Pełny tekst orzeczenia

328/3/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 15 kwietnia 2015 r.

Sygn. akt Ts 348/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Małgorzata Pyziak-Szafnicka,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Z. G.-O. w sprawie zgodności:

art. 195 w związku z art. 194 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 84 w związku z art. 65 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 8 grudnia 2014 r. Z. G.-O. (dalej: skarżący, biegły) wystąpił o stwierdzenie, że art. 195 w związku z art. 194 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim przepisy te „nie przewiduj[ą] możliwości odmowy wydania opinii przez biegłego ad hoc, jak też nie przewiduj[ą] możliwości zaskarżenia postanowienia wydanego w trybie art. 194 k.p.k.”, są niezgodne z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 84 w związku z art. 65 ust. 1 i 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona do Trybunału w związku z następującą sprawą. Skarżący jest lekarzem medycyny sądowej, który jako biegły powołany ad hoc sporządził opinię w sprawie o sygn. II 734/13, rozpatrywanej przez Sąd Rejonowy w Żorach – Wydział II Karny (dalej: Sąd Rejonowy w Żorach). Postanowieniem z 9 lipca 2014 r., wpisanym do protokołu rozprawy głównej, Sąd Rejonowy w Żorach, na podstawie art. 193 § 1 k.p.k., dopuścił dowód z pisemnej uzupełniającej opinii skarżącego i określił mu termin do jej wydania na czternaście dni od otrzymania akt. Skarżący stwierdził, że „nie jest już pracownikiem Śląskiego Uniwersytetu Medycznego i może przedstawić opinię we własnym zakresie jako biegły”, po czym złożył przed Przewodniczącym Sądu Rejonowego w Żorach przyrzeczenie. Ze względu na konieczność oczekiwania na sporządzenie opinii przez biegłego sądowego sąd postanowił odroczyć rozprawę do 24 września 2014 r.

9 października 2014 r. skarżący wystąpił do Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej – Wydział I Cywilny z wnioskiem o ustanowienie adwokata z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej. Postanowieniem z 18 listopada 2014 r. sąd oddalił wniosek skarżącego. Orzeczenie to, wraz z uzasadnieniem, zostało doręczone skarżącemu 8 grudnia 2014 r. W tym dniu skarżący wniósł do Trybunału skargę konstytucyjną sporządzoną przez adwokata z wyboru.

Zdaniem skarżącego zakwestionowane w skardze przepisy uniemożliwiły mu (biegłemu powołanemu ad hoc) wyrażenie woli odmowy sporządzenia opinii. W ten sposób – jak twierdzi – doszło do naruszenia przysługującej mu wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, a w związku z tym – do uszczuplenia jego praw majątkowych. Ponadto – zdaniem skarżącego – w sprawie, w związku z którą wniósł on skargę, zostało naruszone prawo do równego traktowania podmiotów podobnych (tj. biegłych sądowych oraz biegłych powołanych ad hoc) oraz zasada sprawiedliwości społecznej. Brak instancyjnej kontroli rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zakwestionowanych przepisów uniemożliwił natomiast kontrolę zasadności powołania skarżącego do pełnienia funkcji biegłego.

W zarządzeniu z 13 stycznia 2015 r. (doręczonym 20 stycznia 2015 r.) sędzia Trybunału Konstytucyjnego wezwał pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi, tj. do wyjaśnienia, jakie wolności lub prawa skarżącego, wyrażone w art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2, art. 84 w związku z art. 65 ust. 1 i 2 Konstytucji, i w jaki sposób zostały naruszone; a także doręczenia: odpisu i czterech kopii orzeczenia organu władzy publicznej, z którego wydaniem skarżący łączy naruszenie przysługujących mu konstytucyjnych wolności i praw, odpisu i czterech kopii orzeczeń wydanych w związku z wyczerpaniem przez skarżącego przysługujących mu środków odwoławczych lub środków zaskarżenia, odpisu i czterech kopii orzeczenia sądu wydanego po rozpatrzeniu wniosku, o którym mowa w art. 48 ust. 2 ustawy o TK, oraz pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed Trybunałem.

W piśmie z 27 stycznia 2015 r. pełnomocnik skarżącego odniósł się do zarządzenia.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Zgodnie z art. 36 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy spełnia ona warunki wynikające zarówno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i z art. 46 i art. 47 ustawy o TK. Skargom konstytucyjnym niespełniającym tych warunków oraz skargom oczywiście bezzasadnym Trybunał Konstytucyjny odmawia nadania dalszego biegu.



2. W myśl art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarżący może wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia mu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Termin do złożenia skargi ma charakter materialnoprawny i nie podlega przywróceniu.



2.1. Postanowieniem z 9 lipca 2014 r., wpisanym do protokołu rozprawy głównej, Sąd Rejonowy w Żorach dopuścił dowód z pisemnej uzupełniającej opinii biegłego. W tym dniu rozpoczął bieg trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej.



2.2. Zgodnie z art. 48 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy o TK w razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu (zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego) w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej.



2.3. Wystąpienie z wnioskiem do właściwego miejscowo sądu rejonowego powoduje zmianę sposobu obliczania terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej (zob. postanowienie TK z 5 października 2012 r., Ts 163/12, OTK ZU nr 3/B/2013, poz. 263).



2.4. Trybunał zwraca uwagę na to, że z powodu braku odrębnej regulacji w ustawie o TK termin, o którym mowa w art. 46 ust. 1 oraz art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK, powinno się obliczyć na podstawie unormowań zawartych w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), a w myśl odesłania wynikającego z art. 165 § 1 k.p.c. – według przepisów prawa cywilnego. Zgodnie zaś z art. 114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) jeżeli termin jest oznaczony w miesiącach, a ciągłość terminu nie jest wymagana, za miesiąc przyjmuje się 30 dni. W związku z tym z chwilą złożenia we właściwym sądzie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu trzymiesięczny termin do wniesienia skargi traktuje się tak, jakby od samego początku był terminem 90-dniowym.



2.5. Skarżący złożył wniosek w Sądzie Rejonowym w Bielsku-Białej 9 października 2014 r.



2.6. Czynność ta nie wywołała jednak – co przyjął skarżący – zawieszenia terminu do wniesienia skargi. Należy bowiem zauważyć, że skoro złożenie wniosku, o którym mowa w art. 48 ust. 2 ustawy o TK, spowodowało zmianę sposobu obliczania terminu do złożenia skargi (tj. przejście z miesięcy na dni), to w dniu wystąpienia z wnioskiem, termin do wniesienia skargi (liczony w dniach) był już przekroczony. Od wydania ostatecznego orzeczenia na rozprawie (tj. od 9 lipca 2014 r.) do złożenia przez skarżącego wniosku do Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej (tj. do 9 października 2014 r.) upłynęły bowiem 92 dni (22 dni w lipcu, 31 dni w sierpniu, 30 dni we wrześniu i 9 dni w październiku).



2.7. Skarżący wniósł skargę konstytucyjną 8 grudnia 2014 r. Przekroczył więc termin określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Okoliczność ta jest – zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania rozpatrywanej skardze dalszego biegu.



3. Niezależnie od powyższego Trybunał uznał za konieczne wskazać pozostałe przyczyny odmowy.



4. Skarżący zakwestionował art. 195 k.p.k. w brzmieniu: „Do pełnienia czynności biegłego jest obowiązany nie tylko biegły sądowy, lecz także każda osoba, o której wiadomo, że ma odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie” w związku z art. 194 k.p.k., zgodnie z którym „[o] dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego wydaje się postanowienie, w którym należy wskazać: 1) imię, nazwisko i specjalność biegłego lub biegłych, a w wypadku opinii instytucji, w razie potrzeby, specjalność i kwalifikacje osób, które powinny wziąć udział w przeprowadzeniu ekspertyzy, 2) przedmiot i zakres ekspertyzy ze sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań szczegółowych, 3) termin dostarczenia opinii”.



5. Istota zarzutów sformułowanych w skardze dotyczy dwóch kwestii. Po pierwsze, braku możliwości odmowy pełnienia czynności biegłego powołanego ad hoc. Po drugie, braku instancyjnej kontroli postanowienia o powołaniu do pełnienia tej funkcji.



6. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie o TK, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Ta norma konstytucyjna przesądza o tym, że warunkiem sine qua non uruchomienia procedury kontroli konstytucyjności prawa jest określenie sytuacji prawnej skarżącego przez organ władzy publicznej w drodze indywidualnego i władczego orzeczenia kształtującego zakres praw lub obowiązków skarżącego. Skarżący może zatem sformułować zarzut naruszenia konstytucyjnie chronionych wolności lub praw tylko wtedy, gdy sąd lub organ administracji publicznej – w wyroku, decyzji lub innym ostatecznym rozstrzygnięciu – orzeknie o tych wolnościach lub prawach. Niezbędne jest przy tym istnienie związku między zarzucanym naruszeniem konstytucyjnych gwarancji a treścią ostatecznego orzeczenia w sprawie (zob. np. postanowienia TK z 18 kwietnia 2005 r., Ts 176/04, OTK ZU nr 3/B/2005, poz. 134 oraz 5 stycznia 2001 r., Ts 83/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 91).



6.1. Trybunał zauważa, że dołączone do rozpatrywanej skargi ostateczne orzeczenie nie przesądza ani o niemożności wyrażenia woli odmowy sporządzenia opinii przez biegłego powołanego ad hoc ani o niemożności rozpoznania zażalenia. Akt ten dowodzi jedynie tego, po pierwsze, że Sąd Rejonowy w Żorach postanowił dopuścić dowód z pisemnej uzupełniającej opinii skarżącego i określił mu termin do jej wydania; po drugie, że skarżący stwierdził na rozprawie, iż nie jest już pracownikiem Śląskiego Uniwersytetu Medycznego i może wystawić opinię we własnym zakresie jako biegły; po trzecie, że skarżący złożył przyrzeczenie.



6.2. Trybunał stwierdza zatem, że zarzuty sformułowane w skardze nie zostały poparte treścią orzeczenia, o którym mowa w art. 47 ust. 2 ustawy o TK. Tym samym nie występuje tu wymagany związek między zarzutami postawionymi w skardze a orzeczeniem o wolnościach i prawach skarżącego.

Okoliczność ta jest – zgodnie z art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.



7. Skarżący nie wyjaśnił również tego, w jaki sposób zaskarżone przez niego przepisy uniemożliwiły mu wyrażenie woli odmowy sporządzenia opinii, ani tego, w jaki sposób traktują nierówno podmioty podobne (tj. biegłych powoływanych ad hoc oraz wpisanych na listę sądu okręgowego).



7.1. Trybunał zwraca uwagę na to, że skarżący in casu mógł wystąpić do Prezesa sądu o zwolnienie go z obowiązku wydania opinii. Trzeba bowiem zauważyć, że w myśl § 6 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133; dalej: rozporządzenie) prezes sądu zwalnia z funkcji biegłego, „jeżeli biegły utracił warunki do pełnienia tej funkcji albo gdy zostanie stwierdzone, że w chwili ustanowienia warunkom tym nie odpowiadał i nadal im nie odpowiada”. Ten przepis rozporządzenia ma zastosowanie zarówno do biegłych sądowych, jak i biegłych powoływanych ad causam. Jak podnosi się bowiem w doktrynie, „[b]iegły, zarówno z listy biegłych, jak i spoza niej, może wystąpić o zwolnienie go od bycia ekspertem, jeżeli wykaże, że np. z uwagi na obciążenie innymi opiniami czy brak stosownej niezbędnej aparatury nie jest w stanie podjąć się wykonania określonych badań i sporządzenia opinii, zwłaszcza w zakładanym terminie (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania karnego, t. I, Lex 2014). „Biegły sądowy, jak i powołany ad hoc może uchylić się od opracowania opinii, jeżeli nie ma odpowiednich warunków do jej wykonania lub nie ma wystarczających kwalifikacji do jej wydania” (zob. S. Kalinowski, Biegły i jego opinia, Centralne Laboratorium Kryminalistyczne, Warszawa, 1994). Analiza stanu faktycznego sprawy, w związku z którą została wniesiona rozpatrywana skarga konstytucyjna, dowodzi, że skarżący nie występował o zwolnienie go z funkcji biegłego powołanego ad hoc.



7.2. Skarżący zarzucił także, że zaskarżone przez niego przepisy są niekonstytucyjne w zakresie, w jakim „nie przewiduj[ą] możliwości zaskarżenia” postanowienia o powołaniu biegłego ad hoc. Trzeba jednak zauważyć, że o tym, czy na dany akt jest niezaskarżalny, przesądza art. 459 k.p.k. Przepis ten określa zarówno przedmiot zażalenia, jak i podmioty, którym ono służy. Ponadto kwestie braku środków odwoławczych należy rozpatrywać w kontekście naruszenia art. 78 Konstytucji, a nie w kontekście postanowień Konstytucji wskazanych w petitum skargi konstytucyjnej.

Okoliczności te są – zgodnie z art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 i w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – następną podstawą odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.



W związku z powyższym Trybunał postanowił jak na wstępie.