Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 13 września 2013r.

Sąd Okręgowy w Słupsku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym :

Przewodniczący SSO Jolanta Deniziuk

Sędziowie SO: Mariusz Struski, Wanda Dumanowska (spr.)

Protokolant: sekr. sądowy Barbara Foltyn

po rozpoznaniu w dniu 13 września 2013 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z wniosku K. D.

z udziałem P. C.

o pozbawienie władzy rodzicielskiej

na skutek apelacji uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego w Chojnicach

z dnia 3 czerwca 2013 r. sygn. akt III Nsm 83/13

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu
w Chojnicach do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt IV Ca 416/13

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni K. D. wniosła o pozbawienie uczestnika P. C. władzy rodzicielskiej nad małoletnim M. C. ur. (...), wskazując w uzasadnieniu, że od czasu orzeczenia renty alimentacyjnej uczestnik nie płacił alimentów, potem złożył pozew o obniżenie alimentów a od czasu wydania orzeczenia o kontaktach odwiedził dziecko dwukrotnie, jednak podczas tych wizyt nie był zainteresowany synem. Według wnioskodawczyni uczestnik nie dorósł do roli ojca, wnioskodawczyni wielokrotnie próbowała nakłonić uczestnika do pomocy wychowawczej i finansowej, jednak ten nie wykazywał woli uczestniczenia w wychowywaniu swego syna.

Uczestnik wniósł o oddalenie wniosku.

Postanowieniem z dnia 3 czerwca 2013r. Sąd Rejonowy w Chojnicach pozbawił P. C. władzy rodzicielskiej nad małoletnim synem M. C. ur. (...) w P. i zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 40 zł tytułem zwrotu kosztów postepowania. Z uzasadnienia tego postanowienia wynika, iż zostało ono oparte na następujących ustaleniach faktycznych:

Strony, tj. wnioskodawczyni K. D. i uczestnik P. C. są rodzicami małoletniego M. C. ur. października (...) w P.. Rodzice małoletniego nigdy nie mieszkali razem. Do lipca 2012 r. wnioskodawczyni wraz synami M. i J. mieszkała w P., gdzie też pracowała. Strony uzgodniły, że po narodzeniu małoletniego M. uczestnik, mieszkający w miejscowości N., położonej około 30 km od P., zamieszka wspólnie w mieszkaniu wnioskodawczyni, jednak uczestnik nie zdecydował się na to.

Wnioskodawczyni po urlopie macierzyńskim chciała wrócić do pracy, w związku z czym prosiła uczestnika o pomoc w opiece nad ich synem, by zawoził syna do żłobka, na co uczestnik się nie zgodził, twierdząc, że nie będzie tracił pieniędzy na paliwo, ani nie będzie tak wcześnie wstawał.

Uczestnik w N. prowadzi swój sklep, skąd prawie codziennie przyjeżdża do P. po towar do sklepu. Przy tej okazji odwiedzał wnioskodawczynię w jej mieszkaniu, ale jego wizyty trwały jedynie po kilka minut. Podczas tych wizyt uczestnik nie zajmował się dzieckiem, nie zajął się nim również, gdy wnioskodawczyni musiała wziąć udział w uroczystości I komunii św. swego starszego syna J., mimo że wnioskodawczyni prosiła uczestnika, by na czas uroczystości przejął opiekę nad synem.

Od lipca 2012 r. wnioskodawczyni razem ze swymi dziećmi mieszka w S.koło C., gdzie wynajmuje mieszkanie od swojej siostry B. P.. Odkąd wnioskodawczyni zamieszkała w S. uczestnik odwiedził swego syna zaledwie 3 lub 4 razy. Uczestnik, mimo zasądzonych alimentów, nie łoży na utrzymanie syna M..

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przeprowadzonych dowodów. Sąd nie przeprowadził dowodu z zeznań uczestnika, albowiem tenże bez usprawiedliwienia nie stawił się na terminie rozprawy w dniu 3 czerwca 2013 r., mimo że na poprzednim terminie uczestnik został zobowiązany do osobistego stawiennictwa, właśnie pod rygorem pominięcia dowodu z zeznań nieobecnej strony postępowania.

Odwołując się do przepis art. 111 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Sąd Rejonowy wskazał, iż zawarte w nim pojęcie zaniedbań obowiązków rodzicielskich należy rozumieć szeroko. Zakres tego pojęcia obejmie każde zawinione zaniedbanie właściwego sposobu postępowania rodzica, które sprawia, choćby tylko pośrednio, że dobro dziecka jest poważnie zagrożone i które świadczy o tym, że rodzicowi brakuje dostatecznych kwalifikacji do wykonywania władzy rodzicielskiej. Rażącym zaniedbaniem będzie np. uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych, jak również brak kontaktu z dzieckiem. Pozbawienie władzy rodzicielskiej, mimo że jest środkiem najsurowszym, najbardziej ingerującym w sferę stosunków między rodzicami a dziećmi, nie musi być poprzedzane innymi zarządzeniami o charakterze "ograniczającym".

Przenosząc powyższe na realia niniejszej sprawy Sąd Rejonowy stwierdził, iż uczestnik świadomie zrezygnował z udziału w procesie wychowawczym swego syna, począwszy od jego urodzenia nie wspomaga matki w wychowywaniu dziecka, praktycznie nie utrzymuje z nim kontaktów i nie łoży na jego utrzymanie, mimo zasądzonych alimentów. W konsekwencji Sąd uznał, że w przypadku uczestnika P. C. istnieje przesłanka rażącego zaniedbywania obowiązków wobec jego małoletniego syna M. C., dlatego uwzględnił wniosek matki dziecka i orzekając jak w pkt 1 postanowienia pozbawił uczestnika władzy rodzicielskiej nad małoletnim synem M. C..

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98§1 kodeksu postępowania cywilnego w związku z art. 13§2 k.p.c. w związku z art. 23 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od tego postanowienia wywiódł uczestnik postepowania zarzucając naruszenie art. 111 kro oraz art. 328 § 2 kpc poprzez niewykazanie w uzasadnieniu postanowienia jaki konkretne przesłanki zadecydowały o jego treści. Zarzucił również naruszenie przepisów postępowania tj. art. 299 w zw. z art. 302 kpc poprzez zaniechanie przesłuchania uczestnika postepowania oraz art. 233 kpc poprzez całkowicie dowolne i jednostronne przyjęcie, że zachodzą przesłanki do pozbawienia uczestnika władzy rodzicielskiej, w tym, że uczestnik zrezygnował z udziału w procesie wychowawczym syna, nie utrzymuje z nim kontaktów i od urodzenia nie łoży na jego utrzymanie. W konkluzji apelacji uczestnik wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienie i oddalenie wniosku ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Wnioskodawczyni nie zajęła stanowiska w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja w pełni zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie wskazać należy, iż Sąd Rejonowy przeprowadził postępowanie dowodowe w bardzo ograniczonym zakresie i na jego podstawie dokonał ustaleń faktycznych, które nie mogą być podstawą rozstrzygnięcia, dlatego Sąd II-ej instancji przyjmuje, że nie została w postepowaniu pierwszoinstancyjnym rozpoznana istota sprawy.

Zgodnie z art. 382 kpc, sąd apelacyjny ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.04.1998r., II CKN 704/97, OSNC 1998 nr 12, poz. 214). Sąd II-ej instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I-ej instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, rozważając wyniki postępowania przed tym sądem, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem procesu przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się on na nowo.

Zebrany dotychczas w sprawie materiał dowodowy pozwolił Sądowi, rozpoznającemu apelację, na konstatację, że dokonane przez Sąd Rejonowy rozstrzygnięcie, jak i wnioski wywiedzione z przeprowadzonego postępowania dowodowego nie były całkowicie prawidłowe a przede wszystkim były przedwczesne. Sąd Okręgowy władny był zatem do innej, niż Sąd Rejonowy, oceny okoliczności powoływanych przez strony w toku postępowania sądowego przed obiema instancjami. Czyni to w konsekwencji zarzuty apelacji zasadnymi. Słusznie bowiem apelujący zauważa, iż pozbawienie go władzy rodzicielskiej nad małoletnim synem M., nie zostało w należyty sposób uzasadnione. Sąd I-ej instancji nie wyjaśnił, w bardzo lakonicznym uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia, dlaczego przyjął, że uczestnik postępowania – ojciec małoletniego M., nie łożył na jego utrzymanie od chwili jego urodzenia, nie ustalił też w jakiej wysokości za jaki okres istnieją na dzień orzekania zaległości alimentacyjne.

Według Sądu Okręgowego stan sprawy nie pozwala na uznanie, iż żądanie pozbawienia pozwanego władzy rodzicielskiej jest zasadne. Sąd meriti zbyt pochopnie uznał zaniedbania w wykonywaniu obowiązków rodzicielskich przez apelującego za mające rażący charakter (art. 111 § 1 kro). Do takich wniosków nie uprawnia zebrany w sprawie materiał dowodowy oparty o twierdzenia matki dziecka, pozostającej w konflikcie z uczestnikiem, jej koleżanki i siostry.

W sytuacji gdy uczestnika P. C. deklaruje chęć utrzymywania kontaktów z małoletnim synem, w zakresie ustalonym w postępowaniu przed Sądem Rodzinnym w innej sprawie a wnioskodawczyni mu je utrudnia oraz twierdzi, że łożył na jego utrzymanie bezpośrednio do rąk wnioskodawczyni, nie można rozstrzygnąć zasadności wniosku bez zbadania tych twierdzeń.

Na podkreślenie zasługuje przede wszystkim fakt, iż z analizy akt sprawy wynika, iż Sąd Rejonowy nie zastosowała w sprawie przepisów art. 206, 207 i 212 kpc, które mają zastosowanie również w sprawach opiekuńczych. Pierwszy z tych przepisów w § 2 stanowi, iż równocześnie z doręczeniem pozwu (pisma wszczynającego postepowanie w sprawie) i wezwania na pierwszą rozprawę poucza się pozwanego (uczestnika) o: 1) czynnościach procesowych, które może lub powinien podjąć, jeśli nie uznaje żądania w całości lub w części, w szczególności o możliwości lub obowiązku wniesienia odpowiedzi na pozew (wniosek), w tym o obowiązujących w tym zakresie wymaganiach co do terminu i formy, lub przedstawienia swoich wniosków, twierdzeń i dowodów na rozprawie, 2) skutkach niepodjęcia takich czynności, 3) możliwości ustanowienia pełnomocnika procesowego i braku obowiązkowego zastępstwa przez adwokata lub radcę prawnego. Z treści zarządzenia z dnia 12 marca 2013r. nie wynika aby przy wyznaczaniu pierwszego terminu rozprawy przepis ten został zastosowany.

Nadto z protokołu rozprawy z dnia 25 kwietnia 2013r., na którą stawiły się obie strony, wynika, iż Sąd Rejonowy nie zastosował art. 212 kpc, który stanowi, że sąd na rozprawie przez zadawanie pytań stronom dąży do tego, aby strony przytoczyły lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie praw lub roszczeń. W ten sam sposób sąd dąży do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, które są sporne. Nie wynika z niego również aby Przewodniczący, stosownie do nakazu wynikającego z § 2, udzielić stronom niezbędnych pouczeń, w szczególności w zakresie wynikającym z art. 6 kc i 232 kpc.

Celem regulacji zawartej w § 1 art. 212 kpc jest umożliwienie sądowi precyzyjnego ustalenia podstawy faktycznej, na której oparte jest żądanie. Nie chodzi jednak o ustalenie w drodze informacyjnego wysłuchania stron prawdziwości twierdzeń o faktach, ponieważ temu celowi służy zasadniczo postępowanie dowodowe. Na podstawie art. 212 § 1 kpc chodzi o ustalenie faktów i wyodrębnienie spośród tych faktów tych okoliczności, które pozostają sporne. Jest to o istotne ze względu na konieczność optymalnego określenia zakresu przedmiotowego postępowania dowodowego, tak aby można było rzetelnie załatwić sprawę cywilną, bez przeprowadzania zbędnych dowodów. W wypadku sprawy opiekuńczej, z uwagi na nadrzędną zasadę „dobra dziecka”, którego postepowanie dotyczy, Sąd winien ustalić wszystkie okoliczności istotne ze szczególnym zaangażowaniem. Należy mieć przy tym na uwadze, iż w ramach nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 16 września 2011 r. zmieniono § 1 w ten sposób, że wysłuchanie informacyjne ma przyczynić się do ustalenia podstawy faktycznej zgodnego z prawdą, co stanowi podkreślenie znaczenia powinności mówienia prawdy w postępowaniu cywilnym.

Oprócz regulacji odnoszącej się do informacyjnego wysłuchania stron, przepis art. 212 kpc w § 2 reguluje kwestię udzielania stronom pouczeń. Jest to jeden z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego normujących zagadnienie pouczeń stron postępowania, obok ogólnej normy z art. 5 kpc, czy też szczególnych przepisów, np. art. 125 § 3 oraz art. 206 § 2 kpc. Zdaniem Sądu Okręgowego nadal aktualny jest pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony pod rządem poprzednio obowiązującego art. 5 i 212 kpc, w wyroku z 7 listopada 2007 r. (II CSK 286/07, sip. Legalis), według którego naruszenie tych przepisów przez nieudzielanie stronie pouczeń co do czynności procesowych, w szczególności zaś co do zgłoszenia wniosków dowodowych, nie powoduje nieważności postępowania, lecz może być uchybieniem mogącym mieć wpływ na wynik sprawy, jeżeli in concreto zachodziła potrzeba udzielenia stronie stosownych pouczeń. Nadto należy przyjąć, iż w sprawach opiekuńczych, mimo, że w przepisie jest mowa o możliwości udzielenia pouczeń, przewodniczący jest zobowiązany udzielić pouczenia, jeżeli zachodzi taka potrzeba, gdyż w przeciwnym razie możliwe jest skuteczne zgłoszenie zarzutu naruszenia prawa procesowego, tj. art. 212 § 2 kpc.

Zważywszy, że w niniejszej sprawie strony działały bez profesjonalnych pełnomocników, z uwagi na ochronę praw małoletniego syna stron, zdaniem Sądu Okręgowego, celowym było przeprowadzenie zarówno szczegółowego postepowania wyjaśniającego jak i pouczenie stron o ich obowiązkach w zakresie postepowania dowodowego.

Nie czyniło temu zadość zakreślenia stronom 14-dniowego terminu do złożenia ewentualnych wniosków dowodowych pod rygorem pominięcia i zobowiązanie ich do stawiennictwa na kolejny termin rozprawy, pod rygorem pominięcia dowodu z zeznań.

Powyższe względy doprowadziły do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, na podstawie art. 386 § 4 kpc.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy rolą Sądu Rejonowego będzie przede wszystkim pouczenie stron, stosownie do wskazanych wyżej przepisów procesowych, ze wskazanie skutków zaniechania ciążących na nich obowiązków, a następnie w zależności od stanowiska stron rozważenia w jakim zakresie winien podjąć inicjatywę dowodową z urzędu, stosownie do art. 232 § 2 kpc. Pomocnym przy tym może być dopuszczenie dowodu zarówno z akt postepowania w sprawie o ustalenie kontaktów uczestnika postepowania z małoletnim synem M., o alimenty i ich obniżenia jak i z akt postepowania egzekucyjnego dotyczącego alimentów. Dopiero zgromadzenie w ten sposób materiału dowodowego pozwoli na ustalenie stanu faktycznego i jego ocenę zgodnie z zasadami wynikającymi z art. 233 kpc.