Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 30 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy w Zgierzu w sprawie z wniosku J. M. z udziałem M. L. o podział majątku wspólnego:

I. objął podziałem majątku wspólnego byłych małżonków J. M. i M. L. następujące składniki majątkowe:

1. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w Z. przy ul. (...) o wartości 112.000 złotych;

2. udział 8/48 części w prawie własności nieruchomości położonej w Z. przy ul. (...) składającej się działek o numerach ewidencyjnych (...) o łącznej powierzchni 0,2737 ha, dla której Sąd Rejonowy w Zgierzu prowadzi księgę wieczystą numer (...) o wartości 91.800 złotych;

3. prawo własności ruchomości:

a) lodówki o wartości 300 złotych;

b) mikrofalówki o wartości około 50 złotych;

c) pralki o wartości 300 złotych;

d) szafy o wartości 700 złotych;

e) komody o wartości 2.000 złotych;

f) telewizora o wartości 50 złotych;

g) wyposażenia gospodarstwa domowego w postaci sztućców, garnków, zastawy stołowej oraz robotów kuchennych o wartości około 1.400 złotych;

4. kwotę 2.208,04 złotych tytułem zwrotu 80 % kosztów wymiany stolarki okiennej w lokalu opisanym w punkcie I. 1 sentencji postanowienia;

II. dokonał podziału majątku wspólnego byłych małżonków J. M. i M. L. w ten sposób, że:

1. przyznał na wyłączną własność J. M. składniki majątku szczegółowo opisane w punkcie I. 2., I. 3. od a) do g) oraz I. 4 o łącznej wartości 97.508,04 złotych;

2. przyznał na wyłączną własność M. L. składniki majątku szczegółowo opisane w punkcie I. 1, I. 3 h) i I. 3 i) o łącznej wartości 113.600 złotych;

III. zasądził od J. M. na rzecz M. L. dopłatę w kwocie 20.454 złote płatną w terminie sześciu miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności;

oraz orzekł o kosztach postępowania (IV i V).

Powyższe rozstrzygnięcie w części, tj. co do punktu I.4, II, III oraz V zaskarżyła apelacją wnioskodawczyni, zarzucając mu naruszenie:

- w zakresie punktu I.4, art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art. 46 k.r.i.o. poprzez nieprawidłowe objęcie podziałem w niniejszym postępowaniu, składnika majątku w postaci kwoty 2.208,04 zł, przekazanej w dniu 1 czerwca 2011 r. przez Spółdzielnię Mieszkaniową stronom tytułem zwrotu 80% kosztów wymiany stolarki okiennej, który to składnik nie tylko nie istniał w momencie dokonywania podziału, ale nie istniał już w dacie ustania wspólności małżeńskiej, tj. 20 marca 2012 r.;

- w zakresie punktu III, art. 43 § 1 k.r.i.o. poprzez jego niezastosowanie, jak również art. 43 § 2 k.r.i.o. poprzez jego bezzasadne zastosowanie w sytuacji, gdy uczestnik nie wnosił o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym, nie zostały spełnione przesłanki „ważnych powodów”, jak również niedopuszczalnie ustalono nierówne udziały nie w całym majątku, a w jednym jego składniku, tj. spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu;

- art. 212 § 1 k.c. w zw. z art. 46 k.r.i.o. oraz 1035 k.c., poprzez niedopuszczalne zaniechanie zasądzenia jakiejkolwiek spłaty na rzecz wnioskodawczyni, wynikającej z wartości poszczególnych składników majątku przyznanych stronom oraz niezasadne zastosowanie art. 5 k.c. jako podstawy obniżenia spłat należnych wnioskodawczyni od uczestnika, w rezultacie nie zasądzając na rzecz J. M. żadnych spłat;

- zasad współżycia społecznego oraz logiki poprzez przyznanie uczestnikowi spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego numer (...), położonego w Z., przy ul. (...), natomiast wnioskodawczyni 8/48 części w prawie własności nieruchomości położnej w Z., przy ul. (...), ponieważ w obecnym stanie prawnym, J. M. nie ma żadnej możliwości rozporządzania tym składnikiem majątku;

- art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie, że pochodząca od rodziców J. M. darowizna na uzupełnienie wkładu budowlanego i koszty manipulacyjne, przy przekształceniu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu w spółdzielcze własnościowe, była darowizną na rzecz obojga małżonków, nie na rzecz samej wnioskodawczyni;

- w zakresie punktu IV, art. 520 § 1 k.p.c. poprzez nieobciążenie uczestnika połową uiszczonej przez wnioskodawczynię opłaty sądowej od wniosku, tj. kwotą 500 zł.

W oparciu o powyższe zarzuty apelująca wniosła o:

- zmianę zaskarżonego postanowienia, w ten sposób, żeby przyznać M. L. na własność składnik majątku w postaci 8/48 udziału w nieruchomości położonej w Z., przy ul. (...), a J. M. spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego położonego w Z., przy ul. (...), z obowiązkiem stosownej spłaty na rzecz uczestnika, po odliczeniu nakładów poczynionych przez wnioskodawczynię z majątku osobistego na majątek wspólny w 2001 roku;

- ewentualnie wnioskodawczyni wyraża zgodę na podział majątku poprzez jego sprzedaż, w trybie art. 212 § 2 k.c. w zw. z art. 46 k.r.i.o. oraz w zw. z art. 1035 k.c. oraz podział między małżonkami sumy uzyskanej ze sprzedaży;

- ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W uzupełnieniu apelacji, wnioskodawczyni wniosła o:

- przyznanie jej na wyłączną własność spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w Z., przy ul. (...), o wartości 112.000 zł oraz wszystkich ruchomości znajdujących się w lokalu, które podlegały podziałowi, o wartości 4.900 zł;

- przyznanie M. L. na własność składnika majątku w postaci 8/48 udziału w nieruchomości położonej w Z., przy ul. (...) o wartości 91.800 zł oraz mebli znajdujących się na w/w działce o wartości 200 zł;

- uwzględnienie nakładów wnioskodawczyni poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny, w zwaloryzowanej wysokości 4.486,33 zł, na którą składa się kwota 2.251,13 złotych (przed waloryzacją) tytułem uzupełnienia wkładu budowlanego i 30 złotych (przed waloryzacją) tytułem opłaty za przekształcenie prawa lokatorskiego lokalu położonego w Z., przy ul. (...), na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;

- zasądzenie od J. M. na rzecz M. L. spłaty w wysokości 12 450 zł. tytułem wyrównania udziałów w majątku wspólnych stron;

- zasądzenie od M. L. na rzecz J. M. kwoty 2.243,17 zł, tytułem rozliczenia połowy zwaloryzowanych nakładów (z pkt. 3) poczynionych przez wnioskodawczynię z majątku osobistego na majątek wspólny małżonków.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest w przeważającej części zasadna.

W istocie bowiem dokonany przez Sąd Rejonowy podział majątku wspólnego stron nie odpowiadał ich usprawiedliwionym interesom ani zasadom współżycia społecznego, jak i błędnie została zasądzona od J. M. na rzecz M. L. dopłata wyrównująca wartość jego udziału.

W pierwszej kolejności należy jednak podkreślić prawidłowość ustalonego w sprawie stanu faktycznego, które to ustalenia Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne. Powyższej oceny nie zmienia podniesiony w apelacji zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 233 § 1 k.p.c., bowiem apelująca nie zdołała wykazać, że ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego została dokonana wbrew regułom wynikającym z tego przepisu.

Apelująca nie zgadzała się z ustaleniem Sądu Rejonowego, że darowizna na uzupełnienie wkładu budowlanego i kosztów manipulacyjnych, przy przekształceniu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu w spółdzielcze własnościowe, nastąpiła na rzecz obojga małżonków, wskazując, że była ona dokonana tylko na jej rzecz. Uzasadnieniem powyższego stanowiska, zdaniem apelującej, była niechęć jej rodziców do uczestnika postępowania od początku małżeństwa stron, a w konsekwencji brak zamiaru dokonania darowizny również na jego rzecz. Przyjęty zaś za podstawę odmiennych ustaleń dowód w postaci przelewu bankowego, w którego tytule wpisano „uzupełnienie wkładu budowlanego oraz opłata z tytułu przekształcenia lokalu L. M. T. 16”, jest tylko wyrazem zdroworozsądkowego podejścia darczyńców do kwestii sprawnego załatwienia formalności związanych z przekształceniem prawa spółdzielczego lokatorskiego na własnościowe, nie stanowiąc o rzeczywistej ich woli.

Powyższe argumenty stanowią wyłącznie polemikę z prawidłową oceną dowodów przez Sąd Rejonowy. Należy w tym miejscu podkreślić, że tylko w razie pogwałcenia reguł logicznego rozumowania bądź sprzeniewierzenia się zasadom doświadczenia życiowego, może mieć miejsce skuteczne kwestionowanie swobody oceny dowodów. Tego rodzaju uchybień nie sposób się dopatrzyć w stanowisku Sądu Rejonowego. Nie można bowiem uznać, że dokonując przedmiotowego przelewu, darczyńcy wykluczyli wzbogacenie uczestnika postępowania. Skoro tak, to mogli przecież przekazać tę kwotę bezpośrednio apelującej. Z okoliczności zaś wynika, że chcieli oni pomóc stronom w uzyskaniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Sąd Rejonowy prawidłowo zatem ustalił stan faktyczny w sprawie, w tym całość stosunków majątkowych stron na dzień ustania wspólności majątkowej oraz stan czynny masy majątkowej na dzień podziału. W szczególności, wbrew zarzutom apelującej, prawidłowo Sąd Rejonowy zaliczył do majątku dorobkowego stron, który podlegał podziałowi kwotę 2.208,04 zł, przekazaną apelującej w dniu 1 czerwca 2011 r. przez Spółdzielnię Mieszkaniową tytułem zwrotu 80% kosztów wymiany stolarki okiennej jeszcze w trakcie trwania związku małżeńskiego. Gołosłowne pozostają twierdzenia apelującej, jakoby kwota ta została zużyta na bieżące potrzeby rodziny, skoro w trakcie postępowania nie była ona w stanie w sposób przekonywujący wykazać, w jaki sposób kwota ta została spożytkowana, twierdząc uprzednio (czemu Sąd Rejonowy słusznie nie dał wiary), że podzieliła się tą kwotą z M. L.. Podkreślić przy tym należy, że w chwili otrzymania ww. środków, strony były w faktycznej separacji, w związku z czym mało prawdopodobnym wydaje się zgodne ich spożytkowanie. W przypadku zaś, gdy składniki majątku zostają zużyte lub roztrwonione przez jednego z małżonków, to do majątku wspólnego należy zaliczyć ich wartość i dokonać podziału (IV CKN 291/01 Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 czerwca 2003 r.).

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy rozpoznał zarzuty apelacji dotyczące prawidłowości zastosowania przez Sąd Rejonowy przepisów określających sposób podziału składników wchodzących w skład majątku wspólnego.

Zgodnie z art. 46 k.r.i.o., w sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku.

W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej ma zatem odpowiednie zastosowanie przepis art. 1035 k.c., który stanowi, że jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu. W związku z tym odpowiednie zastosowanie mają zatem przepisy art. 211 k.c. i art. 212 § 1 k.c., które regulują sposób zniesienia współwłasności rzeczy wspólnej przez jej podział.

W dalszej kolejności w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej mają również odpowiednie zastosowanie przepisy art. 623 k.p.c. i art. 624 k.p.c., a to na skutek odesłania zawartego w przepisach art. 567 § 3 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. Art. 623 k.p.c. stanowi, że jeżeli brak podstaw do wydania postanowienia w myśl artykułu poprzedzającego, a zachodzą warunki do dokonania podziału w naturze, sąd dokonuje tego podziału na części odpowiadające wartością udziałom współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym. Różnice wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne.

Z powyższego wynika, że podstawowym podziałem tego majątku powinno być przyznanie składników tego majątku osobom uczestniczącym w podziale, w taki sposób, aby suma wartości przyznanych składników odpowiadała wartości udziałów tych osób w majątku, który był objęty wspólnością majątkową małżeńską. Przy wyborze, które składniki majątku przyznać poszczególnym osobom, sąd bierze również pod uwagę wszelkie okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy nieprawidłowo podzielił składniki majątkowe wchodzące w skład majątku wspólnego stron. Dotyczy to w szczególności przyznania apelującej udziału 8/48 części w prawie własności nieruchomości położonej w Z. przy ul. (...). Sąd Rejonowy przyznał apelującej ww. udział w nieruchomości jako drugi cenny składnik majątku wspólnego wyłącznie z tej przyczyny, że lokal mieszkalny (którego chęć otrzymania wyrażał zarówno uczestnik jak i apelująca) przydzielił uczestnikowi postępowania z uwagi na jego sytuację majątkową i osobistą, w tym stan jego zdrowia. Tym samym podział taki był, zdaniem Sądu Rejonowego, celowy z uwagi na zasady współżycia społecznego oraz wysokość ewentualnych dopłat, których możliwość uiszczenia deklarowała apelująca, a uczestnik zaprzeczył, aby mógł zaciągnąć zobowiązanie na ten cel.

Apelacja wnioskodawczyni w omawianym zakresie opiera się na eksponowaniu przez nią niekorzystnej sytuacji prawnej niepodzielonej nieruchomości, która uniemożliwia rozporządzanie nią. Powyższy argument zasługuje na uwzględnienie. W istocie jest tak, że apelująca otrzymała udział w nieruchomości, której współwłaścicielami są uczestnik postępowania oraz członkowie jego rodziny, skonfliktowani z apelującą. To powoduje poważne trudności w próbie ewentualnej sprzedaży otrzymanego przez apelującą udziału, czy też całej nieruchomości. Przeprowadzenie podziału nieruchomości między apelującą a skonfliktowaną z nią, rodziną uczestnika, wymagałoby ogromnych nakładów finansowych oraz czasu. Nie jest zatem racjonalne przyznanie apelującej składnika majątkowego, którego nie może ona zbyć według własnego uznania. Z punktu widzenia zasad współżycia społecznego (uniknięcie nieporozumień między współwłaścicielami) oraz racjonalności, udział w przedmiotowej nieruchomości powinien przypaść uczestnikowi postępowania, co nie doprowadzi do niekorzystnego zwiększenia liczby współwłaścicieli, która to sytuacja zazwyczaj powoduje konflikty we współposiadaniu i rozporządzaniu nieruchomością. W tych okolicznościach traci na znaczeniu argument przemawiający za przyznaniem ww. udziału apelującej celem obniżenia ewentualnych dopłat wyrównujących wartość udziałów.

Natomiast, prawidłowym było przyznanie uczestnikowi postępowania lokalu mieszkalnego w blokach. Za takim rozwiązaniem przemawia porównanie sytuacji osobistej apelującej i uczestnika postępowania. W istocie, jak wskazał Sąd Rejonowy, uczestnik postępowania jest osobą schorowaną w stopniu o wiele większym niż apelująca w związku z czym potrzebuje lokalu kompletnie wyposażonego w media w celu zapewnienia godnych warunków życiowych. Z kolei apelująca ma możliwość mieszkania z rodzicami w czteroosobowym lokalu.

Ostatecznie, uczestnikowi postępowania należało przyznać oba ww. składniki majątku i zasądzić od niego na rzecz apelującej kwotę 99.971 zł. tytułem dopłaty wyrównującej wartość jej udziału. Jest to rozwiązanie bardziej racjonalne niż sprzedaż egzekucyjna tej nieruchomości, o którą wnioskowała apelująca. W tej sytuacji uczestnik postępowania, będąc nadal współwłaścicielem nieruchomości ma możliwość wyboru, w jaki sposób spłaci wnioskodawczynię: zaciągając kredyt, czy też sprzedając nieruchomość, w której posiada udziały. Z uwagi na to, iż nieruchomość należała do wstępnych uczestnika postępowania, i jak sam zeznał, jest w bardzo dobrych stosunkach z sąsiadami (w tym dalszą rodziną), to logicznym jest, że ma on większe szanse porozumienia się z nimi, niż wnioskodawczyni, której ww. nie akceptują. Ostatecznie zaś, gdy apelująca nie uzyska od uczestnika dobrowolnie dopłaty, może wszcząć egzekucję, która z wysokim prawdopodobieństwem zostałaby skierowana właśnie do ww. nieruchomości.

W pozostałym zakresie Sąd Okręgowy, podzielił składniki majątkowe (ruchomości), w ten sposób, aby jak najdalej uwzględnić wolę apelującej i interesy stron. Przyznał jej zatem na wyłączną własność ruchomości znajdujące się w lokalu położonym w Z., przy ul. (...), w postaci: mikrofalówki, komody, telewizora, wyposażenia gospodarstwa domowego (sztućce, garnki, zastawa stołowa, roboty kuchenne), zaś M. L. przyznał na własność meble znajdujące się na działce położonej w Z., przy ul. (...), kosiarkę, lodówkę, pralkę oraz szafę.

Stosownie do art. 624 w zw. z art. 688 i 867 § 3 k.p.c., Sąd Okręgowy nakazał stronom wzajemne wydanie składników majątku ruchomego przyznanych każdemu z nich w terminie do 31 marca 2016 r. oraz opuszczenie przez J. M. lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Z. przy ulicy (...) w terminie do dnia 30 kwietnia 2016 r.

Odnośnie wysokości kwoty zasądzonej tytułem dopłaty, to stanowi ona wyrównanie wartości poszczególnych udziałów, ustalonych jako równe. Zgodnie bowiem z art. 43 § 2 k.r.i.o., ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym wymaga wniosku ze strony jednego z małżonków, ponieważ zasadą jest że udziały w majątku wspólnym są równe. W toku niniejszego postępowania żadna ze stron nie domagała się ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, a Sąd Rejonowy nie jest uprawniony do ustalania nierównych udziałów stron z urzędu.

Stąd, Sąd Okręgowy wyliczył wartość przedmiotów majątkowych przyznanych uczestnikowi (205.400 zł) oraz apelującej (5.458 zł), a także wartość każdego z udziałów (105.429 zł), co w konsekwencji doprowadziło do zasądzenia od uczestnika na rzecz apelującej kwoty 99.971 zł. tytułem dopłaty, stosownie do art. 212 § 3 k.c. z zastrzeżeniem odsetek na wypadek opóźnienia w spełnieniu świadczenia na podstawie art. 481 § 1 i § 2 k.c. Termin sześciu miesięcy jest, w ocenie Sądu, wystarczający na zgromadzenie niezbędnych środków, a jednocześnie nie jest zbyt długi z punktu widzenia interesów apelującej.

Zdaniem Sądu Rejonowego nie było w sprawie niniejszej podstaw do zastosowania zasad współżycia społecznego w celu obniżenia wysokości dopłaty zasądzonej na rzecz apelującej od uczestnika postępowania. Przyznając bowiem uczestnikowi postępowania składniki majątkowe wyczerpujące niemal całą wartość majątku wspólnego, należało zasądzić zgodnie z art. 212 § 1 k.c. w zw. z art. 46 k.r.i.o. oraz 1035 k.c. na rzecz apelującej odpowiednie dopłaty. Tym bardziej, że M. L. uzyskuje miesięczne dochody w wysokości dwukrotnie wyższej, niż apelująca. Łącznie jest to kwota ok. 1950 zł (750 zł renty oraz 1195 zł tytułem wynagrodzenia netto).

Prawidłowe było również orzeczenie Sądu Rejonowego o kosztach postępowania. Z utrwalonej judykatury Sądu Najwyższego wynika, że w sprawach o podział majątku wspólnego nie występuje sprzeczność interesów, o której mowa w art. 520 § 2 i 3 k.p.c., niezależnie od stanowiska stron i zgłaszanych przez nie twierdzeń i wniosków w przedmiocie składu, wartości i sposobu podziału majątku wspólnego. W postępowaniu tym strony są także w równym stopniu zainteresowane rozstrzygnięciem i ich interesy są wspólne o tyle, że celem postępowania jest wyjście ze wspólności majątkowej i uregulowanie wzajemnych stosunków majątkowych (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2012 r., IV CZ 13/12 i z dnia 9 sierpnia 2012 r., V CZ 30/12). Stąd, Sąd Rejonowy pozostawił strony przy poniesionych przez siebie kosztach postępowania, zgodnie z ogólną zasadą z art. 520 § 1 k.p.c.

Mając wszystko powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w pkt II.1, II.2 i III, orzekając jak w sentencji. W pozostałym zakresie, apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 520 §1 k.p.c. jako generalną regułę postępowania nieprocesowego. Nie było bowiem okoliczności do przyjęcia zasad szczególnych rozdziału kosztów z dalszych paragrafów powołanego artykułu skoro postępowanie niniejsze w równym stopniu dotyczyło sytuacji prawnej wnioskodawczyni i uczestnika postępowania.