Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 23 października 2015 roku

Sąd Rejonowy w Nowym Dworze Mazowieckim Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Beata Jakubowska

Protokolant: Grzegorz Pietruszka

po rozpoznaniu w dniu 20 października 2015 roku w Nowym Dworze Mazowieckim

na rozprawie

sprawy z wniosku J. W. (1), J. W. (2)

z udziałem A. M. (1), A. S. (1)

o stwierdzenie nabycia spadku

postanawia:

1.  stwierdzić, że spadek po M. K. (1) córce T. i M., zmarłej 30 grudnia 2012 roku w W., ostatnio stale zamieszkałej w P., na podstawie ustawy nabyli:

a.  matka M. K. (2), córka J. i W. w udziale ½ części spadku,

b.  bratanica A. M. (1), córka J. S. (1) i M. R. w udziale ¼ części spadku,

c.  zstępna bratanka A. S. (1), córka P. A. i A. I. w udziale ¼ części spadku;

2.  stwierdzić, że spadek po M. K. (2) z domu M., córce J. i W. zmarłej 19 czerwca 2013 roku P., ostatnio stale zamieszkałej w P., na podstawie ustawy nabyły:

a.  wnuczka A. M. (1), córka J. S. (1) i M. R.

b.  prawnuczka A. S. (1), córka P. A. i A. I. - w udziałach po ½ części spadku każda z nich;

3.  stwierdzić, że każdy z uczestników postępowania ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie;

4.  oddalić wnioski wnioskodawców oraz uczestniczek postępowania o zasądzenie kosztów postępowania;

5.  nakazać pobrać na rzecz Skarbu Państwa od wnioskodawców kwoty po 1205,17 (jeden tysiąc dwieście pięć zł siedemnaście gr) złotych, od uczestniczki postępowania A. S. (1) kwotę 755,17 (siedemset pięćdziesiąt pięć zł siedemnaście gr) złotych, od uczestniczki postępowania A. M. (1) kwotę 1255,17 zł (jeden tysiąc dwieście pięćdziesiąt pięć zł siedemnaście gr) – tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

UZASADNIENIE

postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Dworze Mazowieckim z dnia 23 października 2015 r.

We wniosku z dnia 25 lipca 2013 r. (data prezentaty) J. W. (1) oraz J. W. (2) wnieśli o stwierdzenie, że spadek po M. K. (2), zmarłej w dniu 19 czerwca 2013 r. w P. i tam ostatnio stale zamieszkałej, nabyli w równych częściach, w całości na podstawie testamentu J. W. (1) oraz J. W. (2). W uzasadnieniu swojego stanowiska wnioskodawcy podnieśli, że zmarła w dniu 19 czerwca 2013 r. M. K. (2) pozostawiła testament, sporządzony w formie aktu notarialnego w dniu 14 czerwca 2013 r. w Kancelarii Notarialnej w N. przy ul. (...) przez notariusza M. S. (1), w którym do całości spadku powołała w równych częściach J. W. (1) oraz J. W. (2). Ponadto wnioskodawcy złożyli oświadczenie, że przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza oraz że do spadku nie należy gospodarstwo rolne (k. 1-2). Pismem z dnia 2 października 2013 r. (data prezentaty) wnioskodawcy, reprezentowani przez pełnomocnika będącego radcą prawnym, rozszerzyli swoje żądanie, wnosząc także o stwierdzenie, że spadek po M. K. (1), zmarłej jako bezdzietna panna dnia 30 grudnia 2013 r. w W., stale przed śmiercią zamieszkałej w P., nabyli z mocy ustawy: matka M. K. (2) oraz bratanica A. M. (1), każda po ½ części (k. 51-52). W piśmie z dnia 28 października 2013 r. (data prezentaty) wnioskodawcy sprecyzowali, że wnoszą o stwierdzenie nabycia spadku po M. K. (1) z ustawy przez jej matkę M. K. (2) w ½ części oraz zstępnych zmarłego brata J. S. (2): córkę A. M. (1) oraz wnuczkę A. S. (1), każda po ¼ części (k. 77-79). Na rozprawie w dniu 20 października 2015 r. wnioskodawcy poparli wniosek i wnieśli o nieobciążanie ich kosztami postępowania sądowego (k. 531).

Uczestniczka postępowania A. S. (1), reprezentowana przez pełnomocnika będącego adwokatem do dnia 23 września 2014 r., pismem z dnia 13 września 2013 r. (data stempla pocztowego) wniosła o stwierdzenie, iż spadek po M. K. (2) nabyły na podstawie ustawy jej wnuczka A. M. (1) oraz jej prawnuczka A. S. (1), po ½ części każda z nich oraz o obciążenie wnioskodawców kosztami postępowania, w tym kosztami stawiennictwa pełnomocnika uczestniczki w Sądzie Rejonowym w Nowym Dworze Mazowieckim z uwzględnieniem stawki kilometrowej za dojazd. W uzasadnieniu swojego stanowiska uczestniczka zakwestionowała przedmiotowy testament w całości, podnosząc okoliczność istotnej wady oświadczenia woli spadkodawczyni (k. 19-23). Na rozprawie w dniu 30 października 2013 r. A. S. (1) wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po M. K. (1) oraz po M. K. (2) na podstawie ustawy. Uczestniczka postępowania A. M. (1) przychyliła się do jej żądania. Uczestnik postępowania A. M. (2) oraz uczestniczka postępowania M. S. (2), reprezentowana przez pełnomocnika nieprofesjonalnego, oświadczyli, że nie popierają wniosku (k. 89). Na rozprawie w dniu 20 października 2015 r. uczestniczka postępowania A. M. (1) wniosła o stwierdzenie nieważności testamentu i o stwierdzenie nabycia spadków na podstawie ustawy oraz o obciążenie wnioskodawców kosztami postępowania w całości (k. 531).

Na rozprawie w dniu 30 października 2013 r. Sąd Rejonowy w Nowym Dworze Mazowieckim dokonał otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządzonego w dniu 14 czerwca 2013 r., zawierającego oświadczenie woli M. K. (2) (k. 90).

Prawomocnym postanowieniem z dnia 15 września 2015 r. Sąd Rejonowy w Nowym Dworze Mazowieckim odmówił dalszego dopuszczenia do udziału w sprawie w charakterze uczestników postępowania M. S. (2) oraz A. M. (2), albowiem nie znajdowali się oni w kręgu spadkobierców ustawowych ani testamentowych (k. 513).

Do zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. K. (1) zmarła w dniu 30 grudnia 2012 r. w W.. W dacie śmierci była bezdzietną panną. W dacie śmierci spadkodawczyni żyła jej matka M. K. (2) oraz jej bratanica A. M. (1) (córka jej brata J. S. (2)) oraz córka jej bratanka P. S. (syna jej brata J. S. (2)) – A. S. (1). M. K. (1) nie sporządziła żadnego testamentu (odpis skrócony aktu zgonu nr (...) z dnia 31 grudnia 2012 r. k. 41, odpis skrócony aktu zgonu nr (...)z dnia 26 kwietnia 1994 r. k. 42, metryka zgonu k. 43, odpis skrócony aktu małżeństwa nr (...)z dnia 27 czerwca 2013 r. k. 59, odpis skrócony aktu urodzenia nr (...)z dnia 27 czerwca 2013 r. k. 60, odpis skrócony aktu zgonu nr (...)z dnia 27 czerwca 2013 r. k. 62, odpis skrócony aktu małżeństwa nr (...)z dnia 22 lipca 2013 r. k. 63, odpis skrócony aktu zgonu nr (...)z dnia 27 czerwca 2013 r. k. 64).

M. K. (1) zgromadziła majątek, przedstawiający wymierną wartość ekonomiczną (oświadczenie majątkowego M. K. (1)jako radnego gminy, złożone w dniu 24 kwietnia 2012 r. k. 27-29 – kserokopia, okoliczność niekwestionowana przez wnioskodawców oraz uczestników postępowania).

Do daty swojej śmierci M. K. (1) sprawowała opiekę nad swoją matką M. K. (2). Po śmierci M. K. (1)opiekę nad M. K. (2) sprawowały osoby wyznaczone przez OPS w P. oraz częściowo rodzina, w tym brat A. M. (2) oraz siostrzenica J. B. wraz z mężem A. B. (okoliczność bezsporna).

A. M. (1) oraz A. S. (1) nie utrzymywały kontaktów rodzinnych z M. K. (2) oraz z M. K. (1)(zeznania uczestniczki A. M. (1) k. 92-93, k. 531, zeznania uczestniczki A. S. (1) k. 93-94).

W dniu 18 maja 2013 r. M. K. (2) powiadomiła Policję, że została okradziona. Podczas czynności służbowych M. K. (2) zaczęła oskarżać o tą kradzież policjantów, stała się agresywna, kopała oraz drapała policjantów oraz ratowników medycznych, w związku z tym, z podejrzeniem choroby psychicznej została przewieziona do szpitala psychiatrycznego. Z wywiadu środowiskowego, wynikało, że M. K. (2) od wielu lat oskarżała różnych sąsiadów o niezidentyfikowane kradzieże. M. K. (2) przybywała w (...) Centrum (...) w P. na oddziale psychiatrycznym w okresie od dnia 18 maja 2013 r. do dnia 29 maja 2013 r. W dniu 21 maja 2013 r., w obecności sędziego Sądu Rejonowego w Pruszkowie M. K. (2) wyraziła zgodę na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego, do którego została przyjęta zgodnie z art. 28 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, w wyniku interwencji policji. W trakcie pobytu w oddziale wykonano CT głowy i diagnostykę psychologiczną, w której stwierdzono obniżenie funkcji poznawczych do poziomu otępienia w stopniu umiarkowanym oraz że pacjentka ze względu na występujące zaburzenia funkcji poznawczych wymaga stałej pomocy i kontroli ze strony osób trzecich, pacjentka została wypisana w stabilnym stanie psychicznym, pod opieką rodziny z zaleceniem kontynuacji leczenia w warunkach ambulatoryjnych. Ponadto stwierdzono u pacjentki otępienie mieszane w chorobie Alzheimera, niedoczynność tarczycy, zakażenie układu moczowego (informacja Kierownika Posterunku Policji w P. o interwencji z dnia 18 maja 2013 r., złożona do tutejszego Sądu w dniu 14 listopada 2014 r. – data stempla pocztowego k. 108, informacja od (...) Centrum (...) w P. k. 112, historia choroby k. 113-114, kserokopie dokumentów z akt sprawy III RNs (...) – zawiadomienie o wypisaniu ze szpitala psychiatrycznego z dnia 1 czerwca 2013 r. k. 224, pismo z dnia 20 maja 2013 r. k. 225, zawiadomienie z dnia 20 maja 2013 r. k. 226, protokół wysłuchania chorego k. 227).

Sąsiedzi M. K. (2), małżonkowie J. i J. W. (2) podjęli się opieki nad M. K. (2), po jej wyjściu ze szpitala psychiatrycznego, ponieważ brat M. K. (1)– A. K.nie był w stanie sprawować tej opieki. Małżonkowie W. zostali poleceni do sprawowania tej opieki przez pracowników OPS w P.. Nowi opiekunowie podjęli czynności związane z uregulowaniem opłat, obciążających M. K. (2) oraz zakończeniem świadczenia usług komunikacyjnych na rzecz M. K. (2)(dokumenty z P., O., dowód przelewu, szkic nieruchomości k. 124-129).

W dniu 6 czerwca 2013 r. A. M. (2) na piśmie oświadczył, że wyraża zgodę na przejęcie opieki nad jego siostrą M. K. (2) przez J. W. (2) w zamian za upoważnienie J. W. (2) „do postępowania prawnego w sprawie przejęcia przez p. J. W. (2) majątku należącego ze spadku po zmarłej córce M. K. (1)”. Powyższe pismo zostało podpisane przez M. K. (2) (pismo z dnia 6 czerwca 2013 r. k. 44).

Decyzją Nr (...)z dnia 10 czerwca 2013 r., wydaną przez Ośrodek Pomocy społecznej w P. uchylono decyzję Nr (...)z dnia 9 stycznia 2013 r., przyznającą usługi opiekuńcze na rzecz M. K. (2) w miejscu zamieszkania świadczone przez opiekunkę domową od dnia 1 stycznia 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. z dniem 10 czerwca 2013 r., w związku z przejęciem opieki nad M. K. (2) przez J. W. (2) i J. W. (1) (decyzja Nr (...)z dnia 9 stycznia 2013 r. k. 47, kserokopie dokumentów złożonych do postępowania karnego Ds. (...)podanie k. 348, oświadczenie J. W. (2) k. 349, adnotacja służbowa z OPS k. 350, decyzja nr (...)k. 351-353, dokumentacja z udzielonej pomocy przez OPS k. 354-388).

W dniu 12 czerwca 2013 r. J. W. (2) wystąpiła do Prezydenta Miasta B. o udostępnienie informacji w przedmiocie miejsca zameldowania A. M. (1). Decyzją nr (...)z dnia 26 czerwca 2013 r. odmówiono udzielenia powyżej informacji, albowiem A. M. (1) nie wyraziła zgody na udostępnienie jej danych osobowych wnioskodawczyni. W dniach 22-27 czerwca 2013 r. J. i J. W. (1) podjęli próby skontaktowania się z A. M. (1) oraz polubownego rozstrzygnięcia sprawy spadkowej (decyzja nr (...)z dnia 26 czerwca 2013 r. k. 46, zeznania wnioskodawczyni J. W. (2) k. 90-92, k. 531, zeznania uczestniczki A. M. (1) k. 92-93, k. 531).

W dniu 14 czerwca 2013 r. M. K. (2) sporządziła testament notarialny w którym do całości spadku powołała w częściach równych J. W. (1) oraz J. W. (2). Oświadczenie woli spadkodawcy zostało złożone przed notariuszem M. S. (1), prowadzącym Kancelarię Notarialną w N., a sporządzony akt notarialny wpisano za repertorium A nr(...)(wypis z testamentu k. 3).

Oświadczenie woli spadkodawczyni M. K. (2) zostało złożone w obecności notariusza M. S. (1) wewnątrz samochodu osobowego, którym M. K. (2) została przywieziona przez małżonków W., na parkingu pod Kancelarią Notarialną, ponieważ z powodu złego stanu zdrowia spadkodawczyni nie była w stanie wejść do Kancelarii, usytuowanej na pierwszym piętrze. M. K. (2) nie była w stanie podpisać własnoręcznie składanego oświadczenia woli, dlatego w obecności pracownika Kancelarii Notarialnej – B. J., złożyła tuszowy odcisk palca pod jego treścią (zeznania świadka M. S. (1) k. 141-142, zeznania świadka B. J. k. 142, zeznania wnioskodawczyni J. W. (2) k. 90-92, k. 531).

W dacie sporządzania powyższego testamentu notarialnego M. K. (2) ze względu na stan zdrowia psychicznego znajdowała się w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Stan zdrowia psychicznego M. K. (2) uległ znacznemu pogorszeniu po śmierci jej córki M. K. (1)(zmarłej dnia 30 grudnia 2012 r.), z którą M. K. (2) była szczególnie związana emocjonalnie. Przed datą śmierci córki M. K. (2) była leczona głownie z powodu przewlekłego zapalenia stawów, zmian zwyrodnieniowych stawów rąk i nóg, chorób przewlekłych, natomiast kiedy dowiedziała się o chorobie córki wystąpiły u niej objawy nerwicowe, depresyjne. W okresie bezpośrednio poprzedzającym sporządzenie tego testamentu M. K. (2) miała zaburzenia z pamięcią, rozpoznawaniem innych osób, ataki agresji oraz urojenia i halucynacje, przebywała na oddziale psychiatrycznym, bezwzględnie wymagała opieki innych osób. Ponadto wykazywała zaburzenia psychiczne o charakterze otępiennym z tendencjami do zachowań psychotycznych typu urojeniowego, występujące przy otępieniu mieszanym w chorobie Alzheimera (dokumentacja medyczna M. K. (2) z SPZOZ w P. k. 106-107, k. 176, specjalistyczna opinia lekarska z zakresu psychiatrii dr n. med. J. S. (3) k. 178-179, dowód z dokumentu prywatnego w postaci opinii psychiatryczno – psychologicznej Instytutu Ekspertyz Sądowych w K. im. (...), sporządzonej w postępowaniu karnym 1 Ds. 754/13 – kserokopia tego dokumentu k. 395-405, opinia psychologiczno –psychiatryczna Instytutu Ekspertyz Sądowych w K. im. (...)k. 449-464, częściowo zeznania świadka E. M. k. 139-141, zeznania świadka A. B. k. 299-300, zeznania świadka W. Ł. k. 318-319, zeznania świadka A. M. (2) k. 530-531, epikryza k. 113-114).

M. K. (2) zmarła w dniu 19 czerwca 2013 r. w miejscowości P.. U M. K. (2) stwierdzono zgon naturalny, śmierć nagłą. W dacie śmierci była wdową (mąż M. K. (1)– T. K.zmarł w dniu 6 kwietnia 1975 r.), miała brata A. M. (2), siostrę M. S. (2). Dzieci M. K. (2) zmarły przed nią, syn J. S. (2) w dniu 9 kwietnia 1994 r., a córka M. K. (1) w dniu 30 grudnia 2012 r. W dacie śmierci M. K. (2) żyła jej wnuczka A. M. (1) (córka jej syna J. S. (2)) oraz córka jej wnuka P. S. (syna jej syna J. S. (2)) – prawnuczka A. S. (1) (karta medycznych czynności ratunkowych k. 54-55, odpis skrócony aktu zgonu nr (...)z dnia 20 czerwca 2013 r. k. 4, odpis skrócony aktu małżeństwa nr (...)z dnia 18 lipca 2013 r. k. 5, odpis skrócony aktu urodzenia nr(...)z dnia 2 lipca 2013 r. k. 6, odpis skrócony aktu urodzenia nr (...)z dnia 2 lipca 2013 r. k. 7, odpis skrócony aktu zgonu nr (...) z dnia 31 grudnia 2012 r. k. 41, odpis skrócony aktu zgonu nr (...)z dnia 26 kwietnia 1994 r. k. 42, odpis skrócony aktu małżeństwa nr (...)z dnia 27 czerwca 2013 r. k. 59, odpis skrócony aktu urodzenia nr (...)z dnia 27 czerwca 2013 r. k. 60, odpis skrócony aktu zgonu nr (...)z dnia 27 czerwca 2013 r. k. 62, odpis skrócony aktu małżeństwa nr(...)z dnia 22 lipca 2013 r. k. 63, odpis skrócony aktu zgonu nr (...)z dnia 27 czerwca 2013 r. k. 64, odpis skrócony aktu zgonu nr (...)z dnia 29 stycznia 2015 r. k. 438).

Postępowanie karne, prowadzone przeciwko J. W. (2) i J. W. (1), podejrzanym o to, że w dniu 14.06.2013 r. przy ul. (...) w N., działając wspólnie i w porozumieniu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadzili M. K. (2) do niekorzystnego rozporządzenia jej mieniem, polegającego na notarialnym powołaniu tych osób do całości spadku po testatorce, z wykluczeniem członków rodziny, za pomocą wyzyskania jej niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania w postaci złożenia oświadczenia ostatniej woli, tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k. zostało umorzone wobec stwierdzonego braku znamion czynu zabronionego (postanowienie o umorzeniu dochodzenia k. 261-263).

Osoby znajdujące się w kręgu spadkobierców ustawowych oraz testamentowych nie zostały uznane za niegodnych dziedziczenia, nie złożyły oświadczeń o odrzuceniu spadku, nie zwierały żadnych umów spadkowych ze spadkodawczyniami. Wnioskodawcy złożyli oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po M. K. (2). Uczestniczki postępowania nie złożyły żadnego oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku zarówno po M. K. (1), jak i po M. K. (2) (zapewnienia spadkowe wnioskodawców J. W. (1) oraz J. W. (2) k. 36, zapewnienie spadkowe uczestniczki A. M. (1) k. 89, zapewnienie spadkowe uczestniczki A. S. (1) k. 89-90).

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie zgromadzonych w aktach sprawy dowodów w postaci wymienionych dokumentów oraz zeznań wskazanych osób, przesłuchanych w toku postępowania, jak również przeprowadzonych dowodów z opinii biegłego sądowego oraz opinii instytutu oraz zapewnień spadkowych wnioskodawców i uczestniczek postępowania.

Sąd uznał za wiarygodne złożone do akt sprawy dowody w postaci wymienionych dokumentów, ich autentyczność nie była kwestionowana przez wnioskodawców oraz uczestniczki postępowania, stąd Sąd mógł uznać wykazane nimi okoliczności już na podstawie art. 229 i 230 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Sąd miał na względzie, że jedyną kwestia sporną pomiędzy wnioskodawcami a uczestniczkami postępowania, była okoliczność, czy wyrażone przez M. K. (2) oświadczenie woli w testamencie z dnia 14 czerwca 2013 r, było złożone w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli oraz w konsekwencji czy ważny był powyższy testament, co ma podstawowe znaczenie z punktu widzenia ustalenia kręgu spadkobierców. Nie było przy tym sporu co do kręgu spadkobierców po M. K. (1).

W ocenie Sądu Rejonowego zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje na okoliczność, że M. K. (2) w czasie sporządzania testamentu z dnia 14 czerwca 2013 r. ze względu na stan zdrowia psychicznego znajdowała się w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Przede wszystkim Sąd miał na uwadze, że zgromadzona dokumentacja medyczna potwierdza tezę, iż po śmierci córki M. K. (2) od 2013 r. znacznie pogorszył się stan zdrowia psychicznego M. K. (2). Już w trakcie choroby córki M. K. (2) zaczęła mieć objawy nerwicy i depresji, następnie choroba nasilała się. Na przełomie kwietnia/maja 2013 r. doszło u spadkodawczyni do radykalnego pogorszenia jej stanu zdrowia psychicznego. W dniu 29 kwietnia 2013 r. lekarz rodzinny stwierdził u M. K. (2) zaburzenia pamięci. Następnie w okresie od 18 maja 2013 r. do 29 maja 2013 r. M. K. (2) przebywała na oddziale psychiatrycznym w związku ze swoim agresywnym zachowaniem w stosunku do policjantów i ratowników pogotowania medycznego. W powyższym zakresie Sąd uznał za wiarygodną opinię psychologiczno – psychiatryczną Instytutu Ekspertyz Sądowych im. (...)w K. (art. 291 k.p.c.). Powyższa opinia jest rzetelna, spójna, i odpowiada tezie dowodowej oraz uwzględnia informacje medyczne dotyczące stanu zdrowia spadkodawczyni, zeznania świadków oraz kontekst sytuacyjny sporządzenia przedmiotowego testamentu. Biegli z instytutu podnieśli, że przeprowadzone w warunkach szpitalnych w dniu 20 maja 2013 r. badanie psychologiczne wskazuje na występowanie u M. K. (2) deficytów funkcji poznawczych (w zakresie orientacji, uwagi, pamięci bezpośredniej) oraz na osłabienie funkcjonowania poznawczego spadkodawczyni na poziomie większym niż mogłoby to wynikać z fizjologicznego procesu starzenia. Ponadto także biegły sądowy psychiatra J. S. (3) (art. 278 k.p.c.), zauważył, że eskalacja procesu chorobowego zakończonego zgonem wskazuje, że akt woli miał miejsce, kiedy choroba się nasilała, a nie cofała, co w okolicznościach sprawy oznacza, że zdolność testatorki do świadomego wyrażenia woli była w znacznym stopniu ograniczona. Sąd nie wziął pod uwagę opinii specjalisty neurologa, który wskazał, że według jego kompetencji nie jest możliwa na podstawie dostępnej dokumentacji ocena stanu świadomości testatorki. Jednakże Sąd miał na względzie, że pozostały zgromadzony w sprawie materiał dowodowy oraz ujawnione w czasie rozprawy okoliczności potwierdzają tezę opinii Instytutu Ekspertyz Sądowych im. (...)w K.. Przede wszystkim z dokumentacji lekarskiej choroby M. K. (2) wynika, że w dacie 29 kwietnia 2013 r. występowały u niej zaburzenia z pamięcią, wcześniej po śmierci córki od 2013 r. rozpoczęły się już problemy o charakterze nerwicowym i depresyjnym. Następnie stan spadkodawczyni jeszcze się pogorszył, ponieważ zaatakowała policjantów i ratowników medycznych, w maju przebywała w szpitalu psychiatrycznym, gdzie stwierdzono u niej otępienie umysłowe, a po jego opuszczeniu wymagała bezwzględnej opieki osób trzecich. Powyższe potwierdzają także zeznania świadków W. Ł., A. B. oraz A. M. (2), którzy wcześniej sprawowali opiekę nad spadkodawczynią i jednoznacznie wskazywali na fakt, że w okresie kwiecień/maj 2013 r. doszło do znacznego pogorszenia stanu psychicznego M. K. (2), w tym także w zakresie poznawania innych osób, zaburzeń czasu, miejsca, przestrzeni. Nie są przy tym zainteresowani wynikiem postępowania, albowiem nie należą do kręgu ewentualnych spadkobierców. Sąd nie uznał zatem za wiarygodne zeznań świadka E. M., który twierdził w swoich zeznaniach, że stan świadomości spadkodawczyni w okresie poprzedzającym sporządzenie testamentu był dobry, jednak jego zapis w dokumentacji lekarskiej z dnia 29 kwietnia 2013 r. wskazuje na odmienną tezę. Sąd odmówił także co do powyższej okoliczności wiarygodności zeznaniom pracownicy OPS M. F., której relacja może nie być w pełni obiektywna, albowiem z uwagi na ujawnione okoliczności związane ze stanem zdrowia oraz rodzinnym spadkodawczyni, może dążyć do przedstawienia wersji zdarzenia, która uzasadniałaby podjęte przez nią czynności w zakresie przekazania opieki nad M. K. (2) – małżonkom W., którzy byli jej znajomymi. Z tych samych względów Sąd nie uznał w tym zakresie za wiarygodne zeznań notariusza M. S. (1) oraz pracownika kancelarii B. J., którzy byli obecni przy złożeniu oświadczenia woli testatorki, podpisanego za pomocą odcisku palca. W ocenie Sądu okoliczności sporządzenia tego testamentu winny wzbudzić wątpliwości osób uczestniczących w tej czynności, co w chwili obecnej może uzasadniać korzystną z ich punktu widzenia relację tego zdarzenia. Sąd w tym zakresie nie dał wiary także zeznaniom świadków T. W. oraz B. W. oraz wnioskodawczyni J. W. (2), które nie znajdują odzwierciedlenia w zgromadzonym materiale dowodowym, jak również z uwagi na okoliczność, że osoby te są zainteresowane korzystnym rozstrzygnięciem na rzecz J. W. (2), co może wpływać na relacjonowany przez nich przebieg zdarzeń. Sąd miał także na względzie, że sporządzona w postępowaniu karnym opinia psychiatryczno – psychologiczna Instytutu Ekspertyz Sądowych w K. im. (...)potwierdza okoliczność, że M. K. (2) składając notarialne oświadczenie ostatniej woli w dniu 14.06.2013 r. nie zdawała sobie sprawy z tego, jakiej czynności prawnej dokonuje. Powyższa ekspertyza nie może zostać uznana za dowód z opinii sądowej w prowadzonym postępowaniu cywilnym, przysługuje jej jednak walor dokumentu prywatnego w rozumieniu art. 245 k.p.c. Nie stanowi ona także powielenia dowodu z opinii instytutu przeprowadzonej w postępowaniu cywilnym, a jedynie wskazuje na analogiczne wnioski. Sąd miał także na uwadze kontekst sytuacyjny sporządzenia tego testamentu, tj. fakt, że wnioskodawcy podjęli się opieki nad spadkodawczynią na początku czerwca 2013 r., która z powodu złego stanu zdrowia nie była w stanie samodzielnie funkcjonować, następnie w dniu 14 czerwca 2013 r. spadkodawczyni została dowieziona do notariusza przez wnioskodawców celem złożenia oświadczenia woli, a w dniu 19 czerwca 2013 r. zmarła. Sam fakt, że M. K. (2) złożyła oświadczenie określonej treści przed notariuszem oraz fakt że w dniach 4.02.2013 r., 22.03.2013 r., 29.05.2013 r., złożyła dyspozycje wypłat, na których widnieje podpis właściciela zgodny z kartą wzorów podpisów, nie dowodzą okoliczności, że czyniła to w pełni świadomie. W ocenie Sądu Rejonowego omówione powyżej okoliczności jednoznacznie wskazują, że M. K. (2) z powodu podeszłego wieku, złego stanu zdrowia, uzależnienia od opieki oraz pomocy otoczenia oraz bardzo znacznego ograniczenia funkcji poznawczych, w dacie sporządzenia przedmiotowego testamentu była pozbawiona zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej swobody podjęcia decyzji i wyrażenia woli w tym przedmiocie.

Sąd nie dokonał ustaleń, czy spadkodawczyni błędnie identyfikowała tożsamość innych osób w dacie sporządzenia testamentu, albowiem zgromadzony materiał dowodowy nie dawał podstaw do poczynienia tego rodzaju ustaleń (k. 466), co pozostawało jednak bezprzedmiotowe, wobec ustalenia że M. K. (2) znajdowała się w wówczas w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo
z testamentu. Stosownie do treści § 2 powyższej regulacji dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna
z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą, a § 3 cytowanej regulacji stanowi, że z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą. W związku z powyższym prawo polskie przewiduje dwa tytuły powołania do spadku, tj. przepisy ustawy oraz wolę spadkodawcy wyrażoną w testamencie, który aby stać się podstawą dziedziczenia musi spełniać określone prawem wymagania. Wskazać należy, że przepisy kodeksu cywilnego dają pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu przez spadkodawcę w testamencie.

Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku ma miejsce jedynie wtedy, kiedy spadkodawca nie sporządził w ogóle testamentu, gdy sporządził testament, którego treść ogranicza się do innych rozrządzeń i nie zawiera w ogóle powołania spadkobiercy oraz gdy testament sporządzony przez spadkodawcę okazał się nieważny lub bezskuteczny.

Zgodnie z art. 670 k.p.c. Sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada, czy spadkobierca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia. W myśl cytowanego przepisu, w razie złożenia przez zainteresowanych testamentu spadkodawcy Sad dokonuje oceny ważności testamentu, by ustalić tytuł powołania do spadku, a następnie ustala spadkobiercę badając jego zdolność do dziedziczenia. Dokonując stwierdzenia nabycia spadku, Sąd stosuje przepisy obowiązujące w dacie otwarcia spadku po spadkodawcy.

M. K. (1) zmarła w dniu 30 grudnia 2012 r. Zgodnie z art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku, zaś § 2 stanowi, że jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. Stosownie do art. 932 § 1 k.c. w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice, § 2 stanowi, że udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku, w myśl § 3 w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych, a zgodnie z § 4 jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych, zaś § 5 stanowi, że jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Mając na uwadze powyższe, Sąd ustalił krąg spadkobierców po M. K. (1) i stwierdził, że spadek po niej na podstawie ustawy nabyli: matka M. K. (2), córka J. i W. w udziale ½ części spadku, bratanica A. M. (1), córka J. S. (1) i M. R. w udziale ¼ części spadku, zstępna bratanka A. S. (1), córka P. A. i A. I. w udziale ¼ części spadku.

W odniesieniu do stwierdzenia nabycia spadku po M. K. (2), Sąd orzekł o powołaniu do spadku z ustawy. Zgodnie z art. 945 § 1 pkt 1 k.c. testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Wskazać należy, że oświadczenie woli można uznać za świadome, jeżeli w czasie sporządzania aktu ostatniej woli u testatora nie zachodzą żadne zaburzenia świadomości oraz zdaje on sobie jasno i wyraźnie sprawę, że sporządza testament o określonej treści. W rozpoznawanej sprawie Sąd nie miał wątpliwości, że w dacie 14 czerwca 2013 r. w czasie sporządzania przedmiotowego testamentu M. K. (2) tego rodzaju świadomości nie posiadała. Omówione okoliczności faktyczne sporządzenia tego testamentu oraz stanu zdrowia fizycznego i psychicznego spadkodawczyni wskazują, że M. K. (2) nie była w pełni świadoma podejmowanych przez nią czynności w dacie sporządzenia przedmiotowego testamentu. Świadczą o tym przede wszystkim obiektywne dowody z dokumentacji lekarskiej, dotyczącej przebiegu choroby spadkodawczyni z przychodni lekarskiej oraz szpitala psychiatrycznego, dowody z opinii instytutu oraz biegłego sądowego psychiatry, jak również zeznania części z przesłuchanych świadków oraz dowody przeprowadzone w postępowaniu karnym, które w postępowaniu cywilnym mają walor dokumentu prywatnego. Doświadczenie życiowe Sądu wskazuje, że osoby w podeszłym wieku, schorowane, z zaburzeniami emocjonalnymi oraz psychicznymi, niejednokrotnie wywołanymi traumatycznymi przeżyciami z dzieciństwa w okresie II wojny światowej, wskutek trudnych sytuacji życiowych przechodzą załamania nerwowe, pogłębiają się ich zaburzenia i wówczas niejednokrotnie są podatne na manipulacje osób trzecich, które dążąc do poprawy swojej sytuacji materialnej są w stanie wykorzystać dobroduszność i naiwność schorowanej osoby w podeszłym wieku. Po przeanalizowaniu stanu faktycznego sprawy Sąd nie miał wątpliwości, że M. K. (2) w związku ze śmiercią swojej córki, z którą była bardzo emocjonalnie związana, obie jako osoby samotne zamieszkiwały wspólnie i wspomagały się życiowo, doznała pogorszenia stanu psychicznego, zaś kulminacyjne załamanie przeszła na przełomie kwietnia/maja 2013 r., co wiązało się z pobytem w szpitalu psychiatrycznym. Następnie M. K. (2) odsunęła się od rodziny i opiekę nad nią przy wsparciu OPS, przyjęli sąsiedzi – wnioskodawcy, którzy w przeciągu 2 tygodni zorganizowali procedurę notarialnego sporządzenia testamentu przez spadkodawczynię, oczekując tego w zamian za podjęcie się tej opieki, przy pełnej świadomości, że spadek po M. K. (2) przedstawia wymierną wartość majątkową, ponieważ w jego skład wchodzi nieruchomość. Co prawda, wnioskodawcy podejmowali próby porozumienia się ze spadkobiercami ustawowymi M. K. (2), jednak miało to na celu wyłącznie umożliwienie polubownego rozwiązania kwestii postępowania spadkowego. Nadmienić należy, że Sąd Rejonowy w pełni podziela stanowisko Sądu Najwyższego, że „ nieważny jest testament sporządzony przez spadkodawcę, który z powodu wieku i chorób osłabiających jego aktywność i siłę woli, nie jest w stanie przeciwstawić się naciskom i sugestiom osób trzecich, pod których opieką pozostaje (art. 945 § 1 pkt 1 KC).” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r., I CSK 115/11, LEX nr 1112728). W ocenie Sądu Rejonowego M. K. (2) z racji jej stanu zdrowia fizycznego oraz psychicznego w dacie sporządzenia tego testamentu nie była świadoma znaczenia treści składanego oświadczenia woli, jak również pozostawała w przekonaniu, że jest uzależniona od opieki wnioskodawców, co miało wpływ na brak pełnej swobody w podejmowanych przez nią czynnościach i składanych oświadczeniach woli.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd stwierdził nieważność przedmiotowego testamentu na podstawie art. 945 § 1 pkt 1 k.c., nie zachodzą przy tym przesłanki naruszenia terminów wskazanych w art. 945 § 2 k.c. W związku z tym Sąd ustalił krąg spadkobierców z ustawy na podstawie art. 931 k.c. oraz 932 k.c., obowiązujących w dacie śmierci M. K. (2) i stwierdził, że spadek po M. K. (2) z domu M., córce J. i W. zmarłej 19 czerwca 2013 roku P., ostatnio stale zamieszkałej w P., na podstawie ustawy nabyły: wnuczka A. M. (1) oraz prawnuczka A. S. (1) - w udziałach po ½ części spadku każda z nich.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., stwierdzając, że każdy z uczestników postępowania ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie i w związku z tym oddalił wnioski wnioskodawców oraz uczestniczek postępowania o zasądzenie kosztów postępowania. Orzekając o zasadzie ponoszenia kosztów postępowania Sąd miał na uwadze, że wnioskodawcy oraz uczestniczki postępowania byli w równym stopniu zainteresowani prowadzeniem oraz rozstrzygnięciem rozpoznawanej sprawy. W zakresie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po M. K. (1) stanowisko wnioskodawców oraz uczestniczek było zgodne zarówno co do jego przeprowadzenia, jak i co do osób powołanych do spadkobrania. W zakresie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po M. K. (2) wnioskodawcy oraz uczestnicy zgodnie wnosili o stwierdzenie nabycia spadku, odmiennie wskazując jednak podstawę powołania do spadku, co jednak nie przesądza kwestii, że byli w różnym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania. Sąd miał także na względzie, że zarówno wnioskodawcy, jak i uczestnicy postępowania wykazywali aktywność w toku postępowania oraz podejmowali czynności procesowe, dążąc do wydania przez Sąd rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie. W związku z powyższym, nawet w przypadku uznania, że interesy wnioskodawców oraz uczestników były częściowo sprzeczne, brak było podstaw faktycznych oraz prawnych do odstąpienia od ogólnej reguły orzekania o kosztach postępowania nieprocesowego, wyrażonej w treści art. 520 § 1 k.p.c.

W toku postępowania doszło do poniesienia przez Skarb Państwa kwoty 3356,84 zł w związku z kosztami opinii biegłych (k. 182- 184), oraz kwoty 1063,83 zł w związku z kosztem opinii instytutu (k. 474), łącznie 4420,67 zł. Łączne koszty postepowania wyniosły kwotę 5020,67 zł, z czego koszt obu opinii wyniósł 4420,67 zł, opłaty sądowej od wniosków - 100 zł oraz kwota 500 zł tytułem zaliczki wpłaconej przez A. S. na poczet pierwszych opinii (k. 149,182- 184). W związku z powyższym na każdego z uczestników przypadała do poniesienia kwota 1255,17 zł (5020,67 zł / 4). Uczestniczka A. M. (1) nie poniosła w toku postępowania żadnych kosztów sądowych, w związku z czym powinna ponieść w całości część na nią przypadającą. Uczestnika A. S. wpłaciła kwotę 500 zł na poczet opinii biegłego, zatem przy rozliczeniu końcowym winna dopłacić kwotę 755,17 zł. Wnioskodawcy uiścili opłaty sądowe od wniosków od stwierdzenie nabycia spadku po dwóch spadkodawczyniach, a zatem powinni uiścić kwotę 1205,17 zł (1255,17 – 50 zł każdy z nich).

W związku z powyższym Sąd nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa od wnioskodawców kwoty po 1205,17 (jeden tysiąc dwieście pięć zł siedemnaście gr) złotych, od uczestniczki postępowania A. S. (1) kwotę 755,17 (siedemset pięćdziesiąt pięć zł siedemnaście gr) złotych, od uczestniczki postępowania A. M. (1) kwotę 1255,17 zł (jeden tysiąc dwieście pięćdziesiąt pięć zł siedemnaście gr) – tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych, uznając, że wnioskodawcy oraz uczestnicy powinni ponieść koszty sporządzonych w sprawie opinii w częściach równych, uwzględniając dokonane przez strony wpłaty na poczet tych opinii.

Kierując się powyższymi motywami orzeczono jak w sentencji postanowienia.