę na zasadach rynkowych.

W piśmiennictwie wskazuje się, że minimalny dostęp do infrastruktury kolejowej obejmuje: obsługę wniosku o przyznanie zdolności przepustowej infrastruktury kolejowej (art. 29 ust. 2 i art. 30 ust. 1 ustawy o transporcie kolejowym) - zarządca nie może odmówić rozpatrzenia złożonego przez przewoźnika kolejowego wniosku o przydzielenie tras pociągów, jeżeli spełnia on wszystkie wymogi formalne, a przewoźnik legitymuje się dokumentami przyznającymi mu prawo dostępu do infrastruktury; prawo do użytkowania przyznanej infrastruktury kolejowej; korzystanie z rozjazdów i węzłów kolejowych w zakresie koniecznym do przejazdu pociągu po przyznanej trasie; sterowanie ruchem pociągów, w tym sygnalizację, kontrolę, odprawianie i łączność oraz dostarczanie informacji o ruchu pociągów; udostępnienie informacji wymaganej do wdrożenia lub prowadzenia przewozów, dla których została przyznana zdolność przepustowa infrastruktury kolejowej; udostępnienie urządzeń sieci trakcyjnej, jeżeli są one dostępne. Jest to katalog zamknięty (por. E. Grudzień w: P. Wajda (red.), M. Wierzbowski (red.), Komentarz do art. 29 ustawy o transporcie kolejowym, Lex/el. 2014).

Według art. 29 ust. 1c i 1e-1i ustawy o transporcie kolejowym, przewoźnik kolejowy nabywa prawo do korzystania z przydzielonych w rozkładzie jazdy tras pociągów po zawarciu umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej. Prezes Urzędu Transportu Kolejowego, na pisemny wniosek zarządcy lub przewoźnika kolejowego albo z urzędu, w drodze postanowienia, może wyznaczyć termin zakończenia negocjacji dotyczących zawarcia umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej, nie krótszy niż 14 dni, licząc od dnia doręczenia wniosku o zawarcie umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej. Wniosek o wyznaczenie terminu zakończenia negocjacji dotyczących zawarcia umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej powinien zawierać projekt umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej oraz aktualne stanowiska stron, z zaznaczeniem tych części umowy, co do których strony nie doszły do porozumienia. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zakończenia negocjacji, Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wydaje decyzję w sprawie udostępnienia infrastruktury kolejowej, która zastępuje umowę o udostępnienie infrastruktury kolejowej.

Kompetencja Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego do wydania decyzji administracyjnej zastępującej umowę o udostępnienie infrastruktury kolejowej wynika więc z treści art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym. Ustawodawca w art. 4 pkt 19d ustawy o transporcie kolejowym zdefiniował umowę o udostępnienie infrastruktury kolejowej jako umowę zawartą pomiędzy zarządcą infrastruktury a przewoźnikiem określającą trasy przejazdów, zasady korzystania z infrastruktury oraz standard jakości dostępu do infrastruktury. Zaś w art. 31 ust. 1 ustawy wskazał, że umowa ta określa sposób i warunki korzystania z tras pociągów przydzielonych w rozkładzie jazdy pociągów.

Jednakże wprost w ustawie o transporcie kolejowym ustawodawca nie określił, jakie są essentialia negotii tej umowy, a co za tym idzie, jakie kwestie powinna regulować decyzja zastępująca umowę o udostępnienie infrastruktury kolejowej. Uczynił to w wydanym na podstawie art. 35 pkt 5 tej ustawy, obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji rozporządzeniu Ministra infrastruktury z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz. U. z 2009 r., Nr 35 poz. 274, zwanym dalej „rozporządzeniem w sprawie warunków dostępu”), które obecnie zostało zastąpione rozporządzeniem Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 5 czerwca 2014 r. w sprawie warunków dostępu i korzystania z infrastruktury kolejowej (Dz. U. z 2014 r., poz. 788).

Zgodnie z § 20 ust. 1 i 2 powołanego rozporządzenia, umowę o korzystanie z przydzielonych tras pociągów zawiera się w formie pisemnej. Również zmiana umowy wymaga zachowania tej formy. W umowie w warunków dostępu”), w umowie o korzystanie z przydzielonych tras pociągów w szczególności określa się: (1) rozkład jazdy pociągów przewoźnika; (2) warunki udostępniania oraz korzystania z infrastruktury kolejowej związanej z przydzieloną trasą pociągu; (3) usługi, które zarządca zapewnia na rzecz przewoźnika; (4) jednostki organizacyjne wyznaczone do współpracy; (5) zasady dokumentowania świadczonych usług; (6) zastosowane ulgi i współczynniki zwiększające stawki; (7) termin, a także sposób uiszczenia: (a) opłaty podstawowej, (b) opłat dodatkowych, (c) opłaty rezerwacyjnej, (d) innych zobowiązań finansowych wynikających z umowy; (8) zakres i sposób ustalania odpowiedzialności stron umowy w przypadku wystąpienia szkód; (9) zasady postępowania i regulowania ewentualnych zobowiązań w przypadku powstania przeszkód w wywiązaniu się z zobowiązań wynikających z umowy; (10) sposób odstąpienia od umowy albo jej rozwiązania; (11) sposób rozstrzygania sporów.

W piśmiennictwie trafnie wskazuje się, że jest to katalog otwarty, a więc w treści umowy mogą znaleźć się również inne postanowienia, o ile nie będą sprzeczne z prawem (por. E. Grudzień w: P. Wajda (red.), M. Wierzbowski (red.), Komentarz …). Jednakże Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sądu pierwszej instancji, że elementy wymienione w rozporządzeniu powinny znaleźć się w każdej umowie, stąd stanowią one essentialia negotii umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej. W konsekwencji należy przyjąć, że Prezes Urzędu Transportu Kolejowego był uprawniony do uregulowania wszystkich powyższych elementów w zaskarżonej decyzji, która zastępuje umowę o udostępnienie infrastruktury kolejowej. Nie ma racji powód twierdząc w apelacji, że decyzja ta „wykracza poza unormowane przepisami prawa kolejowego kompetencje organu”, albowiem bez zaskarżonych postanowień decyzja (zastępująca umowę) mogłaby bez przeszkód funkcjonować w obrocie gospodarczym. Skoro wymagana treść umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej została uregulowana w wydanym na podstawie upoważnienia ustawowego rozporządzeniu, nie można twierdzić, że nie została ona unormowana „przepisami prawa kolejowego”. Zgodnie bowiem z treścią art. 87 ust. 1 Konstytucji RP, nie tylko ustawy, lecz także rozporządzenia są źródłami powszechnie obowiązującego prawa.

Zdaniem Sądu odwoławczego ma rację Sąd Okręgowy twierdząc, że wydając decyzję w sprawie udostępnienia infrastruktury kolejowej, Prezes Urzędu Transportu Kolejowego jest uprawniony do rozstrzygnięcia w sposób władczy nie tylko kwestii spornych między stronami, lecz także kwestii nie będących przedmiotem negocjacji, jeśli są one istotne dla prawidłowego funkcjonowania regulowanego rynku, oraz o ile przyjęte rozwiązania mieszczą się w granicach obowiązującego prawa. Jak słusznie wyjaśnił Sąd pierwszej instancji, przyjęcie takiego rozwiązania jest konieczne ze względu na charakter umowy warunkującej dostęp do rynku, na którym prowadzenie działalności gospodarczej opiera się na korzystaniu z sieci zarządzanej przez monopolistę naturalnego, a zarazem dotyczy usług, które mają istotne znaczenie dla społeczeństwa.

W piśmiennictwie wyrażono pogląd, że wprawdzie ustawodawca nie określił, jakimi kryteriami powinien kierować się Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wydając decyzję, jednakże nie powinien on zmieniać zgodnych ustaleń stron dokonanych na etapie negocjacji (por. E. Grudzień w: P. Wajda (red.), M. Wierzbowski (red.), Komentarz …). Zasada ta miałaby wynikać pośrednio z treści art. 29 ust. 1g ustawy o transporcie kolejowym, który stanowi, iż wniosek o wyznaczenie terminu zakończenia negocjacji dotyczących zawarcia umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej powinien zawierać projekt umowy o udostępnienie infrastruktury kolejowej oraz aktualne stanowiska stron, z zaznaczeniem tych części umowy, co do których strony nie doszły do porozumienia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego powyższy przepis nie pozwala wywieść stanowczego zakazu regulowania przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego poszczególnych kwestii w sposób odbiegający od zgodnej woli stron. Jego funkcją jest bowiem jedynie umożliwienie organowi regulacyjnemu „zorientowania się” w zakresie sporu między stronami i ich stanowiskach, a także ułatwienie mu sformułowania decyzji w oparciu o przedłożony projekt umowy.

Niewątpliwie ingerencja Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego powinna obejmować zwłaszcza te kwestie, co do których strony nie osiągnęły porozumienia. Jednakże nie są to jedyne zagadnienia, które powinny być uregulowane w decyzji. Jak słusznie przyjmuje się w piśmiennictwie, wydając decyzję organ regulacyjny powinien uwzględnić treść wniosku przewoźnika, ustawowe obowiązki nałożone na strony umowy, interes użytkowników sieci kolejowej, charakter zaistniałych kwestii spornych, utrzymanie ciągłości świadczenia usług przewozów kolejowych, interes publiczny, zasady obowiązujące przy ustalaniu regulaminu przydzielania tras pociągów, określone zarówno w ustawie o transporcie kolejowym, przepisach wykonawczych, jak i postanowieniach regulaminu, o którym mowa w art. 32 ustawy o transporcie kolejowym, a także zawarte już przez zarządcę z innymi przewoźnikami umowy i dotychczas przydzielone trasy pociągów. Decyzja wydana przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego nie może bowiem pozostawać w oderwaniu od ustalanego rozkładu jazdy i prowadzić do kolizji (por. E. Grudzień w: P. Wajda (red.), M. Wierzbowski (red.), Komentarz …). W decyzji zastępującej umowę o udostępnienie infrastruktury kolejowej należy więc uregulować wszystkie kwestie istotne dla prawidłowego funkcjonowania regulowanego rynku, z tym zastrzeżeniem, że przyjęte rozwiązania muszą mieścić się w granicach obowiązującego prawa.

Nie ma racji powód twierdząc w apelacji, że procedurę analogiczną do zawartej w art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym ustawodawca przewidział w art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 243 ze zm., zwanej dalej „ustawą - Prawo telekomunikacyjne”), przy czym, pomimo podobieństwa procedury, zakres ingerencji Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej jest szerszy, niż Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego. Zdaniem skarżącego wynika to z faktu, że w art. 28 ust. 1 ustawy - Prawo telekomunikacyjne określone zostały kryteria, które powinny być brane pod uwagę przez organ regulacyjny, których nie wskazano w ustawie o transporcie kolejowym. Zdaniem Sądu Apelacyjnego z faktu, że w art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym nie określono wprost kryteriów, którymi powinien kierować się Prezes Urzędu Transportu Kolejowego wydając decyzję o udostępnieniu infrastruktury kolejowej, nie można wywodzić twierdzenia o węższych kompetencjach organu regulacyjnego. Kryteria te wynikają bowiem z innych przepisów ustawy, o czym była mowa powyżej. Ponadto dostrzec należy, że regulacje zawarte w obu ustawach są różne także pod względem proceduralnym (m.in. w ustawie o transporcie kolejowym nie przewidziano utraty mocy decyzji na skutek zawarcia umowy).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nietrafny jest również zarzut naruszenia przepisu art. 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 13 ust. 6c w zw. z art. 29 ust. 1i ustawy o transporcie kolejowym w zw. z art. 7 Konstytucji RP poprzez błędne uznanie, że w ramach regulacji rynku kolejowego rolą Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego jest dowolne ukształtowanie stosunku pomiędzy Przewoźnikiem i Zarządcą działającymi na rynku regulowanym w taki sposób, aby stosunek ten odpowiadał równoprawnym relacjom pomiędzy kontrahentami na rynkach konkurencyjnych. Zdaniem powoda organ nie ma kompetencji do nakładania na uczestników rynku obowiązków nie mających podstaw w przepisach prawa oraz naruszania integralności ekonomicznej podmiotów gospodarczych.

Zgodnie z treścią art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o transporcie kolejowym, Prezes Urzędu Transportu Kolejowego jest centralnym organem administracji rządowej, będącym krajową władzą bezpieczeństwa i krajowym regulatorem transportu kolejowego w rozumieniu przepisów Unii Europejskiej z zakresu bezpieczeństwa i regulacji transportu kolejowego, właściwym w sprawach regulacji transportu kolejowego. Według art. 13 ust. 1 pkt 6c ustawy o transporcie kolejowym, do zadań Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego w zakresie regulacji transportu kolejowego należy m.in. nadzór nad zawieraniem umów o udostępnienie infrastruktury kolejowej. Natomiast z treści art. 7 Konstytucji RP wynika, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Zdaniem Sądu Apelacyjnego ma rację Sąd pierwszej instancji twierdząc, że zaskarżona decyzja mieści się w granicach ustawowo określonych kompetencji organu regulacyjnego. Dotyczy to zarówno kompetencji do wydania decyzji, jak i zamieszczenia w niej zakwestionowanych przez powoda postanowień, które wszystkie mieszczą się w zakresie essentialia negotii, są zgodne z przepisami prawa oraz są potrzebne dla prawidłowego funkcjonowania regulowanego rynku przewozów kolejowych.

W konsekwencji nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia przepisu art. 29 ust. 1i w zw. z art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy o transporcie kolejowym poprzez wadliwe uznanie, że zakwestionowane przepisy decyzji mieszczą się w zakresie dopuszczalnej regulacji rynku kolejowego. Sąd odwoławczy w całości podziela w tym względzie stanowisko Sądu Okręgowego zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że każdy z tych przepisów jest zgodny z przepisami prawa i niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania regulowanego rynku przewozów kolejowych. W związku z tym zbędne jest przytaczanie w tym miejscu obszernej argumentacji Sądu Okręgowego, którą Sąd Apelacyjny przyjmuje za własną.

Nie jest trafny również zarzut naruszenia przepisu art. 29 ust. 1i w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy o transporcie kolejowym w zw. z art. 384 k.c. w zw. z § 19 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia w sprawie warunków dostępu, polegającego na błędnym przyjęciu, że regulamin przydzielania tras pociągów jest wzorcem umowy w rozumieniu przepisu art. 384 k.c. Z przepisów tych wynika, że Regulamin jest opracowywany przez zarządcę, po przeprowadzeniu konsultacji z przewoźnikami. Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sądu Okręgowego, że obowiązek przeprowadzenia konsultacji, które ze swej istoty nie są wiążące, nie wpływa na charakter Regulaminu, który pozostaje aktem jednostronnym.

Nie ma racji skarżący zarzucając Sądowi pierwszej instancji naruszenie przepisu art. 328 § 2 k.p.c. polegające na zaniechaniu wyjaśnienia w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, dlaczego zakwestionowane przepisy decyzji są niezbędne dla jej funkcjonowania w obrocie prawnym, a także wewnętrznej sprzeczności uzasadnienia, albowiem Sąd Okręgowy z jednej strony wskazuje, że obowiązkiem organu regulacyjnego jest zawarcie w decyzji tylko elementów niezbędnych do jej funkcjonowania w obrocie, a z drugiej strony podnosi, że jego rolą jest ukształtowanie między stronami stosunku cywilnoprawnego w taki sposób, aby odpowiadał on równoprawnym relacjom występującym pomiędzy kontrahentami występującymi na rynkach konkurencyjnych. Wbrew twierdzeniom skarżącego, uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej instancji zawiera elementy niezbędne dla wyjaśnienia przyczyn wydania rozstrzygnięcia oddalającego odwołanie. Sąd Okręgowy w sposób precyzyjny wskazał, dlaczego zakwestionowane przepisy decyzji są zgodne z przepisami prawa i niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania regulowanego rynku przewozów kolejowych. Podał również kryteria, jakimi powinien kierować się organ regulacyjny wydając decyzję o udostępnieniu infrastruktury kolejowej.

Podstawą orzeczenia Sądu Apelacyjnego był art. 385 k.p.c. O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.