Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: II C 477/14

UZASADNIENIE WYROKU Z DNIA 10 WRZEŚNIA 2014 ROKU

SĄDU REJONOWEGO DLA M. ST. WARSZAWY

W (...)

1.  Stanowiska stron

W pozwie z dnia 18 października 2013 r. ( data stempla pocztowego k. 111) (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w Ł., reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego w osobie adwokata P. P. wystąpiła przeciwko Szpitalowi (...) w W. o zasądzenie nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym kwoty 47.198,41 złotych wraz z ustawowymi odsetkami, naliczanymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz o orzeczenie o kosztach procesu według norm przepisanych, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego. (pozew k. 3- 8).

Uzasadniając żądanie powódka wskazała, iż pozwem w niniejszej sprawie dochodzi roszczeń wynikających z umowy zawartej 02 listopada 2012 r. o współpracy w zakresie zarządzania płynnością, zawartej z (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., na podstawie której powódka poręczyła istniejące i niewymagalne, jak również przyszłe zobowiązania pozwanego zarówno z tytułu należności głównych, jak i odsetek. W związku z tym, że pozwany nie uregulował swoich zobowiązań wynikających ze wskazanych w treści pozwu faktur VAT, powódka uregulowała je względem (...) sp. z o.o., pomniejszając poszczególne spłaty o należną jej prowizję operacyjną. Wobec powyższego powódka na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.p.c. sukcesywnie wstępowała w prawa zaspokojonego wierzyciela do wysokości dokonanych zapłat, jednocześnie zawiadamiając o tym pozwanego i wzywając go do uregulowania długu.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 21 listopada 2013 r. wydanym w sprawie prowadzonej pod sygnaturą I Nc 1167/13, referendarz sądowy Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi uwzględnił powództwo w całości. (nakaz zapłaty k. 118).

W sprzeciwie od powyższego nakazu zapłaty, wniesionym w dniu 16 grudnia 2013 r . (data stempla pocztowego k. 148), pozwany Szpital (...) w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda kosztów procesu, a ponadto o odstąpienie od obciążania pozwanego jakimikolwiek ewentualnymi kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego na zasadzie art. 102 k.p.c. Ponadto pozwany wobec treści uchwały Sądu Najwyższego wydanej w sprawie o sygn. akt III CZP 10/12 wniósł o odrzucenie powództwa na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 i 3 k.p.c. (sprzeciw od nakazu zapłaty k. 122-129).

W uzasadnieniu sprzeciwu pozwany Szpital, wskazał, że powód nie może być uznany za wierzyciela pozwanego ani podmiot uprawniony do dochodzenia tej kwoty na własną rzecz z uwagi na fakt, że wszelkie podejmowane przez powoda działania zmierzają do obejścia prawa. Ponadto, strona pozwana wskazała, że z uwagi na postanowienia ustawowe oraz umowne w myśl, których bez pisemnej zgody pozwanego Szpitala nie jest możliwe nie tylko przeniesienie wierzytelności, ale także wszelkie czynności prawne skutkujące zmianą wierzyciela, zawierane przez (...) S.A. z wierzycielami Szpitala nie są prawnie skuteczne. Zdaniem pozwanego Szpitala, powód pod pozorem umowy o współpracy, dokonuje profesjonalnego obrotu długami szpitalnymi, próbując obchodzić obowiązujące prawo i zapisy umów. W konsekwencji powyższego zdaniem pozwanego, powodowi nie przysługuje prawo do dochodzenia we własnym imieniu należności wskazanych w treści pozwu.

Postanowieniem z dnia 20 stycznia 2014 r. wydanym w sprawie prowadzonej pod sygnatura akt I C 16/14 Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa stwierdził swą niewłaściwość miejscową i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu dla m. st. Warszawy w W. ( postanowienie k. 150-151).

W odpowiedzi na sprzeciw wniesionej do tut. Sądu w dniu 12 czerwca 2014 r. ( data prezentaty k. 161), powódka podtrzymała swoje stanowisko jak dotychczas, a ponadto ustosunkowała się do zarzutów pozwanego ujętych w treści sprzeciwu. W pierwszej kolejności powódka podniosła, iż w jej ocenie przepisy art. 54 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej nie znajdują zastosowania do umów poręczenia i chodzi w nich o regulacje stanowiące wskazania wyłącznie dla kierowników zakładów opieki zdrowotnej. Dalej pozwany wskazał, iż nie należy utożsamiać pojęć „czynności mającej na celu zmianę wierzyciela” i „czynności skutkującej zmianą wierzyciela”. Wskazał, że jednym z możliwych skutków zawarcia umowy poręczenia, a nie jej celem, jest wstąpienie poręczyciela w prawa zaspokojonego wierzyciela na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c., natomiast zgoda pozwanego stanowiłaby de facto zgodę na subrogację, które nie jest czynnością prawną, lecz czynnością faktyczną i nie podlega ocenie w kategoriach określonych w art. 58 § 1 k.c. Następnie odnosząc się do zarzutu pozorności umowy poręczenia, powódka podniosła, iż dokonywane i udokumentowane czynności faktyczne kreowały modelową umowę poręczenia. Powód podkreślał, iż dokonywał zapłaty za poręczone zobowiązania dopiero po spełnieniu się dwóch niezależnych przesłanek, tj. niewykonania zobowiązania przez dłużnika oraz wezwania wierzyciela do wykonania umowy poręczenia. Podsumowując powódka wyjaśniła, iż całość sytuacji prawnej dłużnika wynikająca z zawartych umów dostawy pozostałą zachowana w stanie niezmienionym, zaś zmieniła się wyłącznie osoba wierzyciela, w związku z tym nie jest zrozumiały zarzut naruszenia interesu dłużnika. W konsekwencji zdaniem powódki, wbrew twierdzeniom pozwanego, nie doszło do naruszenia zasad współżycia społecznego ( odpowiedź na sprzeciw k. 161-177).

W piśmie procesowym z dnia 13 czerwca 2014 r. (data stempla pocztowego k. 361) pozwany Szpital podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie, a ponadto podkreślił, że celem i zamiarem powódki jako wyspecjalizowanej firmy windykacyjnej jest nabycie na swoją rzecz wierzytelności, tj. osiągnięcie skutku tożsamego z cesją, mając pełną świadomość i stuprocentową pewność, że Szpital z uwagi na bardzo trudną sytuację finansową nie będzie w stanie zapłacić kontrahentowi w terminie ( pismo k. 335-339, a także pismo uzupełniające k. 366-367 verte).

Na rozprawie w dniu 15 lipca 2014 r. pełnomocnik pozwanego cofnął wniosek o odrzucenie pozwu. Strony postępowania podtrzymały swoje dotychczasowe stanowiska ( protokół k. 381-382).

2. Stan faktyczny

W dniu 06 listopada 2011 roku w W. Szpital (...) – jako Zamawiający, zawarł z (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. - jako Wykonawcą, umowę nr (...), której przedmiotem była dostawa endoprotez stawu biodrowego określonych w § 1 pkt 1 Umowy. Strony w § 3 pkt 6 zastrzegły, że ewentualna sprzedaż wierzytelności innemu podmiotowi lub zawarcie umowy faktoringowej nie może odbyć się bez pisemnej zgody Zamawiającego (§ 3 pkt 6 Umowy) (umowa nr (...), k. 138-141).

Następnie w dniu 06 listopada 2012 roku w W. Szpital (...) – jako Zamawiający, zawarł z (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. - jako Wykonawcą, umowę nr (...). Przedmiotem tej z kolei umowy była dostawa przez Wykonawcę na rzecz Zamawiającego endoprotez stawu kolanowego, biodrowego i barkowego (Pakiet Nr 6) zgodnie z formularzem ofertowym załącznik nr 1 oraz w ilości i asortymencie wskazanym w opisie przedmiotu zamówienia w załączniku nr 2, stanowiącym integralną część umowy (§ 1 Umowy). Strony zastrzegły, iż ewentualna sprzedaż wierzytelności innemu podmiotowi lub zawarcie umowy faktoringowej nie może odbyć się bez pisemnej zgody Zamawiającego i organu założycielskiego, a ponadto, że Wykonawca, poza zakresem zbywania wierzytelności, wynikających z niniejszej umowy nie może bez zgody Zamawiającego uzyskiwać dodatkowego ubezpieczenia, gwarancji lub poręczenia spłaty tych wierzytelności od podmiotowe trzecich. Zamawiający potwierdził, że zawierania takich umów naraża go na dodatkowe, wysokie koszty związane z ponadstandardowymi czynnościami administracyjnymi i księgowymi, niezbędnymi do obsługi takich umów (§ 3 pkt 6. i 7. Umowy) ( umowa nr (...), k. 133-137).

W dniu 02 listopada 2012 roku (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w Ł. jako Spółką zajmująca się obrotem i pozasądową windykacją wierzytelnościami zawarła z (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. jako Dostawcą, umowę o współpracy w zakresie zarządzania płynnością, na mocy której powodowa spółka oświadczyła, że poręcza: istniejące i niewymagalne zobowiązania Zakładów określonych w załączniku nr 1, przyszłe zobowiązania Zakładów określonych w załączniku nr 1, jednocześnie ustalając, że poręczenie obejmuje wyłącznie zobowiązania z należności głównych wraz z odsetkami Zakładów, powstałe z tytułu dostaw i usług, określonych w pkt 1, do kwoty 10 000 000 zł, chyba że strony postanowią inaczej (§ 1 pkt 3 i 4 Umowy). Dostawca zobowiązał się do przekazywania (...) S.A. zestawienia wszystkich faktur VAT, wystawionych w danym miesiącu kalendarzowym na koniec miesiąca, w którym je wystawiono, nie później jednak niż do 14-go dnia następnego miesiąca, natomiast w przypadku niespłacenia poręczonego zobowiązania w terminie wymagalności do zawiadomienia Spółki według dat określonych w § 3 pkt 1 Umowy (§ 1 ust. 6 i § 3 pkt 1 Umowy). Strony ustaliły, że Spółka jako poręczyciel spłaci zobowiązanie, o którym mowa w § 1 ust. 4 Umowy (powiększone o należne odsetki naliczone od daty wymagalności zobowiązań Zakładu do dnia zapłaty) w terminie 14 dni od otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w pkt 1., zaś w zakresie spłaconego zobowiązania Spółka staje się Wierzycielem Zakładu z prawem do naliczania dalszych odsetek za opóźnienie od dnia wezwania Zakładu do spłaty zobowiązania względem Spółki. ( umowa zarządzania płynnością z dnia 02 listopada 2012 r wraz załącznikami i aneksem, k 28-48).

Pismem z dnia 19 lutego 2013 r. (...) S.A. przekazała Szpitalowi (...) informację o fakturach objętych poręczeniem ( informacja wraz zestawieniem, k. 49-61). Z uwagi na fakt, iż pozwany Szpital nie uregulował swoich zobowiązań względem dostawcy z następujących faktur VAT: nr (S) FS- (...) z dnia 25 września 2012 r., nr (S) FS- (...) z dnia 06 grudnia 2012 r., nr (S) FS- (...) z dnia 23 listopada 2012 r., nr (S) FS- (...) z dnia 10 grudnia 2012 r., nr (S)- (...) z dnia 12 grudnia 2012 r., (S) FS (...) z dnia 18 grudnia 2012 r., nr (S) FS-672/13 z dnia 04 lutego 2013 r., nr (S) FS-801/13 z dnia 07 lutego 2013 r., nr (S) FS- (...) z dnia 21 lutego 2013 r., nr (S) FS-193/13 z dnia 28 lutego 2013 r., (...) S.A. sukcesywnie spłaciła (tj. w czasookresie około 3 tygodni po terminie wymagalności każdej z w/w faktur VAT) należności wynikające z tychże faktur VAT powiększone o odsetki naliczone od daty wymagalności do dnia zapłaty poszczególnych zobowiązań, jednocześnie pomniejszając każdą z kwot o należną prowizją operacyjną. (...) S.A. dokonując określonej zapłaty, w tym samym dniu zawiadamiała pozwany Szpital o tym fakcie, jednocześnie wzywając go do zwrotu wydatkowanej kwoty. Ponadto pozwany Szpital o fakcie dokonania zapłaty każdej należności był powiadamiany także przez (...) sp. z o.o. ( faktury VAT wraz z rozliczeniami oraz pismami informującymi pozwany Szpital o dokonywanych spłatach, k. 62-105).

W związku z brakiem zapłaty powyższych należności, Spółka Akcyjna (...) pismem z dnia 22 lipca 2013 r. wezwała Szpital (...) do zapłaty kwoty głównej w wysokości 44.224 zł wraz z odsetkami w wysokości 2.974,41 zł, tj. łącznie kwoty 47.198,41 zł ( wezwanie do zapłaty wraz z wyliczeniem salda należności na dzień 17 października 2013 r., k. 106-110).

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie wiarygodnych dowodów z dokumentów załączonych do akt sprawy. Ich autentyczności, formy ani treści żadna ze stron postępowania nie kwestionowała. Sąd również nie powziął wątpliwości, co do ich wartości dowodowej, stąd były one przydatne dla ustalenia stanu faktycznego i weryfikacji oświadczeń stron zawartych w pismach procesowych.

Zasługuje na podkreślenie, że okoliczności faktyczne ustalony przez Sąd Rejonowy nie były między stronami sporne, tak w zakresie dotyczącym łączących pozwany Szpital z (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. stosunków obligacyjnych, dat ich nawiązania, treści, jak i powstałych na ich kanwie zobowiązań pozwanego, objętych sporem, ich wysokości, a także faktu ich uregulowania przez powódkę na podstawie zawartej przez nią ze Spółką-wierzycielem umowy o zarządzaniu płynnością z dnia 02 listopada 2012 r.

Konkludując, spór między stronami niniejszego procesu nie dotyczy okoliczności faktycznych, lecz prawnych, omówionych w toku dalszych rozważań.

3.  Uzasadnienie prawne i motywacja rozstrzygnięcia

Powództwo jest bezzasadne i jako takie podlega oddaleniu w całości na koszt powoda.

Na wstępie zważyć należy, iż posiadanie prawa podmiotowego lub interesu prawnego do wytoczenia powództwa stanowi przesłankę materialną powództwa, a jej brak stoi na przeszkodzie udzieleniu ochrony prawnej. Wobec tego, że pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty zarzucił powódce, iż nie posiada ona uprawnienia do występowania z żądaniem wyrażonym w treści pozwu, to kluczowym dla przedmiotowej sprawy stało się zbadanie legitymacji procesowej materialnej czynnej, albowiem jej brak przesądza o oddaleniu powództwa.

Istota sporu sprowadzała się zatem do oceny ważności zapisów umowy poręczenia z dnia 02 listopada 2012 r., (nazwaną umową o współpracy w zakresie zarządzania płynnością) zawartej przez powódkę z kontrahentem pozwanego Szpitala – (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W., na których to umowach, fakcie ich wykonania, powódka zasadzała swą legitymację w procesie. Pozwany Szpital zakwestionował ważność powyższej umowy z uwagi na regulacje art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 o działalności leczniczej, w świetle której wszelkie czynności prawne skutkujące zmianą wierzyciela są nieważne, a tym samym, działania powódki zmierzały wyłącznie do obejścia prawa.

Niewątpliwe kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma art. 54 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U., Nr 112, poz. 654 z późń. zm .), który należy w tym miejscu zacytować in extenso, celem systemowego ujęcia poruszonej w jego treści kwestii, przy czym w okolicznościach niniejszej sprawy najbardziej istotnymi są ust. 5 i 6 tegoż przepisu. Art. 54 ustawy o dzielności leczniczej stanowi, że:

1. Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej gospodaruje samodzielnie przekazanymi w nieodpłatne użytkowanie nieruchomościami i majątkiem Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego oraz majątkiem własnym (otrzymanym lub zakupionym).

2. Zbycie aktywów trwałych samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, oddanie ich w dzierżawę, najem, użytkowanie oraz użyczenie może nastąpić wyłącznie na zasadach określonych przez podmiot tworzący.

3. Zasady, o których mowa w ust. 2, polegają w szczególności na ustanowieniu wymogu uzyskania zgody podmiotu tworzącego na zbycie, wydzierżawienie, wynajęcie, oddanie w użytkowanie oraz użyczenie aktywów trwałych.

4. Wniesienie majątku samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej lub przysługującego mu do niego prawa w formie aportu do spółek, jego przekazanie fundacji lub stowarzyszeniu, które wykonują działalność leczniczą, jest zabronione. W przypadku spółek, fundacji lub stowarzyszeń, wykonujących inną działalność, dokonanie tych czynności wymaga zgody podmiotu tworzącego.

5. Czynność prawna mająca na celu zmianę wierzyciela samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej może nastąpić po wyrażeniu zgody przez podmiot tworzący. Podmiot tworzący wydaje zgodę albo odmawia jej wydania, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia ciągłości udzielania świadczeń zdrowotnych oraz w oparciu o analizę sytuacji finansowej i wynik finansowy samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej za rok poprzedni. Zgodę wydaje się po zasięgnięciu opinii kierownika samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej.

6. Czynność prawna dokonana z naruszeniem ust. 2-5 jest nieważna .

7. O stwierdzenie nieważności czynności prawnej dokonanej z naruszeniem ust. 2-5 może wystąpić także podmiot tworzący.

Cytowana regulacja odnosi się do uprawnień organu tworzącego podmiot leczniczy działający w formie samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej w zakresie nadzoru, czy kontroli majątkowo - finansowej. Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 lutego 2013 r. wyraził przekonanie, że problematyka wyrażenia zgody na cesję wierzytelności przysługującej wobec samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej związana jest ze specyfiką działania podmiotów leczniczych zorganizowanych w tej formie organizacyjno - prawnej. Organ działa tu w ramach przyznanych mu na podstawie ustawy uprawnień niejako nadzorczych w stosunku do majątku, czy gospodarki finansowej tego podmiotu. Ta forma wykonywania działalności leczniczej prowadzona jest z dominującym elementem publicznym, a zatem ustawa uzależnia skuteczność, czy ważność pewnych działań tych jednostek od wyrażenia zgody przez podmiot tworzący, a więc podmiot, który wyposaża Zakład w majątek. Zgoda, o której mowa w art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej ma charakter oświadczenia uprawnionego organu dokonywanego w ramach przyznanych temu organowi uprawnień w stosunku do majątku podmiotu leczniczego działającego w formie samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej. I choć zgoda lub jej brak ma wpływ na indywidualną sytuację wierzyciela zakładu, to nie kształtuje ona bezpośrednio i w sposób władczy jego praw lub obowiązków. To przepisy prawa uzależniają ważność czynności prawnej, jaką jest zbycie wierzytelności przysługującej wobec samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, od zgody podmiotu tworzącego. Sama natomiast możliwość cesji takiej wierzytelności, jak również umowa której ona może dotyczyć jest instytucją prawa cywilnego uregulowaną w przepisach art. 509 i następnych ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Zgodnie natomiast z treścią przywołanego art. 509 § 1 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Zatem już sama norma prawna wprowadza modyfikacje w zakresie możliwości swobodnego zbycia wierzytelności wskazując, iż mogą istnieć szczególne regulacje ustawowe, które ograniczają lub wyłączają możliwość swobodnego przelewu wierzytelności. ( vide: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. z dnia 08 lutego 2013 r, sygn.: akt IV SA/GI 494/12, LEX nr 1278059).

Ogólne sformułowanie w art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej „czynności prawnych mających na celu zmianę wierzyciela” wskazuje, że obejmuje on swoja regulacją wszystkie czynności prawne, dotyczące zobowiązań samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, prowadzące do zmiany wierzyciela. Istotne jest zatem z punktu widzenia określenia zakresu przedmiotowego omawianego pojęcia uwzględnienie charakteru danej czynności i jej celu. Zmiana wierzyciela może być jedynym (wyłącznym), bądź też pobocznym skutkiem dokonywanej czynności. Działanie w celu zmiany wierzyciela jest zawsze działaniem intencjonalnym, zamierzonym, co nie zmienia faktu, że zmiana ta może zostać osiągnięta w różnoraki sposób, wprost (bezpośrednio), bądź w sposób pośredni. Jeżeli zatem przystępując do danej czynność prawnej podmiot ma świadomość tego, że ostatecznie doprowadzi ona do zmiany wierzyciela w ramach stosunku zobowiązaniowego, to mamy do czynienia z „czynnością prawną mająca na celu zmianę wierzyciela”. Innymi słowy zmiana wierzyciela może, ale wcale nie musi być jedynym celem umowy, by poddać ją ocenie w świetle regulacji przepisu art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej. Co więcej, ogólna formuła przywołanego przepisu uzasadnia objęcie jego dyspozycją każdej czynności prawnej, tzn. zarówno takiej, gdzie zmiana wierzyciela jest objęta postanowieniami umownymi, jak i takiej, gdzie zmiana podmiotu uprawnionego jest konsekwencją czynności prawnej, skutkującej wejściem w prawa zaspokojonego wierzyciela ( cessio legis).

Powódka utrzymuje, iż zawarła z kontrahentem umowę poręczenia w celu zabezpieczenia przysługujących jej od pozwanego wierzytelności, natomiast do tej umowy nie znajdują zastosowania przepisy powyższej regulacji. Powódka podnosiła, iż jednym z możliwych skutków zawarcia umowy poręczenia, a nie jej celem, jest wstąpienie poręczyciela w prawa zaspokojonego wierzyciela na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c., natomiast zgoda pozwanego stanowiłaby de facto zgodę na subrogację, które nie jest czynnością prawną, lecz czynnością faktyczną i nie podlega ocenie w kategoriach określonych w art. 58 § 1 k.c.

W ocenie Sądu powódka przywołuje poglądy prawne, które rzeczywiście zostały uznane zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze jeżeli chodzi o teoretyczne ujęcie umowy poręczenia. Jednakże w celu dokonania właściwej subsumpcji należy mieć na uwadze całokształt konkretnych okoliczności danej sprawy, co w konsekwencji może powodować odmienną interpretację przepisów w zależności od zaistniałej konfiguracji faktycznej. W związku z tym w ocenie Sądu do stwierdzenia, iż chodzi o umowę nazwaną poręczenia nie wystarczy poprzestać na literalnym odczytaniu treści umowy o zarządzaniu płynnością z dnia 02 listopada 2012 r. oraz twierdzeniach powódki, tym bardziej, iż kwestia ta jest przedmiotem zarzutu strony pozwanej. Rozważając całokształt okoliczności niniejszej sprawy nie ulega wątpliwości, iż działania podejmowane przez powódkę przynoszą efekt w postaci nabycia wierzytelności pierwotnie przysługujących innemu kontrahentowi wobec szpitala, przy czym następuje to bez uzyskania zgody wymaganej przepisem art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej. Ustawodawca nowelizując tenże przepis w 2010 r. dążył do tego, by wyeliminować proceder w postaci „handlu szpitalnymi długami”. Mając to na uwadze należy przyjąć, iż wszelkie działania, nawet na pozór niesprzeciwiające się obowiązującym przepisom prawa, a jednak powodujące ten niepożądany stan rzeczy mogą zmierzać do obejścia uregulowania art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej. Dlatego niezmiernie istotne jest, aby w tego typu sprawach podjąć się szerszej analizy spornej sytuacji, tak by nie umknęły poboczne, ale istotne okoliczności, które mogą być przydatne dla oceny zdarzenia prawnego, takie jak aktualna sytuacja na rynku, interes powódki w zawieraniu umów z kontrahentami szpitala, specyfika działalności danego podmiotu, czy to szpitala czy to spółki windykacyjnej.

Powyższe okoliczności były rozważane przez Sąd Najwyższego, który w konsekwencji tego podjął Uchwałę z 20 kwietnia 2012 roku w sprawie oznaczonej sygnaturą III CZP 10/12, zgodnie z którą pozorna umowa poręczenia, zawarta dla ukrycia umowy przelewu wierzytelności przez wierzyciela zakładu opieki zdrowotnej z podmiotem profesjonalnym zajmującym się obrotem wierzytelnościami i pozasądową windykacja wierzytelności, może naruszać umowny zakaz zawarcia umowy przelewu wierzytelności ( vide:. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2012 roku w sprawie III CZP 10/12, OSNC 2012/10/117).

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. Pozorność oświadczenia woli pociąga za sobą bezwzględną nieważność czynności prawnej. Mimo, że pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, ma ono doniosłość prawną dla osób trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zwolnione zostały z zobowiązania, działając w zaufaniu, że oświadczenie woli nie zostało złożone dla pozoru (art. 83 § 2 k.c.). W wypadku złożenia oświadczenia dla ukrycia innej czynności prawnej chodzi o dwie czynności prawne, a mianowicie czynność prawną pozorną i ukrytą. Jeżeli oświadczenie woli zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. W tym wypadku mamy do czynienia z pozornością kwalifikowaną, co w praktyce oznacza, że strony pozorują dokonanie czynności prawnej, ponieważ mają w tym swój zamierzony cel. Warunkiem przesądzającym pozorność jest wykazanie, że pozorne oświadczenie zostało złożone drugiej stronie, za jej zgodą, dla pozoru.

W orzecznictwie podkreśla się, że pozorność jest to okoliczność faktyczna, która może być stwierdzona wówczas, gdy brak zamiaru wywołania skutków prawnych został przejawiony wobec drugiej strony tej czynności, tak że miała ona świadomość co do pozorności złożonego oświadczenia woli i co do rzeczywistej woli jej kontrahenta oraz się z tym zgadza. Kwestia ta zatem podlega ustaleniu przez sąd merytorycznie ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1998 r., sygn. akt: II CKN 816/97, LEX nr 56813, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1997 r., sygn. akt I CKN 51/96, OSNC 6-7/97, poz. 79).

Należy jednak odróżnić pozorność opisaną w art. 83 § 1 zd. 1 k.c. od pozorności opisanej w zd. 2 tego przepisu, zgodnie to z którym: Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. Zdaniem Sądu w tej sytuacji należy położyć szczególny nacisk nie tyle na ustaleniu, iż strony nie miały zamiaru wywołania skutków pozornej czynności prawnej (tu: umowy poręczenia), co na wykazanie, iż strony zmierzały do wywołania skutków prawnych czynności ukrytej (tu: umowy cesji wierzytelności). Jak wynika bowiem z wykładni literalnej przytoczonego przepisu należy ocenić ważność oświadczenie według właściwości czynności ukrytej. Innymi słowy należy ustalić, że strony faktycznie zmierzały do wywołania skutków prawnych czynności ukrytej i wówczas należy badać czy doszło do jej realizacji. Natomiast nie jest w tym wypadku konieczne tak jak przy pozorności z art. 83 § 1 zd. 2 k.c. udowodnienie stanu świadomości stron co do tego, iż w rzeczywistości nie chciały powodować określonych skutków prawnych. W pozorności z art. 83 § 1 zd. 1 k.c. bowiem stan świadomości stron objawia się w dążeniu do wywołania skutków prawnych innej czynności prawnej, której dowodem jest fakt jej dokonania, oceniony poprzez pryzmat właściwości tej czynności.

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy w ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, iż powodowa Spółka, jak i (...) sp. z o.o. zawierając umowę o zarządzaniu płynnością zaakceptowali sytuację, w której w przypadku opóźnienia się przez pozwanego ze spełnieniem świadczenia i przy jednoczesnym spełnieniu tego świadczenia przez poręczyciela nastąpi bez zgody i udziału dłużnika głównego skutek w postaci wstąpienia osoby trzeciej w miejsce dotychczasowego wierzyciela. Wprawdzie jest to okoliczność faktyczna, ale jednocześnie będąca skutkiem czynności prawnej mającej na celu wyposażenie powódki w wierzytelności przysługujące wobec pozwanego. Istotne jest również, że umowa dotyczyła wierzytelności przeterminowanych i została zawarta przez wierzyciela z podmiotem profesjonalnie zajmującym się obrotem wierzytelnościami i pozasądową windykacją (...). Oczywistym jest, iż powódka ma wiedzę odnośnie ustawowego zakazu zmiany wierzyciela samodzielnego zakładu opieki zdrowotnej bez uprzedniego uzyskania zgody organu tworzącego, co wynika i z branży, którą powódka się zajmuje, jak też z analogicznych sporów sądowych prowadzonych przez nią od pewnego już czasu na terenie kraju. Odnosząc się natomiast do (...) sp. z o.o. to wskazać należy, iż w umowie nr (...) z dnia 06 listopada 2011 roku kontrahenci zastrzegli, że ewentualna sprzedaż wierzytelności innemu podmiotowi lub zawarcie umowy faktoringowej nie może odbyć się bez pisemnej zgody Zamawiającego (§ 3 pkt 6 Umowy) (umowa nr (...), k. 138-141). Tymczasem faktem jest, że Dostawca za określoną kwotę pozbawił się swych wierzytelności, na co jednak nie uzyskał wymaganej umową zgody, a zatem taki przelew jest bezskuteczny, chyba że dłużnik by go potwierdził - oczywistym jednak jest, że pozwana jest temu przeciwna.

Nadto jak wynika z kolejnej zawartej z (...) sp. z o.o. umowy nr (...) w dniu 06 listopada 2012 roku strony w treści umowy wprost zastrzegły, iż ewentualna sprzedaż wierzytelności innemu podmiotowi lub zawarcie umowy faktoringowej nie może odbyć się bez pisemnej zgody Zamawiającego i organu założycielskiego, a ponadto, że Wykonawca, poza zakresem zbywania wierzytelności, wynikających z niniejszej umowy nie może bez zgody Zamawiającego uzyskiwać dodatkowego ubezpieczenia, gwarancji lub poręczenia spłaty tych wierzytelności od podmiotowe trzecich. Zamawiający potwierdził, że zawierania takich umów naraża go na dodatkowe, wysokie koszty związane z ponad standardowymi czynnościami administracyjnymi i księgowymi, niezbędnymi do obsługi takich umów (§ 3 pkt 6. i 7. Umowy) ( umowa nr (...), k. 133-137). Obydwie umowy wyrażają jednakową zasadą, która została niejako szerzej rozpisana w treści umowy chronologicznie późniejszej. Jest to o tyle istotne, iż rozwiewa wątpliwości co do tego, że Dostawca nie może bez zgody zamawiającego uzyskiwać poręczenia. Ponadto warto mieć na uwadze, że już wymóg uzyskania zgody Zamawiającego świadczy o tym, że chce on decydować o tym, kto będzie jego wierzycielem, tymczasem pozwany dodatkowo wprowadza zapis, którym potwierdza, iż skutki takich zmian są dla niego szczególnie uciążliwie.

Sąd dostrzega także fakt, że pozwanego oraz powódkę nie łączyły żadne stosunki gospodarcze uzasadniające udzielenie przez powódkę poręczenia za zobowiązania pozwanego, a także fakt, że do zawarcia spornych umów o współpracy nie dochodziło z inicjatywy pozwanego jako dłużnika, lecz z inicjatywy poręczyciela, który liczył na uzyskanie korzyści z tytułu udzielonego poręczenia. Istotnym jest także, że przedmiotowe umowy były zawierane bez wiedzy i zgody pozwanego.

Powyższe okoliczności dobitnie wskazują, iż nie chodziło - tak jak to ma miejsce przy zawieraniu klasycznej umowy poręczenia – o utrwalenie praw osoby trzeciej względem dłużnika wobec wykonania świadczenia, które na nim ciąży, lecz w istocie przedmiotowa umowa poręczenia miała na celu przeniesienie wierzytelności na powódkę. Przelew natomiast, jest umową, z mocy której wierzyciel – zbywca przenosi na nabywcę (cesjonariusza) wierzytelność przysługującą mu wobec dłużnika, w wyniku czego następuje sukcesyjne wstąpienie cesjonariusza w miejsce cedenta. Taka umowa ma na celu zmianę wierzyciela i została uregulowana jako umowa nazwana w art. 509 § 1 k.c., zgodnie z treścią którego wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Zatem już sama norma prawna wprowadza modyfikacje w zakresie możliwości swobodnego zbycia wierzytelności wskazując, iż mogą istnieć szczególne regulacje ustawowe, które ograniczają lub wyłączają możliwość swobodnego przelewu wierzytelności. I tak też jest w rozpoznawanym przypadku, z uwagi na regulację art. 54 ust. 5 o działalności leczniczej.

W konsekwencji, w ocenie Sądu uznać należy, iż przedmiotowa umowa o współpracy w zakresie zarządzania płynnością z dnia 02 listopada 2012 r. została zawarta dla pozoru w celu ukrycia przelewu wierzytelności. Skoro zaś zawarte umowy przelewu wierzytelności naruszają zarówno ustawowy, jak i umowny zakaz zawarcia czynności prawnej mającej na celu zmianę wierzyciela bez uzyskania zgody podmiotu, który utworzył pozwany zakład opieki zdrowotnej to umowy te uznać należy za nieważne na mocy art. 876 k.c. w zw. z art. 83 § 1 zd. 2 k. c. i art. 509 § 1 k.c. w zw. z art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej.

Odnosząc się do zarzutu strony pozwanej odnoście tego, że wszelkie działania powódki zmierzały do obejścia prawa należy i w związku tym są nieważne to wskazać należy, iż Sąd jako podstawę nieważności przyjął przepisy obowiązującego prawa wskazane w powyższym akapicie.

Zgodnie zaś z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Sąd Najwyższy przyjął, że „przepis art. 83 k.c. i art. 58 § 1 k.c. stanowią odrębne, samodzielne i wykluczające się wzajemnie podstawy nieważności czynności prawnej, czynność pozorna jest zawsze nieważna . Niekiedy ważna może być w świetle art. 83 § 1 zd. 2 k.c. czynność ukryta. Dopiero wówczas jest możliwe badanie jej treści i celu w świetle kryteriów wyrażonych w art. 58 k.c. Nie jest więc możliwe obejście prawa przez dokonanie czynności pozornej ( vide: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2012 r., sygn. akt: I UK 247/12, Lex nr 1274955).

Mając powyższe na uwadze wskazać należy, iż strony dokonały ukrytej czynności prawnej (dyssymulowanej) właśnie dlatego, że jej treść jest sprzeczna z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi (art. 58 k.c.), co zdaniem Sądu zostało wykazane w toku powyższych rozważań prawnych. Zatem jest tu mowa nie o obejściu przepisów prawa, ale o działaniu sprzecznym z ustawą.

W związku z powyższym w ocenie Sądu uznać należało, iż (...) S.A. nie posiada legitymacji czynnej do wystąpienia z powództwem przeciwko Szpitalowi (...). Sąd stwierdził ten fakt mając na względzie przede wszystkim, że umowa zarządzania płynnością została zawarta w dniu 02 listopada 2012 roku, a więc w okresie obowiązywania ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej, która weszła w życia z dniem 01 lipca 2011 r. (...) S.A. nie uzyskała wymaganej art. 54 ust. 5 tej ustawy zgody na zmianę wierzyciela od podmiotu tworzącego Szpital (...), a zatem czynność prawna dokonana jako dokonana z naruszeniem tego przepisu jest nieważna. Umowa poręczenia była umową pozorną przelewu wierzytelności, co w świetle obowiązujących przepisów skutkuje nieważnością tej umowy. Powódka nie jest zatem uprawniona do dochodzenia należności przypadających od pozwanego Szpitala, a roszczenie powoda w tym zakresie stanowi naruszenie ustawowego zakazu.

Podobne, choć nie tożsame, stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z 19 lutego 2014 roku wydanego w sprawie o sygn. akt VI ACa 654/13, również z powództwa Spółki Akcyjnej (...). Zauważono tam, że ustawodawca nie zdefiniował pojęcia „czynności prawnych mających na celu zmianę wierzyciela’’. To ogóle sformułowanie wskazuje, że będą to wszystkie czynności prawne, dotyczące zobowiązań samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, których celem jest zmiana wierzyciela. Istotne jest zatem z punktu widzenia określenie zakresu przedmiotowego tego pojęcia, uwzględnienie charakteru danej czynności i jej celu. Sąd Apelacyjny wskazał, iż treść przepisu nie daje podstaw do ograniczenia zakresu zastosowania powyższego przepisu wyłącznie do tych czynności prawnych, których istotą jest zamiar bezpośredni istniejący w chwili dokonywania czynności, z wyłączeniem tych czynności, których dalszym, ale nie bezpośrednim skutkiem może być zmiana wierzyciela. Wyraźne rozróżnienie w treści art. 53 ust. 6 i ust. 7 między umowami mającymi na celu zmianę wierzyciela, co niewątpliwie jest pojęciem szerokim, od umowy przelewu kodeksowo uregulowanej w art. 509 k.c. uzasadnia w ocenie Sądu Apelacyjnego uznanie, iż ustawodawca zmierzał do ograniczenia swobody wierzycieli zakładów opieki zdrowotnej w dokonywaniu jakichkolwiek czynności prawnych mających na celu zmianę wierzyciela, nawet jeśli taki skutek nie wynikał wprost z treści czynności prawnej’’. Podstawienie uregulowane w art. 518 k.c. ma skutki zbliżone do skutków przelewu, gdyż następuje przejście wierzytelności na nowego wierzyciela. Wprawdzie wstąpienie w prawa dotychczasowego wierzyciela następuje tylko do wysokości w jakiej nastąpiła spłata wierzytelności, zaś w przypadku spłaty tylko części wierzytelności, wierzyciel może wykonywać swe prawa co do pozostałej reszty z pierwszeństwem przed osobą wstępującą w jego miejsce (art. 518 § 3 k.c.), jednak z treści art. 53 ust. 6 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej nie wynika, aby ustawodawca objął tym uregulowaniem tylko umowy których bezpośrednim skutkiem jest nabycie wierzytelności w takim zakresie, w jakim przysługiwała ona dotychczasowemu wierzycielowi. Podstawienie w prawa zaspokajanego wierzyciela może być wynikiem umowy, w tym umowy poręczenia.

Zaprezentowane w niniejszej sprawie stanowisko spotkało się również z aprobatą komentatorów: Sformułowanie użyte w art. 54 ust. 5, tj. „mające na celu”, oznacza, że chodzi tu nie tylko o umowy bezpośrednio dotyczące zmiany wierzyciela, lecz także te umowy, których skutkiem jest taka zmiana ( Maciej Dercz, Komentarz do art.54 ustawy o działalności leczniczej).

Powyższe sprawia, że stanowisko Sądu zaprezentowane w niniejszej sprawie nie jest bynajmniej odosobnione.

Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono w punkcie drugim wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, w myśl której strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

Powódka, jako przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić pozwanemu poniesione przez niego koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw, które stanowiło wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 2.400 zł, ustalone na podstawie § 6 pkt 5 w zw. z § 2 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za radcy prawnego oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r., nr 163, poz. 1349 ze zm.).

W tym stanie rzeczy powództwo zostało oddalone w całości.

(...)

(...)