Pełny tekst orzeczenia

257/3/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 8 lipca 2014 r.

Sygn. akt Ts 148/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Małgorzata Pyziak-Szafnicka,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Z.K. w sprawie zgodności:

art. 459 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78, art. 176 ust. 1 i art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284),



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze Konstytucyjnej z 6 czerwca 2014 r. Z.K. (dalej: skarżący) wystąpił o stwierdzenie, że art. 459 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim „nie dopuszcza zażalenia na postanowienie sądu I instancji o odmowie wyłączenia sędziego składu orzekającego”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78, art. 176 ust. 1 i art. 32 Konstytucji oraz z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284; dalej: konwencja).

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 4 kwietnia 2014 r. (sygn. akt III Ko 360/13) Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział III Karny (dalej: Sąd Okręgowy w Krakowie) nie uwzględnił wniosku skarżącego o wyłączenie sędziego w sprawie o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Zarządzeniem z 10 kwietnia 2014 r. (sygn. akt jw.) Sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie, na podstawie art. 429 § 1 k.p.k., odmówił przyjęcia zażalenia, które pełnomocnik skarżącego złożył na powyższe postanowienie. Na to zarządzenie skarżący nie wniósł zażalenia (art. 429 § 2 k.p.k.), co Trybunał ustalił z urzędu.

Zdaniem skarżącego zakwestionowany w skardze art. 459 § 2 k.p.k., przez to, że „nie dopuszcza” zażalenia na postanowienie o nieuwzględnieniu wniosku o wyłączenie sędziego, narusza prawo do rzetelnego procesu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji), zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Zaskarżony przepis – jak zarzucił skarżący – narusza także standardy prawa międzynarodowego.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest nadzwyczajnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej merytoryczne rozpatrzenie zostało uwarunkowane spełnieniem przesłanek wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W drodze skargi konstytucyjnej skarżący może żądać, by Trybunał zbadał konstytucyjność przepisów, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o przysługujących mu konstytucyjnych wolnościach lub prawach.

W swoim dotychczasowym orzecznictwie Trybunał wielokrotnie podkreślał, że orzeczenie ma charakter ostateczny, gdy skarżącemu nie przysługuje już od niego środek odwoławczy i gdy nie toczy się żadne postępowanie, w ramach którego orzeczenie to mogłoby zostać zmienione lub uchylone. Trybunał może wkroczyć dopiero po wyczerpaniu wszelkich procedur pozwalających na rozstrzygnięcie sprawy. Inaczej mówiąc, skarga konstytucyjna spełnia przesłankę przewidzianą w art. 79 Konstytucji dopiero wtedy, gdy wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia nie można już poddać kontroli (zob. postanowienia TK z 5 grudnia 1997 r., Ts 14/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 9 oraz 20 maja 1999 r., Ts 76/98, OTK ZU z 1999 r. SUP, poz. 53). W związku z tym art. 46 ust. 1 ustawy o TK formułuje wymóg wyczerpania drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana.

Skarżący wniósł skargę do Trybunału w związku z zarządzeniem sędziego Sądu Okręgowego w Krakowie odmawiającym przyjęcia zażalenia, które złożył pełnomocnik skarżącego. Zgodnie z art. 429 § 2 k.p.k. na to rozstrzygnięcie przysługuje zażalenie, ale skarżący z tej możliwości nie skorzystał. Zatem nie wyczerpał on drogi prawnej, a to oznacza, że nie uzyskał ostatecznego orzeczenia. Wniesiona do Trybunału skarga nie spełnia więc podstawowej przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Okoliczność ta jest – w myśl art. 49 w związku z art. 46 ust. 1 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.

Niezależnie od powyższego Trybunał uznał za konieczne wskazanie pozostałych argumentów uzasadniających odmowę.

Istotą zarzutów sformułowanych w skardze jest niezagwarantowanie, czy też pominięcie przez ustawodawcę instancyjnej kontroli postanowień dotyczących wyłączenia sędziego od orzekania w sprawie.

W odniesieniu do powyższego Trybunał zwraca uwagę na to, że art. 459 k.p.k. określa rodzaje orzeczeń sądu, na które przysługuje zażalenie. Zgodnie z tym przepisem zażalenie można wnieść na wskazane w nim kategorie postanowień, tj. na postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku, jeśli ustawa nie stanowi inaczej (§ 1), postanowienia co do środka zabezpieczającego oraz inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie (§ 2). Artykuł 495 k.p.k. zawiera więc ogólne normy kompetencyjne wskazujące zakres przedmiotowy zażalenia na postanowienie. Zgodnie z przyjętą systematyką przepisów procesowych nie jest to wyczerpujące wyliczenie sytuacji, w których uprawnionym podmiotom przysługuje zażalenie, lecz jedynie wskazanie kategorii postanowień. Postanowienie w sprawie wniosku o wyłączenie sędziego nie należy do kategorii postanowień zamykających drogę do wydania wyroku ani nie jest związane ze stosowaniem środków zabezpieczających, tym samym trzeba uznać, że może należeć do trzeciej grupy, tj. do innych postanowień w wypadkach przewidzianych w ustawie. Zakwestionowany przepis nie wskazuje jednak wprost, o jakich postanowieniach mowa. Rozwinięciem tej ogólnej kompetencji są bowiem pozostałe przepisy ustawy wskazujące konkretne sytuacje, w których postanowienie jest zaskarżalne za pomocą zażalenia. Tylko przykładowo można wymienić postanowienia: o zawieszeniu postępowania (art. 22 § 2); w kwestii właściwości sądu (art. 35 § 3); co do zabezpieczenia roszczenia (art. 69 § 3); określające obowiązek wyboru innego obrońcy w razie kolizji interesów albo wyznaczenia obrońcy z urzędu (art. 85 § 1); na odmowę udostępnienia akt w postępowaniu przygotowawczym (art. 159); w zakresie kar porządkowych (art. 290 § 2); na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, na postanowienie o jego umorzeniu (art. 306 § 1); dotyczące rozstrzygnięcia w zakresie tymczasowego aresztowania, zatrzymania, dowodów rzeczowych, o których nie orzeczono w wyroku (art. 420 § 4); na nieuwzględnienie sprzeciwu od wyroku zaocznego (art. 482 § 2); oddalające wniosek o wznowienie postępowania lub pozostawieniu go bez rozpoznania (art. 547 § 1); w przedmiocie przejęcia lub przekazania orzeczenia do wykonania (art. 611a § 5). Tym samym trzeba uznać, że regulacji wskazującej na dopuszczalność bądź niedopuszczalność kontroli postanowienia w sprawie wniosku o wyłączenie sędziego należałoby szukać nie w art. 459 § 2 k.p.k. – który stanowi tylko reguły ogólne w tym zakresie, lecz w przepisach rozdziału 2 tej ustawy, dotyczących bezpośrednio wyłączenia sędziego.

Zakwestionowany art. 459 § 2 k.p.k. nie zawiera przy tym żadnego wyłączenia dopuszczalności zaskarżenia postanowienia w sprawie wniosku o wyłączenie sędziego, a tym samym nie da się przyjąć, że prowadzi do pominięcia kontroli instancyjnej w tym zakresie. Jej istnienie lub brak są bowiem uzależnione jedynie od kształtu szczegółowej regulacji w zakresie postępowania w sprawie wyłączenia sędziego. Przyjęcie innego założenia oznaczałoby konieczność zawarcia w treści art. 459 § 2 k.p.k. kazuistycznego i wyczerpującego wyliczenia wszystkich sytuacji, w których zażalenie przysługuje na inne postanowienia niż postanowienia dotyczące środków zabezpieczających i postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku. Tylko wtedy, gdybyśmy mieli do czynienia z owym enumeratywnym wyliczeniem, można byłoby przyjąć, że nieuwzględnienie w zaskarżonym przepisie postanowienia w sprawie wniosku o wyłączenie sędziego oznacza jego pominięcie, i tym samym zostałyby spełnione przesłanki merytorycznego rozpoznania zarzutów stawianych w skardze. Zatem należy uznać, że istota zarzutów skarżącego nie dotyczy w sposób oczywisty treści zaskarżonego przepisu, to zaś uzasadnia odmowę nadania analizowanej skardze dalszego biegu.

Trybunał zwraca uwagę również na to, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji wzorcem kontroli w postępowaniu skargowym mogą być wyłącznie te postanowienia Konstytucji, które kreują wolności lub prawa podmiotu składającego skargę konstytucyjną. W konsekwencji tego przepisy umów międzynarodowych nie mogą być wzorcami kontroli w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej.



Wskazane okoliczności są – w myśl art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – następnymi podstawami odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.



Z tych względów Trybunał postanowił jak w sentencji.