Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

K., dnia 12 listopada 2015 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 października 2015r. w Kaliszu

na rozprawie

sprawy z powództwa P. J.

przeciwko M. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Ostrowie Wielkopolskim

z dnia 13 lutego 2015r. sygn. akt I C 537/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, ze zasądza od pozwanego M. M. na rzecz powódki P. J. kwotę 13.250 złotych (trzynaście tysięcy dwieście pięćdziesiąt złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 13 listopada 2015r. do dnia zapłaty;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 3489,79 złotych tytułem kosztów sądowych oraz kwotę 3617 tytułem kosztów zastępstwa procesowego przed sądami obu instancji.

Sygnatura akt II Ca 400/15

UZASADNIENIE

Powódka P. J. wniosła o zasądzenie od pozwanego M. M. kwoty 21.500 złotych, wraz z ustawowymi odsetkami za okres od dnia wniesienia pozwu tj. od 14 marca 2012 r.)

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd Rejonowy w Ostrowie W.. z dnia 24.02.2015 r. oddalił powództwo podając
w uzasadnieniu, ze co do zasady roszczenie powódki znajduje podstawę w przepisie art. 991 k.c., z tym, że z uwagi na ustaloną przez biegłego wartość spadkowego mieszkania na kwotę 159.000,00 zł, wysokość roszczenia zachowkowego powódki ograniczyłaby się do kwoty 13.250,00 zł.

Zdaniem tego Sadu I instancji w sytuacji, ze pozwany wyłożył z własnych środków na zakup nieruchomości budynkowej, w tym spadkowego lokalu 70,31% ówczesnej ceny całego budynku, to roszczenie powódki est sprzeczne z sprzeczne z zasadami współżyć społecznego (art. 5 KC), gdyż pozwany w w/w. stopniu przyczynił się do powstania majątku rodziny, czyniąc darowizny na zgrecz sióstr i matki a otrzymał najmniejsze mieszkanie. Ekwiwalentem za to miało być mieszkanie po matce. Żądanie powódki jest zatem nadużyciem prawa.

W apelacji powódka zaskarżyła wyrok w części a mianowicie co do kwoty 13.250 zł. zarzuciła:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, art. 3 kpc w zw. z art. 227 kpc w zw. z art. 233§1 i 2 kpc poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i nieuzasadnioną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie przez Sąd I Instancji, iż M. M. na poczet ceny zakupu nieruchomości wyłożył z własnych środków zarobionych na emigracji w NRD kwotę 112.50Ó,00zł, a więc 70,31%, kiedy zebrany w sprawie materiał dowodowy nie uzasadnia i jednoznacznie nie potwierdza poczynionych przez Sąd ustaleń;

2.  art. 227 kpc poprzez prowadzenie postępowania dowodowego w zakresie ustalenia okoliczności nie mających istotnego znaczenia dia rozstrzygnięcia sprawy polegających na dążeniu przez Sąd do ujawnienia przez pozwanego okoliczności, które wskazywałyby na źródło pochodzenia środków finansowych przeznaczonych na zakup nieruchomości oraz przyjęcie ujawnionych okoliczności jako warunek czyniący żądanie powoda sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;

3.  art. 316§1 kpc w zw. z art. 328§1 i 2 kpc poprzez ograniczenie Sądu I Instancji do skrótowego i lakonicznego uzasadnienia przyczyn faktycznych i prawnych stanowiących podstawę dla wydania orzeczenia w niniejszej sprawie, ograniczając się przy tym jedynie do przyjęcia za fundamentalne twierdzenia złożone przez pozwanego zarazem spłycając i odmawiając uzasadnienia ich wiarygodności oraz mocy dowodowej, co sprawia, iż w niniejszej sprawie mamy do czynienia z wadliwie sporządzonym uzasadnieniem wyroku

4.  błąd w ustaleniach faktycznych prowadzący w konsekwencji do oddalenia powództwa, pomimo istniejących podstaw prawem przewidzianych do wydania orzeczenia uwzględniającego roszczenie powódki;

5.  naruszenie prawa materialnego art. 5 kc poprzez jego błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie i stwierdzenie przez Sąd I Instancji, iż co do zasady szczenię powoda znajduje swoje uzasadnienie w istniejącej podstawie prawnej, jednakże w niniejszej sprawie roszczenie powódki jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego co powoduje oddalenie powództwa, kiedy w niniejszej sprawie za słuszne i zgodne z zasadami współżycia społecznego przyjąć należało, iż właśnie instytucja zachowku sama w sobie służy urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec osób najbliższych.

Stawiając powyższe zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia oraz wydanie wyroku uwzględniającego roszczenie poprzez zasądzenie na rzecz powódki P. J. od pozwanego M. M. kwoty 13.250zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 14 lutego 2015r. do dnia zapłaty w tym kosztów postępowania prowadzonego przed Sądem I i II instancji oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz kwotą 17,00zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie wyłącznie z powodu naruszenia praw materialnego

Sąd Okręgowy w całości podziela natomiast ustalenia faktyczne i rozważania dokonane przez Sąd Rejonowy i uznaje je za własne.

W takiej sytuacji gdy sąd odwoławczy orzeka na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w pierwszej instancji i aprobuje dotychczasowe ustalenia, nie musi ich powtarzać (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007 r., II CSK 18/07, Lex nr 966804; orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 1935 r., C III 680/34. Zb. Urz. 1936, poz. 379, z dnia 14 lutego 1938 r., C II 21172/37, Przegląd Sądowy 1938, poz. 380 i z dnia 19 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05).

Powódka podnosząc w swojej apelacji błędy przy stosowaniu przepisów postepowania w zakresie gromadzenia i oceny materiału dowodowego oraz sporządzenia uzasadnienia kwestionowanego wyroku, odnosi je wyłącznie do ustaleń związanych z okolicznościami oceny prawnej roszczenia powódki w aspekcie nadużycia przez nią prawa tj zastosowania art. 5 k.c.

Zarzut ten, jak związane z nim argumenty szczegółowo przytoczone w apelacji, nie są uzasadnione z przede wszystkim z tej przyczyny,, że skuteczne podniesienie zarzutu naruszania prawa materialnego jest wyłącznie możliwe przy niepodważonej podstawie faktycznej stanowiącej przesłankę zastosowania kwestionowanej normy prawa materialnego. Naruszenie prawa materialnego nie może bowiem być uzasadniane błędami w zakresie ustaleń faktycznych ( wyrok SN z 27 stycznia 2010 r., H CSK 352/09, Lex nr 574525, wyrok SN z 21 listopada 2008 r., V CSK 2E13/08). Ponadto ustalenia odnoszące się do zastosowania normy art. 5 k.c. zostały dokonane z naruszeniem zasad jego stosowania, które Sąd Okręgowy bierze pod uwagę w granicach apelacji.

Zastosowanie art. 5 k.c. obejmuje podniesienie zarzutu przedawnienia, co nie budzi wątpliwości w doktrynie i orzecznictwie Powoływanie się na naruszenie zasad współżycia społecznego wymaga wskazania, jaka konkretnie zasada została naruszona, oraz wskazania pełnej treści powoływanej zasady (por. wyr. SN z dnia 14 października 1998 r., II CKN 928/97, OSNC 1999, nr 4, poz. 75, z aprobującą glosą M. Niedośpiała, PiP 2000, z. 3, s. 101; orz. SN z dnia 20 grudnia 2006 r., IV CSK 263/06, Lex nr 257664; orz. SA w Krakowie z dnia 6 czerwca 2006 r., II AKa 86/06, KZS 2006, z. 7-8, poz. 108). W praktyce stosowania prawa następuje zatem sprecyzowanie treści zasad współżycia społecznego. Zmiany kodeksu postępowania cywilnego z ostatnich lat doprowadziły do pełnej dyspozycyjności procesu i niemal całkowitego wyeliminowania działania sądu ex officio. Jeśli pozwany nie podnosi zarzutu nadużycia prawa takim ustaleniu nie może być mowy, (por. M.Pyziak-Szafnicak [red.], Kodeks Cywilny, Cześć Ogólna LEX a Wolters Kluwer business2009r.,s.101).

Skoro w rozpoznawanej sprawie pozwany domagając się oddalenia powództwa nie podniósł zarzutu nadużycia prawa przytraczając treścią zasad współżycia społecznego, które zostały naruszone w ramach dochodzonego powództwa, a sporne okoliczności związane zostały z żądaniem ograniczeniem roszczenia zachowkowego o wartość dokonanych przez pozwanego darowizny na rzecz spadkodawczyni i matki powódki, to już tylko z tej przyczyny jego zastosowanie było wadliwe.

Wprawdzie dopiero w odpowiedzi na apelacje pozwany akceptując ustalenia sadu Rejonowego oraz w jego ramach dokonane rozważania nad zastosowaniem art. 5 k.c., podniósł zarzut sprzeczności dochodzonego roszczenia o zapłatę zachowku z zasadami współżycia społecznego, lecz nawet i w tej sytuacji jest ono nieuzasadnione.

Przepisy księgi IV k.c. nie przewidują możliwości obniżenia wierzytelności z tytułu zachowku.

W sytuacjach zupełnie wyjątkowych, i z uwagi na istnienie szczególnych okoliczności, nie jest wykluczone obniżenie należności z tytułu zachowku na podstawie art. 5 k.c. w szczególności przy uwzględnieniu drugiej z wymienionych w tym przepisie klauzul, a mianowicie klauzuli zasad współżycia społecznego. (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981 r., III CZP 18/81, OSNC 1981, Nr 12, poz. 228; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 215/03, LEX nr 152889).

Tak np. w sytuacji, gdy głównym składnikiem spadku jest spółdzielcze prawo do lokalu, domek czy lokal stanowiący odrębną własność, który służy do zaspokojenia niezbędnych potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku w razie braku praktycznie innych możliwości zaspokojenia tych potrzeb, inne zaś składniki spadku nie wystarczają na pokrycie zobowiązania z tytułu zachowku. Nie można by wyłączyć - przy rozważaniu poza tym sytuacji majątkowej i osobistej zobowiązanego do zapłaty należności z tytułu zachowku i uprawnionego do zachowku - dopuszczalności przyjęcia, iż w konkretnych okolicznościach żądanie zapłaty pełnej należności z powyższego tytułu pozostałoby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Tymczasem na takie szczególne okoliczności pozwany się nie powołuje, zaś zasada powściągliwego stosowania art. 5 k.c nie pozwala na kierować z góry założonymi schematami, zwłaszcza związanymi z charakterem podmiotów, których zachowanie jest poddane ocenie. Orzeczenie musi się opierać na wszechstronnym uwzględnieniu okoliczności konkretnego wypadku, a te w niniejszej sprawie nie pozwalają na uznanie, ze nawet jeżeli pozwany dokonał na rzecz matki tak znaczących darowizn, realizacja przez powódkę uprawnień do zachowku jest sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości i stanowi jednoznaczny przejaw nadużycia prawa.

Skoro zatem pozostałe ustalenia faktyczne oraz wnioski prawne Sadu I instancji w zakresie wysokości roszczenia pozostają miedzy stronami niesporne co do kwoty 13.250 zł, zatem powództwo podlega uwzględnieniu w tej właśnie wysokości.

Z tej przyczyny apelacja powódki podlega uwzględnieniu, przez zmianę zaskarżonego wyroku w sposób wynikający wniosku apelacyjnego (art. 386§1 k.p.c.).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 §1 i art. 108 §1 k.p.c.