Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 2016 r. w Szczecinie

sprawy W. Ż.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 11 marca 2015 r. sygn. akt VII U 3084/14

1.  oddala apelację,

2.  odstępuje od obciążenia ubezpieczonego W. Ż. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego w postepowaniu apelacyjnym.

SSA Beata Górska SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 431/15

UZASADNIENIE

Decyzją z 11 września 2014 r., po rozpoznaniu wniosku W. Ż. z 8 lipca 2014 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury ze względu na nieudowodnienie co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony, domagając się ustalenia prawa do wnioskowanego świadczenia. W uzasadnieniu wskazał, że organ rentowy nie zaliczył mu do stażu pracy w warunkach szczególnych zatrudnienia w okresie od 1 kwietnia 1974 r. do 31 marca 1979 r. w (...) w C. oraz pracy jako traktorzysta w okresach letnich na gospodarstwie rolnym rodziców w latach 1971, 1972, 1973 w rozmiarze 9 miesięcy.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości. Podkreślił, że wnioskodawca na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił 9 lat i 9 miesięcy pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy w dalszym ciągu nie uznał ubezpieczonemu okresów pracy w (...), gdyż ubezpieczony nie przedstawił świadectwa pracy w szczególnych warunkach. Z kolei zaliczenie okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodziców nie jest możliwe ze względu na ograniczenia dowodowe przed organem rentowym, a nadto prawo do emerytury w obniżonym wieku przysługuje zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, stąd też okres ten podlega uwzględnieniu jedynie do ogólnego stażu pracy ubezpieczonego.

Wyrokiem z 11 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

W. Ż. urodził się (...) Ubezpieczony złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa. Na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił 21 lat, 1 miesiąc i 7 dni okresów składkowych, 1 rok, 3 miesiące i 23 dni okresów nieskładkowych oraz 3 lata, 8 miesięcy i 5 dni okresów uzupełniających w gospodarstwie rolnym rodziców, a także 9 lat i 9 miesięcy okresów pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy ustalił, że w okresie od 1 kwietnia 1974 roku do 31 marca 1979 roku ubezpieczony zatrudniony był stale i w pełnym wymiarze czasu w (...) w C. na stanowisku traktorzysty. Od 27 lutego 1991 roku i nadal W. Ż. prowadzi indywidualną pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie usług związanych z pozyskiwaniem, zrywką i transportem drewna. Charakter tej działalności jest tożsamy z pracą, którą ubezpieczony wykonywał w Nadleśnictwie Ł. na stanowisku drwala-pilarza.

Na podstawie art. 184, art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.), a także przepisów § 2 i § 4 – 8a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43), Sąd Okręgowy uznał odwołanie ubezpieczonego za nieuzasadnione. Powołując się na orzecznictwo Sąd orzekający podkreślił także, że w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy, gdyż ograniczenia dowodowe w sprawie o świadczenia emerytalno – rentowe dotyczą wyłącznie postępowania przed organami rentowymi.

Sąd I instancji wskazał, że w sprawie należało ustalić, czy okresy wskazane przez ubezpieczonego w toku niniejszego postępowania podlegają zaliczeniu do wymaganego do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach. Ubezpieczony winien był wykazać co najmniej 5 lat i 3 miesiące okresów pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy zważył, że sporny okres z tytułu zatrudnienia w (...) w C. od 1 kwietnia 1974 roku do 31 marca 1979 roku stanowi łącznie 5 lat, co oznacza, że nawet przy przyjęciu, że w tym czasie powód wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracę, o jakiej mowa w dziale VIII wykazu A pkt 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., jest niewystarczające dla przyznania prawa do emerytury w wieku obniżonym. W. Ż. nie przedstawił innych okresów, które mogłyby być uwzględnione do stażu pracy w warunkach szczególnych. Takiego okresu nie może stanowić prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej w branży drzewnej ani okres prac sezonowych w gospodarstwie rolnym rodziców, gdyż podlegają one uwzględnieniu jedynie do ogólnego stażu pracy, który w niniejszej sprawie był bezsporny.

Sąd I instancji wskazał, że jednym z warunków wymaganych do przyznania emerytury z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych jest legitymowanie się odpowiednim stażem zatrudnienia, które wykonywane być musi w ramach stosunku pracy lub stosunku służby. W związku z tym, nawet jeśli przedmiot umowy zlecenia lub działalności gospodarczej odpowiadał rodzajowo pracy w szczególnych warunkach, nie można uznać za wykonywanie pracy w tym charakterze. Sąd Okręgowy nie kwestionował jednocześnie, że czynności jakie ubezpieczony wykonywał w ramach prowadzonej działalności gospodarczej stanowiły pracę ciężką i niebezpieczną dla zdrowia i życia.

Jednakże w związku z brakiem wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach, Sąd Okręgowy nie miał możliwości przyznania ubezpieczonemu prawa do wnioskowanego świadczenia.

Z powyższym wyrokiem nie zgodził się ubezpieczony, który w wywiedzionej apelacji zaskarżył rozstrzygnięcie w całości, jednocześnie zarzucając mu błędną, zawężającą interpretację przepisów w przedmiocie wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Mając to na uwadze wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie prawa do emerytury w warunkach szczególnych, a z ostrożności procesowej domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu W. Ż. wskazał, że nie zgadza się z zawężonym zakresem pojęcia pracownik w warunkach szczególnych, skoro charakter jego pracy i jej warunki były takie same zarówno w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, jak i w ramach pracy w Nadleśnictwie. Sąd Okręgowy powinien przyjąć wykładnię celowościową i przyjąć, że praca wykonywana przez ubezpieczonego podlega zaliczeniu do stażu pracy w warunkach szczególnych, a w związku z tym spełnia wymogi do przyznania mu prawa do emerytury.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od ubezpieczonego na rzecz organu rentowego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazał, że regulacje związane z przyznawaniem prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach podlegają ścisłej wykładni, gwarantującej zachowanie celu uzasadniającego odstępstwo od zasady przechodzenia na emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym. Prawo do tego świadczenia przysługuje jedynie pracownikom. Zatem ubezpieczony, nawet jeśli uznać mu sporny okres zatrudnienia w (...) C., nie udowodnił w sumie 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998 r. I PKN 339/98, z 24 września 2009 r. II PK 58/09, z 22 lutego 2010 r. I UK 233/09, Lex nr 585720). Sąd Apelacyjny podzielił również stan prawny wskazany jako podstawa rozstrzygnięcia.

Kwestią poddaną pod rozwagę Sądu było zatem rozważanie zarzutu apelacji, czy ubezpieczony wykazał przesłankę legitymowania się okresem co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach dla uzyskania prawa do emerytury w wieku oniżonym. Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej pracownikiem zatrudnionym w szczególnych warunkach, jest pracownik zatrudniony przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne bądź otoczenia. Natomiast art. 32 ust. 4 ustawy odsyła w tej materii do dotychczasowych przepisów, którymi są przepisy rangi ustawy lub wydane na mocy delegacji ustawowej (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01, OSNP 2002 Nr 10, poz. 243). Aktem prawnym normującym tę problematykę jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W bogatym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych, ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów. W świetle art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pracami w szczególnych warunkach nie są bowiem wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu. Przepis § 1 ust. 1 rozporządzenia stanowi zresztą, że akt ten ma zastosowanie do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do niego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2011 r., IUK 393/10).

Przewidziane w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach prawo do emerytury w niższym niż określony w art. 27 tej ustawy wieku emerytalnym jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (por. między innymi wyroki z dnia 22 lutego 2007 r., I UK 258/06, OSNP 2008 Nr 5-6, poz. 81; z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008 Nr 21-22, poz. 328; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, Lex Nr 375653; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, Lex Nr 483283; z dnia 13 listopada 2008 r., II UK 88/08, LEX nr 1001292; z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, Lex Nr 509022). Podzielając takie rozumienie instytucji emerytury z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach, należy stwierdzić, że wyłącznie takie czynności pracownicze, które są wykonywane w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, kwalifikują pracę jako wykonywaną w szczególnych warunkach. Znaczące są przy tym stopień uciążliwości owych czynników oraz wymagania wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia. Jedynie, jeśli czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu. Z uwagi na wyjątkowość regulacji wykonywanie pracy w warunkach szczególnych nie może zostać tylko uprawdopodobnione, ale musi zostać wykazane w sposób niezbity i niebudzący jakichkolwiek wątpliwości.

Mając na uwadze treść art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej i powołane wyżej regulacje należy wskazać, że ubezpieczony udowodnił ogólny okres ubezpieczenia w wymiarze co najmniej 25 lat składkowych i nieskładkowych, osiągnął wymagany wiek powszechny, a także złożył wniosek o przekazanie środków na rachunku w OFE na dochody budżetu państwa. Kwestią sporną było ustalenie, czy wykonywał on przez ponad 15 lat pracę w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze.

Zarzut sformułowany przez ubezpieczonego w apelacji dotyczył interpretacji przepisów warunkujących przyznanie prawa do świadczenia emerytalnego, w szczególności pojęcia pracownika. Jak już wskazano, w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że przepisy warunkujące przyznanie prawa do świadczenia emerytalnego z tytułu pracy w warunkach szczególnych interpretowane muszą być w sposób ścisły. Sąd nie ma możliwości dokonywać ich innej wykładni. Trafnie wskazał Sąd pierwszej instancji, że prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym stanowi przywilej przysługujący wyłącznie pracownikom, czyli osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę i to dopiero po spełnieniu ściśle określonych przesłanek. W związku z tym okres prowadzenia przez ubezpieczonego działalności gospodarczej nie może być uwzględniony do pracy w warunkach szczególnych. W takiej sytuacji nie ma też znaczenia rodzaj wykonywanej pracy w ramach prowadzonej działalności, nawet jeżeli jest to świadczenie robót odpowiadających stanowisku znajdującym się w załączniku do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.

Z kolei pozostałe okresy, jak już trafnie argumentował Sąd I instancji, nie są wystarczające do przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury. Sam okres pracy w (...) w C. (nawet gdyby był należycie udowodniony wymaganym świadectwem pracy w szczególnych warunkach) nie jest wystarczający, by W. Ż. legitymował się co najmniej 15 – letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Z kolei praca w gospodarstwie rolnym rodziców może stanowić jedynie uzupełnienie ogólnego stażu pracy, a nie pracy w szczególnych warunkach świadczonej na podstawie umowy o pracę.

Reasumując, uznać należy, że Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, który irracjonalnie podważa ubezpieczony w apelacji. Sąd I instancji bardzo szczegółowo odniósł się do każdego ze spornych okresów. Podał podstawy prawne stanowiące podstawę rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się błędów zarówno w ustaleniach, jak i w ocenie prawnej przedstawionej w pisemnych motywach uzasadnienia wyroku Sądu meriti.

Zaakcentować należy, że o uprawnieniu do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach decyduje łączne spełnienie wszystkich przesłanek warunkujących nabycie prawa do tego świadczenia, a nie samo przekonanie, że charakter lub warunki pracy wystarczają do uznania jej za wykonywaną w szczególnych warunkach (por. wyrok SN z 21 listopada 2001 r. II UKN 598/00, OSNP 2003/17/419). Brak więc jednej z przesłanek wymienionych w art. 184 ustawy emerytalnej jest równoznaczny z brakiem uprawnienia do tego świadczenia.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c, apelację ubezpieczonego, jako nieuzasadnioną, oddalił w całości. Na podstawie art. 102 kpc odstąpił od obciążenia ubezpieczonego kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Beata Górska SSA Zofia Rybicka – Szkibiel SSA Barbara Bialecka