Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 sierpnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2013 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa U. K.

przeciwko T. K.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 1 marca 2013 r. sygn. akt I C 452/12

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 1.200 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Powódka U. K. wniosła przeciwko pozwanemu T. K. powództwo, w którym domagała się zasądzenia od pozwanego na swoją rzecz kwoty 34.262,40 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu, tj. 15 lutego 2012 roku do dnia zapłaty. Ponadto wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Wywodziła, że zawarła z pozwanym umowę współpracy, której przedmiotem było świadczenie z jej strony na rzecz pozwanego usług polegających na rekrutacji pracowników tymczasowych i skierowanie ich do wykonywania pracy tymczasowej na rzecz pozwanego. Nieważność powyższej umowy spowodowana wadą pozorności została stwierdzona w postępowaniu w sprawie o sygn. akt I C 95/11 toczącej się przed Sądem Rejonowym w Białymstoku. Umowa została zawarta z inicjatywy pozwanego, aby uniknąć obowiązkowych wpłat na PFRON. Przed nasileniem konfliktu między stronami pozwany opłacał należności publicznoprawne związane ze świadczeniem przez pracowników pracy i działalnością gospodarczą powódki. Zdaniem powódki, w związku z jej stanowiskiem w toczącej się między stronami sprawie o rozwód w Sądzie Okręgowym w Białymstoku o sygn. akt I C 2000/10, pozwany zaprzestał opłacania w/w należności, jednak nadal korzystał z pozornie kierowanych przez powódkę pracowników. Doprowadziło to do wykreślenia działalności powódki z ewidencji działalności gospodarczej, natomiast w majątku powódki powstał dług. W ocenie powódki kwota powstałego długu w wysokości 34.262,40 złotych jest kwotą bezpodstawnego wzbogacenia się pozwanego. Wzbogacenie nastąpiło kosztem powódki, która została obciążona tymi należnościami.

Pozwany T. K. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 1 marca 2013 roku Sąd Rejonowy w Białymstoku oddalił powództwo i zasądził od powódki rzecz pozwanego kwotę 2.417 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd I instancji ustalił, iż od dnia 1 lipca 2001 roku T. K. rozpoczął działalność gospodarczą pod nazwą Firma Handlowo-Usługowa (...) T. K. w zakresie sprzedaży artykułów rolnych i spożywczych.

W dniu 9 grudnia 2008 roku U. K. zarejestrowała działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa pracy i pozyskiwania pracowników. Działalność gospodarcza U. K. funkcjonowała do dnia 31 grudnia 2010 roku.

W dniu 31 marca 2009 roku pomiędzy Agencją Pracy (...) U. K. a firmą Handlowo-Usługową (...) T. K., zawarto pisemną umowę współpracy, której przedmiotem było świadczenie przez Agencję usług polegających na rekrutacji pracowników tymczasowych na podstawie kryteriów określonych przez pracodawcę w „zgłoszeniu miejsc pracy” oraz zatrudnienie wybranych przez pracodawcę pracowników tymczasowych i skierowanie ich do wykonywania pracy tymczasowej na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem w sposób określony ustawą z dnia 9 lipca 2003 roku o zatrudnieniu pracowników tymczasowych oraz umową współpracy.

Wyrokiem z dnia 17 lutego 2011 roku Sąd Okręgowy w Białymstoku rozwiązał małżeństwo T. K. i U. K. z winy powoda za rozkład w pożyciu.

Wyrokiem z dnia 3 czerwca 2011 roku Sąd Rejonowy w Białymstoku w sprawie o sygn. akt I C 95/11 oddalił powództwo U. K. skierowane przeciwko T. K. o zapłatę kwoty 33.924,36 złotych tytułem wynagrodzenia wynikającego z umowy z dnia 31 marca 2009 roku. Ponadto stwierdził nieważność wskazanej wyżej umowy spowodowaną wadą pozorności.

Wskutek braku opłat należności publicznoprawnych, których obowiązek uiszczenia obciążał powódkę , gdyż były to należności publicznoprawne związane z prowadzoną przez powódkę działalnością gospodarczą, w majątku U. K. powstał dług. W dniu 24 stycznia 2011 roku Naczelnik Pierwszego Urzędu Skarbowego w B. wystawił tytuł wykonawczy SM 6/269/11 na kwotę 5.621 złotych obejmujący należność z tytułu podatku od towarów i usług za listopad 2010 roku, a w dniu 17 lutego 2011 roku tytuł wykonawczy SM 6/519/11 na kwotę 6.804 za grudzień 2010 roku. W dniu 25 maja 2011 roku Prezes ZUS w B. wystawił tytuł wykonawczy (...) na kwotę 5.828,30 złotych obejmujący należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne za listopad 2010 roku, (...) na kwotę 7.868,50 złotych za grudzień 2010 roku, (...) na kwotę 1.986,60 złotych obejmujący należności z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne za listopad 2010 roku, (...) na kwotę 2.332,10 złotych za grudzień 2010 roku, (...) na kwotę 492,20 złotych obejmujący należności z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za listopad 2010 roku, (...) na kwotę 667,70 złotych za grudzień 2010 roku. Nie zostały uiszczone zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych w kwocie 999 złotych za listopad 2010 roku oraz 1.666 złotych za grudzień 2010 roku.

Sąd I instancji oceniając zasadność powództwa wskazał, iż powódka nie udowodniła, jaką kwotę ze swego majątku osobistego zapłaciła tytułem ciążących na niej zobowiązań publicznoprawnych. Okoliczności uprawdopodabniające bezpodstawne wzbogacenie pozwanego wyjaśniała powódka wskazując, że założyła firmę jedynie z inicjatywy męża, aby nie musiał płacić składek na PFRON. Nie miała z firmy żadnego dochodu, gdyż tylko na nią figurowała. Powódka zeznała, że pozwany dawał jej środki na opłacenie ZUS za pracowników i podatku do Urzędu Skarbowego. Natomiast kiedy wniósł sprawę rozwodową, zaprzestał przekazywania pieniędzy. Powódka wyrejestrowała działalność gospodarczą w dniu 31 grudnia 2010 roku. Gdy dowiedziała się, że składki za listopad i grudzień nie są opłacone zwróciła się do pozwanego, żeby zapłacił to zobowiązanie, lecz ten uzależnił spłatę długów od zgody powódki na rozwód bez orzekania o winie i warunki podziału majątku przedstawione przez pozwanego. Pozwany w toku postępowania podał, że opłacił wszystkie faktury wystawione przez powódkę za miesiąc listopad i grudzień 2010 roku, a z zysków pozwanego, jakie miał z uwagi na nie płacenie składek na PFRON, małżonkowie jeździli wspólnie za granicę, korzystając z tego całą rodziną. Powódka przyznała, że gdy byli jeszcze małżeństwem łożył na utrzymanie dzieci i domu. Sąd Rejonowy zaznaczył, iż powódka nie udowodniła, że nie otrzymała tych pieniędzy od pozwanego. Za gołosłowne uznał Sąd Rejonowy twierdzenia powódki, że przekazanie pieniędzy powódce na opłacenie składek i podatku za miesiące listopad i grudzień 2010 roku pozwany uzależniał od wyrażenia zgody na rozwód bez orzekania o winie i podział majątku zaproponowany przez niego. Sąd I instancji uznał za wiarygodne twierdzenia powódki i pozwanego w zakresie okoliczności rozpoczęcia działalności gospodarczej i pozorności zawartej między nimi umowy, gdyż twierdzenia te były spójne i korelowały z pozostałym materiałem dowodowym, zwłaszcza z wyjaśnieniami powódki złożonymi w sprawie o sygn. akt I C 95/11 przed Sądem Rejonowym w Białymstoku i wyjaśnieniami składanymi w sprawie sygn. akt I C 2000/10 przed Sądem Okręgowym w Białymstoku.

Zdaniem Sądu I instancji pozwany nie jest bezpodstawnie wzbogacony, gdyż korzyści związane z tym, iż nie opłacał składek na PFRON, a więc poczynił oszczędności na wydatkach koniecznych, zużył w ten sposób, że utrzymywał wspólny dom, dzieci, a nadto finansował zagraniczne wyjazdy całej rodziny, w tym również powódki. Powódka te okoliczności przyznała w swoich zeznaniach. Działalność gospodarcza była zarejestrowana na powódkę i to ona ją prowadziła dobrowolnie, a nie pozwany, zatem na powódce ciążył obowiązek opłacania wszelkich należności publicznoprawnych związanych z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą i składek ubezpieczeniowych. Powódka powinna była liczyć się z tym, że jej działalność może przynieść straty. Brak opłat należnych składek powoduje zaś wystawienie przeciwko dłużnikowi tytułów wykonawczych. Zdaniem Sądu Rejonowego nie opłacenie przez pozwanego należności publicznoprawnych powódki nie spowodowało jego bezpodstawnego wzbogacenia się. Pozwany nie miał żadnego obowiązku opłacania tych składek i podatku, była to jedynie jego dobra wola. Pozwany wskazywał, że dał powódce potrzebne środki na opłacenie tychże należności za miesiące listopad i grudzień 2010 roku. Natomiast powódka nie udowodniła, że nie otrzymała środków na pokrycie należności dochodzonych od pozwanego w niniejszym postępowaniu. Ponadto wyrokiem z dnia 3 czerwca 2011 roku Sąd Rejonowy w Białymstoku sprawie o sygn. akt I C 95/11 oddalił powództwo U. K. skierowane przeciwko T. K. o zapłatę kwoty 33.924,36 złotych tytułem wynagrodzenia wynikającego z umowy z dnia 31 marca 2009 roku. W toku postępowania Sąd stwierdził nieważność wskazanej wyżej umowy spowodowaną wadą pozorności. Żadna ze stron nie kwestionowała pozorności zawartej umowy, a tym samym jej nieważności. Przemawia to na niekorzyść powódki, gdyż zawierając w dniu 31 marca 2009 roku Umowę Współpracy, miała świadomość jej nieważności, zatem była to sytuacja obejścia przepisów prawa. Powódka godziła się na to, a swoim postępowaniem przyczyniała się do powstania tzw. „szarej strefy”. Działalność gospodarcza była zarejestrowana, a więc rzeczywista, wobec czego powódka powinna była liczyć się z wszystkimi konsekwencjami prowadzenia działalności gospodarczej.

Sąd I instancji zaznaczył, że sporządzona w sprawie opinia biegłego sądowego z zakresu księgowości I. T. ostatecznie nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał art. 405 k.c. i art. 409 k.c., zaś o kosztach procesu orzekł w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Powyższy wyrok zaskarżyła w całości apelacją powódka zarzucając mu:

1)  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym ustalenie, że:

a)  pozwany nie został bezpodstawnie wzbogacony kosztem powódki w sytuacji gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy uzasadnia wniosek przeciwny, albowiem:

.



pozwany korzystał z pracy pracowników tymczasowych powódki w ramach umowy o współpracy z 31.03.2009 r. zaoszczędzając w ten sposób okres listopad – grudzień 2010 r. wydatków związanych z zatrudnianiem pracowników, tj. należności publicznoprawnych na rzecz ZUS, US, PFRON w łącznej kwocie 26.869,86 złotych (opinia biegłej sądowej I. T. z dnia 12.11.2012 r. wraz z opinią uzupełniającą z 30.01.2013 r. i ustną opinią uzupełniającą złożoną na posiedzeniu w dniu 15.02.2013 r.;



wspólność majątkowa ustała między stronami z dniem 30 sierpnia 2010 r (k. 212 akta sprawy I C 2000/10), w konsekwencji czego zaoszczędzone wydatki w związku z należnościami za listopad i grudzień 2010 r. nie zasiliły majątku wspólnego stron,



wzbogacenie pozwanego to także obciążające powódkę kwoty z tytułu podatku VAT (5.621 zł należności głównej z tytułu podatku VAT za listopad 2010 r. i 6804 zł należności głównej z podatku VAT za grudzień 2010), albowiem również ta kwota została zaoszczędzona przez pozwanego — pomimo wcześniejszych ustaleń pozwany nie przekazał powódce tej należności, natomiast powódka nie byłaby zobowiązana do ich uiszczenie gdyby nie inicjatywa pozwanego w założeniu i prowadzeniu przez nią fikcyjnej działalności gospodarczej;



pozwany pod rygorem skutków dowodowych nie wskazał informacji, czy dokonał odliczenia podatku VAT od wystawionych przez powódkę faktur za listopad i grudzień (k. 214), w konsekwencji czego należy uznać, że takie odliczenie zostało dokonane, przez co kosztem powódki nastąpiło wzbogacenie pozwanego o kwotę odliczonego podatku VAT;



z przedstawionych przez powódkę dokumentów urzędowych (vide: tytuły wykonawcze, k. 10-22) korzystających z domniemania, że okoliczności stwierdzone w tym dokumencie sąd ma obowiązek przyjmować za udowodnione (art. 244 § 1 k.p.c.) wynika, że w majątku powódki powstał dług o określonej wysokości, co upoważnia do wniosku, że wzbogacenie pozwanego nastąpiło kosztem powódki:

b) inicjatywa pozwanego w założeniu przez powódkę działalności gospodarczej wynikała z woli pobudzenia jej do aktywności zawodowej w sytuacji, gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że jedynym motywem przyświecającym pozwanemu w tym zakresie był zamiar uniknięcia obowiązku uiszczania opłat za PFRON w związku z zatrudnianą przez siebie liczbą pracowników, albowiem:



za złożonych do akt sprawy rozwodowej zaświadczeń i zestawień wynikało, iż od rozpoczęcia działalności gospodarczej dochody nie były osiągane, a powódka nie miała innych kontrahentów poza pozwanym (k. 54 - 74 akt sprawy I C 2000/10) co potwierdzili świadkowie zeznający w postępowaniu w sprawie o rozwód, tj. M. L. (k. 175-176 akt sprawy I C 2000/10) i U. M. (k. 179 akt sprawy I C 2000/10);



w sprawie Sądu Rejonowego w Białymstoku oznaczonej sygn. akt I C 95/11 pozwany wskazywał i zgłaszał wnioski dowodowe na okoliczność, że „działalność gospodarcza prowadzona przez pozwaną była działalnością fikcyjną założoną wyłącznie na potrzeby działalności gospodarczej powoda” (k. 78 akt sprawy I C 95/11);

c)  z zaoszczędzonych przez pozwanego, jakie miał z uwagi na nie płacenie składek na PFRON, strony jeździły wspólnie za granicę, korzystając z tego całą rodziną w sytuacji, gdy przyjęty za podstawę takiego wniosku materiał dowodowy (fotografie rodzinie złożone do sprawy I C 2000/10, k. 78 - 81, 94 - 93) nie upoważnia do poczynienia takiego wniosku, przy czym wskazać także należy, że roszczenie powódki objęte przedmiotowym powództwem dotyczy wzbogacenia pozwanego kosztem powódki wskutek zaoszczędzenia wydatków w zakresie należności publicznoprawnych za okres listopad-grudzień 2010 r., w którym strony nie wyjeżdżały wspólnie na wakacie pozostając w separacji faktycznej (pozew o rozwód został złożony przez pozwanego w dniu 26 listopada 2010 r., k. 2 akt sprawy I C 2000/10);

d)  pozwany zużył wzbogacenie w sytuacji, gdy poza twierdzeniami pozwany nie wskazał środków dowodowych na tę okoliczność;

e)  pozwany nie powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu wzbogacenia w sytuacji gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy uzasadnia wniosek przeciwny, albowiem miał świadomość, iż należności publicznoprawne nie zostały opłacone wobec niedochowania wcześniejszej praktyki polegającej na przekazywaniu powódce środków finansowych z przeznaczeniem na uregulowanie tych należności, i tak:



na posiedzeniu w dniu 27 stycznia 2011 r. pełnomocnik powódki w obecności pozwanego wskazywał na zaległości powstałe z nieopłaceniem należności publicznoprawnych (k. 164 akt sprawy I C 2000/10);



pismem z dnia 17 stycznia 2011 r. pozwany został wezwany do dobrowolnego spełnienia świadczenia; wezwanie zostało ponowione pismem z dnia 26 stycznia 2011 r. (k. 46 - 48 akt sprawy I C 95/11);

2) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez:

a)  błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym:

a. dowodu z przesłuchania pozwanego jako wiarygodnego w zakresie przyczyn rozpoczęcia działalności gospodarczej przez powódkę, przeznaczenia zaoszczędzonych w związku z tym wydatków oraz przekazania powódce środków finansowych z przeznaczeniem na uiszczenie należności publicznoprawnych za okres listopad-grudzień 2010 r. w sytuacji, gdy:



analiza zeznań pozwanego składanych we wszystkich sprawach toczących się między stronami upoważnia do wniosku o tym, że cechuje je niekonsekwencja wynikająca z woli dopasowania ich treści do korzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, i tak:

- pozwany w sprawie I C 2000/10 zarówno w pismach procesowych, jak i w toku przesłuchania na potrzeby wykazania znacznych możliwości zarobkowych powódki wskazywał, że działalność gospodarcza powódki nie miała wpływu na jego działalność gospodarczą i nie miała charakteru fikcyjnego (k. 35, 97 - 101 akt sprawy I C 2000/10), natomiast już w sprawie I C 95/11 na potrzeby wykazania niezasadności powództwa o zapłatę pozwany wskazywał zgłaszał wnioski dowodowe na okoliczność, że działalność gospodarcza prowadzona przez pozwaną była działalnością fikcyjną założoną wyłącznie na potrzeby działalności gospodarczej powoda” (k. 78 akt sprawy I C 95/11); obecnie w toku niniejszego postępowania pozwany wskazywał - czemu Sąd I instancji dał wiarę - że działalność gospodarcza powódki została założona celem pobudzenia jej do czynnego zawodu” nie zaś celem zaoszczędzenia przez niego wydatków;

- pozwany w sprawie I C 2000/10 wskazywał, że firma powódki przynosiła dochody, tymczasem ze złożonych do akt sprawy rozwodowej zaświadczeń i zestawień wynikało, iż takie dochody nie były osiągane (k. 54-74 akt sprawy I C 2000/1 0);



pozwany - pomimo spoczywającego na nim ciężaru dowodu w tym zakresie - nie przedstawił żadnych środków dowodowych, które wskazywałyby na przekazanie powódce środków finansowych z przeznaczeniem na uiszczenie należności publicznoprawnych za okres listopad - grudzień 2010 r., zaś fakt ich nieprzekazania potwierdzają zaznania M. L. w sprawie I C 2000/10 (k. 175 - 176 akt sprawy I C 2000/10),

b. dowodu z przesłuchania powódki jako niewiarygodnego w zakresie przyczyn rozpoczęcia działalności gospodarczej przez powódkę, braku przekazania powódce środków finansowych z przeznaczeniem na uiszczenie należności publicznoprawnych za okres listopad - grudzień 2010 r i uzależniania przez pozwanego przekazania tych środków od wyrażenia przez powódkę na zaproponowane przez niego warunki rozwodu podziału majątku w sytuacji, gdy:



wbrew wskazaniu Sądu I instancji wiarygodności zeznań powódki nie podważa występujący przed listopadem 2010 r. sposób uiszczania należności publicznoprawnych związanych z działalnością gospodarczą powódki, albowiem o ile należności obejmujące okres poprzedzający listopad 2010 r. były uiszczane z rachunku bankowego powódki po ich przekazaniu przez pozwanego, o tyle należności za listopad były wymagalne w połowie grudnia 2010 r., natomiast pozew o rozwód został doręczony powódce przed datą wymagalności należności publicznoprawnych za listopad 2010, tj. w dniu 7 grudnia 2010 r., a w konsekwencji powódka miała podstawy do przekonania, że brak przekazania jej przez pozwanego kwoty na opłacenie tych należności jest usprawiedliwiony sytuacją rodzinną stron oraz że pozwany bezpośrednio uregulował należności publicznoprawne wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Urzędu Skarbowego;



w pozwie o rozwód T. K. wskazał proponowany przez siebie sposób rozwiązania związku małżeńskiego bez orzekania o winie stron oraz podział majątku wspólnego gwarantujący zabezpieczenie jego interesu (k. 2 akt sprawy I C 2000/10), natomiast powódka wyraziła swoje stanowisko dopiero na posiedzeniu w dniu 20 grudnia 2010 r. nie godząc się na zaproponowane warunki rozwodu, przez co, mając na względzie datę wymagalności należności publicznoprawnych za listopad 2010 r. należy wskazać, że (k. 32 akt sprawy I C 2000/10), wiarygodnym są twierdzenia powódki w zakresie ultimatum postawionego przez pozwanego, która w toku przesłuchania w niniejszej sprawie podnosiła, że rozmowa z pozwanym w zakresie omawianych płatności warunków ich dokonania miała miejsce w grudniu 2010 r. przed rozprawą lub po rozprawie w sprawie I C 2000/10 (k. 212);



zeznania powódki znajdują potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym,

c. dowodu z opinii biegłego sądowego I. T. jako niemającego istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy;

b) uchybienie sformułowanej w tym przepisie zasadzie wszechstronności nakazującej poddać ocenie całość zebranego w sprawie materiału dowodowego i pominięcie w toku dokonywanej oceny:



opinii uzupełniającej biegłego sądowego I. T. z 30.01.2013 r., z której wynika, że w związku z tym, że w sklepach pozwanego świadczyło pracę 43 osoby (przy uwzględnieniu również pracowników tymczasowych, opłata PFRON wyliczona od tej liczby wynosi 3.353,80 złotych za jeden miesiąc,



opinii biegłego sądowego I. T.wraz z opinią uzupełniającą z 3001.2013 r. i ustną opinią uzupełniającą złożoną na posiedzeniu w dniu 15.02.2013 r. wskazującej, że zobowiązania wobec budżetu z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych z tytułu zatrudnionych pracowników i zobowiązania wobec ZUS (składki zdrowotne, składki z tytułu ubezpieczeń społecznych, składki na Fundusz Pracy Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych) są zobowiązaniami nieodłącznie związanymi z zatrudnieniem pracowników obciążającymi pracodawcę, w konsekwencji czego z jednej strony nastąpiło uszczuplenie w majątku powódki, zaś z drugiej strony pozwany zaoszczędził wydatki;



zaświadczeń zestawień złożonych do akt sprawy I C 2000/10 (k. 54 -74 akt sprawy I C 2000/10) wskazujących, iż powódka nie osiągała dochodu w związku z założoną działalnością gospodarczą, co prowadzi do wniosku, że jej założenie miało na celu zaoszczędzenie przez pozwanego wydatków, nie zaś pobudzenie powódki do aktywności zawodowej;



protokołu z posiedzenia w sprawie I C 2000/10 w części zawierającej zeznania M. L. złożone w charakterze świadka (k. 175 -176 akt sprawy I C 2000/10) wskazującej, że działalność gospodarcza powódki była działalnością fikcyjną, zaś wskutek zachowania pozwanego nie doszło do opłacenia należności publicznoprawnych powstałych w związku z tą działalnością;

3) naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 405 k.c. poprzez niewłaściwe rozłożenie ciężaru dowodu wskutek nieuwzględnienia, że obowiązek wykazania przekazania powódce przez pozwanego środków pieniężnych z przeznaczeniem na uregulowanie zobowiązań publicznoprawnych związanych z działalnością gospodarczą powódki spoczywał na pozwanym;

4) naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 409 k.c. poprzez nieuwzględnienie, że ciężar wykazania zużycia bezpodstawnie uzyskanej korzyści spoczywa na osobie bezpodstawnie wzbogaconej;

5) naruszenie art. 405 k.c. poprzez:

a.  błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że uniknięcie uszczuplenia własnego majątku nie prowadzi do wzbogacenia w sytuacji, gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu uzasadnia wniosek odmienny, zgodnie z którym wzbogacenie może również polegać na oszczędzeniu przez wzbogaconego wydatków;

b.  błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że materialnoprawną przesłanką roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia jest wyjście z majątku zubożonego określonej sumy pieniężnej (w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazano, że „powódka nie wykazała i nie udowodniła w żaden sposób (art. 6 k.c.), jaką kwotę ze swego majątku osobistego zapłaciła tytułem ciążących na niej zobowiązań publicznoprawnych”) w sytuacji, gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu uzasadnia wniosek odmienny, zgodnie z którym przypadki wzbogacenia niewynikającego ze świadczenia wymagają stwierdzenia, czy uzyskana korzyść nastąpiła poprzez naruszenie, eksploatację praw podmiotowych innej osoby, natomiast nie ma potrzeby ustalania ani zubożenia, ani rzekomego związku między takim zubożeniem a wzbogaceniem, nawet przy założeniu, że wykazanie zubożenia jest wymagane, to zakresie tego pojęcia mieści się także powstanie lub zwiększenie pasywów;

6) naruszenie art. 409 k.c. poprzez:

a)  błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że w pojęciu zużycia korzyści, o którym mowa w tym przepisie, mieści się wykonywanie obowiązku alimentacyjnego w sytuacji, gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że jego hipotezą objęte jest jedynie bezproduktywne zużycie, którym nie jest wykonywanie ciążących na wzbogaconym zobowiązań;

b)  niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy:

-

zebrany w sprawie materiał dowodowy nie wskazuje, by to z zaoszczędzonych wydatków pozwany przekazywał środki na utrzymanie dzieci i domu,

-

zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że pozwany powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu bezpodstawnie uzyskanych korzyści.

Wskazując na powyższe wniosła o:

1.

• 1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego T. K. na rzecz powódki U. K. kwoty 34.262,40 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 15 lutego 2012 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego T. K. na rzecz powódki U. K. kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego za I instancję według norm przepisanych,

  2.  zasądzenie od pozwanego T. K. na rzecz powódki U. K. kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych.

SĄD OKRĘGOWY USTALIŁ I ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, choć część zarzutów okazała się trafna.

Sąd Okręgowy nie podziela ustaleń faktycznych Sądu I instancji co do tego, iż pozwany przekazał powódce pieniądze na opłacenie zobowiązań publicznoprawnych za miesiące listopad i grudzień 2010 roku oraz że oszczędności, jakie poczynił z uwagi na nie opłacanie składek na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (dalej jako: PFRON) zużył na utrzymanie wspólnego domu i dzieci oraz zagraniczne wyjazdy całej rodziny. Sąd Rejonowy dopuścił się również naruszenia art. 6 k.c. poprzez błędne przyjęcie rozkładu ciężaru dowodu. Niemniej jednak uchybienia w tym zakresie pozostają bez wpływu na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego co do tego, iż pozwany przekazał powódce pieniądze na uiszczenie zobowiązań publicznoprawnych za okres listopad - grudzień 2010 roku nie mają oparcia w materiale dowodowym i jako takie są dowolne. Brak jest jakiegokolwiek dowodu na tę okoliczność. Twierdzenia pozwanego, iż przekazał powódce stosowne środki pieniężne na uregulowanie zobowiązań podatkowych oraz zobowiązań wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za listopad i grudzień 2010 roku nie zostały podniesione w odpowiedzi na pozew, lecz dopiero w czasie wyjaśnienia informacyjnego, co podważa wiarygodność wersji prezentowanej przez pozwanego. Ponadto pozwany nie przedstawił na tę okoliczność żadnego dowodu. Jak wyjaśnił wysłuchany informacyjnie, opłacił powódce wszystkie faktury, które obejmowały podatek i składki za listopad i grudzień 2010 roku, niemniej jednak wyjaśnienia informacyjne strony nie stanowią dowodu w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Ponadto pozwany potwierdził, iż nie dysponuje żadnym pokwitowaniem. Należy mieć przy tym na uwadze, iż podatek VAT, przy miesięcznym sposobie rozliczania się, odprowadza się do 25. dnia każdego miesiąca następującego po miesiącu, za który następuje rozliczenie, wobec czego termin płatności podatku VAT za listopad 2010 roku upływał z dniem 25 grudnia 2010 roku, zaś za grudzień 2010 roku – dnia 25 stycznia 2011 roku. Natomiast zaliczka na podatek dochodowy od wynagrodzeń pracowników jest płatna do dnia 20. kolejnego miesiąca, czyli w tym przypadku zaliczka ta była płatna: za listopad 2010 roku - do 20 grudnia 2010 roku, a za grudzień 2010 roku – do 20 stycznia 2011 roku. Składki ZUS są płatne w przypadku płatników innych, niż jednostki budżetowe i samorządowe zakłady budżetowe i osoby fizyczne opłacające składkę wyłącznie za siebie - do 15. dnia kolejnego miesiąca, zatem należności wobec ZUS za listopad 2010 roku były płatne do dnia 15 grudnia 2010 roku, zaś za grudzień 2010 roku – do 15 stycznia 2011 roku. Gdyby zatem pozwany faktycznie przekazał powódce pieniądze celem pokrycia należności publicznoprawnych za listopad i grudzień 2010 roku, to najprawdopodobniej, w stopniu graniczącym z pewnością, nastąpiłoby to w grudniu 2010 roku i styczniu 2011 roku, lecz dowodów na przekazanie tych środków brak. Ponadto już wówczas postępowanie w sprawie o rozwód było w toku. Pozew w sprawie rozwodowej o sygn. akt I C 2000/10 Sądu Okręgowego w Białymstoku został złożony przez T. K. w dniu 26 listopada 2010 roku, zaś odpis pozwu doręczono stronie przeciwnej w dniu 7 grudnia 2010 roku, czyli przed upływem terminu płatności zobowiązań publicznoprawnych za okres listopad – grudzień 2010 roku powstałych w związku z działalnością gospodarczą powódki. Jak zeznała zaś powódka, po wniesieniu pozwu w sprawie o rozwód pozwany nie przekazywał jej pieniędzy na pokrycie podatków i składek ZUS, a twierdzenia te w świetle wyników postępowania dowodowego przeprowadzonego przez Sąd I instancji są wiarygodne.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko skarżącej, iż Sąd I instancji przyjął niewłaściwy rozkład ciężaru dowodu, jeśli chodzi o wykazanie okoliczności przekazania powódce przez pozwanego środków pieniężnych z przeznaczeniem na uregulowanie zobowiązań publicznoprawnych. Zgodnie z ogólnymi zasadami procesu cywilnego strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów (art. 232 k.p.c.), które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.), przy czym ciężar udowodnienia faktu spoczywa na stronie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Skoro pozwany twierdził, iż przekazał powódce środki pieniężne na uiszczenie zobowiązań publicznoprawnych za listopad i grudzień 2010 roku, to na nim spoczywał ciężar dowodu tego faktu, jako faktu niweczącego roszczenie strony powodowej. Tymczasem Sąd Rejonowy przyjął, iż to powódka powinna udowodnić, iż nie otrzymała tych pieniędzy od pozwanego, co stanowi rażące naruszenie wskazanych powyżej zasad.

Za nie mające oparcia w materiale dowodowym należy uznać ustalenia Sądu Rejonowego w części, w której Sąd ten przyjął, jakoby wydatki zaoszczędzone przez pozwanego z uwagi na nie opłacanie składek na PFRON zostały zużyte przez pozwanego między innymi na wspólne wyjazdy zagraniczne z całą rodziną. W ocenie Sądu Okręgowego materiał dowodowy zebrany w sprawie nie uprawnia do poczynienia takich ustaleń. Roszczenie powódki dotyczy wzbogacenia wskutek zaoszczędzenia przez pozwanego wydatków w zakresie zobowiązań publicznoprawnych za listopad i grudzień 2010 roku, zaś w tym okresie strony pozostawały już w separacji faktycznej, co wynika z ustaleń Sądu Okręgowego w Białymstoku poczynionych w sprawie rozwodowej o sygn. akt I C 2000/10. Trudno zatem przyjmować, by mimo to strony w tym okresie razem wyjeżdżały za granicę w celach rekreacyjnych, tym bardziej, że w dniu 26 listopada 2010 roku T. K. złożył pozew o rozwód. W tym miejscu należy wskazać, że ciężar dowodu tzw. zużycia konsumpcyjnego uzyskanej korzyści obciąża zobowiązanego do zwrotu. Jak trafnie wskazuje skarżąca, to zatem pozwany powinien był udowodnić tę okoliczność, aby w rachubę w ogóle mogła wchodzić możliwość zastosowania art. 409 k.c.

Niezależnie jednak od wskazanych powyżej uchybień zaskarżone rozstrzygnięcie Sądu I instancji odpowiada prawu, wobec czego apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Nie można tracić z pola widzenia, że Sąd Rejonowy w Białymstoku w prawomocnie zakończonej sprawie o sygn. akt I C 95/11 ustalił, iż umowa współpracy zawarta w dniu 31 marca 2009 roku między ówczesnymi małżonkami K. w ramach prowadzonych przez nich działalności gospodarczych była dotknięta wadą oświadczenia woli w postaci pozorności i jako taka jest nieważna. Z ustaleń Sądu Rejonowego w Białymstoku poczynionych w tamtej sprawie wynika, że umowa ta miała służyć jedynie obejściu prawa, a mianowicie uniknięciu przez pozwanego opłacania składek na PFRON, zaś w rzeczywistości powódka nie spełniała na rzecz pozwanego żadnych świadczeń określonych umową. Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie jest związany ustaleniami co do pozorności umowy współpracy zawartej dnia 31 marca 2009 roku, gdyż ustalenia w tym zakresie legły u podstaw rozstrzygnięcia sprawy o sygn. akt I C 95/11.

Skoro umowa współpracy została zawarta jedynie dla pozoru i była realizowana wspólnie przez strony wyłącznie w celu uniknięcia obciążeń publicznoprawnych, to w ocenie Sądu Okręgowego obecnie powódka nie może skutecznie opierać swego roszczenia na okolicznościach faktycznych związanych z realizacją tej nieważnej umowy. Umowa współpracy została zawarta jedynie w tym celu, aby fikcyjnie zmniejszyć liczbę pracowników w firmie pozwanego, tak, by pozwany nie był obowiązany do odprowadzania składek na rzecz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Powódka nie może zatem uzyskać ochrony prawnej w sytuacji, gdy swoje roszczenie wywodzi z działań, które prowadziły do uszczuplenia należności publicznoprawnych wskutek obejścia przepisów prawa. Udzielenie ochrony prawnej byłoby w takim przypadku sprzeczne nie tylko z obowiązującym porządkiem prawnym, ale także z zasadami współżycia społecznego takimi, jak uczciwość i sprawiedliwość. Wartości te należy uznać za utrwalone, podstawowe i wspólne dla całego społeczeństwa. Zachowanie podejmowane w warunkach naruszenia, jak też i nadużycia prawa, nie może korzystać z ochrony. Jest ono zatem zachowaniem bezprawnym w tym sensie, że podejmujący je nie może powołać się na przysługujące mu uprawnienie. W konsekwencji powództwo wytoczone w niniejszej sprawie, nawet gdyby faktycznie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego kosztem powódki, nie mogłoby zostać uwzględnione. Uwzględnienie tak ukształtowanego roszczenia skutkowałoby bowiem udzieleniem ochrony prawnej zachowaniom, które na taką ochronę nie zasługują.

Skoro powódka nie może skutecznie domagać się ochrony prawnej z przyczyn wskazanych powyżej, to powództwo trafnie podlegało oddaleniu. W tym stanie rzeczy zbędne było badanie przez Sąd Rejonowy, czy doszło do bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego kosztem powódki. W konsekwencji zarzuty naruszenia prawa materialnego, a to art. 405 k.c. i art. 409 k.c., nawet gdyby okazały się zasadne i tak nie mogłyby wywrzeć skutków zamierzonych przez skarżącą.

Niezależnie od powyższego należy wskazać, iż w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy nie można mówić o bezpodstawnym wzbogaceniu pozwanego kosztem powódki. Gdyby pozwany nie korzystał z pracowników tymczasowych fikcyjnie zatrudnianych przez powódkę, lecz we własnym zakresie ponosił koszty związane z ich zatrudnieniem, to niewątpliwie poniósłby znacznie wyższe wydatki z tytułu należności publicznoprawnych (podatki, składki ZUS), jak też byłby zobowiązany do odprowadzania składek na PFRON, gdyż obowiązek taki powstaje po stronie pracodawcy zatrudniającego co najmniej 25 pracowników. Tymczasem w sklepach pozwanego, łącznie z pracownikami tymczasowymi kierowanymi od powódki, ogółem świadczyło pracę 43 pracowników w okresie listopad – grudzień 2010 roku. W związku z zawarciem pozornej umowy współpracy pozwany poczynił zatem znaczące oszczędności z tytułu zatrudniania pracowników, niemniej jednak w tym zakresie nie doszło do bezpodstawnego wzbogacenia kosztem powódki, lecz kosztem Skarbu Państwa. Taki właśnie cel, to jest wzbogacenie kosztem Skarbu Państwa, przyświecał małżonkom w czasie, gdy powódka rejestrowała działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa pracy i pozyskiwania pracowników, a następnie w czasie realizacji pozornej umowy o współpracę.

Ponadto należy mieć na uwadze, że należności publicznoprawne z tytułu nieopłaconych podatków i składek należnych ZUS, na jakie zostały wystawione tytuły wykonawcze, nie obciążały pozwanego, lecz powódkę. Choć bowiem łącząca strony umowa współpracy była pozorna, zaś działalność gospodarcza powódki została założona wyłącznie na potrzeby działalności gospodarczej pozwanego, to jednak powódka faktycznie zarejestrowała na siebie działalność gospodarczą i wystawiała faktury VAT. Powinna była zatem liczyć się ze wszelkimi tego konsekwencjami, w tym z koniecznością uiszczania należności publicznoprawnych, które obciążały ją, jako przedsiębiorcę. Fakt, iż pozwany zaprzestał uprzedniej praktyki przekazywania powódce środków pieniężnych na pokrycie zobowiązań publicznoprawnych związanych z działalnością gospodarczą powódki nie może rodzić skutków korzystnych dla powódki, gdyż taka wcześniejsza praktyka wynikała wyłącznie z dobrej woli pozwanego i wewnętrznych porozumień między małżonkami, którzy w istocie dążyli do zaoszczędzenia wydatków kosztem Skarbu Państwa.

Mając powyższe na uwadze orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c., jak w sentencji.

O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym rozstrzygnięto zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. z uwagi na wynik postępowania w drugiej instancji, zaś ich wysokość ustalono w oparciu o § 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2013 r., poz. 461 j.t.).