Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2016 r. w Gdańsku

sprawy J. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o ustalenie kapitału początkowego

na skutek apelacji J. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 2 czerwca 2015 r., sygn. akt IV U 1463/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 3 w ten sposób, że zobowiązuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. do wyliczenia wysokości kapitału początkowego ubezpieczonemu J. B. z uwzględnieniem zarobków osiągniętych w W. w T. Oddział w B. w okresie od 1 stycznia 1989 roku do 30 września 1989 roku zgodnie z kartą zarobkową, zaś od 1 października 1989 roku do 27 listopada 1989 roku przy przyjęciu minimalnego wynagrodzenia;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na rzecz J. B. kwotę 150,00 (sto pięćdziesiąt 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za II instancję.

SSA Grażyna Czyżak SSA Bożena Grubba SSO del. Maria Ołtarzewska

Sygn. akt III AUa 1476/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 lipca 2014 r. ZUS Oddział w T. ustalił na dzień 1 stycznia 1999 r. kapitał początkowy ubezpieczonego J. B.. Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ rentowy przyjął podstawę wymiaru tego kapitału w kwocie 900,89 złotych.

Ubezpieczony złożył odwołanie od powyższego rozstrzygnięcia, w którym domaga się zwiększenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego.J. B. wniósł o uwzględnienie przy ustaleniu wysokości wskazanego wyżej kapitału wynagrodzeń za pracę, jakie otrzymał w 1989 r. (w okresie od stycznia do września: października 1989 r. ubezpieczony przebywał na urlopie bezpłatnym), przy jednoczesnym pominięciu minimalnego wynagrodzenia z 1979 r. Ponadto J. B. wniósł o przyznanie mu rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach, którą wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, jako kierowca samochodów ciężarowych powyżej 3,5 tony - przez okres 15 lat zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

Organ rentowy złożył odpowiedź na odwołanie, w której podtrzymał stanowisko, jakie uprzednio zawarł w zaskarżonej decyzji i jednocześnie wniósł o oddalenie odwołania. Wskazał m. in., że z uwagi na to, że do odwołania J. B. dołączył kolejne dokumenty, na ich podstawie organ rentowy wydał w dniu 18 września 2014 r. decyzję o ponownym ustaleniu kapitału początkowego. W nowej decyzji ZUS Oddział w T. przyjął podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 900,89 złotych (ustaloną już w decyzji z dnia 16 lipca 2014 r.). Ponadto organ rentowy przyjął okresy składkowe w wymiarze 29 lat, 5 miesięcy i 29 dni (tj. łącznie przyjął 353 miesiące). Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł dla ubezpieczonego 90,07%. Organ rentowy wyjaśnił, że średnie dalsze trwanie życia - wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat - wynosi 209 miesięcy. Obliczenia kapitału początkowego ZUS Oddział w T. dokonał w następujący sposób:

1) 293,01 złotych x 90,07% (współczynnik proporcjonalny) = 263,91 złotych;

2) (353 miesiące x 1,3%): 12 x 900,89 złotych (podstawa wymiaru) = 344,50 złotych.

Wysokość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. obliczonego z uwzględnieniem wszystkich powyższych danych wyniosła 127.157,69 złotych (608,41 złotych (tj. 263,91 złotych + 344,50 złotych)x 209 miesięcy (tj. średnie dalsze trwanie życia) = 127.157,69 złotych).

Reasumując swoje stanowisko w przedmiotowym sporze, organ rentowy wskazał, że składa wniosek o umorzenie postępowania w zakresie objętym decyzją z dnia 18 września 2014 r., zaś w pozostałej części - wnosi o oddalenie odwołania.

J. B. złożył odwołanie również od decyzji z dnia 18 września 2014 r. W odwołaniu ubezpieczony wniósł o przyznanie rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach przez okres 15 lat na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, na którym pracował od dnia 7 stycznia 1971 r. do dnia 31 lipca 1972 r. oraz od dnia 15 stycznia 1973 r. do dnia 27 listopada 1989 r.

ZUS Oddział w T. złożył odpowiedź na odwołanie, w której podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w sporze, wnosząc jednocześnie o oddalenie odwołania oraz o połączenie sprawy z odwołania od decyzji z dnia 18 września 2014 r. ze sprawą z odwołania od decyzji z dnia 16 lipca 2014 r.

Sprawa z odwołania od decyzji z lipca 2014 r. otrzymała w tutejszym Sadzie Okręgowym sygnaturę akt: IV U 1463/14, zaś sprawa z odwołania od decyzji z września 2014 r. - sygnaturę: IV U 1683/14.

Postanowieniem z dnia 13 listopada 2014 r. Sąd Okręgowy na podstawie art. 2 k.p.c. zarządził połączenie obydwu wymienionych wyżej spraw do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia, przy czym jednocześnie postanowił, że dalsze postępowanie prowadzić będzie pod wspólnym numerem - IV U 1463/14.

Pismem procesowym z dnia 8 grudnia 2014 r. J. B. oświadczył, że „rezygnuje” z odwołania wniesionego od decyzji z dnia 16 lipca 2014 r. Powyższy wniosek został podtrzymany przez pełnomocnika ubezpieczonego, który na rozprawie w dniu 29 stycznia 2015 r. oświadczył, że cofa odwołanie od decyzji z lipca 2014 r.

Pismem procesowym z dnia 24 marca 2015 r. pełnomocnik ubezpieczonego sprecyzował odwołanie swojego mandanta w ten sposób, że zaskarżonej decyzji ZUS Oddziału w T. z dnia 18 września 2014 r. zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 174 w zw. z art. 53 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - poprzez błędne wyliczenie kapitału początkowego polegające na nieuwzględnieniu przez organ rentowy rzeczywistej wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego za 1989 r. W tym samym piśmie procesowym strona powodowa wniosła o zmianę zaskarżonego rozstrzygnięcia poprzez ustalenie kapitału początkowego z uwzględnieniem rzeczywistego wynagrodzenia J. B. za 1989 r., a także poprzez przyznanie rekompensaty z tytułu wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach - w formie dodatku do kapitału początkowego.

Wyrokiem z dnia 2 czerwca 2015 r. Sąd Okręgowy w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych umorzył postępowanie wszczęte na skutek odwołania wniesionego od decyzji z 16 lipca 2014 r. (1), zmienił zaskarżoną decyzję z 18 września 2014 r. w ten sposób, że przyznał J. B. prawo do rekompensaty jako dodatku do kapitału początkowego z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach (2), oddalił odwołanie w pozostałym zakresie od decyzji z 18 września 2014 r. (3) oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. na rzecz J. B. kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (4).

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

Ubezpieczony J. B. (ur. w dniu (...)) nabył prawo do emerytury z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego, przyznanej na podstawie m. in. art. 24a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440, ze zm.) na mocy decyzji ZUS Oddziału w T. z dnia 4 sierpnia 2014 r.

Ubezpieczony nie pobierał nigdy tzw. wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ani też emerytury pomostowej.

ZUS Oddział w T. wydał dwie decyzje dotyczące ustalenia wysokości kapitału początkowego J. B.. Decyzją z dnia 16 lipca 2014 r. organ rentowy ustalił, że wysokość kapitału początkowego ubezpieczonego ustalona na dzień 1 stycznia 1999 r. wyniosła 125.462,70 złotych. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz wskaźnika wysokości podstawy wymiaru ZUS Oddział w T. przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tzn. z okresu od dnia 1 stycznia 1979 r. do dnia 31 grudnia 1988 r. Przy ustaleniu wysokości kapitału początkowego organ rentowy przyjął 347 miesięcy okresów składkowych.

Decyzją z dnia 18 września 2014 r. ZUS Oddział w T. ponownie ustalił kapitał początkowy J. B. - na dzień 1 stycznia 1999 r. Przy ustaleniu wysokości kapitału początkowego organ rentowy przyjął 353 miesiące okresów składkowych. Wysokość kapitału początkowego była wyższa niż w decyzji z lipca 2014 r., ponieważ wyniosła 127.157,69 złotych.

Ubezpieczony uzyskał prawo jazdy kategorii C, CE i T (czyli m. in. uprawniające do prowadzenia samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony oraz do prowadzenia takich pojazdów wraz z przyczepami) - w dniu 5 listopada 1970 r.

J. B. był zatrudniony w ramach stosunku pracy wO. (...) w W., w okresie od dnia 8 stycznia 1971 r. do dnia 31 lipca 1972 r. W podanym wyżej okresie ubezpieczony wykonywał, stale i w pełnym wymiarze czasu, pracę w warunkach szczególnych jako kierowca samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. J. B. świadczył tę pracę w bazie sprzętowej znajdującej się w B.. Ubezpieczony jeździł samochodem marki S.; kierował pojazdem skrzyniowym z kontenerami. Zajmował się przewożeniem mleka, które woził od rolników do mleczarni w T., G., P.. Wraz z J. B. u wymienionego wyżej pracodawcy był zatrudniony m. in. również H. J. (który także pracował na stanowisku kierowcy).

Kolejnym pracodawcą, u którego był zatrudniony J. B., był Z. Oddział w B., w którym ubezpieczony pracował w okresie od dnia 2 sierpnia 1972 r. do dnia 17 września 1973 r. J. B. był zatrudniony u tego pracodawcy jako kierowca - w placówce w R.. Ubezpieczony jeździł samochodem dostawczym marki Ż..

Mniej więcej w tym samym okresie co J. B. w W. w T. - Oddział w B. zatrudniony był również m. in. R. M. (1), który pracował tam od dnia 1 lipca 1982 r. do dnia 31 marca 1991 r. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o przesłuchanie ubezpieczonego w charakterze strony, a także na podstawie zeznań świadków: H. J. i R. M. (1) oraz wymienionych wyżej dokumentów - zarówno znajdujących się w aktach emerytalnych, rentowych i w aktach kapitału początkowej dotyczących J. B., prowadzonych przez ZUS Oddział w T., jak i tych zgromadzonych w aktach tutejszego Sądu Okręgowego o sygnaturze: IV U 855/09 oraz złożonych bezpośrednio do akt sądowych niniejszej sprawy. Sąd dał w większości wiarę wskazanemu wyżej materiałowi dowodowemu, ponieważ zarówno zeznania ubezpieczone: oraz świadków, jak i dokumenty stanowiące dowody w sprawie były jasne, logiczne zrozumiałe, a ponadto wzajemnie się uzupełniały, tworząc łącznie spójną całość. Sąd nie przyznał waloru wiarygodności jedynie kartotece płacowej mającej jakoby pochodzić z l989 r. (str. 68 akt rentowych, plik I) - a to z tego względu, że kartoteka ta - jak słusznie zauważył organ rentowy w załączniku do pisma procesowego z dnia 1 grudnia 2014 r. (k. 27-28 ak: sądowych) nie była opatrzona ani danymi osobowymi pracownika, którego dotyczyła ani te: nie była oznaczona datą. W konsekwencji nie wiadomo, czy kartoteka ta zawiera dane co do wysokości wynagrodzenia za pracę J. B. za 1989 r. Okoliczność podnoszona przez pełnomocnika ubezpieczonego w piśmie procesowym z dnia 24 marca 2015 r. (k. 71-73 akt sądowych), jakoby o wiarygodności spornej kartoteki miał świadczyć fakt nieumieszczenia na drugiej stronie (niejako na „rewersie”) kartoteki za 1988 r., nie przekonała Sądu, albowiem w kontekście reguł logiki nietrudno jest sobie wyobrazić skserowanie (kartoteki nie zostały przedłożone w oryginale) na drugiej stronie w gruncie rzeczy dowolnego dokumentu, niekoniecznie takiego, który byłby w jakikolwiek sposób powiązany (np. pod względem chronologicznym) z dokumentem uwidocznionym na pierwszej stronie kserokopii. W tym stanie rzeczy w ocenie Sądu zachodzi poważna wątpliwość, czy przedmiotowa kartoteka faktycznie dotyczy 1989 r. (i czy dotyczy akurat ubezpieczonego, czy też innej osoby). Ponadto przedmiotowa kartoteka zawierała mało wiarygodne informacje co do wysokości wynagrodzenia za pracę otrzymanego w poszczególnych miesiącach (przy założeniu, że dotyczyła ubezpieczonego). Trzeba bowiem pamiętać, że ze świadectwa pracy z dnia 11 stycznia 1990 r. (znajdującego się w aktach osobowych w kopercie na k. 66 akt sądowych) wynikało, że godzinowa stawka wynagrodzenia za pracę J. B. wynosiła 481,00 złotych. Skoro tak, to gdyby podzielić dane wskazane w przedmiotowej kartotece jako wysokość zasadniczego wynagrodzenia ubezpieczonego przez stawkę godzinową tego wynagrodzenia to otrzymane wyniki wskazywałyby, że w styczniu J. B. przepracował zaledwie nieco ponad 80 godzin - czyli ok. 10 dni - przy przyjęciu, że dzienny wymiar czasu pracy wynosił 8 godzin na dobę (38.629,00 złotych : 481,00 złotych/1 h = ok. 80,31 h), w lutym - niespełna 12 dni (45.655,00 złotych : 481,00 złotych/1 h = ok. 94,92 h), w marcu - nieco ponad 12 dni (47.273,00 złotych : 481,00 złotych/1 h = ok. 98,28 h), w kwietniu - ok. 12 dni (46.208,00 złotych : 481,00 złotych/1 h = ok. 96,07 h) itd. Powyższe ustalenia nie przystają do realiów zatrudnienia ubezpieczonego w 1989 r., kiedy to był on zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy - a więc musiał pracować około 20-23 dni w miesiącu (a nie jedynie 10 czy 12 dni). Co prawda wartości zawarte w rubryce pn. „Razem” (zawierającej podsumowanie poszczególnych składników wynagrodzenia za pracę) są już wyższe, ale i te dane budzić mogą wątpliwości - dla przykładu z rubryki tej wynika, że w czerwcu ubezpieczony otrzymał wynagrodzenie w kwocie zaledwie 3.017,00 złotych, co oznaczałoby, że przez cały miesiąc przepracował tylko nieco ponad sześć godzin (3.017,00 złotych : 481,00 złotych/1 h = 6,26 h). Przeciwną skrajność stanowią dane z miesiąca sierpnia, gdzie w rubryce „Razem” wskazano dwie kwoty: 36.000,00 złotych oraz 233.690,00 złotych - czyli łącznie 269.690,00 złotych. Gdyby więc podzielić tę sumę przez stawkę godzinową to wówczas otrzymany wynik prowadziłby do wniosku, że w sierpniu ubezpieczony przepracował około 70 dni (269.690,00 złotych : 481,00 złotych/1 h = ok. 560,69 h), co jest całkowicie nierealne. Z danych za lipiec (tych zawartych w rubryce „Razem") wynikałoby, że ubezpieczony przepracował wówczas ok. 40 dni, co także jest nieprawdopodobne (153.810,00 złotych : 481,00 złotych/1 h = ok. 319,76 h). Ponadto kartoteka płacowa widniejąca na str. 68 akt rentowych (plik I) była niewiarygodna również z tego powodu, że nie zawierała żadnych informacji co do wysokości wynagrodzenia J. B. w październiku i listopadzie, mimo że według treści świadectwa pracy ubezpieczony pracował aż do dnia 15 listopada 1989 r. (w dniach: 16-26 listopada był nieobecny w pracy, której to absencji w żaden sposób nie usprawiedliwił - stosunek pracy został rozwiązany bez wypowiedzenia z dniem 26 listopada 1989 r.). W pozostałym zakresie Sąd nie znalazł podstaw do podważenia miarodajności któregokolwiek z powyższych dowodów.

Sąd Okręgowy zważył, iż zgodnie z art. 355 § 1 k.p.c. - sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne. Zgodnie z utrwalonymi poglądami wyrażanymi zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie - w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych odwołanie od decyzji organu rentowego pełni rolę bardzo podobną do tej, jaką w „zwykłym” procesie cywilnym pełni pozew, to znaczy stanowi pismo procesowe inicjujące postępowanie sądowe. 

Wobec powyższego Sąd Okręgowy na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie wszczęte na skutek odwołania wniesionego od decyzji z dnia 16 lipca 2014 r. (punkt 1 sentencji wyroku).

Odnosząc się natomiast do odwołania od decyzji z dnia 18 września 2014 r. Sąd I instancji stwierdził, że jest ono częściowo uzasadnione. Odwołanie ubezpieczonego jest zasadne w zakresie, w jakim dotyczy prawa do rekompensaty jako dodatku do kapitału początkowego z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Jak bowiem wynika z zeznań J. B. oraz świadków, a także - dokumentów stanowiących dowody w sprawie ubezpieczony wykonywał - stale i w pełnym wymiarze czasu - pracę w szczególnych warunkach jako kierowca samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony - w następujących okresach zatrudnienia:

a) od dnia 7 stycznia 1971 r. do dnia 31 lipca 1972 r., w O. w W.;

b) od dnia 15 stycznia 1975 r. do dnia 30 czerwca 1982 r., w W. w B. - Oddział w R.;

c) od dnia 1 lipca 1982 r. do dnia 15 listopada 1989 r. - w W. w T. - Oddział w B..

We wszystkich podanych wyżej okresach zatrudnienia J. B. wykonywał pracę w szczególnych warunkach odpowiadającą zatrudnieniu, o którym mowa w dziale VIII ([Prace] „W transporcie i łączności”), poz. 2 („Prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony [...]”) wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, ze zm.). Stanowisko pracy, jakie J. B. zajmował w czasie pracy w O.w W., odpowiada stanowisku wymienionemu w dziale VIII, poz. 2, pkt 1 wykazu stanowisk prac w szczególnych warunkach będącego załącznikiem nr 1 do uchwały nr 16/83 Zarządu Centralnego Związku Spółdzielni Mleczarskich z dnia 27 czerwca 1983 r. w sprawie stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach w spółdzielczości mleczarskiej (Biuletyn Centralnego Związku Spółdzielni Mleczarskich z dnia 1 września 1983 r., Nr 5, poz. 34). Z kolei stanowiska pracy zajmowane przez ubezpieczonego u pozostałych dwóch wyżej wymienionych pracodawców odpowiadają stanowisku, o którym mowa w dziale VIII, poz. 2, wykazu B stanowiącego załącznik do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. Urz. Ministerstwa Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 4 listopada 1988 r., Nr 2. poz. 4).

Gwoli wyjaśnienia Sąd I instancji dodał, że do stażu pracy w szczególnych warunkach nie można było zaliczyć okresu zatrudnienia ubezpieczonego w Z. Oddział w B., albowiem J. B. - co sam przyznał składając zeznania jako strona (k. 83-84 akt sądowych) - pracował u tego pracodawcy na stanowisku kierowcy pojazdu dostawczego marki Ż., zaś taka praca nie stanowi zatrudnienia w szczególnych warunkach ani też w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników [...] (Dz. U. Nr 8, poz. 43, ze zm.).

Zsumowanie trzech wymienionych wcześniej okresów zatrudnienia prowadzi do ustalenia, że J. B. legitymuje się co najmniej 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. W tym stanie rzeczy uznać należy, że ubezpieczonemu przysługuje prawo do rekompensaty jako dodatku do kapitału początkowego z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656, ze zm.) - rekompensata oznacza odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. W myśl art. 21 wymienionej wyżej ustawy - rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszącym co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 21 ust. 2 cytowanej ustawy). Warunek sformułowany w przepisie art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego (powszechnego) wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych według formuły zdefiniowanego świadczenia.

Przepis art. 23 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, iż rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wobec powyższego Sąd Okręgowy na podstawie cytowanych wyżej przepisów prawa materialnego oraz w oparciu o art. 477 ¹⁴ §2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 18 września 2014 r. jak w punkcie 2. sentencji wyroku.

W pozostałym zakresie Sąd I instancji oddalił odwołanie - jako bezzasadne. Odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie w części, w jakiej dotyczyło żądania ponownego ustalenia kapitału początkowego z uwzględnieniem danych co do wysokości wynagrodzenia za pracę wynikających ze złożonej do akt sprawy kartoteki płacowej mającej jakoby pochodzić z 1989 r. (str. 68 akt rentowych, plik I). Odwołanie było w powyższym zakresie bezzasadne - z przyczyn, o których była już mowa w tej części niniejszego uzasadnienia, w której omówione zostały dowody zebrane w sprawie. Nie ma potrzeby, aby w tym miejscu powtarzać te same rozważania. Wypada jedynie zauważyć, że przedmiotowa kartoteka nie stanowi wiarygodnego dowodu na okoliczność wysokości wynagrodzenia J. B., albowiem gdyby nawet założyć, że dokument ten faktycznie pochodzi z 1989 r., to powinien zawierać dane płacowe również z października i połowy listopada (według świadectwa pracy ubezpieczony pracował do dnia 15 listopada 1989 r. włącznie), gdy tymczasem takich danych brak - rubryki dotyczące wspomnianych wyżej miesięcy są puste. W rubrykach dotyczących października i listopada są jedynie informacje o wysokości potrąceń, ale nie wiadomo z jakich kwot te potrącenia miałyby zostać dokonane, skoro równocześnie w kartotece brak jest danych na temat wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego za pracę w tym przedziale czasu. Wobec powyższego powstają poważne wątpliwości, czy przedmiotowa kartoteka rzeczywiście dotyczy 1989 r., wobec czego dokument ten nie może stanowić wiarygodnego dowodu na okoliczność wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego w tym właśnie roku.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c. częściowo oddalił odwołanie - jako bezzasadne, nie znajdując podstaw do jego uwzględnienia w zakresie, w jakim ubezpieczony domagał się ponownego ustalenia kapitału początkowego z uwzględnieniem danych wynikających z kartoteki płacowej widniejącej na str. 68 akt rentowych (plik I) - punkt 3 sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł mając na względzie zasady odpowiedzialności finansowej strony przegrywającej za wynik postępowania (art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c.) oraz rozstrzygania o kosztach w orzeczeniu kończącym sprawę w danej instancji (art. 108 § 1 k.p.c.). Ponieważ J. B. w przeważającej części wygrał niniejszy spór sądowy, organ rentowy - jako strona przegrywająca sprawę - winien był zwrócić ubezpieczonemu poniesione koszty procesu. Na koszty te składały się koszty zastępstwa procesowego, albowiem w toku postępowania w przedmiotowej sprawie J. B. był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika (z wyboru) będącego radcą prawnym. Należy dodać, że ubezpieczony nie wykazał, aby poniósł inne koszty procesu niż tylko koszty zastępstwa radcowskiego. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego Sąd ustalił mając na uwadze przesłanki, o których mowa w art. 109 §2 k.p.c. oraz w §2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 490). Sąd stanął na stanowisku, że kwestie wskazane w przepisach wymienionych w zdaniu poprzedzającym, tj. niezbędny nakład pracy pełnomocnika, czynności podjęte przez niego w sprawie, wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia oraz charakter sprawy przemawiają za zasądzeniem na rzecz J. B. zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w wysokości odpowiadającej stawce minimalnej, o której mowa w §11 ust. 2 w zw. z § 5 wymienionego wyżej rozporządzenia.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony J. B., zaskarżając go w części co do punktu 3 wyroku i zarzucając naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów polegającą na odmowie przyznania wiarygodności kartotece płacowej ubezpieczonego pochodzącej z 1989 r., w sytuacji gdy została ona przekazana Organowi rentowemu przez Archiwum (...) Sp. z o.o. jako dokumentacja dotycząca Ubezpieczonego, zaś z analizy całości kartoteki płacowej ubezpieczonego wynika, że kartoteka wynagrodzeń za 1989 r. znajduje się na odwrocie (rewersie) kartoteki za 1988 r.

Z uwagi na powyższy zarzut skarżący wniósł o:

1) zmianę powyższego wyroku w zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez zmianę zaskarżonej decyzji z dnia 18 września 2014 r. polegającą na ustalaniu kapitału początkowego w wysokości 130 075,33 zł, zgodnie hipotetyczną wysokością kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. z uwzględnieniem wynagrodzenia za 1989 r. z karty zarobkowej 67/68 akt rentowych;

2) ewentualnie uchylenie powyższego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji;

3) zasądzenie od organu rentowego na rzecz Ubezpieczonego kosztów postępowania przed Sądem II instancji z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że karty wynagrodzeń zostały przekazane organowi rentowemu przez Archiwum (...) Sp. z o.o. jako dokumentacja dotycząca Ubezpieczonego, a co więcej poświadczone za zgodność z oryginałem przez pracownika Archiwum, Panią R. M. (2).

Skarżący zakwestionował również należy stanowisko Sądu I instancji związane z obliczeniami dokonanymi przez Sąd na podstawie karty wynagrodzenia z 1989 r. z wykorzystaniem treści świadectw ubezpieczonego z dnia 11 stycznia 1990 r. Sąd wyliczył średni miesięczny czas pracy ubezpieczonego w poszczególnych miesiącach 1989 r. z uwzględnieniem stawki godzinowej ubezpieczonego, które zgodnie z treścią świadectwa pracy z dnia 11 stycznia 1990 r. wynosiło 481 zł. Wyniki przedmiotowych obliczeń wykazały w ocenie Sądu nieprawdopodobny obraz rzeczywistości. Jeżeli zatem przyjąć stawkę godzinową stawkę wynagrodzenia Ubezpieczonego jako 481 zł, to średnie miesięczne wynagrodzenie Ubezpieczonego wynosiłoby od ok. 77 000 zł do ok. 100 000, co w istocie pokrywałoby się z kartą wynagrodzeń mającą odzwierciedlać wysokość wynagrodzenia Ubezpieczonego za 1989 r. Ponadto, po dokonaniu analizy całości kartoteki wynagrodzeń Ubezpieczonego, należy dojść go wniosku, iż w pierwszej rubryce każdej z tabeli, w tym również odzwierciedlającej wysokość wynagrodzenia Ubezpieczonego w 1989 r., oznaczono liczbę dni, jaką Ubezpieczony przepracował w danym miesiącu. Przykładowo w styczniu 1989 r., według danych przepracował 19 dni, co przy przyjęciu, iż pracował on 8 godzin dziennie, daje kwotę 73 112 zł kwotę zbliżoną do wynagrodzenia, jakie Ubezpieczony otrzymał za ten miesiąc, które według karty (kolumna (...)) wynosiło 76 835 zł i obejmowało także wynagrodzenie za porze nocnej (4 godziny bądź 4 dni). Należy wskazać, na trudności interpretacyjne związane z prawidłowym odczytem karty wynagrodzeń za 1989 r. Trzeba przy tym zwrócić uwagę, że Ubezpieczony podczas przesłuchania wskazał, że ostatnie 2-3 lata pracy jeździł po amoniak na (...), który był wykorzystywany do chłodzenia w mleczarniach. Jak nietrudno zauważyć, pokonanie przez ubezpieczonego trasy z miejsca pracy na (...) trwało kilka godzin jazdy w jedna stronę. Ilość godzin Ubezpieczonego w ciągu dnia była zatem zmienna i uwarunkowana zaistniałymi okolicznościami, często niezależnymi od Ubezpieczonego. Powyższe prowadzi zatem do wniosku, iż Ubezpieczony mógł, pracować 8 godzin dziennie, znacznie więcej, bądź też mniej. Okoliczności te, jak również znaczny upływ czasu powodują, że nie można dokładnie wyjaśnić dlaczego wynagrodzenie Ubezpieczonego w poszczególnych miesiącach 1989 r. kształtowało się tak, jak to wynika ze spornej kartoteki wynagrodzeń. Nie są to jednak wysokości nieprawdopodobne, jak to przyjmuje Sąd I instancji, gdyż wynagrodzenie Ubezpieczonego za miesiące od stycznia do maja 1989 r. wynosiło od ok. 70 000 zł do ponad 80 000 zł, co odpowiada średniemu wynagrodzeniu Ubezpieczonego obliczonego na podstawie przysługującej mu stawki godzinowej w wysokości 481 zł, o czym mowa powyżej, zatem nie ma podstaw do kwestionowania zasadności przedmiotowych zapisów kartoteki. W odniesieniu do wynagrodzenia za okres od czerwca do sierpnia 1989 r., należy wskazać, iż był to okres urlopowy, zatem wysoce prawdopodobnym jest, iż w czerwcu 1989 r. Ubezpieczony mógł przebywać na urlopie, stąd przysługujące Ubezpieczonemu wynagrodzenie było niższe. Z kolei lipiec i sierpień 1989 r. mogły być dla Ubezpieczonego okresem wzmożonej pracy związanej z koniecznością zastępowania innego pracownika, a zatem wzmożonej pracy w porze nocne, a także w godzinach nadliczbowych. Ponadto, uzasadniając brak zapisów i niniejszej karcie co do października oraz listopada należy wskazać, iż na rozprawie w dniu 19 maja 2015 r. ubezpieczony wskazał, iż: „pracowałem do 1989 r. Pół roku pracowałem w Niemczech. (...) Korzystałem z urlopu bezpłatnego, a może wyjechałem do Niemiec i dlatego mnie zwolniono, już tego nie pamiętam. Nie pamiętam już okoliczności zwolnienia ze (...)".

W ocenie skarżącego, z przytoczonych wyjaśnień wynika zatem, że Ubezpieczony już w październiku 1989 r. mógł wyjechać do Niemiec i korzystać w związku z tym z urlopu bezpłatnego. Powyższe korespondowałoby zatem z treścią kartoteki mającej odzwierciedlać wynagrodzenie Ubezpieczonego w 1989 r., w której w rubryce dotyczącej października i listopada brak jest jakichkolwiek danych dotyczących wynagrodzenia Ubezpieczonego. Należy zatem stwierdzić, że interpretacja treści przedmiotowej kartoteki prowadzi do wniosku, iż odzwierciedla ona rzeczywisty stan faktyczny niniejszej sprawy.

Ubezpieczony podkreślił, iż wnioski wyprowadzone przez Sąd I instancji przy ocenie dowodu w postaci kartoteki wynagrodzeń mającej odzwierciedlać wysokość wynagrodzeń Ubezpieczonego za 1989 r., nie układają się w logiczną całość zgodną z doświadczeniem życiowym i pozostają ze sobą w sprzeczności. Po pierwsze Sąd nie bierze pod uwagę okoliczności, iż karty wynagrodzeń za lata 1982 -1989 są zawarte na czterech dwustronnych kartach, o czym świadczy ich odrębne ponumerowanie, w związku z czym doświadczenie życiowe przemawia za uznaniem, iż kartoteka wynagrodzeń za 1989 r. znajduje się na odwrocie (rewersie) kartoteki za 1988 r. Ponadto przedmiotowe kartoteki zostały przekazane Organowi rentowemu przez Archiwum (...) Sp. z o.o., która to Spółka przechowuje dokumentację osobową i płacową byłego pracodawcy Ubezpieczonego. Co więcej przedmiotowe kartoteki zostały poświadczone za zgodność przez pracownika archiwum. Podkreślenia przy tym wymaga, iż Sąd I instancji nie ma podstaw do zakwestionowania rzetelności działalności pracy Archiwum, jak również przedstawionych przez Archiwum dokumentów.

Wątpliwości Ubezpieczonego budzi stwierdzenie Sądu, iż nietrudno jest sobie wyobrazić skserowanie na drugiej stronie dowolnego dokumentu, niekoniecznie takiego, który były w jakikolwiek sposób powiązane z dokumentem uwidocznionym na drugiej stronie kserokopii. Braku konsekwencji w ocenie materiału dowodowego można doszukać się także w przyznaniu wiarygodności kartotece wynagrodzeń za 1983 r. (znajdującej się na odwrocie karty za 1982 r.), na której podobnie jak na kartotece za 1989 r. nie widnieją dane osobowe ubezpieczonego jak również rok, którego dotyczy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy okazała się zasadna, skutkując zmianą zaskarżonego wyroku i zobowiązaniem organu rentowego do przeliczenia kapitału początkowego.

Przedmiotem niniejszej sprawy na etapie postępowania apelacyjnego była wysokość kapitału początkowego wnioskodawcy J. B., a konkretnie uwzględnienie przy jego wyliczeniu rzeczywistych zarobków ubezpieczonego za 1989 r.

Zasady ustalania kapitału początkowego zostały określone w art. 174 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalje: ustawa emerytalna). Ust. 1 tego przepisu stanowi, że kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12.

Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1. okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2. okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3. okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2. (ust. 2)

Przy ustalaniu kapitału początkowego do okresów, o których mowa w art. 7 pkt 5 stosuje się art. 53 ust. 1 pkt 2 (ust. 2a).

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. (ust. 3).

Przepis art. 17 ust. 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru kapitału początkowego w myśl art. 15 ust. 1 dla ubezpieczonego urodzonego przed dniem 31 grudnia 1968 r. z powodu nauki w szkole wyższej, o której mowa w art. 7 pkt 9 (ust. 3a).

Jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu (ust. 3b).

Do obliczenia kapitału początkowego dla osoby mającej ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przyjmuje się, na jej wniosek, wskaźnik wysokości podstawy wymiaru renty przyjęty w decyzji ustalającej prawo do renty po raz pierwszy lub ponownie ustalającej jej wysokość. W przypadku gdy renta została przyznana przed dniem 15 listopada 1991 r., do ustalenia kapitału początkowego przyjmuje się wskaźnik wysokości podstawy wymiaru ustalony w wyniku rewaloryzacji, chyba że po tej dacie ponownie była ustalana jego wysokość (ust. 4).

Jeżeli z powodu niemożności ustalenia podstawy wymiaru renty jej wysokość została ustalona w kwocie najniższej renty, do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjmuje się najniższe wynagrodzenie pracowników obowiązujące w okresie przyjętym do obliczenia podstawy wymiaru renty (ust. 5).

Przepisy ust. 5 stosuje się odpowiednio do ustalenia kapitału początkowego osób uznanych za repatriantów (ust. 6).

Do obliczenia kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 r. (ust. 7).

Przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24% tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 r. Współczynnik ten oblicza się według następującego wzoru:

gdzie:

"p" - oznacza współczynnik;

wiek ubezpieczonego - oznacza wiek w dniu 31 grudnia 1998 r.;

wiek emerytalny - oznacza 60 - dla kobiet i 65 - dla mężczyzn;

staż ubezpieczeniowy - oznacza udowodniony okres składkowy i nieskładkowy;

wymagany staż - oznacza 20 - dla kobiet i 25 - dla mężczyzn;

z zastrzeżeniem ust. 12 (ust. 8).

W przedmiotowej sprawie spór między stronami sprowadzał się jedynie do kwestii, czy przy obliczaniu kapitały początkowego wnioskodawcy mogą zostać uwzględnione jego rzeczywiste zarobki z roku 1989 r. Ubezpieczony na okoliczność tę przedłożył odpis kartoteki płacowej zawierającej zarobki za 1988 i 1989 r., wystawiony przez Archiwum (...) sp. z o.o.

Wskazać na wstępie należy, iż nie ma racji Sąd Okręgowy, jakoby nie można było uwzględnić kartoteki płacowej wnioskodawcy za 1989 r. W celu ustalenia wiarygodności tego dokumentu, Sąd Apelacyjny zwrócił się jednak Archiwum (...) sp. z o.o., przechowującego dokumentacje osobową i płacowąW. w T., o nadesłanie oryginalnej karty zarobkowej J. B. za lata 1988 – 1989.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, uzupełnienie materiału dowodowego o ten dokument i jego analiza pozwoliły na jednoznaczne ustalenie, iż zarobki w nim wskazane mogą stanowić podstawę do wyliczenia kapitału początkowego wnioskodawcy za miesiące od stycznia do września 1989 r. Sąd II instancji nie widział bowiem podstaw, aby dokumentowi temu nie dać wiary, pomimo nawet znacznego zróżnicowania zarobków skarżącego w poszczególnych miesiącach. Jako że karta zarobkowa zawierała zarobki wnioskodawcy jedynie za miesiące od stycznia do września, jako wynagrodzenie za okres od 1 października do 27 listopada 1989 r. należało przyjąć minimalne wynagrodzenie obowiązujące w tym okresie.

W świetle powyższego oraz uznając, iż sporządzone przez organ rentowy wyliczenie hipotetyczne kapitału początkowego przy przyjęciu wysokości wynagrodzeń z karty zarobkowej (k. 86) jest prawidłowe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił wyrok w pkt 3 i orzekł jak w pkt I sentencji.

O kosztach procesu Sąd Apelacyjny rozstrzygnął zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu określoną w art. 98 i 99 k.p.c., stosownie do której strona przegrywająca proces obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty zastępstwa procesowego, zgodnie z przepisami art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz § 12 ust.1 pkt 2 w zw. z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszeniu przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (pkt II wyroku).

SSA Bożena Grubba SSA Grażyna Czyżak SSO del. Maria Ołtarzewska