Pełny tekst orzeczenia

236/3/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 9 czerwca 2015 r.

Sygn. akt Ts 308/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Małgorzata Pyziak-Szafnicka – przewodnicząca

Stanisław Rymar – sprawozdawca

Maria Gintowt-Jankowicz,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 kwietnia 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej W.F.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



1. W sporządzonej przez radcę prawnego skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 27 listopada 2013 r. (data nadania), W.F. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji: (1) art. 357 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 37 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381; dalej: ustawa z 16 września 2011 r.), „w zakresie, w jakim nie przewiduje obowiązku uzasadnienia postanowienia w przedmiocie zwolnienia strony od kosztów sądowych (kosztów postępowania kasacyjnego) wydanego przez sąd II instancji jako sąd, za którego pośrednictwem składana jest skarga kasacyjna od wydanego przez ten sąd merytorycznego orzeczenia w sprawie”; (2) art. 357 § 3 k.p.c., w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 14 lit. b ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 20, poz. 86), „w zakresie, w jakim nie przewiduje obowiązku uzasadnienia postanowienia w przedmiocie zwolnienia strony od kosztów sądowych (kosztów postępowania kasacyjnego) wydanego przez sąd II instancji jako sąd, za którego pośrednictwem składana jest skarga kasacyjna od wydanego przez ten sąd merytorycznego orzeczenia w sprawie”; (3) art. 3941 § 1 k.p.c., dodanego przez art. 1 pkt 12 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98; dalej: ustawa z 22 grudnia 2004 r.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 39 lit. a ustawy z 16 września 2011 r., „w zakresie, w jakim nie przewidując możliwości wniesienia zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie w przedmiocie zwolnienia strony od kosztów sądowych (kosztów postępowania kasacyjnego) wydanego przez sąd II instancji jako sąd, za którego pośrednictwem składana jest skarga kasacyjna od wydanego przez ten sąd merytorycznego orzeczenia w sprawie, zamyka stronie prawo do skorzystania z przysługującego jej nadzwyczajnego środka odwoławczego (skargi kasacyjnej) wskutek wydania rozstrzygnięcia niepodlegającego uzasadnieniu i kontroli – bez poinformowania strony o motywach orzeczenia w ramach postępowania niejawnego i to przy zastosowaniu przesłanek ocennych”; (4) art. 3941 § 2 k.p.c., dodanego przez art. 1 pkt 12 ustawy z 22 grudnia 2004 r., „w zakresie, w jakim nie przewidując możliwości wniesienia zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie w przedmiocie zwolnienia strony od kosztów sądowych (kosztów postępowania kasacyjnego) wydanego przez sąd II instancji jako sąd, za którego pośrednictwem składana jest skarga kasacyjna od wydanego przez ten sąd merytorycznego orzeczenia w sprawie, zamyka stronie prawo do skorzystania z przysługującego jej nadzwyczajnego środka odwoławczego (skargi kasacyjnej) wskutek wydania rozstrzygnięcia niepodlegającego uzasadnieniu i kontroli – bez poinformowania strony o motywach orzeczenia w ramach postępowania niejawnego i to przy zastosowaniu przesłanek ocennych”; (5) art. 3942 § 1 k.p.c., dodanego przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 138, poz. 806), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 40 ustawy z 16 września 2011 r., „w zakresie, w jakim nie przewidując możliwości wniesienia zażalenia do innego składu danego sądu na postanowienie w przedmiocie zwolnienia strony od kosztów sądowych (kosztów postępowania kasacyjnego) wydanego przez sąd II instancji jako sąd, za którego pośrednictwem składana jest skarga kasacyjna od wydanego przez ten sąd merytorycznego orzeczenia w sprawie, zamyka stronie prawo do skorzystania z przysługującego jej nadzwyczajnego środka odwoławczego (skargi kasacyjnej) wskutek wydania rozstrzygnięcia niepodlegającego uzasadnieniu i kontroli – bez poinformowania strony o motywach orzeczenia w ramach postępowania niejawnego i to przy zastosowaniu przesłanek ocennych”.

Zdaniem skarżącego kwestionowane przepisy, „na skutek pozbawienia skarżącego prawa do zwolnienia od kosztów sądowych – kosztów postępowania kasacyjnego”, w sposób nieproporcjonalny ograniczyły mu prawo do przeprowadzenia w postępowaniu kasacyjnym kontroli wydanego w jego sprawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z 20 lutego 2013 r. (sygn. akt I ACa 1186/12).



2. Postanowieniem z 7 kwietnia 2014 r. Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



2.1. Trybunał zwrócił uwagę na to, że zasadnicze znaczenie dla rozpatrywanej skargi ma okoliczność, że treść zaskarżonych przepisów k.p.c. pozostawała bez związku z orzeczeniem wydanym w sprawie skarżącego w zakresie podniesionych w skardze zarzutów dotyczących zwolnienia sądu z obowiązku sporządzenia uzasadnienia postanowienia w sprawie zwolnienia od uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej oraz niezaskarżalności tego rozstrzygnięcia. Orzeczeniem, które skarżący wskazał jako ostateczne rozstrzygnięcie o swoich prawach i wolnościach było postanowienie z 12 sierpnia 2013 r. (sygn. akt I ACa 1186/12 – I WSC 118/13), w którym Sąd Apelacyjny w Poznaniu – na podstawie art. 101 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.s.c.) – zwolnił częściowo skarżącego od kosztów postępowania kasacyjnego, tj. od obowiązku uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej ponad kwotę 30 000,00 zł. Skarżący nie złożył wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia postanowienia z 12 sierpnia 2013 r., ani nie wniósł środka odwoławczego od tego rozstrzygnięcia, a zatem zwolnienie sądu z obowiązku sporządzenia uzasadnienia postanowienia w sprawie zwolnienia od uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej oraz brak możliwości zaskarżenia takiego postanowienia wywodził on wyłącznie z treści kwestionowanych przepisów. Zdaniem Trybunału, nawet jeżeli w przekonaniu skarżącego zaskarżone regulacje uniemożliwiały mu zapoznanie się z motywami sądu i wniesienie środka odwoławczego, to okoliczność ta wynikała jedynie z brzmienia art. 357 § 2 i 3, art. 3941 § 2 i 3 oraz art. 3942 § 1 k.p.c. i nie była poparta treścią ostatecznego orzeczenia, wymaganego przez art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy o TK. Oczywiste było zatem to, że zaskarżone przepisy nie mogły być podstawą orzeczenia (dotyczącego częściowego zwolnienia skarżącego z obowiązku uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej) w sprawie skarżącego nie mogły być zaskarżone przepisy.

Trybunał wskazał, że – ze względu na treść art. 79 ust. 1 Konstytucji – przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie ta regulacja prawna, która była podstawą ostatecznego orzeczenia odnoszącego się do praw lub wolności konstytucyjnych skarżącego (zob. np. postanowienia TK z: 29 marca 2000 r., Ts 163/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 265; 28 listopada 2000 r., Ts 140/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 94 oraz 28 marca 2001 r., Ts 13/01, OTK ZU nr 4/2001, poz. 113). Prowadziło to do jednoznacznego wniosku, że zakwestionowane w analizowanej skardze przepisy k.p.c. nie stanowiły w sprawie skarżącego podstawy wydania postanowienia wskazanego jako ostateczne orzeczenie o przysługujących mu prawach i wolnościach.



2.2. Odpis postanowienia Trybunału został doręczony pełnomocnikowi skarżącego 11 kwietnia 2014 r.



3. Pismem procesowym, sporządzonym przez radcę prawnego i wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 18 kwietnia 2014 r. (data nadania), skarżący złożył zażalenie na postanowienie z 7 kwietnia 2014 r. Zarzucił w nim Trybunałowi: (1) naruszenie art. 79 ust. 1 Konstytucji „poprzez odmowę nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu wobec nieprawidłowego uznania, że skarżone przepisy nie stanowiły podstawy do orzeczenia o wolnościach lub prawach skarżącego”; (2) naruszenie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK „poprzez odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w sytuacji jej formalnej i merytorycznej dopuszczalności”; (3) naruszenie art. 46 ust. 2 w związku z art. 19 ust. 1 ustawy o TK „poprzez brak prawidłowego zbadania wszystkich istotnych okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy i w konsekwencji odmówienie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej”; (4) błędne przyjęcie, że przedmiotem zaskarżenia uczyniono art. 357 § 2, art. 3941 § 1 oraz art. 3942 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia ich zmiany przez – odpowiednio – art. 1 pkt 37, pkt 39 lit. a oraz pkt 40 ustawy z 16 września 2011 r.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.



2. Trybunał postanowił odnieść się łącznie do postawionych w petitum zażalenia zarzutów pierwszego, drugiego i trzeciego względem zaskarżonego postanowienia z powodu ścisłego związku pomiędzy nimi oraz sposobu ich uzasadnienia przez skarżącego.



2.1. Trybunał przypomina, że – aby uznać skargę konstytucyjną za dopuszczalną – musi występować ścisła relacja (związek) pomiędzy treścią orzeczenia, zaskarżonym przepisem aktu normatywnego a postawionym zarzutem niezgodności tego przepisu z określoną normą konstytucyjną. W świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej mogą być bowiem przepisy, które stanowiły podstawę wydania ostatecznego rozstrzygnięcia wobec skarżącego. Pojęcie podstawy rozstrzygnięcia obejmuje – co do zasady – przepisy wskazane wprost w części dyspozytywnej orzeczenia sądowego, decyzji administracyjnej lub innego rozstrzygnięcia. Ratio legis sądowokonstytucyjnego systemu ochrony praw jednostki wskazuje jednak, że możliwa jest ocena przez Trybunał Konstytucyjny przepisów prawa wskazanych w uzasadnieniu rozstrzygnięcia dotyczącego praw i wolności konstytucyjnych jednostki, których zastosowanie przy wydawaniu rozstrzygnięcia nie budzi wątpliwości. Warunek ten jest spełniony, gdy kwestionowany w skardze akt normatywny (przepis) determinuje w sensie normatywnym treść rozstrzygnięcia przyjętego za podstawę skargi w tym jego aspekcie, w którym skarżący upatruje naruszenie przysługujących mu konstytucyjnych praw lub wolności (zob. np. wyrok TK z 24 października 2007 r., SK 7/06, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 108).



2.2. Zgodnie z powszechnie przyjętym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego poglądem dochodzenie ochrony praw wynikających z art. 45 ust. 1 Konstytucji (w kontekście jej art. 78) w trybie skargi konstytucyjnej uwarunkowane jest stwierdzeniem, że kwestia dopuszczalności złożenia środka odwoławczego od orzeczeń wydanych w pierwszej instancji została ostatecznie rozstrzygnięta. Dopóki skarżący nie uzyska rozstrzygnięcia, którego treścią będzie odmowa rozpatrzenia środka odwoławczego, dopóty nie mamy do czynienia z konkretnym naruszeniem prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji. Dopiero w momencie wydania takiego orzeczenia następuje bowiem konkretyzacja sytuacji prawnej skarżącego w sposób uzasadniający przyjęcie tezy o wystąpieniu bezpośredniego naruszenia przysługującego mu prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, którego ochrony domaga się on we wniesionej skardze konstytucyjnej (zob. w szczególności postanowienie pełnego składu TK z 10 marca 2015 r., SK 65/13, niepubl.).



2.3. W niniejszej sprawie wskazywane przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z 12 sierpnia 2013 r. (sygn. akt I ACa 1186/12 – I WSC 118/13) w sprawie częściowego zwolnienia skarżącego od kosztów sądowych (uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej ponad kwotę 30 000,00 zł) nie odpowiadało kryteriom wynikającym z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 2 ustawy o TK w odniesieniu do badania zarzutu niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów k.p.c., tj. niemożności wniesienia środka zaskarżenia od wydanego przez sąd apelacyjny rozstrzygnięcia formalnego w sprawie kosztów sądowych oraz braku uzasadnienia przez sąd drugiej instancji postanowienia w sprawie odmowy uwzględnienia w całości wniosku strony postępowania o zwolnienie jej od uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej.

W związku z treścią przepisów k.p.c. (z jednej strony) oraz ustawy o TK (z drugiej strony) należy podkreślić, że przedmiotowe postanowienie mogłoby być potraktowane jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK, uprawniające skarżącego do wniesienia skargi konstytucyjnej, wyłącznie w zakresie normy kształtującej rozstrzygnięcie (in casu: art. 101 ust. 1 u.k.s.s.c.).

W analizowanej sprawie skarżący zakwestionował jednak brak uzasadnienia przez sąd drugiej instancji postanowienia w sprawie zwolnienia strony od uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej oraz niezaskarżalność postanowienia tego sądu w sprawie częściowego zwolnienia od kosztów sądowych. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 12 sierpnia 2013 r. – na co trafnie zwrócił uwagę Trybunał w zaskarżonym postanowieniu – w ogóle nie odnosiło się do kwestii (nie)zaskarżalności orzeczeń wydawanych przez sąd apelacyjny w sprawie zwolnienia od kosztów sądowych oraz uzasadniania tego typu rozstrzygnięć. Tym samym skarżący we wniesionej skardze konstytucyjnej nie przedstawił orzeczenia, które czyniłoby zadość wymaganiom określonym w art. 47 ust. 2 ustawy o TK. Niezasadne i niemające podstaw w obowiązujących przepisach byłoby twierdzenie, że rozpoznając wniosek o zwolnienie strony od opłaty z tytułu wniesienia skargi kasacyjnej, sąd apelacyjny jednocześnie rozstrzygał o możliwości wniesienia środka odwoławczego od orzeczenia wydanego na skutek rozpatrzenia tego wniosku. Wydanie rozstrzygnięcia przesądzającego o braku drogi prawnej pozwala bowiem dopiero przyjąć istnienie potencjalnego naruszenia prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (zob. przywołane postanowienie pełnego składu TK w sprawie SK 65/13). Podobna sytuacja ma miejsce w odniesieniu do kwestii sporządzania przez sąd uzasadnienia pisemnego swojego rozstrzygnięcia.



2.4. Z tych też powodów postanowienie Trybunału z 7 kwietnia 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej należało uznać za prawidłowe.



3. Jedynie na marginesie Trybunał sygnalizuje skarżącemu, że – w myśl art. 380 w związku z art. 39821 k.p.c. – przy składaniu do Sądu Najwyższego zażalenia na postanowienie sądu apelacyjnego o odrzuceniu skargi kasacyjnej możliwe jest dołączenie przez stronę wniosku o rozszerzenie kontroli na postanowienie o odmowie zwolnienia – w całości, jak i w części – od opłaty od skargi kasacyjnej (zob. np. postanowienia SN z 28 czerwca 2007 r., sygn. akt IV CZ 38/07, „Legalis” oraz 27 listopada 2013 r., sygn. akt V CZ 61/13, „Legalis”). Oznacza to, że rozstrzygnięcia w sprawie opłaty od skargi kasacyjnej – wbrew stanowisku skarżącego – podlegają kontroli Sądu Najwyższego.



4. Odnosząc się do czwartego zarzutu zażalenia Trybunał stwierdza, że określenie w zaskarżonym postanowieniu, iż skarżący zakwestionował konstytucyjność art. 357 § 2, art. 3941 § 1 oraz art. 3942 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia ich zmiany przez – odpowiednio – art. 1 pkt 37, pkt 39 lit. a oraz pkt 40 ustawy z 16 września 2011 r., a nie w brzmieniu nadanym przez wskazane przepisy ustawy zmieniającej, stanowiło omyłkę pisarską i techniczną (sprostowaną z urzędu przez Trybunał postanowieniem z 28 kwietnia 2015 r., wydanym na podstawie art. 73 ust. 1 ustawy o TK) i – w istotnym dla skargi konstytucyjnej zakresie – nie miało wpływu na ocenę dopuszczalności merytorycznego rozpoznania wniesionego środka prawnego.



Z przedstawionych wyżej powodów – na podstawie art. 36 ust. 7 w związku z art. 49 ustawy o TK – Trybunał postanowił jak w sentencji.