Pełny tekst orzeczenia

247/3/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 27 maja 2015 r.

Sygn. akt Ts 50/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Stanisław Biernat – przewodniczący

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz – sprawozdawca

Piotr Tuleja,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 marca 2015 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej J.Ż.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 21 lutego 2014 r. (data nadania) J.Ż. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 130 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) „w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje [tygodniowy] termin do poprawienia warunków formalnych pisma procesowego w stosunku do osób pozbawionych wolności”, z art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarżący zarzucił, że w przypadku osób pozbawionych wolności automatyczny zwrot pisma procesowego z powodu nieuzupełnienia jego braków formalnych w niezmiernie krótkim tygodniowym terminie powoduje utratę przez te osoby, w tym skarżącego, możliwości rozpoznania wniesionej sprawy przez dany sąd, a tym samym prowadzi do pozbawienia ich prawa do sądu.

Skarżący podkreślił, że unormowane w art. 130 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. postępowanie służy naprawieniu formalnych wad pisma procesowego. Wyznaczony zaś w tym przepisie tygodniowy termin ma zagwarantować przyspieszenie nadania biegu sprawie i zaniechanie przewlekłości postępowania. Ani jednak uzupełnienie czy poprawienie pisma procesowego, ani przyspieszenie biegu sprawy nie należą do wynikających z art. 31 ust. 3 Konstytucji celów uzasadniających ograniczenie dostępu do sądu. Tym bardziej że – jak zaznaczył skarżący – przepisy k.p.c. przewidują inne środki, które pozwoliłyby na uzupełnienie złożonego w jego sprawie wniosku bez ingerencji w konstytucyjne wolności i prawa podmiotowe.

Ponadto skarżący wskazał, że zakwestionowany przepis w sposób nieuzasadniony zrównuje podmioty wezwane do uzupełnienia braków formalnych, tj. zarówno tych, którzy świadomie uchylają się od wypełnienia obowiązku wynikającego z zaskarżonego przepisu, jak i tych, którzy z przyczyn niezależnych od siebie (pozbawienie wolności) nie są w stanie spełnić stawianych im wymagań. Tymczasem osoba pozostająca na wolności ma znacznie większe możliwości, zarówno finansowe, jak i techniczne, „uczynienia zadość wymaganiom sądu”. W przekonaniu skarżącego ustawodawca, ustanawiając termin uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego, powinien uwzględnić nierówną pozycję osób przebywających na wolności oraz osób jej pozbawionych (a także nierozerwalnie z tym związaną faktyczną możliwość dokonania danej czynności) i wprowadzić termin odpowiadający ich odmiennej sytuacji.

W przekonaniu skarżącego zarówno rygoryzm sankcji (zwrot pisma w przypadku nieuzupełnienia braków formalnych w bardzo krótkim tygodniowym terminie), dysproporcja między nią a osiąganym celem, jak i to, że regulacja k.p.c. przewiduje skutek bezwzględny uniemożliwiający ocenę przesłanek nieuzupełnienia określonych braków, świadczą o tym, że zakwestionowana regulacja jest niezgodna z Konstytucją.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 4 listopada 2014 r. skarżący został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi przez podanie daty doręczenia mu postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu – II Wydział Cywilny Odwoławczy z 4 czerwca 2013 r. oraz podanie daty wystąpienia przez niego z wnioskiem do Sądu Rejonowego w Gnieźnie – III Wydział Rodzinny i Nieletnich o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej. Pismem z 15 grudnia 2014 r. skarżący odniósł się do powyższego zarządzenia. Wskazał, że postanowienie sądu okręgowego doręczono mu 19 czerwca 2013 r., a wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu złożył do Sądu Rejonowego w Gnieźnie 26 lipca 2013 r.

Postanowieniem z 4 marca 2015 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, wskazując, że została ona wniesiona z przekroczeniem terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Trybunał przypomniał, że zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK skargę konstytucyjną należy złożyć po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile ta droga jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Artykuł 48 ust. 2 ustawy o TK przewiduje ponadto, że gdy skarżący nie jest w stanie ponieść kosztów pomocy prawnej, może zwrócić się do sądu rejonowego, właściwego dla jego miejsca zamieszkania, o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Do czasu rozpatrzenia wniosku nie biegnie trzymiesięczny termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Trybunał podkreślił przy tym, że na bieg terminu wniesienia skargi nie mają wpływu inne okoliczności niż wystąpienie do sądu o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, w tym zwrócenie się do organów samorządu adwokackiego czy radcowskiego o udzielenie pomocy prawnej lub złożenie wniosku o pomoc prawną do sądu niewłaściwego.

Wziąwszy pod uwagę powyższe regulacje, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że rozpoznawana skarga konstytucyjna została wniesiona z przekroczeniem ustawowego terminu. Postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu z 4 czerwca 2013 r., wskazane przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, zostało mu doręczone 19 czerwca 2013 r. Od 20 czerwca 2013 r. rozpoczął zatem bieg trzymiesięczny termin złożenia skargi konstytucyjnej.

Z ustaleń poczynionych przez Trybunał wynika, że z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej skarżący wystąpił 21 czerwca 2013 r. do Sądu Okręgowego w Poznaniu. Wniosek ten został przekazany do Sądu Rejonowego w Gnieźnie 26 lipca 2013 r. (co wynikało także z informacji udzielonej przez skarżącego w piśmie z 4 listopada 2014 r.). W myśl zatem art. 48 ust. 2 ustawy o TK termin wniesienia skargi konstytucyjnej uległ zawieszeniu 27 lipca 2013 r. – dzień po przekazaniu wniosku do właściwego sądu rejonowego.

Postanowieniem z 7 sierpnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Gnieźnie ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu. Pismem z 13 września 2013 r. Dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Poznaniu (dalej: Dziekan ORA w Poznaniu) wyznaczył pełnomocnika do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Pełnomocnik skarżącego wskazał, że otrzymał to pismo 27 listopada 2013 r. Oznacza to, że termin złożenia skargi wznowił bieg 28 listopada 2013 r., upłynął zaś – 19 stycznia 2014 r. Tymczasem skarga została wniesiona 21 lutego 2014 r., a więc ze znacznym przekroczeniem terminu wskazanego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Na powyższe postanowienie skarżący złożył, 16 marca 2015 r., zażalenie. Zarzucił w nim Trybunałowi dokonanie nieprawidłowych ustaleń. W przekonaniu skarżącego Trybunał błędnie przyjął bowiem, że w przypadku wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu trzymiesięczny termin wniesienia skargi, biegnący od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ulega zawieszeniu dopiero od dnia przekazania tego wniosku do właściwego sądu. Zdaniem skarżącego datą zawieszenia, w myśl art. 46 ust. 1 ustawy o TK, powinien być dzień złożenia wniosku. Dlatego też – według niego – „nie można podzielić poglądu Trybunału Konstytucyjnego (…), iż bieg terminu uległ zawieszeniu 27 lipca 2013 r. tj. dzień po przekazaniu wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu przez Sąd Okręgowy w Poznaniu, Wydział II Cywilny do Sądu Rejonowego w Gnieźnie”. Skarżący zauważył, że pierwotnie wystąpił z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu 21 czerwca 2013 r., co oznacza, że termin sporządzenia skargi uległ zawieszeniu już 22 czerwca 2013 r., a wznowił bieg 28 listopada 2013 r. Biorąc zatem pod uwagę, że skarżący złożył skargę 21 lutego 2014 r., należy uznać, że została ona wniesiona w terminie.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6-7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy, wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postanowienie o odmowie nadania rozpatrywanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest prawidłowe, a zarzuty postawione w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie.

Podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu było wniesienie tego środka prawnego po przekroczeniu trzymiesięcznego terminu przewidzianego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Trybunał przypomina zatem, że zgodnie z tym przepisem bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym skarżącemu zostało doręczone prawomocne orzeczenie. W myśl art. 48 ust. 1 ustawy o TK skargę sporządza adwokat lub radca prawny, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. Skarżący, który nie ma możliwości poniesienia kosztów ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika może – zgodnie z art. 48 ust. 2 ustawy o TK – wystąpić do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania z wnioskiem o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Do czasu rozstrzygnięcia wniosku przez sąd trzymiesięczny termin wniesienia skargi konstytucyjnej nie biegnie.

Na gruncie przywołanych przepisów nie budzi wątpliwości to, że sądem właściwym do rozpoznania wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej jest wyłącznie sąd rejonowy miejsca zamieszkania skarżącego.

W rozpoznawanej sprawie skarżący złożył wniosek do niewłaściwego sądu – Sądu Okręgowego w Poznaniu. Za datę zawieszenia terminu Trybunał przyjął zatem dzień przekazania wniosku do sądu właściwego, tj. Sądu Rejonowego w Gnieźnie.

W zażaleniu skarżący zarzucił nieprawidłowość tej oceny. W jego przekonaniu w przypadku skierowania wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do niewłaściwego sądu termin wynikający z art. 46 ust. 1 ustawy o TK powinien ulec zawieszeniu nie, jak wskazał Trybunał, dzień po przekazaniu wniosku do sądu właściwego, ale już w chwili wystąpienia z tym wnioskiem. Zdaniem skarżącego niezależnie zatem od tego, czy wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu został skierowany do właściwego sądu czy – jak to było w sprawie skarżącego – „mylnie zaadresowany” do niewłaściwego sądu, chwilą zawieszenia trzymiesięcznego terminu wniesienia skargi powinien być dzień złożenia takiego wniosku.

Odnosząc się do stanowiska skarżącego, należy przypomnieć, że zgodnie z dotychczasowym utrwalonym orzecznictwem Trybunału w przypadku złożenia wniosku o przyznanie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej do sądu niewłaściwego za datę wystąpienia z wnioskiem przyjmuje się dzień jego przekazania do sądu właściwego rzeczowo i miejscowo, czyli sądu rejonowego miejsca zamieszkania skarżącego (zob. m.in. postanowienie TK z 17 lutego 2011 r., Ts 4/10, OTK ZU nr 2/B/2011, poz. 155; 15 października 2014 r. oraz 17 grudnia 2014 r., Ts 113/14, OTK ZU nr 6/B/2014, poz.608; 11 września 2014 r., Ts 96/14, niepubl.). Na bieg terminu wniesienia skargi nie mają natomiast wpływu – co Trybunał podkreślił w zaskarżonym postanowieniu – inne okoliczności niż wystąpienie przez skarżącego do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania (np. zwrócenie się do sądu niewłaściwego). Dlatego też – wbrew twierdzeniom skarżącego – Trybunał prawidłowo wskazał, że termin złożenia skargi konstytucyjnej uległ zawieszeniu dzień po przekazaniu wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi do sądu właściwego, tj. Sądu Rejonowego w Gnieźnie.

Wziąwszy więc pod uwagę to, że termin wniesienia skargi, w przypadku jego zawieszenia, jest liczony w dniach tak, jakby od początku był on oznaczony w dniach, i wynosi 90 dni (zob. art. 20 ustawy o TK w związku z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 111 i art. 114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny [Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.]), a przy jego liczeniu nie uwzględnia się dnia doręczenia skarżącemu ostatecznego orzeczenia ani dnia doręczenia adwokatowi informacji o wyznaczeniu go na pełnomocnika z urzędu, Trybunał trafnie ustalił, że rozpatrywana skarga konstytucyjna została złożona po upływie 90 dni.

Trybunał jeszcze raz przypomina, że w analizowanej sprawie bieg terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, rozpoczął się 20 czerwca 2013 r. – dzień po doręczeniu skarżącemu postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu z 4 czerwca 2013 r. (ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji). Termin ten zawieszeniu uległ 27 lipca 2013 r., tj. dzień po tym, jak Sąd Okręgowy w Poznaniu przekazał wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej do Sądu Rejonowego w Gnieźnie. Postanowieniem z 7 sierpnia 2013 r. sąd rejonowy ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu. Pismem z 13 września 2013 r. Dziekan ORA w Poznaniu wyznaczył pełnomocnika do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Pełnomocnik skarżącego wskazał, że otrzymał to pismo 27 listopada 2013 r. Oznacza to, że termin wniesienia skargi wznowił bieg 28 listopada 2013 r. Skarga konstytucyjna została zaś złożona do Trybunału 21 lutego 2014 r. (data nadania), tj. po upływie terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Mając na uwadze powyższe ustalenia, Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze z powodu wniesienia jej po terminie jest prawidłowe.



Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK – nie uwzględnił zażalenia.