Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 28 stycznia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Płocku, IV Wydział Cywilny – Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodnicząca SSO Katarzyna Mirek - Kwaśnicka

Sędziowie SO Małgorzata Szeromska

SO Renata Wanecka (spr.)

Protokolant: Anna Bałdyga

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 stycznia 2016 r.

sprawy z wniosku B. N. (1)

z udziałem B. N. (2) oraz (...) spółki jawnej z siedzibą w G.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawczyni

na postanowienie Sądu Rejonowego w Ciechanowie z dnia 27 marca 2015 r.

sygn. akt I Ns 384/13

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie:

- w punkcie I i ustalić, że w skład majątku wspólnego B. N. (1) i B. N. (2) wchodzą składniki opisane w punktach 1) – 4) o łącznej wartości 147.000 zł (sto czterdzieści siedem tysięcy złotych);

- uchylić punkt II;

- w punkcie III w ten sposób, że oddalić wniosek o ustalenie nierównych udziałów;

- w punkcie VI i obniżyć zasądzoną od B. N. (1) na rzecz B. N. (2) dopłatę do kwoty 4.340,90 zł (cztery tysiące trzysta czterdzieści złotych, dziewięćdziesiąt groszy), płatną w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się postanowienia;

2.  w pozostałej części oddalić apelację;

3.  tytułem zwrotu wydatków z majątku osobistego na majątek wspólny zasądzić od B. N. (2) na rzecz B. N. (1) kwotę 4.051,80 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt jeden złotych, osiemdziesiąt groszy), płatną w terminie 14 dni od daty uprawomocnienia się postanowienia;

4.  oddalić wniosek B. N. (1) o zasądzenie na jej rzecz od B. N. (2) kosztów postępowania za II instancję;

5.  oddalić wniosek B. N. (2) o zasądzenie na jego rzecz od B. N. (1) kosztów postępowania za II instancję.

Sygn. akt IV Ca 661/15

UZASADNIENIE

W dniu 31 lipca 2013r. B. N. (1) wniosła do Sądu Rejonowego w Ciechanowie o podział majątku wspólnego jej i byłego męża B. N. (2), wskazując, że należą do niego lokal mieszkalny numer (...) położony w C. przy ulicy(...), o powierzchni 42,57 m ^{( 2)}, stanowiący odrębną własność o wartości 90.000 zł, wyposażenie mieszkania o wartości 10.000 zł oraz samochód osobowy marki V. (...) o numerze rejestracyjnym (...) o wartości 25.000 zł. Domagała się również ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym i przyjęcie, że udział wnioskodawczyni wynosi 80%, zaś uczestnika – 20%. Uzasadniła swoje stanowisko tym, że przez większość trwania małżeństwa mąż nadużywał alkoholu i nie łożył na utrzymanie rodziny, a mieszkanie zostało wykupione ze środków uzyskanych z książeczki mieszkaniowej wnioskodawczyni. B. N. (1) wniosła o dokonanie podziału majątku poprzez przyznanie jej na własność mieszkania wraz z wyposażeniem, natomiast B. N. (2) przyznanie na własność samochodu.

B. N. (2) co do zasady przyłączył się do wniosku, z tym, że sprzeciwił się ustaleniu nierównych udziałów, wskazując, iż w okresie, w którym powstał wspólny dorobek, zachowywał abstynencję. Ponadto twierdził, że pieniądze z likwidacji książeczki mieszkaniowej nie zostały przeznaczone na wykupienie mieszkania, środki te pochodziły ze wspólnych oszczędności. Uczestnik zgłosił do podziału nakłady na działkę pracowniczą, pozostającą w użytkowaniu byłych małżonków N..

Ostatecznie wnioskodawczyni i uczestnik wnieśli o dokonanie podziału majątku w ten sposób, że B. N. (1) należy przyznać na wyłączną własność lokal mieszkalny o wartości 108.000 zł, wyposażenie mieszkania o wartości 12.000 zł oraz nakłady na działkę pracowniczą o wartości 5.000 zł, natomiast B. N. (2) – równowartość samochodu osobowego marki V. w wysokości 17.000 zł. Ponadto wnioskodawczyni zgłosiła wniosek o zwrot nakładów z jej majątku osobistego na majątek wspólny w postaci zwaloryzowanego wkładu na książeczce mieszkaniowej i częściowo spłaconego wspólnego kredytu po ustaniu małżeństwa w wysokości 30.318,20 zł.

Postanowieniem z 28 kwietnia 2014r. Sąd dopuścił do udziału w sprawie (...) spółkę jawną z siedzibą w G. – wierzyciela B. N. (2).

Sąd Rejonowy w Ciechanowie postanowieniem z 27 marca 2015r. w sprawie I Ns 384/13 ustalił, że w skład majątku wspólnego B. N. (1) i B. N. (2) wchodzą aktywa: lokal mieszkalny nr (...), położony w C. w budynku wielorodzinnym przy ulicy (...) w C., dla którego w Sądzie Rejonowym w Ciechanowie prowadzona jest księga wieczysta (...) o wartości 108.000 zł, wyposażenie lokalu mieszkalnego o wartości 12.000 zł, nakłady na działkę położoną w (...) w C. o wartości 10.000 zł, kwota 17.000 zł uzyskana ze sprzedaży samochodu osobowego marki V. (...) o numerze rejestracyjnym (...), numerze nadwozia (...), o łącznej wartości 147.000 zł oraz pasywa: spłacony przez B. N. (1) z własnych środków po ustaniu wspólności majątkowej dług w kwocie 30.318,20 zł (punkt I); wartość majątku wspólnego B. N. (1) i B. N. (2) podlegającego podziałowi ustalić na kwotę 116.681,80 zł (punkt II); ustalił, że udziały B. N. (1) i B. N. (2) w majątku wspólnym są równe i wynoszą po 58.340,90 zł (punkt III); dokonał podziału majątku wspólnego B. N. (1) i B. N. (2) w ten sposób, że B. N. (1) przyznał na wyłączną własność lokal mieszkalny opisany w punkcie I ppkt. 1, wyposażenie mieszkania opisane w punkcie I ppkt. 2, nakłady na działkę opisane w punkcie I ppkt. 3 postanowienia o łącznej wartości 130.000 zł, a B. N. (2) przyznał wartość uzyskaną ze sprzedaży samochodu opisaną w punkcie I ppkt. 4 w kwocie 17.000 zł (punkt IV); zaliczył na poczet udziału B. N. (2) kwotę 15.159,10 zł, stanowiącej ½ część spłaconego przez B. N. (1) długu (punkt V); zasądził od B. N. (1) na rzecz B. N. (2) dopłatę w wysokości 26.181,80 zł, płatną w ciągu 12 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności (punkt VI); zaliczył kwotę 1.000 zł wpłaconą przez B. N. (1) na poczet wydatkowanych sum budżetowych (punkt VII); nakazał ściągnąć od B. N. (2) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Ciechanowie kwotę 1.026,20 zł tytułem zwrotu sum budżetowych (punkt VIII); zasądził od B. N. (2) na rzecz B. N. (1) kwotę 986,90 zł tytułem zwrotu kosztów (punkt IX) oraz pozostawił uczestników przy pozostałych kosztach postępowania poniesionych w związku z ich udziałem w sprawie (punkt X).

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

B. N. (1) i B. N. (2) zawarli związek małżeński w dniu 27 października 1984. Nie zawierali małżeńskich umów majątkowych. Małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód w dniu 23 maja 2012r. z winy B. N. (2). Sąd nie orzekł o sposobie korzystania z mieszkania stron.

B. N. (2) w trakcie małżeństwa nadużywał alkoholu, często porzucał pracę, co powodowało kłopoty finansowe. Popadał w konflikty z prawem i odbywał kary pozbawienia wolności.

W skład majątku wspólnego byłych małżonków N. wchodzi lokal mieszkalny nr (...) położony w budynku wielorodzinnym przy ul. (...) w C., dla którego w Sądzie Rejonowym w Ciechanowie prowadzona jest księga wieczysta (...). Mieszkanie było własnością Gminy Miejskiej C. i zostało przydzielone rodzicom B. N. (2). Wpłatę w wysokości 13.694,63 zł na poczet wykupienia mieszkania uiścił B. N. (2) w dniu 3 sierpnia 2009 r. W dniu 23 października 2009 r. Gmina Miejska C. sprzedała B. N. (1) i B. N. (2) mieszkanie do ich majątku wspólnego, na zasadzie współwłasności majątkowej małżeńskiej, za 13.694,63 zł.

Lokal wraz z wyposażeniem jest w wyłącznym posiadaniu wnioskodawczyni B. N. (1), która ponosi wszystkie opłaty związane z jego użytkowaniem. Wartość rynkowa mieszkania wynosi 108.000 zł.

Przed zawarciem małżeństwa B. N. (1) miała książeczkę mieszkaniową, którą zlikwidowała 28 października 2009 r. W wyniku jej likwidacji B. N. (1) została wypłacona kwota 20.335,62 zł, obejmująca zarówno wkład, jak i premię gwarancyjną. Z tych pieniędzy zostało zakupionych część mebli do mieszkania.

Aktualna wartość rynkowa mebli, stanowiących wyposażenie lokalu mieszkalnego, wynosi 12.000 zł.

W czasie trwania małżeństwa strony wspólnie poczyniły nakłady na działkę ogrodniczą położoną w (...) w C.; ich wartość wynosi 10.000 zł.

Uczestnik objął w posiadanie jedynie wchodzący w skład majątku wspólnego samochód osobowy marki V. (...) o numerze rejestracyjnym (...) nr nadwozia (...), który sprzedał w dniu 6 marca 2012r. za 17.000 zł.

B. i B. byli małżonkowie N. zaciągnęli kredyt w (...) S.A. w dniu 27 czerwca 2011 r. w wysokości 36.500 zł. Od chwili orzeczenia rozwodu kredyt jest spłacany wyłącznie przez B. N. (1). Obecnie spłaciła kredyt w kwocie 30.318,20 zł.

B. N. (1) utrzymuje się z wynagrodzenia za pracę i zarabia około 4.400 zł miesięcznie netto. Wnioskodawczyni mieszka w lokalu objętym niniejszym postępowaniem.

B. N. (2) utrzymuje się z wynagrodzenia za pracę, zarabia około 1.200 zł miesięcznie. Jest zatrudniony w przedsiębiorstwie transportowym, która zgłosiła swój udział w sprawie. Z tytułu zadłużenia na jej rzecz prowadzone jest przeciwko uczestnikowi postępowanie egzekucyjne.

Dokonując oceny dowodów, Sąd I instancji nie dał wiary B. N. (1) oraz zeznającej w charakterze świadka Z. S. - matce wnioskodawczyni, które twierdziły, że wyłącznie wnioskodawczyni przyczyniła się do powstania majątku wspólnego. Twierdzenie B. N. (1), że to ze środków pochodzących z likwidacji jej książeczki mieszkaniowej zostało wykupione mieszkanie, jest sprzeczne ze zgromadzonymi w sprawie dokumentami. Zdaniem Sądu, z przedłożonego przez uczestnika dowodu wpłaty wynika, że to on wpłacił całą należność za mieszkanie. Natomiast wnioskodawczyni zlikwidowała książeczkę mieszkaniową kilka miesięcy po wykupieniu lokalu. W ocenie Sądu, zeznania świadka Z. S., że pożyczyła córce pieniądze na wykupienie lokalu mieszkalnego, a ta następnie zwróciła jej pieniądze po zlikwidowaniu książeczki, są niewiarygodne, gdyż jest kilkumiesięczna różnica w datach wpłaty należności za mieszkanie i likwidacją książeczki. W ocenie Sądu Rejonowego, w sytuacji, gdy małżonkowie pozostawali w konflikcie, jest nieprawdopodobnym, aby pieniądze na wykupienie lokalu uzyskane od matki, B. N. (1) powierzyła mężowi. Sąd zwrócił przy tym uwagę na fakt, iż sama wnioskodawczyni przyznała, że za pieniądze ze zlikwidowanej książeczki kupiła różne ruchomości do mieszkania. Dlatego też Sąd uznał za prawdziwe twierdzenie B. N. (2), że pieniądze na wykupienie lokalu pochodziły z majątku wspólnego. W przekonaniu Sądu I instancji, wskazuje na to również zapis w akcie notarialnym, w którym strony zastrzegły, iż środki na wykupienie pochodzą z majątku wspólnego i również lokal wchodzi do tego majątku. Gdyby rzeczywiście środki miały pochodzić ze zlikwidowanej książeczki mieszkaniowej, nic nie stało na przeszkodzie, aby w akcie znalazł się stosowny o tym zapis. Skoro w akcie zostało zaznaczone, że lokal wchodzi do majątku wspólnego, to również Sąd w niniejszym postępowaniu uznał, że lokal mieszkalny stanowi współwłasność stron.

Sąd Rejonowy dokonał następującej oceny prawnej:

Sąd uznał za niezasadny wniosek B. N. (1) o ustalenie nierównych udziałów stron w majątku wspólnym, wskazując, że zgodnie z art. 43 § 2 kro, iż z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Art. 43 kro stanowi podstawę do przyjęcia domniemania równego przyczynienia się obojga małżonków do powstania majątku wspólnego. W związku z tym, to na małżonku wnoszącym o ustalenie nierównych udziałów, spoczywa ciężar dowodu, że stopień jego przyczynienia się był większy. Dowód dotyczący różnego stopnia przyczynienia się dotyczy przede wszystkim skutku postępowania małżonków i nie może ograniczać się do wykazania tylko zbyt niskiej staranności o powiększanie majątku.

Sąd powołał się m.in. na postanowienie Sądu Najwyższego z 30 listopada 1972r., (III CRN 235/72, OSNCP 1973, nr 10, poz. 174), w którym wyraził on pogląd, że jeżeli małżonek w sposób rażący lub uporczywie, pomimo posiadanych sił oraz możliwości zarobkowych, nie przyczynia się odpowiednio do tych możliwości do powstania majątku wspólnego, drugi małżonek może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku.

Przenosząc te uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy, Sąd Rejonowy podniósł, że uczestnicy zgodnie przyznali, że B. N. (1) uzyskiwała wyższe zarobki od męża. Jednakże okoliczność ta nie uzasadnia ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. B. N. (1) nie wykazała jednak, aby małżonek marnotrawił majątek lub z powodu jego nagannego zachowania doszło do uszczuplenia majątku wspólnego. Fakt, iż uczestnik był alkoholikiem i wchodził w konflikt z prawem oraz to, że wnioskodawczyni sama dokonuje spłaty zaciągniętego wspólnie kredytu, nie są wystarczające do przyjęcia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Nałogowe picie alkoholu przez uczestnika miało miejsce kilka lat przed rozwodem, a koszty związane z wyrokami skazującymi uczestniczka pomagała pokryć uczestnikowi i w tym celu zaciągnęła wspólnie z nim kredyt, który obecnie sama spłaca. Sam fakt odbywania kar pozbawienia wolności nie wpływał na wielkość majątku, tym bardziej, że powyższe miało miejsce na kilka lat przed orzeczeniem rozwodu. Wnioskodawczyni i uczestnik prowadzili wspólne gospodarstwo domowe aż do rozwodu, na co wskazuje zaciągnięcie kredytu tuż przed rozwodem. Fakt, że po rozwodzie B. N. (1) sama go spłaca, nie może był powodem do ustalenia nierównych udziałów we wspólnym majątku. Zdaniem Sądu Rejonowego, spłata kredytu po ustaniu wspólności majątkowej nie może wpływać na stosunki, które istniały w okresie małżeństwa stron. Sąd podniósł, że w razie samodzielnego spłacenia wspólnego kredytu, B. N. (1) będzie mogła dochodzić rozliczenia z B. N. (2) w osobnym postępowaniu, jednakże okoliczność ta nie może być podstawą do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. W tej sytuacji Sąd uznał, iż w niniejszej sprawie wnioskodawczyni nie wykazała, by zachodziły kumulatywnie obydwie przesłanki z art 43 § 2 kro, pozwalające na ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.

Uwzględniając zgodne stanowisko uczestników postępowania, Sąd Rejonowy przyjął, że w skład majątku wspólnego wchodzą: lokal mieszkalny wartości 108.000 zł, wyposażenie lokalu wartości 12.000 zł, nakłady na działkę wartości 10.000 zł i kwota 17.000 zł uzyskana ze sprzedaży samochodu.

Sąd podniósł, że podział majątku wspólnego przeprowadza się na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów art. 211 kc i 212 kc. W pierwszej kolejności Sąd jest związany żądaniem dokonania podziału majątku wspólnego przez jego fizyczny podział polegający na przyznaniu uczestnikom postępowania określonych przedmiotów wchodzących w jego skład. W razie braku zgodnego wniosku, o sposobie podziału decyduje z urzędu sąd. Szczególny sposób fizycznego podziału nieruchomości stanowi ustanowienie odrębnej własności lokali (art. 7 ustawy o własności lokali). Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

W niniejszej sprawie uczestnicy zgodnie wskazali, iż ich intencją jest wyjście ze współwłasności przez przyznanie lokalu mieszkalnego wraz z wyposażeniem i nakładów na działkę wnioskodawczyni, a uczestnikowi - sumę uzyskaną ze sprzedaży samochodu. Mając na uwadze zgodne stanowisko zainteresowanych, Sąd dokonał podziału majątku wspólnego zgodnie z ich propozycją.

Wartość majątku wspólnego, objętego postanowieniem, nie była przedmiotem sporu, ale została ona pomniejszona o spłacony przez wnioskodawczynię, w okresie pomiędzy uprawomocnieniem się orzeczenia rozwodowego a postanowieniem w niniejszej sprawie, dług w łącznej kwocie 30.318,20 zł.

W niniejszej sprawie fakt częściowej spłaty przez strony wspólnie zaciągniętego długu została przez Sąd Rejonowy uwzględniona poprzez odliczenie pasywów od aktywów. Sąd pozostawił nie rozliczoną tę część długu, która dotychczas nie została spłacona. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 stycznia 2010 r. (I CSK 205/09 LEX nr 560500) stwierdził, że przy podziale majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami w zasadzie nie bierze się pod uwagę pasywów. Niespłacone długi, które obciążają majątek wspólny, przy podziale majątku wspólnego w zasadzie nie podlegają rozliczeniu. Jednakże inną kwestią jest ustalenie wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego i podlegających podziałowi (art. 684 w zw. z art. 567 § 3 kpc.).

Sąd Rejonowy ustalił, iż majątek podlegający podziałowi stanowi kwota 116.681,80 zł, będąca różnicą pomiędzy aktywami 147.000 zł i pasywami 33.318,20 zł. Ponieważ udziały byłych małżonków N. są równe, to wynoszą one po 58.340,90 zł. Ponieważ wszystkie aktywa o wartości 130.000 zł przypadły wnioskodawczyni, to Sąd zobowiązał ją do wypłacenia uczestnikowi tytułem dopłaty do jego udziału w majątku wspólnym, kwoty 26.181,80 zł. Ustalona dopłata jest niższa od ustalonego udziału uczestnika w majątku wspólnym, gdyż została pomniejszonej o ½ część spłaconego wyłącznie przez B. N. (1) długu.

Ponadto Sąd I instancji ustalił termin płatności spłaty na 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności. Ustalając termin spłaty, Sąd miał na względzie już istniejące obciążenie kredytowe i możliwości zarobkowe zobowiązanej B. N. (1).

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł w oparciu o art 520 § 1 kpc. Ponadto Sąd rozstrzygnął o kosztach sądowych zgodnie z art. 83 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od postanowienia wniosła B. N. (1), zaskarżając je w punktach I, II, III, VI i zarzuciła:

1.  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:

- art. 43 § 2 kro przez jego błędną wykładnię i uznanie, ze oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym,

- niezastosowanie art. 5 kc i nieobniżenie dopłaty należnej uczestnikowi B. N. (2) od wnioskodawczyni B. N. (1);

2.  obrazę przepisów prawa procesowego, a mianowicie:

- art. 328 § 2 kpc poprzez niejasną argumentację przemawiającą za słusznością swego orzeczenia, błędną interpretację ustalenia stanu faktycznego oraz niepełne omówienie zeznań świadków i stron, podczas gdy z dowodów tych wynika, iż brak było przesłane zarówno do uznania, iż nie zachodzą podstawy do ustalenia nierównych udziałów, jak również, że kwota 13.000 zł, przekazana wnioskodawczyni przez jej matkę, nie stanowiła pożyczki na wykupienie mieszkania, a co za tym idzie nieuznanie przez Sąd Rejonowy, że kwota ta nie pochodziła z jej majątku osobistego;

- art. 233 § 1 kpc poprzez uchybienie zasadzie swobodnej oceny dowodów, polegające na błędnej ocenie, iż znajdujące się w aktach sprawy dowody, w szczególności zeznania świadków i stron oraz dokumenty dotyczące nagannego zachowania się uczestnika w zakresie nieprzyczyniania się do majątku wspólnego i jego marnotrawienia, nie dają podstawy do uznania, iż zachodzą przesłanki do ustalenia nierównych udziałów, jak również, że kwota 13.000 zł od matki wnioskodawczyni, nie stanowiła udzielonej jej pożyczki na wykupienie mieszkania, a co za tym idzie nieuznanie przez Sąd Rejonowy, że kwota ta nie pochodziła z jej majątku osobistego;

3.  błąd w ustaleniach faktycznych i niewyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy w sytuacji gdy występuje sprzeczność interesów stron co do sposobu podziału majątku wspólnego oraz ustalenia nierównych udziałów w tym majątku.

Mając powyższe na uwadze, B. N. (1) wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i ustalenie, że jej udział w majątku wspólnym wynosi 80%, zaś udział B. N. (2) – 20%; ustalenie, że lokal mieszkalny stanowi majątek osobisty wnioskodawczyni, z uwagi na pokrycie w 100% jego wartości ze środków pochodzących z majątku osobistego, ewentualnie zaliczenie kwoty 20.305,62 zł, jako nakładu z jej majątku osobistego na majątek wspólny, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Ponadto wnioskodawczyni wniosła o rozliczenie dalszych wydatków poniesionych przez nią z majątku osobistego na majątek wspólny w wysokości 8.103,68 zł, jaką poniosła z tytułu spłaty kredytu po wydaniu postanowienia przez Sąd I instancji.

W odpowiedzi na apelację B. N. (2) wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od B. N. (1) na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym z tytułu kosztów zastępstwa prawnego.

Apelacja B. N. (2) została odrzucona postanowieniem z 29 czerwca 2015r.

Sąd Okręgowy ustalił:

Zdecydowana większość składników majątku wspólnego należącego do byłych małżonków B. N. (1) i B. N. (2), została nabyta w okresie, w którym uczestnik zachowywał abstynencję. Poza jednym incydentem, który miał miejsce na początku 2003r., B. N. (2) od 1999r. nie wrócił do nałogu alkoholowego. Od tamtej pory uczestnik pracował zawodowo, jako kierowca lub mechanik samochodowy i łożył na utrzymanie rodziny. (karta informacyjna leczenia szpitalnego z 3 lutego 2003r. k: 60, świadectwa pracy i umowy o pracę k: 102 – 112; dowód z przesłuchania stron – zeznania wnioskodawczyni B. N. (1) k: 270 – 271, k: 321 – 322, protokół rozprawy z 21 stycznia 2016r. czas nagrania 00:03:21 – 00:19:26, 00:40:55 – 00:43:45; zeznania uczestnika B. N. (2), k: 270- 271, k: 322 – 323, protokół rozprawy z 21 stycznia 2016r. czas nagrania 00:19:26 – 00:40:55)

W dniu 3 marca 2004r. B. N. (2) spowodował wypadek komunikacyjny, wskutek którego śmierć poniosły dwie osoby (umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym - nadmierna prędkość). Wyrokiem Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim z 16 kwietnia 2008r., wydanym w sprawie II K 99/07, B. N. (2) został skazany za to przestępstwo na karę 2 lat pozbawienia wolności, której wykonanie zostało zawieszone na okres 5 lat, na karę grzywny w wysokości 2.000 zł, zakaz prowadzenia pojazdów samochodowych na 4 lata, zapłatę nawiązki na rzecz pokrzywdzonych po 5.000 zł, łącznie 10.000 zł, a nadto został zobowiązany do poniesienia kosztów sądowych. (wyrok Sądu Rejonowego w Grodzisku Mazowieckim z 16 kwietnia 2008r., sygn. II K 99/07 k: 66 – 66v, wezwanie do zapłaty k: 67, zawiadomienie o wszczęciu egzekucji k: 68, zajęcie wynagrodzenia za pracę k: 69, postanowienie o ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego k: 70)

Mimo tych trudności, uczestnik w dalszym ciągu pracował zarobkowo i przyczyniał się do zaspokajania potrzeb rodziny. (świadectwa pracy i umowy o pracę k: 102 – 112)

Jeszcze przed zawarciem małżeństwa, w 1980r. wnioskodawczyni posiadała książeczkę mieszkaniową, na której został zgromadzony pełny wkład mieszkaniowy na lokal typu m – 2, była to kwota 24.500 zł (przed denominacją). Po ślubie małżonkowie zamieszkali w lokalu komunalnym przydzielonym rodzicom uczestnika i nie uzupełniali w czasie trwania małżeństwa wkładu mieszkaniowego na tej książeczce. (wniosek o wpisanie do rejestru kandydatów na członków Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w C. k: 14 dowód z przesłuchania stron – zeznania wnioskodawczyni B. N. (1) k: 270 – 271, k: 321 – 322, protokół rozprawy z 21 stycznia 2016r. czas nagrania 00:03:21 – 00:19:26, 00:40:55 – 00:43:45; zeznania uczestnika B. N. (2), k: 270- 271, k: 322 – 323, protokół rozprawy z 21 stycznia 2016r. czas nagrania 00:19:26 – 00:40:55)

W związku z zamiarem wykupienia zajmowanego przez małżonków mieszkania przy ul. (...), w dniu 3 września 2009r. B. N. (1) wpłaciła całą wymaganą przez Gminę Miejską C. kwotę, tj. 13.694,63 zł. Dowód wpłaty został wypełniony przez nią, ale wpisała na nim dane męża, ponieważ to jego nazwisko figurowało na książeczce opłat za mieszkanie. Pieniądze wpłacane były osobiście przez B. N. (1) w siedzibie Urzędu Miasta C.. Środki na ten cel tymczasowo wyłożyła matka wnioskodawczyni – Z. S., która dysponowała taką kwotą, ponieważ otrzymała akcje pracownicze (...) S.A. Małżonkowie nie posiadali w tamtym czasie takich oszczędności, ponieważ rok wcześniej musieli ponieść koszty wywołane procesem karnym, który toczył się przeciwko B. N. (2) w związku z wypadkiem komunikacyjnym. (zeznania świadka Z. S. k: 319 – 320; częściowo dowód z przesłuchania stron – zeznania wnioskodawczyni B. N. (1) k: 270 – 271, k: 321 – 322, protokół rozprawy z 21 stycznia 2016r. czas nagrania 00:03:21 – 00:19:26, 00:40:55 – 00:43:45; zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym 2004 k: 397 - 398)

Umowa ustanowienia odrębnej własności lokalu i umowy sprzedaży została zawarta 23 października 2009r. przed Notariuszem B. B. (3). Małżonkowie oświadczyli, że dokonują nabycia prawa własności do majątku wspólnego na zasadach wspólności ustawowej. (akt notarialny rep. A nr (...) k: 10 – 11v)

W dniu 28 października 2009r. B. N. (1) złożyła w (...) Banku (...) S.A. wniosek o likwidację książeczki mieszkaniowej w związku z wykupieniem mieszkania. Na rachunek wnioskodawczyni wpłynęła z tego tytułu kwota 20.305,62 zł. Po otrzymaniu tych środków, B. N. (1) zwróciła matce pożyczone pieniądze. (wniosek o likwidację książeczki mieszkaniowej k: 12 – 13, wydruk potwierdzenia wykonania przelewu k: 15)

Nadwyżkę z pieniędzy wypłaconych po likwidacji książeczki mieszkaniowej (ok. 6.500 zł) wnioskodawczyni przeznaczyła na zakup komody, stolika pod telewizor i stołu z krzesłami oraz na bieżące potrzeby. Remonty mieszkania zostały przeprowadzone przed 2009r., zatem po likwidacji książeczki mieszkaniowej nie zachodziła potrzeba takich inwestycji. (dowód z przesłuchania stron – zeznania wnioskodawczyni B. N. (1) - czas nagrania 00:03:21 – 00:19:26, 00:40:55 – 00:43:45)

B. N. (2) w 2009r. pracował w delegacji, nie zajmował się prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego, o bieżące sprawy dotyczące utrzymania rodziny czy remontów mieszkania dbała wnioskodawczyni. Uczestnik w istocie był słabo zorientowany w sprawach dotyczących finansów domowych. (dowód z przesłuchania stron – zeznania wnioskodawczyni B. N. (1) protokół rozprawy z 21 stycznia 2016r. czas nagrania 00:03:21 – 00:19:26, 00:40:55 – 00:43:45; częściowo zeznania uczestnika B. N. (2) - protokół rozprawy z 21 stycznia 2016r. czas nagrania 00:19:26 – 00:40:55)

W dniu 11 grudnia 2009r. B. N. (2) został przyłapany na przemycie papierosów z Rosji, za co został skazany na karę grzywny, poniósł koszty adwokackie i koszty procesu. W celu pokrycia tych wydatków, małżonkowie zaciągnęli 27 czerwca 2011r. kredyt w (...) S.A. w wysokości 36.500 zł. W dniu 20 listopada 2011r. uczestnik ponownie został zatrzymany za przemyt papierosów, tym razem na Białorusi. (protokół przeszukania samochodu ciężarowego z 11 grudnia 2009r. k: 72 – 73, protokół zatrzymania przedmiotów k: 74, akt oskarżenia k: 79 – 84, umowa kredytu z 27 czerwca 2011r. k: 88 – 92 wraz z harmonogramem spłaty k: 93)

Po ustaniu wspólności majątkowej kredyt zaciągnięty przez małżonków na pokrycie wydatków wywołanych procesem karnym, spłacała tylko wnioskodawczyni. Od wydania postanowienia przez Sąd Rejonowy w Ciechanowie, tj. od 27 marca 2015r. B. N. (1) spłaciła dalszą jego część, a mianowicie 8.103,60 zł. (dowód z przesłuchania stron – zeznania wnioskodawczyni B. N. (1) - protokół rozprawy z 21 stycznia 2016r. czas nagrania 00:03:21 – 00:19:26, 00:40:55 – 00:43:45, zaświadczenie (...) S.A. z 10 kwietnia 2015r. k: 353)

Sąd Okręgowy odmówił wiary zeznaniom B. N. (2) w części, w której utrzymywał on, że środki na wykupienie mieszkania pochodziły ze wspólnych oszczędności. Początkowo uczestnik twierdził, że sam osobiście dokonał wpłaty na mieszkanie, na rozprawie apelacyjnej zeznał, że był razem z żoną. Nie potrafił jednak podać ani kwoty (przynajmniej w przybliżeniu), jaką należało uiścić, ani gdzie dokładnie, w jakich okolicznościach dokonywał wpłaty. Potwierdził, że druk potwierdzenia wpłaty został nakreślony przez żonę, ale dopiero po okazaniu dokumentu. W ocenie Sądu II instancji, dokładna analiza twierdzeń uczestnika, budzi na tyle istotne wątpliwości, że nie można uznać ich za wiarygodne.

Jednocześnie wnioskodawczyni logicznie potrafiła przekonać, z jakich przyczyn nie stać ich było na wyłożenie sumy 13.694,63 zł. Od skazującego wyroku karnego upłynęło około roku i rodzina zmuszona była pokryć wydatki związane z jego kosztami. B. N. (1) miała świadomość, że wykupienie mieszkania pozwoli jej zlikwidować książeczkę mieszkaniową i dlatego zdecydowała się skorzystać ze wsparcia matki, która dysponowała oszczędnościami pochodzącymi ze sprzedaży akcji pracowniczych. To, że nie sporządziła tej umowy w formie pisemnej, nie oznacza, że Z. S. nie przekazała jej tej sumy. Matka i córka darzą się wzajemnym zaufaniem i nie widziały takiej potrzeby, tym bardziej, że zaraz po likwidacji książeczki mieszkaniowej, wnioskodawczyni zwróciła pożyczkę.

Zdaniem Sądu Okręgowego, B. N. (2) posiadał pobieżną wiedzę na temat stanu finansów domowych, partycypował w kosztach utrzymania rodziny, ale to wnioskodawczyni zarządzała wspólnym budżetem i starała się nim gospodarować na tyle oszczędnie, aby utrzymać czteroosobową rodzinę. Trudno uwierzyć w to, że małżonkowie N., którzy od lat borykali się z różnych przyczyn z problemami materialnymi, mogliby zaoszczędzić w krótkim czasie tak znaczną kwotę. Trzeba mieć na uwadze, że dochody małżonków nie odbiegały od przeciętnych, zaś uczestnik sam przyznał, że suma na wykupienie mieszkania nie była specjalnie w tym celu odkładana. Dlatego też wersja wnioskodawczyni, iż gotówka konieczna na wykupienie mieszkania nie pochodziła z oszczędności, tylko z pożyczki udzielonej przez jej matkę na krótki okres, tj. do dnia zlikwidowania książeczki mieszkaniowej, jest w tych okolicznościach zdecydowanie bardziej przekonująca.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni częściowo zasługuje na uwzględnienie.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszania prawa procesowego, należy podnieść, że Sąd II instancji zgadza się z nimi o tyle, że wskutek przekroczenia zasad swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 kpc), Sąd Rejonowy niewłaściwie ocenił zeznania wnioskodawczyni oraz jej matki - Z. S.. Po uzupełniającym przeprowadzeniu dowodu z przesłuchania stron na rozprawie apelacyjnej, Sąd nie miał wątpliwości, że środki na wykupienie mieszkania będącego przedmiotem najmu, pochodziły de facto z likwidacji książeczki mieszkaniowej B. N. (1), a nie z oszczędności obojga małżonków.

Argumentacja przytoczona na ten temat w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia jest nieprzekonująca, ale nie można przyjąć, że Sąd naruszył art. 328 § 2 kpc, ponieważ uzasadnienie zawiera wszystkie przewidziane w tym przepisie elementy, a fakt, iż Sąd II instancji dokonał odmiennej oceny dowodów, nie dyskwalifikuje uzasadnienia Sądu Rejonowego. Dlatego też zarzut obrazy art. 328 § 2 kpc należy uznać za chybiony.

Przechodząc do oceny prawa materialnego, zastosowanego przez Sąd I instancji, należy poczynić kilka uwag o charakterze formalnym dotyczących konstrukcji samego postanowienia.

Otóż Sąd Rejonowy, powołując się na ugruntowane stanowisko Sądu Najwyższego, wskazuje na to, że w toku postepowania o podział majątku wspólnego Sąd dzieli wyłącznie aktywami, a nie pasywami. Dlatego zupełnie niezrozumiale jest wyodrębnienie w punkcie I postanowienia aktywów i pasywów. Zdaniem Sądu Okręgowego taka redakcja orzeczenia jest zbędna i nieprawidłowa. Tok rozumowania i przeprowadzone działania matematyczne należą do uzasadnienia postanowienia i nie należy ich wskazywać, ponieważ taka redakcja postanowienia sugeruje, że Sąd w istocie „dzieli” pasywami, które w tym wypadku stanowiły wydatki poczynione przez wnioskodawczynię z jej majątku osobistego (tj. po ustaniu wspólności majątkowej) na majątek wspólny poprzez częściową spłatę kredytu zaciągniętego w czasie małżeństwa.

Ponadto, skoro w myśl art. 43 § 1 kro oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, to nie ma potrzeby, aby powtarzać treść tego przepisu w sentencji postanowienia. Jeśli intencją Sądu Rejonowego było oddalenie wniosku o ustalenie nierównych udziałów (art. 43 § 2 kro), to należało zamieścić w postanowieniu punkt w brzmieniu: „oddalić wniosek B. N. (1) o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym”.

Z tych względów, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie I o tyle, że wyeliminował z jego treści sformułowanie: „Pasywa: spłacony przez wnioskodawczynię B. N. (1) z własnych środków po ustaniu wspólności majątkowej dług w kwocie 30.318,20 zł (trzydzieści tysięcy trzysta osiemnaście złotych, dwadzieścia groszy)”. Ponadto punkt II zaskarżonego postanowienia należało uchylić w całości, ponieważ zwrot: „wartość majątku wspólnego wnioskodawczyni B. N. (1) i uczestnika B. N. (2) podlegającego podziałowi ustalić na kwotę 116.681,80 zł (sto szesnaście tysięcy sześćset osiemdziesiąt jeden złotych, osiemdziesiąt groszy)”, jest całkowicie zbędny. Określenie wartości majątku wspólnego podlegającego podziałowi, również jest elementem uzasadnienia. W tym wypadku, Sąd I instancji odjął od „aktywów” określonych na 147.000 zł, „pasywa” stanowiące 30.318,20 zł i wynik tego działania uznał za wartość wspólnego majątku byłych małżonków N.. Zmiany wymagał również punkt III postanowienia, który brzmiał: „ustalić, że udziały w majątku wspólnym są równe i wynoszą po 58.340,90 zł (pięćdziesiąt osiem tysięcy trzysta czterdzieści złotych, dziewięćdziesiąt groszy)”. Jak była mowa o tym wcześniej, nie ma potrzeby powtarzania przepisu formułującego zasadę równych udziałów w majątku wspólnym, natomiast, skoro został zgłoszony przez B. N. (1) wniosek o ustalenie nierównych udziałów, to jeśli zdaniem Sądu wnioskodawczyni nie wykazała ona przesłanek do jego uwzględnienia, należało wniosek oddalić.

Konsekwencją poczynienia innych ustaleń niż Sąd Rejonowy, była konieczność zmiany zaskarżonego postanowienia także pod względem merytorycznym. Sąd II instancji uznał, iż B. N. (1) dokonała nakładu ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny, ponieważ środki zgromadzone na jej książeczce mieszkaniowej w całości przeznaczyła na wykupienie mieszkania, objętego dotychczas prawem najmu, przysługującego obojgu małżonkom. Wprawdzie odrębna własność lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w C. przy ul. (...) weszła do majątku wspólnego byłych małżonków N., ale kwota 13.694,63 zł, gwarantująca wykupienie w 2009r. mieszkania, stanowiła majątek osobisty wnioskodawczyni w 100%. Dlatego też zdaniem Sądu Okręgowego obecna wartość rynkowa mieszkania, czyli 108.000 zł, stanowi nakład, który podlega rozliczeniu w niniejszym postepowaniu.

Z uwagi na to, że redakcja zaskarżonego postanowienia nie przewiduje oddzielnego punktu dotyczącego rozliczenia nakładów z tego tytułu, Sąd Okręgowy zmienił treść punktu VI poprzez obniżenie wysokości dopłaty należnej od B. N. (1) B. N. (2) z 26.181,80 zł do 4.340,90 zł.

Wyliczenie przedstawia się następująco:

147.000 zł (wartość wszystkich składników majątkowych) – 108.000 zł (nakład z majątku osobistego wnioskodawczyni) = 39.000 zł x ½ = 19.500 zł – 30.318,20 x ½ (połowa wydatków poniesionych na majątek wspólny przez wnioskodawczynię z tytułu spłaconego kredytu) = 19.500 zł – 15.159,10 zł = 4.340,90 zł.

W pozostałej części apelacja jest niezasadna.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu I instancji, że w sprawie nie było podstaw do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Faktem jest, że przez wiele lat trwania małżeństwa B. N. (2) nadużywał alkoholu, tracił pracę, nie łożył na utrzymanie rodziny i w niewielkim stopniu przyczynił się do powstania majątku wspólnego. Niemniej jednak od 1999r., czyli w ciągu 12 – 13 lat przed rozwiązaniem małżeństwa przez rozwód, B. N. (2) w zasadzie pokonał chorobę alkoholową i poza jednym incydentem, utrzymywał abstynencję. Natomiast majątek podlegający podziałowi powstał w zdecydowanej większości w tym właśnie okresie. Nie można zatem mu zarzucić, iż nie przyczynił się on do jego powstania. Dlatego też Sąd Okręgowy zgadza się z poglądem Sądu Rejonowego, iż wnioskodawczyni nie wykazała przesłanek, o jakich mowa w art. 43 § 2 kro.

Należało natomiast uwzględnić wniosek B. N. (1) o zasądzenie na jej rzecz w postępowaniu odwoławczym zwrotu wydatków z jej majątku osobistego na majątek wspólny, w postaci dalszej części spłaty kredytu zaciągniętego razem z mężem w czasie trwania małżeństwa. Zgodnie z art. 383 kpc, który na zasadzie art. 13 § 2 kpc, znajduje odpowiednie zastosowanie w postepowaniu nieprocesowym, w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy. Wnioskodawczyni udowodniła, że już po wydaniu postanowienia przez Sąd Rejonowy, wpłaciła ona do banku 8.103,60 zł, zatem należało zasądzić od B. N. (2) na jej rzecz połowę tej kwoty, czyli 4.051,80 zł.

Zarówno w przypadku obowiązku uiszczenia dopłaty, jak i zobowiązania do zwrotu wydatków, Sąd określił termin płatności na 14 dni od daty uprawomocnienia się postanowienia. Należności te nie są na tyle wysokie, aby uczestnicy nie byli w stanie zgromadzić niezbędnych na ich uiszczenie środków, ale przede wszystkim po potrąceniu, B. N. (1) będzie zobowiązana do zapłaty na rzecz B. N. (2) jedynie 289,10 zł.

Z tych wszystkich względów, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie na podstawie art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc.

O kosztach postępowania w II instancji Sąd orzekł zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 502 § 1 kpc. Należy jednak podkreślić, iż w takiej sytuacji również nie ma potrzeby powtarzania treści przepisu („pozostawić uczestników przy kosztach postepowania poniesionych w związku z ich udziałem w sprawie”), należało natomiast dać jej wyraz poprzez oddalenie wniosków tak B. N. (1), jak i B. N. (2) o zwrot kosztów postepowania za II instancję, uznając, iż oboje w jednakowym stopniu byli zainteresowani wynikiem postepowania w sprawie o podział majątku wspólnego.