Pełny tekst orzeczenia

66/1/B/2015


POSTANOWIENIE

z dnia 29 września 2014 r.
Sygn. akt Ts 51/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Zbigniew Cieślak,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej MKS Sp. z o.o. z siedzibą w Tychach w sprawie zgodności:
art. 117 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 i w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 25 lutego 2014 r. MKS Sp. z o.o. z siedzibą w Tychach (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 117 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 i w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. Skarżąca wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącej przed Trybunałem Konstytucyjnym. Postanowieniem z 11 kwietnia 2013 r. (sygn. akt II Kp 94/12) Sąd Rejonowy w Tychach – Wydział II Karny oddalił wniosek skarżącej, stwierdziwszy, że nie ma ona uprawnienia do jego złożenia, ponieważ nie była stroną postępowania, w związku z którym domaga się sporządzenia skargi konstytucyjnej. Na powyższe postanowienie skarżąca wniosła zażalenie, które oddalił Sąd Okręgowy w Katowicach – XXIII Wydział Karny Odwoławczy postanowieniem z 16 października 2013 r. (sygn. akt XXIII Kz 314/13). Sąd okręgowy uznał, że skarżąca ograniczyła się jedynie do złożenia wniosku o ustanowienie pełnomocnika i nie przedstawiła jakichkolwiek dokumentów na jego poparcie.
Zdaniem skarżącej zakwestionowany przepis – w zakresie dostępu do pomocy prawnej z urzędu – odmiennie traktuje takie podmioty jak ona (tj. osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje zdolność prawną). W przypadku tych podmiotów art. 117 § 3 k.p.c. przewiduje bowiem wymóg wykazania braku dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Skarżąca podniosła, że w odróżnieniu od wskazanych podmiotów osoby fizyczne niezwolnione od kosztów sądowych mogą domagać się ustanowienia pełnomocnika z urzędu, jeżeli złożą oświadczenie, z którego wynika, że nie są w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Według skarżącej zaskarżony przepis naruszył jej prawo do sądu, a w szczególności – prawo do uruchomienia postępowania przed sądem (art. 45 ust. 1 Konstytucji) w związku z zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) i równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Skarżąca zaznaczyła, że została pozbawiona „prawa do sądowej kontroli popełnienia przestępstwa na jej szkodę”. Zarzuciła, że zaskarżony przepis nie wskazuje, jak osoba prawna (i jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność prawną) ubiegająca się o ustanowienie pełnomocnika z urzędu powinna wykazać, że nie ma dostatecznych środków na pokrycie kosztów wynagrodzenia tego pełnomocnika. Podkreśliła, że w przepisie tym brakuje dookreślenia, jakie dokumenty należy złożyć. Podniosła ponadto, że wnioskodawcy nie są wzywani do uzupełnienia braków formalnych w tym zakresie ani do składania wyjaśnień.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek warunkujących jej dopuszczalność, które zostały uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowane w art. 46–48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Gdy skarga konstytucyjna ich nie spełnia, a także gdy jest oczywiście bezzasadna, jej braki nie zostały usunięte w określonym terminie lub zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 39 ust. 1 pkt 1 lub 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu.
Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga, poza spełnieniem warunków określonych dla pisma procesowego, powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach określonych w Konstytucji i wobec którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; a także uzasadnienie oraz dokładny opis stanu faktycznego sprawy. Zarzuty sformułowane w skardze muszą uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, przywołanie właściwych wzorców konstytucyjnych zawierających prawa podmiotowe przysługujące osobom fizycznym lub prawnym i – przez porównanie treści wynikających z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej niezgodności. Jeżeli w sprawie nie doszło do naruszenia praw skarżącego lub skarżący nie potrafi uprawdopodobnić tego naruszenia, to merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne (zob. postanowienie TK z 13 lutego 2008 r., SK 5/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 19).
W myśl zaskarżonego art. 117 § 3 k.p.c. „osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność sądową, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli wykaże, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego”.
Trybunał stwierdza, że to zachowanie samej skarżącej (złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu bez przedstawienia żadnych dokumentów pozwalających określić sytuację majątkową wnioskodawcy) uniemożliwiło uwzględnienie wniosku. Z tego względu nie można uznać, że skarżąca spełniła przesłankę uprawdopodobnienia naruszenia swoich praw konstytucyjnych przez zaskarżony art. 117 § 3 k.p.c. Skarga konstytucyjna nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań, do których doszło z winy strony lub jej pełnomocnika procesowego na etapie postępowania przed sądem powszechnym (zob. postanowienie TK z 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77, a także postanowienie TK z 18 września 2012 r., Ts 207/10, OTK ZU nr 1/B/2013, poz. 23). W związku z powyższym skarżąca nie może domagać się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją zaskarżonego przepisu, skoro nie zrobiła nic, żeby wykazać, czy choćby uprawdopodobnić, że nie ma dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.
Niezależnie od powyższego Trybunał odniósł się również do stanowiska skarżącej, zgodnie z którym o przyznaniu pełnomocnika z urzędu powinny decydować te same kryteria, bez względu na status strony występującej z wnioskiem.
Trybunał stwierdza, że każda strona niezwolniona od kosztów, która domaga się sfinansowania zastępstwa procesowego przez Skarb Państwa, musi wykazać swoją sytuację finansową. Ustawodawca uznał, że w przypadku osób fizycznych wystarczy, iż złożą one oświadczenie zawierające dane wskazane w art. 1171 § 1 k.p.c. (według wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 kwietnia 2010 r. w sprawie określenia wzoru oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego [Dz. U. Nr 65, poz. 418]). Nie sprecyzował natomiast sposobu wykazania – przez osobę prawną lub inną jednostkę organizacyjną mającą zdolność sądową – braku dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Trybunał zwraca jednak uwagę na to, że ocena możliwości poniesienia takich kosztów musi być poprzedzona analizą dokumentów obrazujących sytuację majątkową i finansową strony ubiegającej się o udzielenie pomocy prawnej z urzędu, a rodzaj tych dokumentów może być różny w zależności od konkretnego przypadku. W odniesieniu do podmiotów takich jak skarżąca nie jest zatem możliwe określenie katalogu wymaganych dokumentów (zob. postanowienia TK z dnia 14 stycznia 2014 r., Ts 300/13, niepubl. i 24 stycznia 2014 r., Ts 298/13, niepubl.). W orzecznictwie sądowym podkreśla się, że brak dostatecznych środków można wykazać, przedstawiając jakiekolwiek dokumenty, które pozwalają określić sytuację majątkową wnioskodawcy. Mogą to być: bilans roczny; sprawozdanie finansowe; wyciągi z kont bankowych; raporty kasowe; deklaracje podatkowe; umowy kredytowe i pisma banku oceniające zdolność kredytową; dokumenty stwierdzające obciążenie nieruchomości hipoteką, a ruchomości zastawem; dokumenty stwierdzające wysokość zobowiązań itp. (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – Wydział I Cywilny z 19 lipca 2013 r., sygn. akt I ACz 1173/13, dostępne na stronie: http://orzeczenia.poznan.sa.gov.pl).
Trybunał zwraca również uwagę na to, że skarżąca porównuje podmioty, które nie mają wspólnej istotnej cechy uzasadniającej konieczność ich równego traktowania. Tymczasem zgodnie z zasadą równości należy jednakowo traktować podmioty podobne, przy czym nie zakazuje się przyjmowania odmiennych rozwiązań prawnych wobec podmiotów różniących się pewnymi cechami istotnymi. Ponadto zakwestionowany przez skarżącą art. 117 § 3 k.p.c. w żaden sposób nie określa sytuacji prawnej osób fizycznych (zob. postanowienia TK z 14 stycznia 2014 r., Ts 300/13 i 24 stycznia 2014 r., Ts 298/13).
W świetle przedstawionych uwag zarzut skarżącej należy zatem ocenić jako oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 i w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK oraz na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.