Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 grudnia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w III Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Tomasz Olszewski

Ławnicy: K. Ż.

I. G.

Protokolant Bożena Wolfram

w obecności Prokuratora Izabeli Stachowiak

po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 2015r.

sprawy z wniosku A. K.

w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia z racji niesłusznego wykonywania kary pozbawienia wolności

orzeka

1. na podstawie art.552 § 4 kpk oddala wniosek;

2. koszty sądowe przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt III Ko 344/15

UZASADNIENIE

Ustalenia fatyczne.

Wyrokiem z dnia 24 stycznia 2006 r. w sprawie III K 709/03 Sąd Rejonowy w Łodzi uznał A. K. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 191 § 2 kk i wymierzył mu za ten czyn karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 4 lat.

W styczniu 2007 r., tj. w okresie próby, A. K. popełnił przestępstwo z art. 158 § 1 kk, za które wyrokiem z dnia 8 września 2008 r. Sąd Rejonowy w Łodzi wymierzył mu karę 1 roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 5 lat.

Postanowieniem z dnia 21 stycznia 2010 r. wydanym w sprawie II Ko 305/09 Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim na podstawie art. 75 § 1 kk zarządził wobec A. K. wykonanie kary z wyroku III K 709/03 uznając, iż skazany popełnił w okresie próby umyślne przestępstwo podobne do poprzedniego.

Postanowieniem z dnia 22 września 2010 r. wydanym w sprawie IV Kzw 260/10 Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim utrzymał w mocy ww postanowienie Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim

\odpisy orzeczeń k. 17-18, 20-21, 50-51, 163-165 akt II Ko 305/09\

A. K. rozpoczął odbywanie tej kary w Areszcie Śledczym w P. w dniu 30 kwietnia 2012 r. i odbywał ją do 3 grudnia 2012 r., kiedy to został zwolniony z Aresztu Śledczego w Ł. na przerwę w karze.

/obliczenie kary k. 323, zawiadomienie o zwolnieniu k. 375 akt II Ko 305/09/

W październiku 2013 r. A. K. złożył do Sądu Apelacyjnego w Łodzi wniosek o wznowienie postępowania w sprawie zarządzenia wykonania kary ze sprawy III K 709/03. Zarządzeniem z dnia 17 grudnia 2013 r. wyznaczono mu obrońcę z urzędu, który złożył odpowiadający wymogom formalnym wniosek o wznowienie postępowania w dniu 14 stycznia 2014 r.

Postanowieniem z dnia 22 stycznia 2014 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi wznowił postępowanie w sprawie Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim o sygn. IV Kzw 260/10, uchylił postanowienie tegoż sądu z dnia 22 września 2010 r. i umorzył postępowanie w przedmiocie zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności

/akta II AKo 213/13 Sądu Apelacyjnego w Łodzi/

Powołując się na owo postanowienie Sądu Apelacyjnego w Łodzi A. K. złożył w dniu 18 grudnia 2014 r. wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie w kwocie 75000 złotych.

Rozważania prawne.

Dla wyjaśnienia racji prawnych, które legły u podstaw uzasadnianego orzeczenia istotne są dwa zagadnienia.

Po pierwsze, okres, w jakim wnioskodawca odbywał karę pozbawienia wolności, której wykonanie zostało zarządzone mocą postanowienia Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim wydanego na podstawie art.75 § 1 kk w brzmieniu uznanym za niezgodne z Konstytucją, w relacji do daty wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku stwierdzającego ową niezgodność.

Po drugie, odpowiedź na pytanie o podstawę prawną dochodzenia swego roszczenia przez wnioskodawcę.

Odnosząc się do pierwszej z poruszonych kwestii Sąd Okręgowy zwraca uwagę na istotną z punktu widzenia rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, chronologię zdarzeń faktycznych i procesowych.

Zarówno wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi wydany w sprawie o sygn. akt III K 709/03, w którym orzeczono wobec A. K. karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jak i postanowienie Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim wydane w sprawie o sygn. akt II Ko 305/09, a co najważniejsze – okres, w którym wnioskodawca faktycznie odbywał karę pozbawienia wolności w wyniku zarządzenia jej wykonania tj. od dnia 30 kwietnia 2012r. do dnia 3 grudnia 2012r. mieszczą się na osi czasu przed datą ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego (dalej: TK) w sprawie o sygn. akt SK 9/10 tj. dniem 17 lipca 2013r.

Wyraźnie przy tym należy odróżnić znaczenie dwóch sytuacji: momentu uchylenia domniemania konstytucyjności kwestionowanej normy prawnej od skutków wydania orzeczenia TK stwierdzającego taką niekonstytucyjność, w szczególności w kontekście odroczonego terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego (normy prawnej).

Sąd Okręgowy podziela pogląd, zgodnie z którym dana norma prawna (którą w niniejszej sprawie jest art.75 § 1 kk w jego poprzednim brzmieniu) utraciła domniemanie jej zgodności z Konstytucją już w dacie wydania (ogłoszenia w sensie ścisłym, na rozprawie) orzeczenia o jej niekonstytucyjności przez TK. Oznacza to, co logiczne, że była ona niekonstytucyjna w całym okresie jej obowiązywania niezależnie od daty, w której w tej materii wypowiedział się Trybunał (analogicznie: K. G., E. Ł. „Odroczenie utraty mocy niekonstytucyjnej normy i wznowienie postępowania po wyroku Trybunału Konstytucyjnego”, PiP 2008/6/3-21).

Wydaje się, że drugie z omawianych pojęć budzi wciąż dyskusje tak u przedstawicieli nauki prawa konstytucyjnego, jak i praktyków prawa. Kwestią retroaktywności (czy raczej – wywierania ex tunc skutków w sferze praw i obowiązków podmiotów prawa) orzeczenia TK o niezgodności danej normy prawnej z Konstytucją zajmował się Sąd Najwyższy wielokrotnie. Transparentnym orzeczeniem, w którym Sąd ten szeroko i wariantowo omawia zasięg czasowy i przedmiotowy wyroków TK w sferze innych gałęzi prawa jest Uchwała z dnia 23 czerwca 2005 r. (III CZP 35/05), którą w stosownym fragmencie warto zacytować wprost: „Inny charakter mają orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zawierające odroczenie terminu utraty mocy obowiązującej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucją. Przykładem jest wyrok Trybunału z dnia 15 marca 2005 r., K 9/04 (Dz. U. Nr 48, poz. 462), w którym orzeczono o niezgodności z Konstytucją art. 179 k.c., określając utratę mocy obowiązującej tego przepisu z dniem 15 lipca 2006 r. Analizując skutki prawne tego rodzaju orzeczeń Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3 lipca 2003 r., III CZP 45/03 (OSNC 2004, nr 9, poz. 136) stwierdził, że określenie późniejszej daty utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego nie może być tłumaczone inaczej, niż jego pozostawienie przez czas oznaczony w porządku prawnym i oznacza, że Trybunał, mimo stwierdzenia niezgodności aktu z przepisami wyższego rzędu, działając w granicach kompetencji, utrzymuje w mocy normę prawną. Pogląd ten należy podzielić, zatem do wskazanej w wyroku Trybunału daty utraty mocy obowiązującej przepis musi być uznany za zgodny z Konstytucją, a tym samym wykluczony jest skutek retrospektywny orzeczenia”.

Logika przedstawionego wywodu jest trudna do obalenia. W jakim innym celu ustawodawca wyposażyłby Trybunał w możliwość określenia innej, w szczególności późniejszej daty utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego (czy też konkretnej normy prawnej)? Sąd Okręgowy wyraża przekonanie, że pytanie to nie znajduje innej, przekonywującej odpowiedzi prócz tej, udzielonej w powołanych judykatach Sądu Najwyższego. Wniosek przeciwny prowadziłby bowiem do przyznania, że mamy do czynienia z przejawem nieracjonalności ustawodawcy w sferze stanowienia prawa.

Warto odnotować, że analogiczne zapatrywanie wyraził ówczesny Prezes Trybunału Konstytucyjnego prof. M. S. w swoim wystąpieniu na temat skutków prawnych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego wygłoszonym w Komitecie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk w dniu 6 stycznia 2003r, w którym opowiedział się za przyjęciem, że orzeczenie Trybunału ma w swej istocie charakter konstytutywny, co oznacza, że utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego następuje z chwilą wejścia w życie wyroku (jeśli TK odmiennie nie określił momentu utraty mocy obowiązującej przepisu). Z tym więc momentem dochodzi do odmiennego ukształtowania fragmentu systemu prawnego poprzez utratę mocy obowiązującej normy prawnej uznanej za niekonstytucyjną. Jak słusznie wywodził M. S., wykładnia językowa pojęcia „utraty mocy obowiązującej” normy prawnej prowadzi do konkluzji, że nie może ona nastąpić przed wejściem w życie wyroku TK, bowiem „nie miałoby żadnego sensu upoważnienie zawarte w art.190 ust. 3 Konstytucji do określenia innego terminu utraty mocy obowiązującej”. Co więcej, nie sposób nie podzielić argumentów przywołanych w tym wystąpieniu, zgodnie z którymi za prospektywnym skutkiem oddziaływania orzeczeń TK przemawiają także ogólnoustrojowe zasady, zgodnie z którymi prawo nie może działać wstecz. Skoro więc wyrokom Trybunału przyznaje się walor prawotwórczy, bowiem – jak wspomniano wyżej – tworzą one na nowo porządek prawny poprzez „usuwanie” z niego norm niezgodnych z Ustawą Zasadniczą, to uznanie retroakcyjnego działania takich orzeczeń byłoby, mówiąc w skrócie, sankcjonowaniem retroakcyjności działania prawa.

Przedstawione uwagi mają podstawowe znaczenie dla oceny zasadności roszczenia procesowego wnioskodawcy. Jeśli bowiem przyjmiemy, że wyrok TK stwierdzający niekonstytucyjność art.75 § 1 kk w jego zakwestionowanym brzmieniu nie tylko wydany został po zaistnieniu zdarzeń stanowiących podstawę faktyczną przedmiotowego roszczenia, ale co więcej – odsunął w czasie derogację tego przepisu o kolejnych osiemnaście miesięcy od dnia promulgacji orzeczenia, to bez wątpienia przyjąć należy, że stosując ów przepis w dniu 21 października 2010r. jako podstawę zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec A. K. Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim działał w granicach obowiązującego prawa, zaś skutek retrospektywny omawianego wyroku TK jest wykluczony. Tym bardziej, że – jak wspomniano wyżej – wnioskodawca zakończył faktyczne odbywanie kary pozbawienia wolności (a precyzyjniej ujmując – jej części) w dniu poprzedzającym o przeszło pół roku wydanie omawianego wyroku przez Trybunał.

Już choćby z wykazanych wyżej powodów uznanie wniosku A. K. za zasadny jest niemożliwe.

Odnosząc się do drugiej kwestii zasygnalizowanej na początku rozważań prawnych Sąd Okręgowy zauważa, że roszczenie A. K. jest niezasadne także z tego powodu, że nie znajduje podstawy prawnej w żadnym z przepisów Rozdziału 58.

Do dnia 1 lipca 2015r., a więc do wejścia w życie przepisów gruntownie zmieniających Kodeks postępowania karnego, w jego przepisach daremnie było poszukiwać podstawy prawnej dla żądania wnioskodawcy. Mówiąc wprost: nie było takiej podstawy.

Sytuacja zmieniła się po dniu 1 lipca 2015r. za sprawą znowelizowanego art.552 § 4 kpk, który obecnie przyznaje prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia z racji niesłusznego wykonania kary, jeżeli w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania stwierdzono, że zarządzenie wykonania kary, której wykonanie warunkowo zawieszono było niewątpliwie niezasadne.

Analizując brzmienie owego przepisu, stanowiącego bez wątpienia novum wśród podstaw odszkodowawczych Rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego stwierdzić trzeba, że dla skuteczności roszczenia odszkodowawczego wymagane jest, by:

1. w wyniku kasacji lub wznowienia postępowania właściwy sąd stwierdził, że zarządzenie wykonania tej kary, której wykonanie pierwotnie warunkowo zawieszono w wyroku skazującym

2. było niewątpliwie niezasadne.

Zdaniem Sądu Okręgowego oznacza to, że obecnie skuteczność tego rodzaju roszczeń jest wprost uzależniona od zawarcia w orzeczeniu lub uzasadnieniu Sądu Najwyższego (w przypadku kasacji) lub właściwego sądu (w przypadku wznowienia postępowania) stwierdzenia, że owo zarządzenie wykonania kary było niewątpliwie niezasadne.

Sąd Okręgowy nie zamierza spekulować, jaką formę powinno przybrać stwierdzenie owej „niewątpliwej niezasadności” zarządzenia wykonania kary warunkowo zawieszonej, pozostawiając rozstrzygnięcie owej kwestii Sądom wyższej instancji. Czy powinno ono stanowić integralną część orzeczenia kasatoryjnego, bądź wznowieniowego, czy też znajdować swój zapis w uzasadnieniu takiego orzeczenia. Z resztą w niniejszej sprawie jest to rzecz drugorzędnej wagi. Znacznie bardziej istotne jest rozstrzygnięcie kwestii, czy złożenie wniosku o odszkodowanie i zadośćuczynienie przed wejściem w życie znowelizowanego art.552 § 4 kpk obliguje sąd rozpoznający ten wniosek do badania go z punktu widzenia aktualnego brzmienia tego przepisu.

Nadmienić przy tym trzeba, że konieczność odniesienia się do omawianych kwestii wynika z treści uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 września 2015r. wydanego w sprawie II AKa 175/15, w którym Sąd ten uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 19 maja 2015r. wydany w sprawie III Ko 456/14 i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania obligując Sąd pierwszej instancji do rozważenia zasadności roszczeń wnioskodawcy w świetle nowej regulacji.

Czyniąc to Sąd Okręgowy wyraża zapatrywanie, że art.552 kpk z racji swego umiejscowienia i systematyki objęty jest dyspozycją ustawy wprowadzającej przepisy nowelizujące kpk , a w szczególności art.27 i art.29 tej ustawy.

Zatem zmiana prawa w toku rozpoznania niniejszej sprawy w zaistniałej konfiguracji procesowej spowodowała w tym przypadku wyłonienie przesłanki opisanej w art.552 § 4 kpk, która – w pewnym zakresie – odnosi się do sytuacji przedstawionej we wniosku A. K.. Przypomniany w części wstępnej rys historyczny wskazuje, że faktycznie orzeczono wobec wnioskodawcy karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, której wykonanie następnie zarządzono na podstawie art.75 § 1 kk w jego dawnym brzmieniu, w wyniku czego wnioskodawca odbył część owej kary pozbawienia wolności, a następnie udzielona mu została przerwa w karze. W trakcie owej przerwy TK uznał art.75 § 1 kk w jego poprzednim brzmieniu za niezgodny z Konstytucją, w związku z czym pełnomocnik A. K. wystąpił do Sądu Apelacyjnego w Łodzi z wnioskiem o wznowienie postępowania i umorzenie postępowania w przedmiocie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności , a Sąd Apelacyjny wniosek ten uwzględnił.

Jeśli jednak uznajemy, że podstawą prawną wniosku A. K. jest art.552 § 4 kpk w brzmieniu po 1 lipca 2015r., to obiektywnie stwierdzić trzeba, że w mozaice poczynionych ustaleń faktycznych brak jest podstawowego kwantyfikatora przewidzianego w powołanym przepisie, który czyni tego rodzaju roszczenia zasadnymi tj. stwierdzenia niewątpliwej niezasadności zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności, której wykonanie było uprzednio warunkowo zawieszone.

Przyznać trzeba, że swoistym paradoksem jest, iż w dacie, w której Sąd Apelacyjny wydawał swoje postanowienie o wznowieniu postępowania i jego umorzeniu, art.552 § 4 kpk w obecnym kształcie nie obowiązywał! Zatem Sąd ten nie miał prawnego obowiązku stwierdzać, by zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności było niewątpliwie niezasadne.

Tym niemniej Sąd Okręgowy czuje się zobligowany do dokonania analizy istnienia przesłanek wymienionych w obecnie obowiązującym art.552 § 4 kpk dla potrzeb niniejszego postępowania.

Po pierwsze, Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z dnia 22 stycznia 2014r.:

- wznowił postępowanie w sprawie Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim o sygn. akt IV Kzw 260/10,

- uchylił postanowienie Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 22 września 2010r. i

- umorzył postępowanie w przedmiocie zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności wobec A. K..

Umorzenie to, jak wynika z jego uzasadnienia, spowodowane było upływem okresu próby, na jaki zawieszone zostało wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego dla Łodzi Widzewa w Łodzi z dnia 24 stycznia 2006r. Sąd Apelacyjny wprost stwierdził, że podstawą umorzenia postępowania w zakresie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec A. K. było ziszczenie się jednej z przesłanek określonych w art.15 § 1 kkw. W żadnym jednak razie z uzasadnienia omawianego postanowienia nie można wywnioskować, by wcześniejsze zarządzenie wobec wnioskodawcy wykonania kary pozbawienia wolności było niewątpliwie niezasadne w rozumieniu art.552 § 4 kpk. Przeciwnie. Można wnioskować, że gdyby okres próby nie minął, Sąd Apelacyjny w Łodzi nie mógłby umorzyć postępowania w zakresie zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności, bowiem kwestia zarządzenia wykonania tej kary podlegałaby analizie z punktu widzenia fakultatywnych przesłanek takiego zarządzenia, wymienionych w art.75 kk. Co więcej, oceniając prawdopodobieństwo takiego rozstrzygnięcia za równo ex tunc, jak i ex nunc stwierdzić trzeba, że było ono wysokie; A. K. po wydaniu wyroku skazującego przez Sąd Rejonowy dla Łodzi Widzewa w Łodzi z dnia 24 stycznia 2006r. był prawomocnie skazany wyrokami:

- Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 26 stycznia 2007r. za przestępstwa z art.258 § 1 kk i art.294 § 1 kk w związku z art.286 § 1 kk i art.11 § 2 kk na karę łączną dwóch lat pozbawienia wolności oraz

- Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z dnia 8 września 2008r. za przestępstwo z art.280 § 1 kk, art.13 § 1 kk w związku z art.282 kk w związku z art.11 § 2 kk i art.158 § 1 kk na karę 1 roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat.

Można więc wnioskować, że popełnienie kolejnego, umyślnego przestępstwa o dużym stopniu społecznej szkodliwości w okresie próby stanowiło wyraz rażącego naruszenia porządku prawnego demonstrowanego przez A. K., które skutkować winno zarządzeniem wobec niego wykonania kary pozbawienia wolności.

Przypomnieć w tym miejscu trzeba, że dla skuteczności roszczenia dochodzonego przez wnioskodawcę powołany przepis wymaga stwierdzenia, by zarządzenie wykonania kary (warunkowo zawieszonej) było niewątpliwie niezasadne.

(...) to wg słownika języka polskiego PWN: „niebudzący wątpliwości”. (...) zaś to po prostu: „niczym nieuzasadniony”.

Tymczasem w świetle przytoczonych wyżej faktów nie sposób uznać, by analizowane zarządzenie kary pozbawienia wolności było niewątpliwie niezasadne. Nie można bowiem stwierdzić w sposób nie budzący wątpliwości, by było ono niczym nieuzasadnione.

Z przytoczonych względów roszczenie zawarte we wniosku A. K. Sąd Okręgowy uznał za całkowicie niezasadne.

ZARZĄDZENIE

- odpis wyroku wraz z jego pisemnym uzasadnieniem doręczyć: