Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 listopada 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 listopada 2015 r. w Gdańsku

sprawy A. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o ustalenie kapitału początkowego i o wysokość renty

na skutek apelacji A. R. i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w (...) IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 kwietnia 2015 r., sygn. akt IV U 1295/14

1.  oddala apelację ubezpieczonego;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I i II i oddala odwołania.

SSA Grażyna Czyżak SSA Michał Bober SSO del. Maria Ołtarzewska

Sygn. akt III AUa 977/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 lipca 2014 r. znak: (...)-2014 organ rentowy na podstawie art. 174 ust.3b ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustalił A. R. kapitał początkowy na dzień 01.01.1999 r. w wysokości 73.250,32 zł. Do ustalenia podstawy wymiaru przyjęto wynagrodzenie z lat 1979 - 1988, wskaźnik podstawy wyniósł 37,42%, podstawa wymiaru 456.86 zł. Do stażu ubezpieczeniowego przyjęto:

- 21 lat, 9 miesięcy i 13 dni okresów składkowych, tj. 261 miesięcy,

- 3 miesiące i 28 dni okresów nieskładkowych.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł A. R., który zakwestionował wysokość uwzględnionego okresu nieskładkowego przez organ rentowy. Ubezpieczony wskazał, iż w związku z wypadkiem przy pracy w 1988 roku otrzymywał świadczenie rentowe. Jednocześnie od 1989 roku do 2008 roku prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. Ówcześnie obowiązujące przepisy nie nakładały na rencistów prowadzących działalność gospodarczą obowiązku opłacania składek. W ocenie ubezpieczonego okres ten winien zostać jednakże uwzględniony do stażu ubezpieczenia jako nieskładkowy.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji i jednocześnie wskazał, iż uwzględniając okoliczności podane w odwołaniu wydał nową decyzję z dnia 19 września 2014 roku, którą uwzględnił wnioskodawcy okres od 01.07.1994 r. do 31.12.1998 r., tj. okres, za który opłacone zostały składki z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Mając na uwadze powyższe organ rentowy wniósł o umorzenie postępowania w zakresie objętym decyzją z dnia 19.09.2014 r., w pozostałym zakresie wniósł o oddalenie odwołania.

Ubezpieczony w piśmie z dnia 14.10.2014 r. podał, że podtrzymuje złożone odwołanie w sprawie kapitału początkowego z uwagi na zawiłość przepisów.

W piśmie procesowym z dnia 09.01.2015 r. ZUS wskazał, że w wydanej w dniu 02.01.2015 r. decyzji dokonał weryfikacji kapitału początkowego. W wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego z Wydziałem Dochodów ustalono, że w okresie od 01.07.1994 r. do 31.12.1998 r. nie zostały opłacone składki z tytułu prowadzonej przez wnioskodawcę działalności gospodarczej.

Sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt IV U 1295/14.

Drugą zaskarżoną decyzją z dnia 22 października 2014 roku organ rentowy, po rozpatrzeniu wniosku z dnia 30.09.2014 r. o zmianę stażu pracy, przeliczył wnioskodawcy od 01.09.2014 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek, rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem. Do ustalenia wysokości renty przyjęto 23 lata, 4 miesiące okresów składkowych oraz 2 miesiące okresów nieskładkowych. Wysokość świadczenia do wypłaty wyniosła 1150,90 zł.

W odwołaniu od powyższej decyzji A. R. zakwestionował przyjęte przez ZUS do wysokości renty okresy składkowe, wnosząc o ich weryfikację i podnosząc, że są inne, niż w decyzji ZUS z dnia 19.09.2014 r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał stanowisko zawarte w zaskarżonej decyzji i wniósł o oddalenie odwołania. W piśmie procesowym z dnia 09.01.2015 r. ZUS podał, iż decyzją z dnia 19.09.2014 r. błędnie uwzględnił wnioskodawcy okres od 01.07.1994 r. do 31.12.1998 r., ponieważ w tym okresie nie zostały opłacone składki z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Dlatego w dniu 02.01.2015 r. organ rentowy wydał decyzję o ponownym ustaleniu kapitału początkowego. Do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego organ rentowy ustalił okresy składkowe w wymiarze 21 lat, 9 miesięcy i 13 dni oraz okresy nieskładkowe w wymiarze 3 miesięcy i 28 dni.

Sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt IV U 2027/14.

Ubezpieczony w piśmie z dnia 26.01.2015 r. sprecyzował, że zarzuca organowi rentowemu nie zaliczenie okresów nieskładkowych, kiedy prowadził działalność gospodarczą, tj. od 1.07.1991 r. do 31.12.2007 r. i wniósł o połączenie niniejszej sprawy ze sprawą o sygn. akt IV U 1295/14, gdyż dotyczy to tej samej sprawy.

Postanowieniem z dnia 6 lutego 2015 roku Sąd Okręgowy zarządził połączenie do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy A. R. przeciwko ZUS Oddział w T. - o wysokość renty (sygn. IV U 2027/14) ze sprawą A. R. przeciwko ZUS Oddział w T. o ustalenie kapitału początkowego (sygn. akt IVU 1295/14) i prowadzenie obu spraw pod wspólną sygnaturą IV U 1295/14.

Wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2015 r. Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w (...) w pkt I zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 31 lipca 2014 roku w ten sposób, że zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego A. R. z uwzględnieniem okresu wykonywania przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 01 lipca 1991 roku do dnia 14 listopada 1991 roku - jako okresu składkowego, w pkt II zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 22 października 2014 roku w ten sposób, że zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. do ponownego ustalenia wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy A. R. z uwzględnieniem okresu wykonywania przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 01 lipca 1991 roku do dnia 14 listopada 1991 roku - jako okresu składkowego, w pkt III zaś oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

A. R. urodził się w dniu (...). W dniu 30 lipca 1988 roku wnioskodawca uległ wypadkowi przy pracy. Od dnia 29 stycznia l989 roku wnioskodawca pobierał rentę inwalidzką II grupy, następnie III grupy przyznaną na podstawie ustawy z dnia 12 czerwca 1975 roku o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, następnie wnioskodawca otrzymywał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, od dnia 1 marca 2014 roku - z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Renta została przyznana do 30.11.2017 r. W okresie od dnia 1 lipca 1991 roku do dnia 31 grudnia 2007 roku wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą bez przerwy w zakresie transportu osobowego taxi. Z dniem 31 grudnia 2007 roku zawiesił prowadzenie działalności gospodarczej. W okresie prowadzenia działalności gospodarczej wnioskodawca pobierał rentę. W tym okresie wnioskodawca z mocy ustawy nie był zobowiązany do opłacania składek z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i nie opłacał ich. Decyzją z dnia 31 lipca 2014 roku, znak: (...)-2014, na podstawie przepisów art. 174 ust. 3b ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych organ rentowy ustalił wnioskodawcy kapitał początkowy na dzień 1.01.1999 r. w wysokości 73.250,32 zł. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 37,42% przez kwotę 1220,89 zł., tj. kwotę bazową ( 37,42% x 1220,89 zł.= 456,86 zł.). ZUS uwzględnił okresy:

-składkowe 21 lat, 9 miesięcy i 13 dni, tj. 261 miesięcy,

- nieskładkowe 3 miesiące i 28 dni.

W dniu 30 września 2014 roku A. R. złożył wniosek w organie rentowym o ponowne ustalenie stażu pracy. W wyniku jego rozpatrzenia ZUS wydał w dniu 22 października 2014 roku, znak: (...), którą przeliczył od dnia 01.09.2014 r., tj. od miesiąca zgłoszenia wniosku, rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem. Renta przysługuje do 30.11.2017 r.

Do ustalenia podstawy wymiaru renty przyjęto:

1.Podstawa wymiaru wynosi 1710,03 zł.

2.Do ustalenia wysokości renty ZUS uwzględnił:

-23 lata, 4 m-cy okresów składkowych, tj. 280,

-2 miesiące okresów nieskładkowych (nie więcej niż 1/3 składkowych), tj. 2 miesiące.

Wysokość świadczenia do wypłaty wyniosła 1150,90 zł.

Następnie organ rentowy przeprowadził ponownie postępowanie wyjaśniające i ustalił, że decyzją z dnia 19.09.2014 r. błędnie ustalono wnioskodawcy okres od 01.07.1994 r. do 31.12.1998r. jako okres składkowy, ponieważ w tym okresie nie zostały opłacone składki z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W związku z powyższym w dniu 02. 01.2015 r. organ rentowy wydał decyzję o ponownym ustaleniu kapitału początkowego. Do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego organ rentowy ustalił okresy składkowe w wymiarze 21 lat, 9 miesięcy i 13 dni oraz okresy nieskładkowe w wymiarze 3 miesięcy i 28 dni.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów przedłożonych w poczet materiału dowodowego sprawy oraz zgromadzonych w załączonych aktach kapitału początkowego i aktach rentowych, a także na podstawie dowodu z przesłuchania ubezpieczonego. Sąd Okręgowy dał wiarę dowodom z dokumentów, gdyż były jasne, pełne, rzetelne, a tenże Sąd nie znalazł podstaw do podważenia ich wiarygodności. Za w pełni wiarygodne Sąd Okręgowy uznał także zeznania ubezpieczonego, gdyż były one jasne, spójne i logiczne, a także znajdowały potwierdzenie w dowodach z dokumentów zgromadzonych w sprawie. Sąd Okręgowy nie znalazł żadnego powodu dla odmówienia im waloru wiarygodności.

Sąd Okręgowy wskazał, iż przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było to, czy możliwe jest zaliczenie do stażu ubezpieczeniowego A. R. - jako okresu nieskładkowego - okresu, w którym ubezpieczony, będąc rencistą uprawnionym do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, wykonywał pozarolniczą działalność gospodarczą od dnia 1 lipca 1991 roku do dnia 31 grudnia 2007 roku Sąd Okręgowy dodał, iż przy tym bezsporny był okres prowadzenia przez wnioskodawcę działalności gospodarczej oraz to, że w okresie od 1 lipca 1991 roku do 31 grudnia 2007 roku wnioskodawca nie opłacał składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Sąd Okręgowy stwierdził, iż A. R. - jako rencista - nie miał obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w stanie prawnym obowiązującym w okresie przed 1 stycznia 2008 roku. Do dnia 31 grudnia 2007 roku wszyscy renciści wykonujący pozarolniczą działalność gospodarczą podlegali jedynie dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Przepis art. 9 ust. 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w pierwotnym brzmieniu przewidywał, iż osoby, o których mowa w art. 6, nie wymienione w ust. 4, mające ustalone prawo do emerytury lub renty, podlegają dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Tożsamo uprzednio obowiązująca ustawa z dnia 18 grudnia 1976 roku o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin ( Dz. U. z 1989r„ nr. 46, poz.250 ze zm.) w art. 2 ust.l pkt. 2 przewidywała, że ubezpieczeniu nie podlegają osoby prowadzące działalność określoną w art. 1, które mają ustalone prawo do emerytury lub renty, chyba że zgłoszą wniosek o objęcie ubezpieczeniem. Z dniem 1 stycznia 2008 roku zaczął obowiązywać przepis art. 9 ust. 4c ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych - tekst jedn. Dz. U. z 2015r. poz. 121 ( dodany przez art. 2 pkt.l lit. b) ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz. U. Nr. 169, poz. 1412 ze zm.), który stanowi, iż osoby prowadzące pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 8 ust.6 pkt. 1 ( czyli osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych) mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do emerytury. W związku z powyższym Sąd Okręgowy wziął pod rozwagę, czy okres od dnia 1 lipca 1991 roku do dnia 31 grudnia 2007 roku może być zaliczony do stażu ubezpieczeniowego wnioskodawcy jako okres nieskładkowy, jak wnosił wnioskodawca, lub też czy zaistniały podstawy prawne do zaliczenia tego okresu jako okresu składkowego. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, iż okresy nieskładkowe do ustalenia prawa do emerytury i renty i obliczania ich wysokości enumeratywnie wymienia przepis art. 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013r. poz. 1440 ze zm.) Sąd Okręgowy zauważył, iż przepis ten nie wymienia jako okresu nieskładkowego okresu pobierania renty i nie opłacania z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej składek na ubezpieczenia społeczne (do 31 grudnia 2007 roku). Okres ten nie mieści się w żadnej kategorii okresów wymienionych w art. 7 cyt. ustawy. Natomiast Sąd Okręgowy zaliczył wnioskodawcy do stażu ubezpieczeniowego A. R. okres wykonywania przez niego działalności gospodarczej od dnia 1 lipca 1991 roku do dnia 14 listopada 1991 roku - jako okres składkowy, a to ze względu na regulację zawartą w art. 6 ust. 2 pkt. 14 lit. a) ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis ten stanowi, iż za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 roku następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne, albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego: objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie, lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki. Wobec powyższego Sąd Okręgowy uznał, iż obydwie zaskarżone decyzje winny podlegać zmianie - poprzez ponowne ustalenie wysokości zarówno kapitału początkowego, jak i renty A. R. z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, z uwzględnieniem - jako okresu składkowego - okresu, w którym wnioskodawca wykonywał pozarolniczą działalność gospodarczą - od dnia 1 lipca 1991 roku do dnia 14 listopada 1991 roku. Sąd Okręgowy wskazał, iż powyższa okoliczność wynika z faktu, że na mocy wskazanego wyżej przepisu (art. 6 ust.2 pkt. 14 lit. a ustawy emerytalnej) okres wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze państwa Polskiego przypadający przed dniem 15 listopada 1991 roku, za który nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne (dotyczyło to osób uprawnionych do renty) - stanowi okres składkowy. Z kolei przepis art. 174 ust.2 pkt.l ustawy emerytalnej stanowi, iż przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: okresy składkowe, o których mowa w art. 6 ustawy. Natomiast przepis art. 112 ustawy emerytalnej pozwala na ponowne ustalenie wysokości emerytury lub renty - jeżeli ubezpieczony (emeryt lub rencista) zgłosi wniosek o ponowne ustalenie wysokości świadczenia przez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych lub nieskładkowych. W ocenie Sądu Okręgowego brak jest natomiast przepisu prawnego, który pozwoliłby na zaliczenie do stażu ubezpieczeniowego A. R. pozostałego okresu objętego sporem, tj. przedziału czasu od dnia 15 listopada 1991 roku do dnia 31 grudnia 2007 roku. Okres ten nie stanowi bowiem żadnego z okresów składkowych ani nieskładkowych ( art. 6 a contrario i art. 7 a contrario ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Sąd Okręgowy zaznaczył, że identyczny pogląd wyraził Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z 17.03.2006 r. III AUa 1058/05 - Pr. Pracy 2006/12/43 o treści: „ W obecnym stanie prawnym nie ma podstaw do uwzględnienia - jako składkowe - okresów zwolnienia od opłacania składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, które miały miejsce po dniu 15 listopada 1991 roku”. W ocenie Sądu Okręgowego - okoliczność, iż ubezpieczony nabył prawo do renty na mocy decyzji z dnia 24 lutego 1989 r. (czyli jeszcze pod rządami przepisów obowiązujących przed wejściem w życie ustawy emerytalnej z dnia 17 grudnia 1998r.) nie daje podstaw do stosowania w niniejszej sprawie przepisów ustawy z dnia 7 października 1991 roku o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw ( Dz. U. Nr. 104, poz. 450 ze zm.), czy też ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin ( Dz. U. Nr. 40, poz. 267 ze zm.), albowiem nie wynika to z art. 180 ustawy emerytalnej, która zawiera przepisy intertemporalne. Sąd Okręgowy wskazał, iż przepis art. 180 ustawy emerytalnej stanowi, iż osoby, którym w dniu wejścia w życie ustawy (czyli 1 stycznia 1999 r.) przysługują emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinne na podstawie m. in. przepisów, o których mowa w art. 195 (czyli między innymi przepisów dwóch ustaw wyżej wymienionych), zachowują prawo do tych świadczeń w wysokości ustalonej przed dniem wejścia w życie ustawy, z zastrzeżeniem ust.2-5 i z uwzględnieniem ust. 6-9. Z kolei w myśl przepisu art. 180 ust. 6 i 7 ustawy emerytalnej - emerytury i renty, o których mowa w ust. 1 podlegają waloryzacji na zasadach określonych w ustawie. W razie złożenia wniosku o ponowne ustalenie wysokości świadczenia:

1) przez doliczenie nieuwzględnionych dotychczas w wymiarze świadczenia okresów składkowych lub nieskładkowych stosuje się art. 112 i 113;

2) przez zmianę okresu, z którego podstawę wymiaru składki przyjmuje się jako podstawę wymiaru świadczenia, stosuje się odpowiednio art. 110 lub art. 111.

Analiza powyższych regulacji doprowadziła Sąd Okręgowy do wniosku, że w niniejszej sprawie znajdują zastosowanie przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, iż wniosek ten znajduje umocowanie w orzecznictwie sądowym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26 listopada 2013 roku sygn. akt III AUa 1702/12, LEX nr 1425447) oraz analogiczny pogląd w powyższej kwestii (co do stosowania przepisów nowych w sprawach o ustalenie wysokości świadczeń nabytych pod rządami „starych” przepisów) zajmuje również piśmiennictwo (vide: Kamil Antonów, komentarz do art. 180 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - program komputerowy LEX). Zdaniem Sądu Okręgowego warto również przytoczyć tezę wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2005 r. ( sygn. akt I Uk 354/04, OSNP z 2006r., nr. 13-14, poz. 223), zgodnie z którą wniosek o świadczenie emerytalno - rentowe podlega rozpoznaniu według stanu prawnego obowiązującego w dacie jego złożenia, chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych. Przenosząc powyższe poglądy na grunt niniejszej sprawy Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro ubezpieczony złożył wnioski o ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego i ponowne ustalenie wysokości renty „wypadkowej” z tytułu niezdolności do pracy - pod rządami aktualnie obowiązującej ustawy emerytalnej, to w sprawie znajdują zastosowanie przepisy właśnie tej ustawy. Reasumując, w punktach I i II wyroku Sąd Okręgowy zmienił dwie zaskarżone decyzje na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c . w ten sposób, iż zobowiązał organ rentowy do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego A. R. i do ponownego ustalenia wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy z uwzględnieniem okresu wykonywania przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 1 lipca 1991 roku do dnia 14 listopada 1991 roku - jako okresu składkowego. W punkcie III wyroku odwołania zostały oddalone w pozostałym zakresie - na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. jako niezasadne.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając powyższe orzeczenie w punkcie I i II, zarzucając wyrokowi naruszenie przepisu art. 6 ust. 2 pkt 14 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu pozwany organ rentowy wskazał, iż Sąd Okręgowy błędnie przyjął, że zwolnienie z obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu przez osobę uprawnioną do renty z tytułu niezdolności do pracy oznacza, że okres takiej działalności uznać należy jako okres składkowy i uwzględnić przy ustalaniu wysokości kapitału początkowego oraz wysokości przysługującej odwołującemu renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem. Apelujący podniósł, iż powyższe stanowisko Sądu Okręgowego jest błędne, bowiem zwolnienie z obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu nie jest tym samym, co zwolnienie z opłacania składek z tytułu podlegania ubezpieczeniu społecznemu.

Apelujący wskazał, iż zgodnie z przepisem art. 6 ust. 2 pkt 14 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.) za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki. W myśl przepisu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250) ubezpieczeniu nie podlegają osoby prowadzące działalność określoną w art. 1, które mają ustalone prawo do emerytury lub renty, chyba że zgłoszą wniosek o objęcie ubezpieczeniem. Z kolei z przepisu § 37 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. z 1990 r. Nr , poz. 41) zwolnienie z opłacania składek następuje za okres pobierania zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego albo odbywania czynnej służby wojskowej, służby zastępczej lub zasadniczej służby w obronie cywilnej. Jeżeli okres pobierania zasiłku lub odbywania służby występuje w dwóch lub więcej kolejnych miesiącach, składek nie opłaca się za każdy miesiąc, w którym trwał on co najmniej 15 dni. Natomiast zgodnie z przepisem § 38 ust 1 Rozporządzenia objęcie ubezpieczeniem, uzależnione od wniosku osoby prowadzącej działalność lub osoby współpracującej mającej ustalone prawo do emerytury lub renty, następuje począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym wniosek został zgłoszony. W ocenie pozwanego organu rentowego porównanie w/w przepisów daje podstawę do wyodrębnienia pojęć podlegania/niepodlegania ubezpieczeniu społecznemu oraz opłacanie składki z tego tytułu lub zwolnienie z tego obowiązku w szczególnych sytuacjach. Apelujący podniósł, iż z uzasadnienia wyroku wynika, że Sąd I instancji zrównuje pojęcie niepodlegania ubezpieczeniu społecznemu z pojęciem zwolnienia z obowiązku opłacenia składek. Zdaniem pozwanego organu rentowego można opłacić/nie opłacić składki lub być zwolnionym z jej opłacenia, o ile podlega się ubezpieczeniu społecznemu. Ale nie można być zwolnionym z obowiązku opłacenia składki o ile nie podlega się ubezpieczeniu społecznemu. Apelujący zwrócił uwagę, iż wnioskodawca nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w 1991 r., ponieważ był uprawniony do świadczenia rentowego (art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r.). Stąd w ocenie pozwanego organu rentowego nie mógł więc być zwolniony z obowiązku opłacenia składek w okolicznościach wskazanych w § 37 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. Dlatego w jego sprawie nie może mieć zastosowania przepis art. 6 ust. 2 pkt 14 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r., ponieważ warunkiem jego zastosowania jest zwolnienie z opłacania składek, a nie niepodleganie ubezpieczeniu społecznemu.

Apelacje od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł także ubezpieczony, zarzucając naruszenie prawa poprzez niezaliczenie do okresów składkowych okresu od 15 listopada 1991 roku do dnia 31 grudnia 2007 r. tj. 16 lat pracy ubezpieczonego z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, zgodnie z prawem, które obowiązywało do 31 grudnia 2007 r.

W uzasadnieniu ubezpieczony przyznał, iż brak jest przepisu, który pozwoliłby na zaliczenie do stażu ubezpieczonego pozostałego okresu objętego sporem tj. od 15 listopada 1991 r. do 31 grudnia 2007 r. Niemniej jednak w ocenie ubezpieczonego w tej sytuacji mamy do czynienia z tzw. luką w prawie, którą wypełnić powinien Sąd.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie w sposób skutkujący zmianą zaskarżonego wyroku w punkcie I i II oraz oddaleniem odwołania. Zaś apelacja ubezpieczonego podlega oddaleniu.

Sąd Apelacyjny podziela poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne, które zostały dokonane w oparciu o zaoferowany przez strony materiał dowodowy. Ustalenia te nie naruszają dyspozycji art. 233 § l k.p.c. Ustalenia te Sąd Apelacyjny przyjął jako własne, stąd nie ma potrzeby ich ponownego przytaczania. Jednak Sąd Okręgowy dokonał błędnej subsumpcji prawnej, co skutkowało naruszeniem przepisów prawa materialnego.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było to, czy możliwe jest zaliczenie do stażu ubezpieczeniowego A. R. - jako okresu nieskładkowego lub składkowego - okresu, w którym ubezpieczony, będąc rencistą uprawnionym do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, wykonywał pozarolniczą działalność gospodarczą od dnia 1 lipca 1991 roku do dnia 31 grudnia 2007 roku.

Zgodnie z art. 9 ust. 4a i 4c ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2015.121 j.t.) osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4, mające ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli równocześnie nie pozostają w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 2c i 4b (ust. 4a). Osoby prowadzące pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do emerytury (ust. 4c). W tym miejscu należy zwrócić uwagę, iż ustęp 4 c powyższego artykułu został dodany przez art. 2 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U.2005.169.1412), która weszła w życie z dniem 1 listopada 2005 r.; natomiast niniejszy ustęp wszedł w życie z dniem 1 stycznia 2008 r. Zatem do 31 grudnia 2007 r. wszyscy renciści wykonujący pozarolniczą działalność gospodarczą podlegali jedynie dobrowolnemu ubezpieczeniu.

Art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2015.748 j.t.) stanowi, iż okresami składkowymi są okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, w przepisach wymienionych w art. 195 pkt 1-4 i 8, w przepisach o adwokaturze, w przepisach o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz w przepisach o pomocy społecznej.

Zgodnie zaś z art. 6 ust. 2 pkt 14 powołanej wyżej ustawy za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarze Państwa Polskiego:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

b) prowadzonej przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z tego tytułu, jeżeli prowadzenie działalności gospodarczej odpowiadało warunkom ubezpieczenia.

W myśl art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250) ubezpieczeniu nie podlegają osoby prowadzące działalność określoną w art. 1, które mają ustalone prawo do emerytury lub renty, chyba że zgłoszą wniosek o objęcie ubezpieczeniem. Z kolei z przepisu § 37 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. z 1990 r. Nr , poz. 41) wynika, że zwolnienie z opłacania składek następuje za okres pobierania zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego albo odbywania czynnej służby wojskowej, służby zastępczej lub zasadniczej służby w obronie cywilnej. Jeżeli okres pobierania zasiłku lub odbywania służby występuje w dwóch lub więcej kolejnych miesiącach, składek nie opłaca się za każdy miesiąc, w którym trwał on co najmniej 15 dni. Natomiast zgodnie z przepisem § 38 ust 1 Rozporządzenia objęcie ubezpieczeniem, uzależnione od wniosku osoby prowadzącej działalność lub osoby współpracującej mającej ustalone prawo do emerytury lub renty, następuje począwszy od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym wniosek został zgłoszony.

W przedmiotowej sprawie bezspornym było, iż w okresie od dnia 1 lipca 1991 roku do dnia 31 grudnia 2007 roku wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą bez przerwy w zakresie transportu osobowego taxi. Z dniem 31 grudnia 2007 roku zawiesił prowadzenie działalności gospodarczej. W okresie prowadzenia działalności gospodarczej wnioskodawca pobierał rentę. W tym okresie wnioskodawca z mocy ustawy nie był zobowiązany do opłacania składek z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i nie opłacał ich.

Mając na względzie powyższe w ocenie Sądu Apelacyjnego na aprobatę zasługuje stanowisko pozwanego organu rentowego, w myśl którego Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił tego, iż czym innym jest podleganie ubezpieczeniu społecznemu, a czym innym zwolnienie z opłacania składek. Z faktu podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej wynika obowiązek opłacania składek na to ubezpieczenie, chyba że wystąpią prawem przewidziane okoliczności uzasadniające zwolnienie od tego obowiązku ( opłacania składek). Wypływa stąd wniosek, że aby mogło wystąpić zwolnienie od obowiązku, to najpierw w ogóle taki obowiązek musi wystąpić. W niniejszej zaś sprawie skoro ubezpieczony jako rencista prowadzący działalność gospodarczą nie podlegał obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z tego tytułu, to nie spoczywał na nim obowiązek zapłaty składek, a co za tym idzie nie wystąpiło zwolnienie od obowiązku opłacania składek, bo wystąpić nie mogło, skoro nie było obowiązku.

W tym zakresie Sąd Apelacyjny w pełni aprobuje stanowisko Sądu Apelacyjnego w Katowicach zawarte w wyroku z dnia 23 lutego 2006 r., sygn. akt: III AUa 2707/04, iż „jeśli chodzi o zaliczenie do okresów składkowych okresu prowadzenia działalności gospodarczej, to w okresie jej prowadzenia obowiązywała ustawa z dnia 18.12.1976 roku o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą (Dz. U. z 1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.). Zauważyć w tym miejscu trzeba, że decyzją z dnia 30.06.1994 roku ustalono, że skarżąca nie podlega ubezpieczeniu społecznemu, a nie, że została zwolniona z obowiązku opłacania składki. Błędne jest więc rozumowanie, że okres ten podlega zaliczeniu do okresów składkowych w myśl art. 6 ust. 2 pkt 14, a ww. ustawy z 17.12.1998 roku o emeryturach i rentach z FUS. Skoro bowiem ubezpieczona w spornym okresie czasu nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu, to okres ten nie może być zaliczony do okresów składkowych i wynika to wprost z art. 6 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy gdzie wyraźnie wskazano, że wliczeniu podlegają okresy ubezpieczenia. Przepis, na który powołuje się skarżąca mówi o sytuacji, gdy osoba była zwolniona z obowiązku opłacania składek, a nie z obowiązku ubezpieczenia.”

Wobec powyższego zgodzić się należało ze stanowiskiem pozwanego wyrażonym w apelacji o braku podstaw do uwzględnienia okresu prowadzenie przez ubezpieczonego działalności gospodarczej od dnia 01 lipca 1991r. do dnia 14 listopada 1991r., jako okresu składkowego. Tym samym niezasadnym jest żądanie apelującego ubezpieczonego w zakresie zaliczenia całego okresu spornego do okresów składkowych w sytuacji, gdy za te okresy ubezpieczony nie opłacił składek, bowiem nie spoczywał na nim taki obowiązek.

Sąd Apelacyjny zgadza się ze stanowiskiem Sądu pierwszej instancji, że brak było podstaw prawnych do zaliczenia spornego okresu jako nieskładkowego, skoro w art. 7 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wymieniono jako nieskładkowego okresu, za który nie opłacono składki wskutek nieistnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego rencisty prowadzącego działalność gospodarczą.

Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności, przy zastosowaniu powołanych przepisów Sąd Apelacyjny w punkcie 1 na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego, zaś w punkcie 2 na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I i II i oddalił odwołanie.

SSA Grażyna Czyżak SSA Michał Bober SSO del. Maria Ołtarzewska