Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:SSA Tomasz Szabelski

Sędziowie:SSA Krystyna Golinowska (spr.)

SSA Dorota Ochalska - Gola

Protokolant:     

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2016 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa P. M. (1), I. M. (1)

przeciwko Skarb Państwa - Generalna (...) Krajowych i Autostrad Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa

na skutek apelacji radcy prawnego pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 16 kwietnia 2015 r. sygn. akt II C 871/06

I. z apelacji strony pozwanej zmienia zaskarzony wyrok w punkcie 1,4,5 i 6 w ten sposób, że

a. w punkcie 1 oddala powództwo także w zakresie żądania złożenia oświadczenia woli w przedmiocie nabycia nieruchomości połozonej w Tuszynie przy ul. (...), stanowiącej działke gruntu o nr eweid. 339/3, dla której Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. prowadzi KW nr (...);

b. w punkcie 4 podwyższa zasądzone nalezności z kwot po 1335,08 zł do kwot po 4997,09 zł

c. uchyla punkt 5;

d. uzupełnia dotychczasową treśc punktu 6 przez dodanie słów "nie obciązając powodów brakującymi kosztami sądowymi w pozostałej części";

II. oddala apelację powoda;

III. zasądza od powodów na rzecz SP - Prok. Gen. Skarbu Państwa kwoty po 2700 zł tytułem zwrotu kosztów zastepstwa procesowego strony pozwanej w postęp. apel.

Sygn. akt I ACa 1148/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Łodzi:

1.  zobowiązał Skarb Państwa reprezentowany przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad do złożenia oświadczenia woli następującej treści: „Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad oświadcza, że na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U. Nr 80, poz. 721 ze zm.) nabywa, w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, od P. M. (2) i I. M. (2), na własność nieruchomość stanowiącą działkę gruntu o nr ewid. 339/3, o powierzchni 0, 6939 ha, położoną w Tuszynie przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim prowadzi księgę wieczystą Kw Nr (...), zabudowaną budynkiem mieszkalnym w stanie surowym, za cenę nabycia 521643 zł, płatną po połowie na rzecz każdego ze sprzedających; P. M. (2) i I. M. (2) oświadczają, iż wyrażają zgodę na powyższą treść oświadczenia Skarbu Państwa reprezentowanego przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad";

2.  umorzył postępowanie w sprawie w zakresie żądania złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności nieruchomości stanowiących działki gruntu wraz z naniesieniami o nr ewid. 339/2, o powierzchni 0, 2447 ha i wartości 430222 zł oraz o nr ewid. 339/1 o powierzchni 0, 1384 ha i wartości 117069 zł, położonych w Tuszynie przy ul. (...);

3.  oddalił powództwo w pozostałej części;

4.  zasądził od P. M. (2) i I. M. (2) na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwoty po 1335, 08 zł od każdego z nich, tytułem zwrotu kosztów procesu;

5.  nakazał pobrać od Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi kwotę 20311, 63 zł, tytułem zwrotu nieuiszczonych kosztów sądowych w zakresie uwzględnionej części powództwa;

6.  nakazał pobrać od P. M. (2) i I. M. (2) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi kwoty po 32515, 68 zł od każdego z nich, tytułem zwrotu nieuiszczonych kosztów sądowych w zakresie oddalonej części powództwa;

7.  nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz I. M. (2) kwotę 1197 zł tytułem zwrotu niewykorzystanej zaliczki na poczet wydatków, uiszczonej w dniu 10 czerwca 2014r., zaksięgowanej pod pozycją 2411 130760;

8.  nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz P. M. (2) kwotę 393, 33 zł tytułem zwrotu niewykorzystanej zaliczki na poczet wydatków, uiszczonej w dniu 22 stycznia 2013r., zaksięgowanej pod pozycją 2411 130082;

9.  nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad kwotę 1405, 82 zł tytułem zwrotu niewykorzystanych zaliczek na poczet wydatków, uiszczonych w dniach : 8 lutego 2013r., zaksięgowanej pod pozycją 2411 130159 oraz 8 lipca 2013, zaksięgowanej pod pozycją 2411 130878.

Sąd Okręgowy poczynił ustalenia faktyczne, z których najistotniejsze przedstawiają się następująco:

Powodowie P. M. (2) i I. M. (2) byli współwłaścicielami nieruchomości położonej w Tuszynie przy ul. (...), oznaczonej jako działka o numerze ewidencyjnym (...), o pow. 1, 0770 ha uregulowanej w księdze wieczystej Nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim.

W dniu 25 sierpnia 1995 r. Minister Kierownik Centralnego Urzędu Planowania wydał wskazanie lokalizacyjne dla autostrady (...) na odcinek obejmujący m.in. miasto T..

W dniu 25 lutego 1997 r., na wniosek P. i I. małżonków M., Burmistrz Miasta Tuszyna wydał decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji polegającej na budowie budynku mieszkalnego o powierzchni całkowitej 725, 6 m ² i kubaturze 3085 m ³, oczyszczalni ścieków, przyłączy elektrycznego i wodociągowego i ogrodzenia frontowego. W przedmiotowej decyzji wskazano, iż w warunkach wynikających z ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego działka o nr (...) przy ul. (...) w Tuszynie położona jest częściowo w terenie ochronnym autostrady (...). W dniu 15 kwietnia 1997 r. Burmistrz zatwierdził projekt budowlany i wydał pozwolenie na budowę powyższych obiektów. Od tego momentu powodowie przystąpili do realizacji inwestycji. Wykonali całość prac obejmujących zaplecze rekreacyjne nieruchomości w tylnej części działki. Do końca 1999 r. zamknięto w stanie surowym otwartym budowę budynku mieszkalnego.

Decyzją Wojewody (...) nr 1/98 z dnia 29 grudnia 1998 r. ustalono lokalizację autostrady płatnej A-1 dla odcinka od granicy z województwem (...) do węzła (...). Wspomniana decyzja nie miała wpływu na wcześniej wydane decyzje o pozwoleniu na budowę, nie wprowadzała też bezpośrednich zmian w planie zagospodarowania przestrzennego, natomiast stanowiła przesłankę do zmiany tego planu zgodnie z jej treścią. Zgodnie z obowiązującym do czerwca 2004 r. miejscowym planem zagospodarowania miasta T. nieruchomość powodów o numerze 339 położona była na terenie przeznaczonym na uprawy rolne z zabudową zagrodową wzdłuż ulicy (...).

Decyzja lokalizacyjna, w odniesieniu do ul. (...) wprowadzała nowy element urbanistyczny, którego nie było w dotychczasowym planie zagospodarowania przestrzennego, w postaci najazdu na wiadukt nad autostradą (...), co skutkowało zmianą przebiegu ul. (...) w obszarze przekraczającym dotychczasowe 300 m zabezpieczonych, jako rezerwa terenu pod budowę autostrady. W wyniku tej zmiany zaplanowano zmianę osi ul. (...). Jej nowy przebieg został zlokalizowany w obszarze działki powodów dzieląc ją na dwie części. Decyzją z dnia 3 sierpnia 1999 r. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i (...) Miast utrzymał w mocy przedmiotową decyzję Wojewody (...) w zakresie m.in. określającym linie rozgraniczeniowe pasa drogowego autostrady A-l. Stanowiło to podstawę do opracowania mapy sytuacyjnej z projektem podziału nieruchomości powodów, który został zatwierdzony decyzją Burmistrza Miasta Tuszyna z dnia 11 kwietnia 2000 r. Podział polegał na wydzieleniu trzech działek (...) o pow. 0, 1384 ha, 339/2 o pow. 0, 2447 ha i 339/3 o pow. 0, 6939 ha, z których środkowa działka oznaczona numerem (...) (z częścią stawu i urządzoną zielenią) znalazła się w pasie autostrady i w przyszłości podlegać miała ewentualnemu wywłaszczeniu. Działka o nr (...) o powierzchni 0, 1384 ha (z pozostałą częścią stawu, skarpą z ogrodem skalnym, kaskadą wodną) oddzielona została od części zabudowanej pasem drogowym drogi powiatowej w nowym śladzie. Na działce nr (...) o powierzchni 0, 6939 ha pozostała niezakończona budowa domu mieszkalnego. Decyzja ta zatwierdzona została orzeczeniem SKO w Ł. z dnia 17 lipca 2003 r.

Po uzyskaniu informacji o nowym przeznaczeniu ich nieruchomości, tj. w styczniu 2000 r. powodowie przerwali budowę. W dniu 24 maja 2004 r. P. M. (2) zwrócił się do Oddziału (...) Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad o wykupienie całości nieruchomości oszacowanej przez rzeczoznawcę majątkowego na kwotę 1352766 zł. W odpowiedzi Skarb Państwa złożył ofertę zawierającą propozycję nabycia działek (...) za łączną cenę 399100 zł., ustaloną na podstawie operatu szacunkowego sporządzonego na zlecenie (...) . W odpowiedzi na tę propozycję powód poinformował (...), że akceptuje szacunek w/w działek, jednak pod warunkiem oszacowania i nabycia przez Skarb Państwa również działki (...) wraz ze znajdującym się na niej budynkiem, podnosząc przy tym, że nieruchomość od czterech lat nieustannie niszczeje. W sierpniu 2005r. powodowie otrzymali odpowiedź Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad podtrzymującą gotowość wykupu działek nr (...), bez nabycia działki (...), a następnie propozycję Wojewódzkiego Biura Geodezji w Ł. nabycia tylko działki nr (...). Powodowie podtrzymali żądanie nabycia całości ich nieruchomości. W dniu 10 stycznia 2006 r. powodowie wystąpili z pozwem przeciwko Skarbowi Państwa – Staroście (...) Wschodniemu o zobowiązanie do zawarcia umowy nabycia w działki o nr (...), które zostało oddalone w wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 21 czerwca 2006 r., w sprawie o sygn. akt II C 32/06.

W dniu 24 stycznia 2006 r. (...) Urząd Wojewódzki wyznaczył powodom termin do zawarcia umowy cywilnoprawnej przeniesienia na rzecz Skarbu Państwa własności działki (...) do dnia 31 marca 2006 r., pod rygorem wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego w przypadku bezskutecznego upływu terminu. Ostatecznie postępowanie wywłaszczeniowe odnośnie do nieruchomości oznaczonej jako działka (...) zostało wszczęte w listopadzie 2006 r. Prawomocną decyzją z dnia 8 czerwca 2009 r. Wojewoda (...) orzekł o wywłaszczeniu na rzecz Skarbu Państwa powyższej działki za odszkodowaniem w wysokości 430222 zł, na które składa się wartość gruntu 80408 zł, naniesień budowlanych 340452 zł oraz nasadzeń roślinnych w kwocie 9362 zł.

W toku niniejszego procesu w dniu 5 stycznia 2010 r. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad wystosowała do powodów ofertę nabycia, w trybie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg działki oznaczonej nr (...) za cenę 132200 zł. Pismem z dnia 9 marca 2010 r. powodowie oświadczyli, iż nie przyjmują oferty nabycia działki (...) za zaproponowaną cenę, gdyż jej rzeczywista wartość wraz z naniesieniami przekracza 300000 zł. W dniu 25 lutego 2015 r. pomiędzy stronami została zawarta umowa sprzedaży działki nr (...) za cenę 117069 zł.

Następnie Sąd I instancji ustalił, że wartość tzw. „resztówek”, pozostałych po wywłaszczeniu działki (...), tj. poszczególnych działek traktowanych pod względem atrybutów rynkowych jako części działki (...) o przeznaczeniu mieszkalno – rekreacyjnym, według stanu z daty wydania decyzji legalizacyjnej tj. na dzień 29 grudnia 1998 r. wynosi: działki (...) - 115815 zł oraz działki (...) - 521643 zł.

Na dzień 19 września 2011 r. (tj. wg stanu na datę wyceny) wartość całej działki wynosi 1172140 zł, działki (...) – 1011959 zł, zaś działki (...) – 108780 zł.

Planowana inwestycja drogowa ogranicza pierwotną wartość użytkową, a szczególnie funkcje rekreacyjne nieruchomości należącej do powodów. Aktualne od października 2013 r., normy emisji hałasu to 65 decybeli w dzień i 56 decybeli w nocy. W okresie eksploatacji autostrady, z pewnym prawdopodobieństwem opartym na doświadczeniach obecnie funkcjonujących autostrad, można stwierdzić, że w przypadku nieruchomości powodów, emisja hałasu będzie na granicy tych norm. Jedynie w okresie realizacji inwestycji poziom hałasu zbliżony będzie do poziomu hali fabrycznej. Budowa autostrady wiąże się też z intensywnym generowaniem zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego. Nie powinno to jednak powodować dużej uciążliwości dla zdrowia i życia okolicznej ludności. W fazie eksploatacji emisje gazów i pyłu nie będą wykraczać istotnie poza pas drogi. Potwierdzają to wykonane symulacje. Zaproponowany system odwadniania dróg powinien całkowicie wyeliminować potencjalne zanieczyszczenie gleb na nieruchomości powodów przez substancje przenoszone z drogi wraz z powietrzem oraz spływającymi z nawierzchni dróg wodami. W omawianym przypadku gdy roślinność na nieruchomości ma charakter roślin ozdobnych i brak jest typowych upraw rolnych /warzyw i owoców/ do bezpośredniego spożycia, wpływ otoczenia wynikający z sąsiedztwa dróg będzie oddziaływał w sposób raczej umiarkowany. Na terenie projektowanej drogi zanieczyszczenia transportowe wpływające na stan aerosanitarny powietrza pochodzą praktycznie tylko od ruchu pojazdów na autostradzie. Drogi poprzeczne, niemające włączenia do autostrady, mogą zostać pominięte ze względu na niewielki ruch pojazdów, który się na nich odbywa. Pomimo kumulowania się zanieczyszczeń inwestycja nie będzie zatem wpływać negatywnie na stan powietrza atmosferycznego w rejonie przedmiotowego przedsięwzięcia, a także na stan wód powierzchniowych i podziemnych.

Konkludując Sąd I instancji stwierdził, że opisane skutki budowy autostrady i zmiany przebiegu drogi powiatowej dla nieruchomości powodów w zakresie parametrów dotyczących ochrony środowiska są pośrednio związane z wydzieleniem i wywłaszczeniem części nieruchomości. Z pewnością obszary granicznej emisji do środowiska, nawet po wydzieleniu działki środkowej, będą oddziaływały również na pozostałe części nieruchomości. Dotyczy to zwłaszcza emisji zanieczyszczeń powietrza, związanych z ruchem pojazdów po drodze powiatowej.

Powodowie są aktualnie po rozwodzie. Dokonali częściowego podziału majątku wspólnego, z wyłączeniem spornej działki, której pozostają współwłaścicielami w częściach równych. Dokonując zakupu przedmiotowej działki powodowie kierowali się tym, że była ona położona w głuszy, był tam las, panowała cisza. W momencie uzyskania pozwolenia na budowę, nie mieli wiedzy na temat szczegółów planowanej inwestycji drogowej. Zamierzali wybudować dom o charakterze rezydencji, wielopokoleniowy, z rozbudowanym zapleczem basenowym i rekreacyjnym. Na terenie spornej działki urządzili ogrody japońskie. Kiedy dowiedzieli się o planowanej inwestycji, w postaci budowy wiaduktu kontynuowanie budowy utraciło dla nich sens, z punktu widzenia zamierzeń związanych z tą inwestycją. Budynek, w zamierzeniach inwestycyjnych i projekcie zagospodarowania, został maksymalnie odsunięty od ulicy (...), według jej starego przebiegu. Obecnie większość przestrzeni na działce (...), obejmuje teren przed domem, zaś z tyłu domu, tam gdzie powodowie zaplanowali zaplecze basenowe, będzie przebiegał wiadukt. Gdyby powodowie od początku dysponowali tylko działką (...), zupełnie inaczej rozplanowaliby usytuowanie budynku.

Dokonując oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd meriti wskazał, że nie budziły wątpliwości przedłożone dokumenty, podobnie jak zeznania zgłoszonego świadka oraz powodów. Ustalenia w zakresie wartości działki (...), traktowanej pod względem atrybutów rynkowych, jako część dawnej działki (...), Sąd I instancji poczynił w oparciu o opinię biegłego sądowego rzeczoznawcy majątkowego, w wariancie nie uwzględniającym korekty wartości szacowanych nieruchomości z uwzględnieniem wysokości przyznanego powodom odszkodowania z tytułu wywłaszczenia działki (...), skutkującej, w myśl wniosków opinii biegłego sądowego, zmniejszeniem wartości wycenianej działki, tak aby łączna wartość wszystkich trzech, powstałych w wyniku podziału działek, nie przekroczyła wartości całej działki (...). Sąd Okręgowy uznał bowiem za nieuprawnione, z punktu widzenia rozstrzygnięcia, dokonanie działania rachunkowego, polegającego na odjęciu od wartości całej działki nr (...), wycenionej przy tym bez równowartości - uznanych przez biegłego za samowolę budowlaną - naniesień na działkę (...) i z pomniejszeniem o koszt jej likwidacji, równowartości kwoty odszkodowania przyznanego za działkę (...), której szacunek, dokonany w toku postępowania wywłaszczeniowego, uwzględniał naniesienia obejmujące samowolę budowlaną. Taka metoda wyceny, jak i przyjęte założenia wyjściowe spowodowała, że wartość tzw. „resztówek” wymagała korekty skutkującej automatycznie jej zmniejszeniem, tak, aby wartość każdej z trzech działek (powstałych na skutek podziału całej nieruchomości, stanowiącej pierwotnie działkę numer (...)), liczona z osobna, nie przekroczyła, po zsumowaniu, wartości całej działki (...), gdyż większą część wyceny całej działki (...) pochłonęła równowartość odszkodowania wypłaconego powodom za wywłaszczenie działki (...). Wynik powyższego działania rachunkowego, z którego zresztą biegły sądowy wycofał się w toku ustnych wyjaśnień do opinii pisemnej, nie posłużył za postawę ustaleń faktycznych, mających za przedmiot wycenę wartości działki (...), gdyż przyjęta metoda niezasadnie uzależniała wycenę tzw. „resztówki” od wysokości świadczenia wypłaconego za wywłaszczenie innej działki (339/2), którego wartość została ustalona w toku odrębnego postępowania administracyjnego i nie powinna wpływać na wynik procesu sądowego mającego za przedmiot inną nieruchomość, nawet jeżeli wycena dokonana na potrzeby wywłaszczenia, niewątpliwie korzystna dla powodów, stanowiła ich zysk. Przeciwne działanie prowadziłoby bowiem w istocie do korekty (obniżenia) przyznanego powodom odszkodowania za wywłaszczenie, co nie znajduje umocowania w obowiązującym prawie.

Ustalenia w zakresie wpływu zagrożeń związanych ze skażeniami środowiska w związku z przebiegiem projektowanej autostrady (...) i drogi powiatowej - stanowiącej najazd nad autostradą, na dotychczasowy sposób wykorzystania nieruchomości powodów przez właścicieli oraz przydatności do celów gospodarczych i funkcjonalnych istniejących w okresie poprzedzającym wydanie decyzji lokalizacyjnej, zgodnie z przepisami planu zagospodarowania przestrzennego Sąd meriti poczynił w oparciu o pozytywnie ocenioną opinię biegłego sądowego do spraw ochrony (...). K. w jej ostatecznym kształcie. Zaakcentował jednocześnie ograniczoną przydatność przedmiotowej ekspertyzy, z uwagi na fakt, że biegły badał wpływ budowy, a następnie eksploatacji autostrady na działkę powodów, nie zaś bezpośredni wpływ faktu odjęcia części nieruchomości w drodze wywłaszczenia na możliwość wykorzystywania tej działki na dotychczasowe cele. Mając jednak na względzie, iż skutki zmiany przebiegu drogi powiatowej dla nieruchomości powodów są pośrednio związane z wydzieleniem i wywłaszczeniem części nieruchomości, wspomniana opinia nie może być uznana – wbrew stanowisku strony pozwanej – za całkowicie nieprzydatną z punktu ustaleń istotnych dla oceny przesłanek zasadności powództwa.

Przechodząc do rozważań prawnych, Sąd Okręgowy wskazał, że podstawę materialnoprawną dochodzonego roszczenia stanowi art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych /t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 193, poz. 1194 ze zm./ w brzmieniu obowiązującym po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 18 października 2006 r., która weszła w życie 16 grudnia 2006 r. albowiem przejęcie w drodze wywłaszczenia na rzecz Skarbu Państwa należącej do powodów działki o numerze ewid. 339/2 nastąpiło na mocy decyzji z 8 czerwca 2009 r., a więc już pod rządem powołanego przepisu w aktualnym brzmieniu. Dopiero wtedy wystąpiło zatem zdarzenie warunkujące możliwość wystąpienia z roszczeniem o wykup tzw. „resztówek”. Zauważył przy tym, że nabycie części nieruchomości pozostałej po wywłaszczeniu, która wskutek wywłaszczenia nie nadaje się na dotychczasowe cele nie jest prostą kontynuacją postępowania wywłaszczeniowego, czy też nowym postępowaniem administracyjnym w tym przedmiocie. Jest to roszczenie cywilnoprawne, którego, w razie sporu, strona może dochodzić przed sądem. Warunkiem jego zasadności jest brak możliwości (przy zachowaniu zasad prawidłowej gospodarki, zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa własności przysługującego dotychczasowemu właścicielowi) realizacji na tej części takich zamierzeń, które mogły być realizowane przed wydaniem decyzji lokalizującej drogę krajową. Resztówka zatem to taka część nieruchomości, na której dotychczasowy właściciel utracił możliwość realizowania jakichkolwiek, możliwych dotychczas do zrealizowania, celów.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lutego 2012r., II CSK 265/11, odnosząc się do zastosowania art. 113 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, który ma ten sam cel i podobne przesłanki zastosowania, jak art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r., analizowana norma prawna stanowi instrument zabezpieczający interesy właściciela, któremu pozostała po wywłaszczeniu okrojona nieruchomość. Nie ustanawia generalnej zasady, że właściciel może w takim wypadku domagać się odkupienia od niego reszty nieruchomości, lecz przyznaje mu roszczenie oparte na analizie skutków decyzji wywłaszczeniowej. Jako kryterium oceny tych skutków ustawodawca przyjął to, czy pozostała część nieruchomości nadaje się do wykorzystania na dotychczasowe cele, a więc - dla uniknięcia dowolności - nakazał odnieść się do rzeczywistego przeznaczenia nieruchomości. W tym kontekście należy podzielić zastrzeżenie, że owe cele nie powinny być określane na podstawie planu miejscowego, tj. nie można ich ustalać według stanu wynikającego z planu miejscowego lub decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, która była przyczyną wywłaszczenia, ponieważ oddają one stan zmieniony z uwagi na realizację inwestycji. Ochrona właściciela pozostałej części wywłaszczonej nieruchomości polega tymczasem na tym, że może on żądać odkupienia tej części, jeśli nie może jej prawidłowo wykorzystywać na cele dotychczasowe.

Następnie Sąd pierwszej instancji stwierdził, że zgodnie z brzmieniem art. 18 ust. 1 omawianej ustawy, ustalonym ustawą z 24 kwietnia 2009 r. obowiązującym od 29 maja 2009r. /tj. w dacie wywłaszczenia działki (...)/ wysokość odszkodowania ustala się według stanu nieruchomości w dniu wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej przez organ I instancji oraz według jej wartości z dnia, w którym następuje ustalenie wysokości odszkodowania. Zaznaczył, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy decyzja organu I instancji o ustaleniu lokalizacji autostrady (...) została wydana w dniu 29 grudnia 1998 r., na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy z 27 października 1994 r. o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym. /t.j. Dz.U. 2004.256.2571 ze zm./, bowiem w tej dacie nie obowiązywała jeszcze tzw. „specustawa” z 10 kwietnia 2003 r. (która obowiązywała już jednak w dacie wydania decyzji wywłaszczeniowej dotyczącej działki powodów nr (...)). W myśl art. 22 ustawy o autostradach płatnych (…) decyzja o ustaleniu lokalizacji autostrady podlegała doręczeniu jedynie wnioskodawcy, natomiast pozostałe strony były zawiadamiane o treści decyzji w drodze obwieszczeń w urzędach gmin i lokalnej prasie. Z powyższych względów za chybione należy uznać zarzuty powodów, że decyzja lokalizacyjna nie została im doręczona, zatem jej skutki, w postaci zaprzestania realizacji inwestycji budowlanej no spornej nieruchomości, należy oceniać wg stanu zaawansowania robót z daty powzięcia wiadomości o jej treści i przerwania budowy, co nastąpiło na początku 2000 r. Stosownie do treści art. 41 ust.2 i 43 ust.1 ustawy z 10 kwietnia 2003 r., decyzje o ustaleniu lokalizacji autostrady (drogi), wydane do dnia wejścia w życie „specustawy” pozostały w mocy. Jednocześnie w art. 44 ustawy powyższej ustawy przewidziano, że w okresie obowiązywania „specustawy” (tj. do 31 grudnia 2020 r.) do lokalizacji autostrad oraz do nabywania nieruchomości pod autostrady nie stosuje się art. 21 – 37 ustawy o autostradach płatnych oraz o Krajowym Funduszu Drogowym. Oznaczało to czasowe zawieszenie powołanych przepisów dotyczących inwestycji „autostradowych”, na czas obowiązywania „specustawy” drogowej. Z dniem 18 listopada 2011 r. przepisy te zostały uchylone przez art.1 pkt 4 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy o autostradach płatnych (…) (Dz.U. z 2011r., Nr 234, poz. 1387).

W tym stanie rzeczy, zdaniem Sądu Okręgowego, wysokość odszkodowania w niniejszej sprawie należy ustalić stosownie do treści art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, zgodnie z którym wysokość odszkodowania za nieruchomość ustala się według jej stanu w dniu wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej przez organ I instancji oraz według jej wartości z dnia w którym następuje ustalenie wysokości odszkodowania, a zatem w przedmiotowej sprawie, ocena stanu spornej działki (...) powinna nastąpić na dzień 29 grudnia 1998 r., w tej bowiem dacie zapadła decyzji o ustaleniu lokalizacji autostrady płatnej A-1, dla odcinka od granicy z województwem (...) do węzła (...). Przepis ten stanowi lex specialis w stosunku do regulacji zawartej w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, Sąd I instancji uznał żądanie powodów za zasadne, w odniesieniu do działki (...). W ocenie Sądu meriti, przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że odłączenie wywłaszczonej nieruchomości (działki (...)), czyni niemożliwym prawidłowe wykorzystanie reszty (ostatecznie działki (...), jednak spór w znaczącej części dotyczył również działki numer (...), co do której doszło do zawarciu umowy sprzedaży w okresie bezpośrednio poprzedzającym wyrokowanie) na dotychczasowe cele. Podkreślił, że dokonując zakupu działki nr (...) powodowie sugerowali się tym, że była położona w lesie, w oddaleniu od skupisk ludzkich i infrastruktury aglomeracyjnej, panowała tam cisza, spokój, czyste powietrze. Miało to dla nich szczególne znaczenie, gdyż planowali wybudować na nieruchomości wielopokoleniowy dom rodzinny o charakterze rezydencji, z rozbudowaną częścią rekreacyjną. Powierzchnia całej działki została, w zamyśle projektowym, podzielona przez powodów na część rekreacyjną i część pod zabudowę mieszkalną. Budynek został maksymalnie odsunięty od ulicy (...), według jej starego przebiegu, żeby ograniczyć hałas. Wprawdzie od samego początku działka (...) obarczona była wadą polegającą na ustanowieniu, w jej północno - wschodnim narożniku, pasa ochronnego od planowanej autostrady, lecz biorąc pod uwagę parametry nieruchomości nie była to wada dotkliwa, a spodziewana immisja byłaby możliwa do wyeliminowania lub ograniczenia. (...) ochronna od planowanej autostrady wchodziła w pas gruntu rozgraniczający drogę publiczną - ul. (...) - w którym obowiązywał zakaz zabudowy, nie wpływała więc istotnie na zamierzenie inwestycyjne. Powodowie nie zrealizowali swoich planów, kontynuowanie budowy utraciło dla nich sens, bowiem cała idea zagospodarowania terenu okazała się niemożliwa do realizacji, zważywszy na fakt, że podział nieruchomości pod planowany wiadukt, skutkował jego wytyczeniem przez środek całej działki (...). Po wywłaszczeniu działki (...), większość wolnej przestrzeni obejmuje teren przed domem, zaś z tyłu domu, gdzie powodowie planowali budowę zaplecza basenowego i rozległego terenu rekreacyjnego, będzie przebiegał wiadukt. Gdyby powodowie od początku dysponowali tylko działką (...), zupełnie inaczej rozplanowaliby usytuowanie budynku. Na części która pozostała przed domem nie ma obecnie możliwości zaplanowania funkcji rekreacyjno - rezydencjalnej. Nadto, jak wynika z opinii biegłego ds. ochrony środowiska, ograniczenie pierwotnej wartości użytkowej nieruchomości, w szczególności jej funkcji rekreacyjno – mieszkalnej wynika też z faktu planowanej inwestycji drogowej, co, aczkolwiek pośrednio, jednak także wiąże się z wydzieleniem i wywłaszczeniem części nieruchomości. Istnieje wiele negatywnych oddziaływań, które mogą zaistnieć z punktu widzenia wykorzystania zabudowanej działki na dotychczasowe cele na skutek oddziaływania planowanych inwestycji w postaci autostrady (...) i nowego przebiegu drogi powiatowej. W szczególności planowane inwestycje będą naruszały cel rekreacyjny i zachowanie ciszy.

W tej sytuacji, w ocenie Sądu meriti, na podstawie art. 64 k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c. i art. 13 ust. 3 w zw. z art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych powództwo należało uwzględnić w zakresie działki o numerze ewidencyjnym (...), ustalając wartość jej nabycia na kwotę 521643 zł, według stanu nieruchomości na datę wydania decyzji lokalizacyjnej, obejmującego wykonanie robót ziemnych i fundamentów budynku. Skoro przedmiotowa działka stanowi współwłasność powodów w częściach równych, wskazana kwota winna być płatna na rzecz każdego z nich po połowie.

Postępowanie w zakresie żądania złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności nieruchomości stanowiących działki gruntu wraz z naniesieniami o numerach ewidencyjnych (...) Sąd I instancji umorzył, na podstawie art. 355 k.p.c. wobec skutecznego cofnięcia powództwa w tym zakresie wraz ze zrzeczeniem się roszczenia. W pozostałej części oddalił powództwo jako bezzasadne. Dotyczy to żądania zasądzenia ceny wykupu ponad wartość ustaloną na podstawie kryteriów ustawowych w miejsce wnioskowanego przez powodów stanu na datę wstrzymania inwestycji budowlanej wobec powzięcia przez nich wiadomości o planowanej inwestycji drogowej. Za niezasadne Sąd meriti uznał również roszczenie o zasądzenie odsetek ustawowych liczonych od ceny nabycia działki (...) od dnia wniesienia pozwu - to jest od dnia 27 lipca 2006 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 117069 zł (stanowiącej cenę za którą nastąpiło nabycie działki (...)) za czas od dnia wniesienia pozwu do daty nabycia przez stronę pozwaną tej działki. Podobnie niezasadne okazało się roszczenie powodów, zgłoszone w pkt 2. pozwu o zasądzenie kwoty 364078 zł, (stanowiącej równowartość skapitalizowanych odsetek naliczonych od kwoty 1352766 zł, żądanej do zapłaty w pkt 1. pozwu wniesionego w dniu 27 czerwca 2006r., jednak w toku procesu, wielokrotnie modyfikowanego, zarówno co do zakresu przedmiotowego, jak również co do treści roszczenia, bowiem w miejsce żądania zapłaty, zostało sformułowane roszczenie o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, co jednak nie wpłynęło na wysokość roszczenia z pkt 2. pozwu). Sąd Okręgowy stwierdził, że powodowie nie wykazali podstawy zarówno faktycznej, jak i prawnej tychże roszczeń. Pomijając bowiem okoliczność, że strona powodowa nie wykazała zasadności dochodzonej przez nich wartości działek objętych żądaniem pozwu, od której zostały naliczone skapitalizowane odsetki, to brak jest podstaw do przyjęcia, że strona pozwana pozostaje od dnia wniesienia pozwu (bądź w jakiejkolwiek innej dacie) w opóźnieniu z zapłatą na rzecz powodów ceny sprzedaży którejkolwiek z działek objętych żądaniem pozwu. Przeciwnie, w dacie wystąpienia z niniejszym powództwem, powodowie pozostawali właścicielami wszystkich trzech działek powstałych z podzielenia działki o nr ew. 339 i dopiero w toku procesu, doszło do wszczęcia i zakończenia postępowania wywłaszczeniowego obejmującego działkę (...) oraz wykupu, w drodze umowy sprzedaży działki (...), zatem wymagalność roszczenia z tytułu zapłaty odszkodowania za wywłaszczenie (ceny sprzedaży), przed nastąpieniem powołanych zdarzeń prawnych (tj. wydaniem prawomocnej decyzji wywłaszczeniowej i zawarciem umowy sprzedaży) nie nastąpiła. Ponadto, w odniesieniu do działki (...), wywłaszczonej w drodze decyzji administracyjnej, powodowie nigdy nie skarżyli wspomnianej decyzji, w tym w zakresie wysokości odszkodowania, jakie zostało im wypłacone. Z kolei, w odniesieniu do obowiązku zapłaty ceny wykupu działki (...), dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku zobowiązującego Skarb Państwa do złożenia oświadczenia woli o określonej treści, za ustaloną w toku procesu cenę nabycia, powstanie wymagalne zobowiązanie do świadczenia na rzecz powodów z tego tytułu. Wreszcie, za chybione zostały uznane powołane na uzasadnienie zgłoszenia żądania zasądzenia odsetek za opóźnienie, zarzuty powodów dotyczące złej woli po stronie pozwanego, polegającej na przedłużaniu procedury przejęcia spornych działek, bowiem pozwany, zarówno w toku niniejszego procesu, jak również przed jego wytoczeniem, podejmował czynności zmierzające do nabycia własności działek o nr ew. 339/2 i 339/1, lecz małżonkowie M. konsekwentnie uzależniali zgodę na sprzedaż przedmiotowych działek od zgody na zakup również działki (...), co skutkowało koniecznością wszczęcia procedury wywłaszczeniowej w stosunku do działki (...).

W konkluzji Sąd Okręgowy stwierdził, że w chwili złożenia pozwu nie istniało po stronie Skarbu Państwa zobowiązanie do świadczenia pieniężnego na rzecz powodów, zaś powództwo oparte na przepisie art. 13 ust. 3 tzw. „specustawy” drogowej było przedwczesne, skoro w momencie jego wytoczenia nie doszło do przejęcia na rzecz pozwanego żadnej części nieruchomości powodów, a przyczyną tego stanu rzeczy był wyłącznie ich sprzeciw wobec sprzedaży dwóch z wydzielonych działek bez wykupu reszty.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu Sąd I instancji uzasadnił treścią art. 100 zd. 1 k.p.c. i dokonał ich stosunkowego rozliczenia.

Powyższy wyrok zaskarżyli apelacją pozwany i powód P. M. (2).

Strona pozwana zaskarżyła powyższe rozstrzygnięcie w części uwzględniającej powództwo to jest w zakresie punktu 1 i 5, zarzucając mu:

1)  naruszenie prawa materialnego poprzez:

a)  błędne zastosowanie przepisu art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych w brzmieniu obowiązującym po nowelizacji dokonanej w dniu 18 października 2006 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1601), która weszła w życie 16 grudnia 2006 r., polegające na stwierdzeniu istnienia przesłanek do zobowiązania Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad do złożenia oświadczenia woli o nabyciu w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa na własność nieruchomości powodów stanowiącej działkę gruntu o nr ewid. 339/3 o pow. 0,6939 ha, położonej w Tuszynie przy ul. (...) zabudowanej budynkiem mieszkalnym, za cenę 521643 zł,

b)  niezastosowanie przepisu art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, a zatem przepisów przejściowych, które dotychczasowym przepisom pozostawiały kwestię nabycia przez Skarb Państwa nieruchomości nienadającej się do wykorzystania na dotychczasowe cele ze względu na nabycie lub wywłaszczenie części takiej nieruchomości na cele budowy dróg,

c)  niezastosowanie przepisu art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych w wersji pierwotnej, a co za tym idzie niezbadanie czy w sprawie niniejszej spełnione zostały przesłanki do wykupu nieruchomości powodów;

1)  naruszenie prawa procesowego, tj.:

a)  art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd I instancji granic swobodnej oceny dowodów, co miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, polegające na wyciągnięciu wniosków sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, to znaczy na przyznaniu, że działka powodów spełnia warunki do jej wykupu przez pozwany Skarb Państwa, ponieważ nie może być wykorzystywana na dotychczasowe cele,

b)  art. 100 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że powodowie wygrali sprawę w 23, 8 %, wskutek przyjęcia, iż nabycie od powodów przez stronę pozwaną w toku procesu działki nr (...) za cenę w kwocie 117069 zł należy potraktować jako wygraną powodów, mimo że powodowie cofnęli powództwo w zakresie wykupu tej działki, co doprowadziło do niewłaściwego rozliczenia kosztów postępowania.

W konkluzji pozwany Skarb Państwa wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz strony pozwanej kosztów postępowania za obie instancje.

Powód zaskarżył przedmiotowy wyrok w części oddalającej powództwo w zakresie określenia wysokości ceny nabycia działki o nr ewid. 339/3, oddalenia roszczenia o zasądzenie odsetek od kwoty 1081918 zł za okres od wniesienia powództwa do dnia zapłaty i od kwoty 117069 zł za okres od wniesienia powództwa do dnia 25 lutego 2015 r., a także w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Skarżący zarzucił wyrokowi w zaskarżonej części:

1)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych wskutek jego błędnej wykładni polegającej na przyjęciu, że użyte w tym przepisie pojęcie „odszkodowanie za wywłaszczenie” jest tożsame z pojęciem cena nabycia orzeczonej na podstawie art. 13 ust. 3 tejże ustawy oraz niewłaściwego zastosowania tej normy prawnej do sądowego postępowania cywilnego prowadzonego na podstawie art. 13 ust. 3 powołanej ustawy wskutek przyjęcia, że ta norma prawna określa również, na jakich zasadach należy dokonać oszacowania nieruchomości, a ponadto art. 481 § 1 k.c. przez jego niezastosowanie i błędne oddalenie powództwa o zasądzenie odsetek od wartości działek gruntu nr (...),

2)  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a w szczególności art. 233 § 1, art. 316 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c. wskutek wydania błędnego orzeczenia oddalającego roszczenie o odsetki, opartego na mylnym ustaleniu, że powodowie żądali w pozwie wykupienia ich nieruchomości na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r., a nie odszkodowania, a nadto wskutek błędnego określenia wartości przedmiotu sporu na kwotę 2684287 zł.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego

wyroku przez ustalenie w punkcie 1 sentencji ceny nabycia nieruchomości w wysokości 1081918 zł, zasądzenie na rzecz powodów odsetek od kwoty 1081918 zł za okres od dnia 27 lipca 2006 r. (data wniesienia pozwu) do dnia zapłaty i od kwoty 117069 zł za okres od 27 lipca 2007 r. do dnia 25 lutego 2015 r., stosowne rozdzielenie kosztów procesu w I instancji przy przyjęciu, że wartość przedmiotu sporu wyniosła 2469069 zł oraz o obciążenie strony pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego.

Nadto powód wniósł, na podstawie art. 378 § 2 k.p.c. w zw. z art. 73 § 2 i art. 72 § 1

k.p.c. oraz art. 209 i 381 § 1 k.c., o uznanie wywiedzionej przez niego apelacji za skuteczną również w odniesieniu do powódki I. M. (2) i rozpoznanie apelacji na jej rzecz.

W odpowiedzi na apelacje obie strony wniosły o oddalenie apelacji wniesionych przez stronę przeciwną.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zasadna okazała się apelacja pozwanego.

Z uwagi na podniesiony przez obu skarżących zarzut naruszenia prawa materialnego wskutek błędnego zastosowania przepisu art. 13 ust. 3 ustawy z 10.04.2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych w wersji obowiązującej od 16 grudnia 2006 r., w pierwszej kolejności należy odnieść się do tego zarzutu.

Nie budzi wątpliwości fakt, że powodowie wiążą roszczenia zgłoszone pozwem z dnia 27 lipca 2006 r. ze skutkami lokalizacji autostrady płatnej A - 1. Decyzja lokalizacyjna, która według twierdzeń powodów miała wywołać szkodę polegającą na braku możliwości wykorzystania należącej do nich nieruchomości położonej w Tuszynie przy ul. (...) na zamierzony cel inwestycyjny, została wydana w dniu 29 grudnia 1998 r. W tej dacie Wojewoda (...) wydał decyzję, mocą której ustalona została lokalizacja autostrady płatnej A -1 dla odcinka od granicy z województwem (...) do węzła (...). Na skutek rozpoznania odwołania Prezesa Agencji Budowy i Eksploatacji Autostrad, ostateczną decyzją z dnia 3 sierpnia 1999 r. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i (...) Miast częściowo zmienił powyższą decyzję ustalając ostateczny przebieg autostrady płatnej A – 1 dla odcinka od km 323 + 829,96 do węzła (...) km 336 + 000. W jej wyniku przedmiotowa nieruchomość przeznaczona została częściowo pod pas drogowy autostrady. Na podstawie powołanej, ostatecznej decyzji lokalizacyjnej opracowana została mapa sytuacyjna z projektem podziału, który został zatwierdzony decyzją Burmistrza Miasta T. z dnia 11 kwietnia 2000 r., która została utrzymana w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Ł. z dnia 17 lipca 2003 r. Ostatecznie konsekwencją decyzji lokalizacyjnej autostrady był podział nieruchomości powodów na trzy części: frontową stanowiącą działkę (...), o pow. 0,6939 ha, środkową stanowiącą działkę (...), o pow. 0,2447 ha i tylną stanowiącą działkę (...), o pow. 0, 1384 ha tracącą pierwotną funkcję z uwagi na odcięcie od części frontowej z dostępem do drogi publicznej na rzecz funkcji gruntu typowo rolnego.

Podkreślenia wymaga, że zarówno decyzja lokalizacyjna autostrady, jak i decyzja o podziale nieruchomości (organu I instancji) zostały wydane przed wejściem w życie ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych, która weszła w życie w dniu maja 2003 r. (Dz.U. Nr 80, poz. 721). Jak wynika wprost z uzasadnienia decyzji o zatwierdzeniu projektu podziału w związku z wydzieleniem pasa drogowego pod autostradę (...) została ona podjęta na podstawie przepisów ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, która w art. 95 pkt 6, 96 ust. 1 i 97 ust. 3 (w brzmieniu ustalonym t.j. z 2000 r., Dz.U. Nr 46, poz. 543) pozwalała na dokonanie z urzędu podziału nieruchomości w celu wydzielenia jej części objętej decyzją o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej niezależnie od ustaleń planu miejscowego. Jest przy tym oczywiste, że żadna z powyższych decyzji nie spowodowała przejęcia przez Skarb Państwa własności działki nr (...) przeznaczonej pod drogę. Co więcej ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych w brzmieniu obowiązującym do dnia 16 grudnia 2006 r., przewidywała przejęcie nieruchomości pod inwestycję drogową na podstawie umowy cywilnoprawnej bądź decyzji wywłaszczeniowej. Dopiero nowelizacja tzw. „specustawy” drogowej dokonana mocą ustawy z dnia 18 października 2006 r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, która weszła w życie w dniu 16 grudnia 2006 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1601) zmodyfikowała procedurę nabywania nieruchomości pod drogi publiczne, między innymi przez wprowadzenie mechanizmu wywłaszczenia ex lege.

W realiach niniejszej sprawy postępowanie wywłaszczeniowe odnośnie do działki o nr ewid. 339/2 (KW Nr (...)) zostało wszczęte w dniu 9 listopada 2006 r., a jako podstawę jego wszczęcia Wojewoda (...) wskazał zarówno art. 15 ust. 1 i 16 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. w wersji pierwotnej, jak i art. 115 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Zauważyć jednak należy, że z chwilą wejścia w życie tzw. „specustawy” drogowej do katalogu zawartego w art. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami dodany został zapis, że nie narusza ona innych ustaw w zakresie dotyczącym gospodarki nieruchomościami, w tym omawianej ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. (art. 38 pkt 1 tejże). Przywołany art. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami zawiera ogólne wyłączenie stosowania jej przepisów, ale tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza to zasad określonych w wymienionych ustawach. Ustawodawca przyznał zatem pierwszeństwo w stosowaniu regulacjom zawartym w ustawach wymienionych w tym przepisie, przed zasadami wynikającymi z ustawy o gospodarce nieruchomościami. W legislacyjnej konstrukcji omawianego przepisu zawarta zatem została dyrektywa wykładni lex specialis derogat legi generali o pierwszeństwie innych ustaw wobec ustawy o gospodarce nieruchomościami. Ogólne wyłączenie stosowania przepisów tej ustawy oznacza, że w przypadku zaistnienia kolizji pomiędzy jej przepisami oraz przepisami innej ustawy, przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami muszą ustąpić przepisom innej ustawy. Przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami mogą być wtedy zastosowane tylko przy braku możliwości wyinterpretowania z innej ustawy wyłączenia stosowania tejże. Art. 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami ma zatem charakter normy kolizyjnej i oznacza, że jej przepisy mają charakter uzupełniający w stosunku do innych ustaw, w zakresie spraw nieuregulowanych w tych ustawach, mimo braku ich literalnego wyłączenia w innych ustawach. O takiej relacji wymienionych wyżej aktów prawnych świadczy również kompleksowość regulacji zawartej w „specustawie” drogowej odnośnie do przygotowania i wykonania inwestycji w zakresie dróg krajowych oraz odesłanie zawarte w art. 23 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r.

Przesądzając zatem na wstępie zasadność zastosowania do rozstrzygnięcia przedmiotowego powództwa przepisów ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania inwestycji w zakresie dróg krajowych (obecnie publicznych), należy zgodzić się ze stanowiskiem obu skarżących, że w okolicznościach sprawy będzie miała zastosowanie wymieniona ustawa w wersji pierwotnej. Z uwagi na treść art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (w brzmieniu nadanym ustawą Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 767), który stanowi, iż do spraw wszczętych i niezakończonych do dnia wejścia w życie ustawy decyzją ostateczną stosuje się przepisy dotychczasowe (ust. 1) oraz do nieruchomości objętych decyzjami o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej, wydanymi na podstawie dotychczasowych przepisów, stosuje się przepisy rozdziału 3 ustawy, o której mowa w art. 1, w jego dotychczasowym brzmieniu (ust. 2). W tych warunkach akcentowana przez Sąd Okręgowy okoliczność, że przejęcie w drodze wywłaszczenia na rzecz Skarbu Państwa należącej do powodów działki nr (...) nastąpiło na mocy decyzji z dnia 8 czerwca 2009 r., a zatem po zmianie art. 13 ust. 3 analizowanej ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r., nie stanowi decydującego argumentu przemawiającego za zastosowaniem powołanej ustawy w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z dnia 18 października 2006 r., skoro postępowanie wywłaszczeniowe zostało wszczęte przed jej wejściem w życie, a decyzja o lokalizacji autostrady (...) została wydana na podstawie wcześniej obowiązujących przepisów w tym zakresie. Wywłaszczenie części nieruchomości powodów stanowi bowiem realizację decyzji lokalizacyjnej. Na zakończenie tej części rozważań, stwierdzić jednak należy, że kwestia zastosowania art. 13 ust. 3 tzw. „specustawy” drogowej w jego pierwotnej czy też kolejnej wersji nie ma istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia zasadności zgłoszonego roszczenia, bowiem w obu wersjach, podobnie zresztą jak w przypadku art. 113 ust. 3 zdanie drugie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651) ustawodawca stosuje jednolitą przesłankę wykupu tzw. „resztówek w postaci utraty przydatności pozostałej części nieruchomości do prawidłowego korzystania na dotychczasowe cele. Dokonując porównania o charakterze systemowym, zauważyć należy, że identyczna podstawa wykupu przewidziana została także w zawierającym analogiczne unormowanie art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 647).

W tym miejscu wskazać należy na bezzasadność podniesionego przez skarżący Skarb Państwa zarzutu naruszenia przez Sąd I instancji prawa procesowego. Skarżący nie kwestionował bowiem poczynionych ustaleń w zakresie, w jakim wynikały one bezpośrednio z przeprowadzonych w sprawie dowodów. Podniesiony zarzut naruszenia dyrektyw płynących z art. 233 § 1 k.p.c. odnosił się w istocie do zrekonstruowania zakresu uprawnień i obowiązków stron, które wynikają z regulacji o charakterze ustawowym, w szczególności art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. Podkreślić należy, że zarzut naruszenia wspomnianego przepisu procesowego nie może być sformułowany tak, jak to ma miejsce w przedmiotowej apelacji, gdyż w istocie wskazując jego naruszenie skarżący kwestionuje dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę ustalonego stanu faktycznego pod kątem zastosowania prawa materialnego, czego nie można utożsamiać z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c. Ponadto zarzut sprzeczności ustaleń Sądu I instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego nie może być uznany za zasadny, ponieważ skarżący nie wskazuje jakie to dowody Sąd Okręgowy ocenił wadliwie i sprzecznie z innymi i na czym wadliwość ta polegała. W świetle powyższego Sąd drugiej instancji uznał zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. za nietrafiony.

Powracając do zasadniczego nurtu rozważań stwierdzić należy, że nieruchomości lub ich części przeznaczone na pasy drogowe, zgodnie z decyzją o ustaleniu lokalizacji drogi, będące własnością osób fizycznych, były nabywane na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. w wersji pierwotnej (Dz.U. z 2003 r. Nr 80, poz. 721) w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w drodze umowy (sprzedaż, zamiana). W przypadku niedojścia do zawarcia umowy w wyznaczonym terminie Generalny Dyrektor inicjował postępowanie wywłaszczeniowe, prowadzone przez wojewodę (art. 15 i nast. powołanej ustawy).

Zgodnie z art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. w przypadku, o którym mowa w ust. 1, jeżeli nabywana jest część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele, Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad jest obowiązany do nabycia, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa tej części nieruchomości. Zasadność rozstrzygnięcia w przedmiocie roszczenia powodów w niniejszej sprawie uzależniona jest zatem od oceny przesłanki określonej w cytowanym przepisie.

Wykładnia powyższej normy prawnej była przedmiotem wypowiedzi judykatury, w których wskazano, że na tle jej brzmienia możliwe były dwie możliwości interpretacyjne. Pierwsza zakłada, iż brak możliwości korzystania z pozostałej części nieruchomości na dotychczasowe cele musi pozostawać w związku przyczynowym z wywłaszczeniem, innymi słowy pozostała część nieruchomości nie nadaje się na dotychczasowe cele jedynie z uwagi na fakt odłączenia pierwszej części nieruchomości. Druga interpretacja zakładała, że możliwa jest sytuacja, iż pozostała część nie nadaje się na dotychczasowe cele nie z powodu odłączenia pierwszej części, lecz z uwagi na budowę inwestycji, na potrzeby której przejęto pierwszą część nieruchomości. Innymi słowy negatywne skutki inwestycji w związku z którą przejęto część nieruchomości, uniemożliwiają jednocześnie prawidłowe wykorzystanie pozostałej przy właścicielu części na dotychczasowe cele.

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 września 2013 r., III CZP 35/13, przesłanką roszczenia właściciela nieruchomości o nabycie niewywłaszczonej na cele budowy dróg części tej nieruchomości (art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczegółowych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych) jest niemożność prawidłowego jej wykorzystania na dotychczasowe cele, będąca następstwem odłączenia od niej części wywłaszczonej. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy przyjął, że użyty w przywołanym przepisie zwrot „dotychczasowe cele” dotyczy czynienia z pozostałej części nieruchomości użytku odpowiadającego wcześniejszemu założeniu. Określenie tych celów dokonywane jest drogą analizy korzystania z nieruchomości zanim doszło do podziału i przejęcia jej części oraz możliwości jego kontynuacji. Chodzi o faktyczne korzystanie z nieruchomości przez właściciela, nawet przy dokonaniu zmiany sposobu osiągania dotychczasowych celów. Za takim rozumieniem art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. przemawia również wykładnia funkcjonalna, wskazująca na dążenie do ograniczenia negatywnych skutków wywłaszczenia. Brak jest przy tym istotnych argumentów na rzecz stanowiska, że do przesłanek roszczenia sformułowanego w art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. należy pogorszenie warunków korzystania z nieruchomości, również w zakresie poprzednio prowadzonej działalności, spowodowane nie wywłaszczeniem części nieruchomości, ale zrealizowaniem inwestycji budowy drogi, zwłaszcza gdy wywłaszczenie części nieruchomości nie zmieniło sytuacji właścicieli. Pozostaje ono w sprzeczności z podstawową zasadą wykładni, zgodnie z którą wyjątkowe uregulowanie nie może być wykładane rozszerzająco, a tym bardziej przyjmowane do przypadków nieobjętych zakresem tej normy prawnej.

Podzielając powyższe zapatrywanie Sąd Okręgowy, jak trafnie zarzuca pozwany, dokonał wadliwej subsumpcji. Wbrew stanowisku Sądu I instancji, prawidłowo ustalona podstawa faktyczna rozstrzygnięcia, nie daje bowiem podstaw do przyjęcia, że skutkiem przejęcia działek nr (...) (wskutek wywłaszczenia) oraz działki nr (...) (wskutek wykupu) jest utrata możliwości korzystania z reszty nieruchomości, to jest działki nr (...) na dotychczasowe cele.

Wniosek o braku możliwości prawidłowego wykorzystania działki nr (...) na dotychczasowe cele, Sąd pierwszej instancji uzasadnił ustaleniem, że dokonując zakupu działki nr (...) powodowie sugerowali się tym, że była ona położona w lesie, w oddaleniu od skupisk ludzkich i infrastruktury aglomeracyjnej, panowała tam cisza, spokój, czyste powietrze. Planowali wybudowanie wielopokoleniowego domu rodzinnego o charakterze rezydencji z zapleczem basenowym i rozbudowaną częścią rekreacyjną. W ocenie Sądu meriti, po wywłaszczeniu części nieruchomości, nie są możliwe do realizacji nie tylko cele mieszkalne w postaci osiedlenia się daleko od zagrożeń i uciążliwości jakie niesie szeroko rozumiana infrastruktura cywilizacyjna, ale i wykorzystanie gruntu, tak jak planowali powodowie, na cele rekreacji, spędzania wolnego czasu w otoczeniu wolnym od hałasu i zanieczyszczeń, natomiast w otoczeniu zieleni zaprojektowanej przez właścicielkę zgodnie z jej wyrafinowanymi upodobaniami i możliwością korzystania z zaprojektowanego obok domu basenu.

W pierwszej kolejności nie można podzielić wniosku Sądu Okręgowego, że lokalizacja przedmiotowej nieruchomości gwarantowała powodom zamieszkanie z dala od cywilizacji. Pozostaje on bowiem w sprzeczności z niekwestionowanym ustaleniem Sądu meriti, że już w 1995 r. Minister Kierownik Centralnego Urzędu Planowania wydał wskazanie lokalizacyjne dla autostrady (...) na odcinek obejmujący m.in. miasto T.. Ponadto w wydanej na wniosek powodów decyzji z dnia 25 lutego 1997 r. o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wskazano, że zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego działka nr (...) przy ul. (...) położona jest częściowo w terenie ochronnym autostrady (...). Co więcej w pierwotnej wersji właśnie ta ulica miała stanowić drogę dojazdową do autostrady. Wprawdzie zgodzić się należy ze stanowiskiem Sądu I instancji, że ustanowienie w północno – wschodnim narożniku działki (...) m pasa ochronnego nie stanowiło szczególnie dotkliwego ograniczenia walorów nieruchomości o parametrach działki nr (...), jednak czyni nieprawdziwą konstatację o położeniu przedmiotowej nieruchomości w głuszy, z dala od skupisk ludzkich i infrastruktury cywilizacyjnej. Całkowicie dowolne jest przy tym ustalenie, że była ona położona w lesie. Nie wynika to z żadnych dokumentów dołączonych do akt sprawy.

Prawidłowo również dostrzegł Sąd Okręgowy ograniczoną przydatność opinii biegłego ds. ochrony środowiska, zważywszy na fakt, że uznanie okrojonej nieruchomości za „resztówkę” w rozumieniu art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. uzależnione jest od analizy skutków decyzji wywłaszczeniowej a nie skutków inwestycji drogowej. Pominął jednak wnioski płynące z ostatecznej wersji opinii biegłego M. K., powstałej po zapoznaniu się z powtórnym raportem o oddziaływaniu na środowisko (z maja 2012 r.), z której wynika, że ze względu na duży zakres planowanych robót budowlanych, w trakcie ich prowadzenia w sąsiedztwie przedmiotowej nieruchomości wystąpią znaczne uciążliwości. W fazie eksploatacji dróg (autostrady i drogi powiatowej) emisje zanieczyszczeń powietrza, gleb i wód podziemnych nie będą w sposób znaczący oddziaływać na działkę nr (...). Jedynie zasięg hałasu może wpływać negatywnie na eksploatację działki, także po zakończeniu budowy, czemu mają przeciwdziałać ekrany akustyczne. W konkluzji biegły wyjaśnił jednak, że w okresie eksploatacji autostrady, emisja hałasu będzie oscylować na granicy obowiązujących norm (opinia uzupełniająca biegłego k. 1302 – 1303, opinia ustna k. 1475). Ponadto podkreślić należy, że wnioski wyprowadzone przez biegłego ds. ochrony środowiska, zwłaszcza w odniesieniu do emisji hałasu dotyczą oddziaływań planowanych inwestycji w postaci autostrady i nowego przebiegu drogi powiatowej. Przebieg autostrady nie uległ zaś zmianie od chwili rozpoczęcia przez powodów inwestycji mieszkaniowej, a więc powinni się oni liczyć z jej oddziaływaniem na nieruchomość.

Jak już wskazano, ustawowym kryterium skuteczności zrealizowania roszczenia o wykup „resztówki” jest nienadawanie się pozostałej poza wywłaszczeniem części nieruchomości do prawidłowego wykorzystywania tej części na dotychczasowe cele. Skutkiem więc wywłaszczenia tylko części nieruchomości musi być pozbawienie przez to pozostałej części możliwości prawidłowego wykorzystania jej na dotychczasowe cele. Nie chodzi więc o sam fakt zmiany dotychczasowego sposobu wykorzystywania części nieruchomości, spowodowanej wywłaszczeniem jej części, lecz o niemożliwość wykorzystywania części pozostawionej właścicielowi na dotychczasowe cele, nawet przy dokonaniu zmiany sposobu ich osiągania. Pojęcie prawidłowego wykorzystania nie jest zdefiniowane w ustawie, należy więc odwoływać się do zasad doświadczenia życiowego, badać dotychczasowy sposób wykorzystania działki, badać czy jest realna możliwość wykorzystania jej na dotychczasowe cele. W sprawie niesporne jest, że powodowie zamierzali wykorzystywać przedmiotową nieruchomość na cele mieszkalne, w związku z czym w 1998 r. rozpoczęli realizację inwestycji budowlanej. Po odjęciu działki nr (...) przeznaczonej pod drogę, działka nr (...) po odcięciu od części frontowej z dostępem do drogi publicznej utraciła pierwotną funkcję na rzecz funkcji gruntu rolnego. Z tych względów, w ocenie Sądu Apelacyjnego, jest oczywiste, że działka nr (...) odpowiada pojęciu „resztówki”. Przy powodach pozostała natomiast działka nr (...) stanowiąca część frontową dawnej działki nr (...), przylegająca bezpośrednio do ul. (...). Jak wskazał biegły rzeczoznawca majątkowy, co przyjął do podstawy faktycznej Sąd I instancji, działka nr (...) może nadal pełnić pierwotną funkcję. Nadal najkorzystniejszym sposobem użytkowania przedmiotowej działki jest jej przeznaczenie pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną (opinia pisemna biegłego P. K. k. 810, k. 856, k. 1379). Wniosek taki uznać należy za trafny, zważywszy że powierzchnia pozostałej przy powodach działki wynosi 0, 6939 ha, posadowiony jest na niej budynek mieszkalny jednorodzinny o pow. zabudowy 542 m ², odsunięty ok. 30 m od ul. (...). Posesja znajduje się w sąsiedztwie nieruchomości o charakterze zagrodowym. Ten typ zabudowy był i jest nadal zgodny z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Wielkość okrojonej działki jest nadal duża i może być na niej realizowana tzw. zabudowa rezydencjonalna, może również spełniać, po dokonaniu stosownych modyfikacji funkcje rekreacyjne. Powodowie nie udowodnili, że takie wykorzystanie działki nr (...) stało się niemożliwe po odjęciu pozostałych części nieruchomości. Nie zmienił się bowiem stan techniczno – użytkowy spornej działki ani stan prawny wyznaczony przez plan zagospodarowania przestrzennego, nie zmienił się wreszcie stopień zurbanizowania otoczenia, w którym nieruchomość jest położona (przy uwzględnieniu przebiegu autostrady wraz z drogą dojazdową do niej, która od początku inwestycji miała graniczyć z posesją powodów, z tą różnicą, że zamiast w części południowej będzie ona przebiegać w części północnej działki). Z planów nieruchomości znajdujących się w aktach sprawy wynika jednoznacznie, że budynek mieszkalny jest usytuowany mniej więcej w środkowej części działki nr (...) (o po. 0, 6939 ha), przy czym oddalony jest ok. 50 m od projektowanej drogi powiatowej (działka nr (...)). W tych warunkach z okoliczności, że budynek wraz z basenem „odwrócony” został od dawnego przebiegu ul. (...) w kierunku planowanego stawu i ogrodu, nie oznacza, że obecnie nowo wytyczona linia tej ulicy (w obrębie działki nr (...)) przebiega bezpośrednio pod oknami budynku mieszkalnego powodów. Rozległość pozostawionej działki niewątpliwie pozwala też na zaaranżowanie części rekreacyjnej, choć w inny niż pierwotnie planowany sposób. Jak trafnie podniósł pozwany Skarb Państwa powodowie nie wykazali, że usytuowanie budynku na wspomnianej działce nie spełnia kryteriów określonych w przepisie art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 460).

Z tych wszystkich względów, choć Sąd Okręgowy poczynił trafne założenie, że do skutecznego zrealizowania roszczenia o wykup części nieruchomości nieobjętej wywłaszczeniem konieczne jest wykazanie, że część ta nie może być wykorzystywana na dotychczasowe cele, nawet przy zmianie sposobu ich osiągania, w prawidłowo ustalonym stanie faktycznym, doszedł do nieuprawnionego wniosku, że powodowie sprostali ciężarowi dowodu w tym zakresie (art. 6 k.c.). Przesłankę braku przydatności okrojonej nieruchomości na dotychczasowe cele, Sąd I instancji zdaje się ostatecznie utożsamiać z brakiem możliwości zachowania wszelkich założeń inwestycyjnych co do usytuowania poszczególnych obiektów i elementów posesji. Akceptacja takiego rozumowania wypacza wyżej wymienione niewadliwe założenia odnośnie do wykładni pojęcia tzw. resztówki”. Co więcej prowadziłaby do wniosku, że jakakolwiek nieakceptowana przez właścicieli zmiana w sposobie korzystania z nieruchomości, mimo zachowania przez nią możliwości wykorzystania na dotychczasowe cele, uzasadniałaby żądanie wykupu pozostałej części wywłaszczonej nieruchomości. Pamiętać zaś należy, że pozbawienie właściciela nieruchomości własności jej części (czy to w drodze umowy czy wywłaszczenia) powoduje ograniczenie zakresu przedmiotu własności, co z definicji wiąże się z niedogodnościami. Jednakże ustawodawca nie ustanowił generalnej zasady, że właściciel może w takim wypadku domagać się odkupienia od niego reszty nieruchomości. Dopiero konsekwencje odłączenia części nieruchomości w postaci nieprzydatności okrojonej części, do dalszego prawidłowego wykorzystywania, na dotychczasowe cele, zgodnie ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. Dostrzec wreszcie należy, że wywłaszczenie czy też przejęcie działek pod drogi lub inne cele społecznie użyteczne często dotyczy nieruchomości w pełni zagospodarowanych, które wskutek wywłaszczenia tracą np. część ogrodu, innych naniesień, obiektów użytkowych czy budynków gospodarczych. W takim wypadku, przy zastosowaniu interpretacji zaprezentowanej przez Sąd pierwszej instancji, wniosek właściciela o przejęcie pozostałej części nieruchomości byłby wiążący, skoro w sposób oczywisty tak okrojonej części posesji nie można dalej użytkować w taki sam sposób jak poprzednio. Wniosek taki, na gruncie omawianej regulacji prawnej nie jest jednak uprawniony, jeżeli tylko możliwe jest kontynuowanie korzystania z nieruchomości na dotychczasowe cele, choć z ograniczeniami wynikającymi z wywłaszczenia jej części. W rozpoznawanej sprawie, zgromadzony materiał dowodowy, nie daje podstaw do przyjęcia, że pozostała przy powodach działka nr (...), nie nadaje się do wykorzystywania na cele mieszkaniowe, przy założeniu zabudowy rezydencjonalnej.

Z tych wszystkich względów zarzuty dotyczące naruszenia prawa materialnego, zawarte w apelacji pozwanego, okazały się zatem zasadne, co skutkowało wydaniem orzeczenia reformatoryjnego.

Powyższe rozważania i wnioski powodują, że bezprzedmiotowe co do zasady stało się ustosunkowanie się do apelacji wywiedzionej przez powoda, która skoncentrowana była na wykazaniu wadliwości w ustaleniu wysokości ceny wykupu przedmiotowej nieruchomości (odszkodowania). Celowe jest jedynie wskazanie, że błędne są wywody apelującego odnośnie do wadliwości w zakresie zrekonstruowania przedmiotu procesu. Wprawdzie w dacie wniesienia pozwu, na skutek przedłużających się pertraktacji między stronami co do przejęcia całej nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), żadna jej część nie była jeszcze wywłaszczona i powodowie domagali się zasądzenia na ich rzecz określonej kwoty, stanowiącej równowartość całej nieruchomości nazywając ją odszkodowaniem, jednak żądanie zapłaty skonstruowane zostało z zastrzeżeniem równoczesnego zobowiązania do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na rzecz Skarbu Państwa jej własności (pozew k. 2). Po wywłaszczeniu działki nr (...) powodowie sprecyzowali powództwo wprost odwołując się do konstrukcji wykupu „resztówki” na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. (pismo procesowe k. 148). Tak sformułowane żądanie nie uległo zmianie, z tym że na rozprawie dniu 6 lutego 2014 r. jako jego podstawę prawną wskazano art. 113 ust. 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami (protokół k. 1495). Do kwestii tej Sąd Apelacyjny odniósł się na wstępie swoich rozważań, odrzucając możliwość zastosowania wymienionej normy prawnej. Na marginesie jedynie odnotować należy, że ustalona podstawa faktyczna rozstrzygnięcia, wyklucza uwzględnienie żądania wykupu przedmiotowej działki także w oparciu o powyższą podstawę materialnoprawną, z uwagi na tożsamość przesłanki wykupu w obu ustawach. Co istotne jednak, sposób określenia wysokości odszkodowania przez powodów jako równowartości nieruchomości wskazuje jednoznacznie, że zakres żądania obejmował również przeniesienie jej własności na rzecz Skarbu Państwa. W tych warunkach w pełni należy podzielić stanowisko Sądu Okręgowego, że bezpodstawne jest twierdzenie powodów o wymagalności rzekomych roszczeń odszkodowawczych i zwłoce pozwanego w wykonaniu obowiązku świadczenia zapłaty. Świadczenie zapłaty nie może bowiem powstać przed świadczeniem polegającym na złożeniu oświadczenia woli. Roszczenie właściciela wywłaszczonej części nieruchomości o wykup „resztówki” może być zrealizowane w drodze umowy lub przed sądem cywilnym. Oceny dopuszczalności jego zaspokojenia w drodze umowy dokonuje organ lub podmiot wykonujący funkcję zarządcy przyszłej drogi publicznej. Efektem ich negatywnej oceny będzie odmowa zawarcia umowy, a wtedy właścicielowi pozostaje możliwość wystąpienia do sądu cywilnego o dokonanie przez ten sąd oceny spełnienia ustawowych przesłanek do skutecznego żądania nabycia nieruchomości. Dopiero z chwilą uwzględnienia powództwa lub zawarcia umowy po stronie Skarbu Państwa powstaje obowiązek zapłaty ustalonej ceny nieruchomości. Trafnie zatem przyjął Sąd Okręgowy, że powodom nie przysługuje roszczenie o zapłatę odsetek ustawowych na podstawie art. 481 lub 482 k.c.

Z tych wszystkich względów, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 i oddalił powództwo o złożenie oświadczenia woli oraz dokonał stosownej modyfikacji rozstrzygnięcia o kosztach procesu, na zasadzie art. 100 k.p.c. dokonując ich stosunkowego rozdzielenia między stronami w pkt 4, a także orzekając o nieobciążaniu powodów brakującymi kosztami sądowymi od oddalonej części powództwa w pozostałej części na zasadzie art. 113 ust. 2 u.k.s.c. w zw. z art. 102 k.p.c. (pkt I. sentencji).

Uznając, iż apelacja powoda okazała się bezzasadna, Sąd odwoławczy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w pkt II sentencji.

Postanowienie o kosztach zastępstwa procesowego strony pozwanej w postępowaniu apelacyjnym uzasadnia treść art. 98 § 1 i 3 k.p.c.