Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 kwietnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Barbara Bojakowska

Sędziowie SSO Iwona Podwójniak

SSO Joanna Składowska

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2016 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z wniosku S. P.

z udziałem (...) SA w L.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 2 grudnia 2015 roku, sygnatura akt I Ns 1684/14

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie w części dotyczącej wniosku o ustanowienie służebności przesyłu w związku z posadowieniem linii średniego napięcia, objętej protokołem odbioru technicznego nr 63/85, sporządzonym przez Zakład (...) w S. i sprawę w tym zakresie przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Sieradzu pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 134/16

UZASADNIENIE

Wnioskodawca S. P. jako właściciel nieruchomości wniósł o ustanowienie na działkach (...) objętych księgą wieczystą (...) oraz na działkach: (...) objętych księgą wieczystą (...) położonych w Z. na rzecz każdoczesnego właściciela urządzenia przesyłowego – linii energetycznej średniego i niskiego napięcia zlokalizowanej na tych działkach, służebności przesyłu według oznaczeń na mapie sporządzonej przez powołanego geodetę za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 23 316,87 zł za ustanowienie służebności na nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) oraz w kwocie 30 330,99 zł za ustanowienie służebności objętej księgą wieczystą (...).

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 2 grudnia 2015 roku Sąd Rejonowy w Sieradzu oddalił wniosek, nie obciążając wnioskodawcy kosztami postępowania.

Rozstrzygnięcie zapadło po następujących ustaleniach i wnioskach.

Przez nieruchomości stanowiące własność S. P. przebiegają linie średniego i niskiego napięcia, stoją na nich słupy proste i rozkraczne. Na działce (...) jest stacja transformatorowa na słupie średniego napięcia.

Wnioskodawca ma żonę i pięcioro dzieci, w tym jedno niepełnosprawne. Utrzymuje się z gospodarstwa rolnego o pow. 24 ha, ale słabej klasy ziemi.

W dniu 12 września 2015 roku wnioskodawca uległ wypadkowi i przebywa na zwolnieniu lekarskim. Sytuacja materialna rodziny wnioskodawcy jest trudna.

Linia napowietrzna średniego napięcia 15 kV L. – K. (...), stacja transformatorowa 15 KV w K. (...) i linia napowietrzna niskiego napięcia 0,4 kV w K. zostały oddane do użytku w dniu 1 czerwca 1971 roku na podstawie protokołu odbioru nr (...). Na działkach: (...)oprócz wybudowanej przed 1971 rokiem linii niskiego napięcia, w 1985 roku wybudowana została linia średniego napięcia. Linia ta została oddana do eksploatacji na podstawie protokołu odbioru nr (...) z dnia 18 września 1985 roku i włączona do sieci w dniu 27 września 1985 roku.

Z dniem 1 stycznia 1989 roku powstał Zakład (...) w Ł., któremu przydzielono składniki mienia powstałego z podziału Centralnego O. Energetycznego w W.. Z dniem 1 września 1993 roku Zakład (...) został przekształcony w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, działającą pod firmą Zakład (...) SA. W dniu 15 grudnia 2008 roku zmianie uległa nazwa firmy – na (...) SA. Obecnie spółka jest oddziałem (...) SA w L..

Mając na uwadze powyższe, sąd pierwszej instancji wskazał, że wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie.

W myśl art. 305 ¹ k.c. nieruchomość można obciążyć służebnością przesyłu polegającą na tym, że przedsiębiorca, którego własność stanowią urządzenia przesyłowe może korzystać z niej w oznaczonym zakresie.

Ugruntowane jest orzecznictwo, że dopuszczalne jest nabycie służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu w drodze zasiedzenia.

W niniejszej sprawie uczestnik zgłosił zarzut zasiedzenia i należało ustalić czy doszło do nabycia służebności w takiej drodze.

Podstawą oceny jest przepis art. 292 k.c., zgodnie z którym służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia – stosuje się odpowiednio przepisy o zasiedzeniu nieruchomości.

Posiadanie służebności nie obejmuje władania rzeczą, ale faktyczne korzystanie w zakresie odpowiadającym treści służebności. Korzystanie nie musi być wykonywane w sposób ciągły, lecz stosownie do potrzeb.

Odpowiednie zastosowanie mają przepisy o zasiedzeniu nieruchomości – art. 172 § 1 k. c. o koniecznym do zasiedzenia okresie posiadania oraz art. 176 § 1 k.c. o możliwości doliczenia posiadania poprzednika.

Osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 roku nie mogła nabyć własności nieruchomości (z uwagi na to, że nie władała w imieniu własnym lecz sprawowała zarząd mieniem państwowym) może do okresu samoistnego posiadania po 1 lutego 1989 roku doliczyć okres posiadania Skarbu Państwa.

Urządzenia przesyłowe należy kwalifikować jako trwałe i widoczne urządzenie umożliwiające wykonywanie służebności.

W niniejszej sprawie urządzenia przesyłowe w zakresie linii niskiego napięcia oraz częściowo linii średniego napięcia na działkach wnioskodawcy istniały co najmniej w dniu 1 czerwca 1971 roku, zaś w zakresie linii średniego napięcia na działkach (...) urządzenia przesyłowe istniały od 17 września 1985 roku. Od tych dat linie te znajdują się w posiadaniu, najpierw Skarbu Państwa, w imieniu którego urządzeniami przesyłowymi zarządzały – Zakład (...)-Województwo, następnie Zakład (...), a obecnie (...) SA w L.. Posiadanie wykonywane przez poprzedników prawnych uczestnika było posiadaniem w dobrej wierze. Uznanie, że nabycie posiadania w zakresie odpowiadającym treści służebności było w przedmiotowej sprawie nabyciem w złej wierze wymagałoby obalenia dobrej wiary z art. 7 k.c. W tym zaś zakresie wnioskodawca nie zaoferował jakichkolwiek dowodów. Poprzednik prawny uczestnika mógł mieć usprawiedliwione przekonanie, że przysługuje mu prawo odpowiadające wykonywanej służebności. Wiedział, że urządzenia powstały zgodnie z prawem – inwestycje przesyłowe realizowało przecież Państwo. Wiedział, że został uwłaszczony mieniem państwowym, że urządzenia weszły w skład przedsiębiorstwa, w związku z tym, że nabył do gruntu posiadanie w zakresie odpowiadającym treści służebności i że wykonując to prawo nie szkodzi właścicielowi gruntu. Uznanie dobrej wiary uczestnika wskazuje, że zostały spełnione przesłanki dla zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Uczestnik nabył prawo z dniem 2 czerwca 1981 roku w zakresie linii niskiego napięcia i linii średniego napięcia oddanych do użytku 1 czerwca 1971 roku oraz z dniem 28 września 2005 roku w zakresie pozostałych linii, co skutkować musi oddaleniem wniosku o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem.

Wniosek w niniejszej sprawie nie przerwał biegu zasiedzenia, ponieważ wpłynął po upływie terminu.

Skoro wniosek o zasiedzenie służebności został oddalony, to tak samo żądanie zasądzenia wynagrodzenia podlega oddaleniu.

Z uwagi na trudną sytuację osobistą, zdrowotną i rodzinną wnioskodawcy w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zastosowano przepis art. 102 k.p.c. (na zasadzie art. 13 § 2 k.p.c.).

Apelację złożył wnioskodawca. Zaskarżył postanowienie w części dotyczącej oddalenia wniosku o ustanowienie służebności przesyłu w zakresie linii SN 15 kV posadowionej na działce nr (...), która to linia została przekazana do eksploatacji w dniu 27 września 1985 roku.

Wnioskodawca zarzucił naruszenie art. 7 k.c. oraz art. 172 § 1 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie i uznanie, że uczestnik postępowania był w dobrej wierze przyjmując, że upłynął niezbędny okres posiadania przez uczestnika postępowania oraz jego poprzedników prawnych linii SN 15 kV linii SN 15 kV posadowionej na działkach nr (...), która to linia została przekazana do eksploatacji w dniu 27 września 1985 roku, a tym samym nabył z dniem 27 września 2005 roku prawo służebności przesyłu z uwagi na upływ 20. letniego terminu koniecznego do nabycia przez zasiedzenie w dobrej wierze służebności przesyłu. Zarzucił też naruszenie przepisu art. 232 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez niezastosowanie tego przepisu i nieprzeprowadzenie przez sąd pierwszej instancji z urzędu dowodu z akt Kw nr SR1S/00025328/0 oraz SR1S/00040919/1na na okoliczność ustalenia kto we wrześniu 1985 roku był właścicielem działek nr (...), a w konsekwencji czy zasadne jest uznanie, iż uczestnik postępowania oraz jego poprzednicy prawni mogli znajdować się w dobrej wierze budując na działkach linię SN 15 kV.

Podnosząc powyższe, skarżący wniósł o zmianę postanowienia poprzez ustanowienie służebności przesyłu w odniesieniu do linii SN 15 kV posadowionej na działkach (...), która to linia została przekazana do eksploatacji w dniu 27 września 1985 roku za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 22 894,87 zł oraz o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

W uzasadnieniu wskazano, że w dacie wejścia w posiadanie nieruchomości przez poprzednika prawnego wnioskodawcy jej właścicielami były osoby fizyczne. Oczywiście poprzednicy prawni mogli uzyskać tytuł prawny umożliwiający korzystanie z nieruchomości stanowiących własność osób prywatnych, niemniej z akt sprawy takie stosunki prawne nie wynikają. Skarżący przytoczył postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2014 roku w sprawie II CSK 472/13, że dobra wiara zasiadującego występuje wówczas, gdy ingerowanie w cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności rozpoczęło się w takich okolicznościach, które usprawiedliwiały przekonanie posiadacza, że nie narusza cudzego prawa. Dalej skarżący wskazał, ze brak aktywności wnioskodawcy w kwestii obalenia domniemania z art. 7 k.c. w żaden sposób nie ograniczał możliwości przeprowadzenia dowodów z urzędu, również w sytuacji gdy wnioskodawca był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika oraz także w sytuacji obowiązywania zasady kontradyktoryjności.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja wnioskodawcy zawiera zarzuty, w konsekwencji których istnieją uzasadnione podstawy dla oceny, iż objęte zaskarżeniem rozstrzygnięcie (obejmujące działki, na których posadowiona została linia średniego napięcia objęta protokołem odbioru nr (...), przekazana do eksploatacji w dniu 27 września 1985 roku) co najmniej zostało podjęte przedwcześnie.

Sąd Rejonowy uznał podstawy dla zarzutu niweczącego wniosek o ustanowienie służebności przesyłu z uwagi na zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Pierwszorzędne znaczenie dla takiego stanowiska miało przyjęcie 20. letniego terminu zasiedzenia, opartego na ocenie, że w sprawie posiadanie poprzednika prawnego uczestnika było posiadaniem w dobrej wierze.

Z kolei stanowisko o istnieniu dobrej wiary sąd uzasadnił istnieniem domniemania prawnego dobrej wiary wynikającego z przepisu art. 7 k.c., które nie zostało przez wnioskodawcę obalone. Sąd pierwszej instancji wskazał w uzasadnieniu, że „w okolicznościach niniejszej sprawy” istnieje podstawa do przyjęcia, że poprzednik prawny uczestnika mógł mieć usprawiedliwione przekonanie, że przysługuje mu prawo odpowiadające wykonywanej służebności.

W ocenie Sądu okręgowego „w okolicznościach niniejszej sprawy” dla stanowiska o istnieniu dobrej wiary poprzednika prawnego uczestnika brak było wystarczających podstaw, co słusznie podniósł apelujący.

Oczywiście nie można kwestionować istnienia domniemania prawnego dobrej wiary i jego konsekwencji prawnych, w tym, w zakresie odnoszącym się do rozkładu ciężaru dowodu. Niemniej istota domniemania nie może być utożsamiana z całkowitym zwolnieniem z obowiązku dokonywania ustaleń co do okoliczności stanowiących podstawy domniemania. Tymczasem w niniejszej sprawie takich ustaleń po prostu brak. W istocie rzeczy zawarte w uzasadnieniu sądu pierwszej instancji wskazanie, że „w okolicznościach niniejszej sprawy” zachodziły przesłanki dla przyjęcia dobrej wiary nie zawiera żadnej merytorycznej treści. Tak naprawdę bowiem w zakresie odnoszącym się do wejścia w posiadanie nieruchomości przez poprzednika prawnego wnioskodawcy brak ustaleń jakichkolwiek okoliczności – poza powołaniem się na protokół odbioru nr (...) z dnia 18 września 1985 roku i włączenia tej linii średniego napięcia do sieci. Domniemanie prawne dobrej wiary nie ma waloru wartości samej w sobie w takim znaczeniu, że może być przyjmowane w każdych warunkach bez względu na podstawy domniemania i że zawsze ma moc prawną, o ile druga strona nie podejmie inicjatywy jego obalenia. Nie taki jest walor tego domniemania. Ma ono ułatwiać realizację ciężarów dowodowych, w szczególności odnoszących się do trudnych do wykazania okoliczności negatywnych, w żadnym razie jednak nie może zwalniać od podejmowania jakichkolwiek ustaleń objętych tym domniemaniem. Fakty domniemane powinny podlegać ocenie w kontekście wszystkich dowodów zebranych w sprawie, niezależnie od tego, która ze stron była inicjatorem takiego postępowania dowodowego. Ponadto taką inicjatywę ma również sąd. Podkreślić należy, że taka aktywność dowodowa sądu powinna być znacznie szerzej przejawiana właśnie w postępowaniu nieprocesowym. Tymczasem w niniejszej sprawie nie zostały w ogóle ujawnione żadne okoliczności uzasadniające podstawy domniemania dobrej wiary.

Dobra wiara, która – jak obecnie już jednolicie przyjmuje się w orzecznictwie winna być ujmowana w tradycyjny sposób – polega na błędnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu posiadacza nieruchomości o przysługiwaniu mu wykonywanego prawa. Wytworzenie się błędnego, ale w danych okolicznościach usprawiedliwionego przekonania o powstaniu na rzecz przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych posadowionych na cudzym gruncie służebności o treści służebności przesyłu musi mieć oparcie w zdarzeniach, których zaistnienie mogło takie przekonanie wywołać. Ocen w zakresie odnoszącym się do nabycia prawa przez zasiedzenie należy dokonywać na moment wejścia w posiadanie, tj. w niniejszej sprawie – na wrzesień 1985 roku. W tym kontekście odwoływanie się do okoliczności jak wskazane w uzasadnieniu, że poprzednik prawny uczestnika „wiedział, ze został uwłaszczony mieniem państwowym”, że te urządzenia weszły w skład jego przedsiębiorstwa, w związku z tym, że nabył do gruntu posiadanie w zakresie odpowiadającym treści służebności i że wykonując to prawo nie szkodzi właścicielowi gruntu” nie ma podstaw, ponieważ takie w dacie wejścia w posiadanie jeszcze nie zaistniały.

Jak wskazano powyżej, w niniejszej sprawie w zakresie odnoszącym się do wejścia w posiadanie, ustalenie dotyczy tylko tego, że linia została oddana do eksploatacji na podstawie protokołu odbioru nr (...) w dniu 18 września 1985 roku i załączona do sieci w dniu 27 września 1985 roku.

Sam protokół odbioru jest bardzo słabo czytelny i tak naprawdę w stanie w jakim został w uwierzytelnionej kserokopii załączony do akt nie stanowi miarodajnego źródła dowodowego, nawet w zakresie treści zawartej w nim samym. Nie jest możliwa jakakolwiek weryfikacja co do tego czy ten protokół w ogóle dotyczy linii przebiegającej przez działki wnioskodawcy. Nie jest także jasne czy powołuje się w nim decyzje administracyjne, jeśli tak – w jakim zakresie (co do budowy stacji transformatorowej, transformatorów, linii).

Poza dokumentem protokołu odbioru – i to z zastrzeżeniami jak wyżej – w sprawie nie ma jakichkolwiek innych dowodów odnoszących się w szczególności do okoliczności dotyczących wejścia w posiadanie przez poprzednika uczestnika nieruchomości wnioskodawcy. Brak w ogóle ustaleń co do tego czy inwestycja została zrealizowana w oparciu o decyzje administracyjne, w tym dotyczące lokalizacji i pozwolenia na budowę, czy inwestor uzyskał zgodę ówczesnego właściciela (właścicieli) na przeprowadzenie linii przez grunt. Wszystko to ma zaś znaczenie dla oceny dla podstaw przyjęcia dobrej czy złej wiary, także w kontekście wskazań stanowiska Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 roku w sprawie III CZP 76/15, że wybudowanie na cudzej nieruchomości urządzeń przesyłowych przez korzystające z nich przedsiębiorstwo po uzyskaniu decyzji wydawanych w procesie budowlanym nie rozstrzyga o możliwości zakwalifikowania posiadania nieruchomości, na której te urządzenia zostały posadowione, jako wykonywanego w dobrej wierze.

Zważyć należy, że w niniejszej sprawie – o ile jest tak, że złożony protokół odbioru dotyczy także urządzeń linii średniego napięcia posadowionych na działkach nr (...) – inwestycja była realizowana pod rządem ustawy z dnia 21 października 1974 roku – Prawo budowlane. Zgodnie zaś z przepisem art. 29 ust. 5 tejże pozwolenie na budowę mogło być wydane wyłącznie jednostce organizacyjnej lub osobie, która wykazała prawo do dysponowania nieruchomością. Nie jest oczywiście wiadomym dotychczas czy inwestor miał takie uprawnienie (sam fakt wydania decyzji o pozwoleniu na budowę tego nie przesądza). Tytuł do dysponowania nieruchomością w niniejszej sprawie mógł wynikać np. z decyzji wydanej w trybie przepisu art. 75 ust. 1 i 3 – według oznaczenia w mającym zastosowanie w niniejszej sprawie tekście pierwotnym – ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, z umowy o ustanowienie służebności gruntowej (gdyby tak było, to oczywiście taki tytuł legitymowałby już uczestnika) albo mógł być oparty na stosunku obligacyjnym między inwestorem a właścicielem nieruchomości. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały powołanej wyżej, o istnieniu takiego stosunku może świadczyć np. to, ze właściciel nieruchomości po doręczeniu mu decyzji o pozwoleniu na wybudowanie urządzeń przesyłowych na jego gruncie nie kwestionował przesłanek, które leżały u podstaw jej wydania i nie wnosił zaskarżenia.

Zważywszy taki obowiązujący w dacie budowy linii stan prawny, gdyby ustalona została ta ostatnia okoliczność, to w takim przypadku nie można wykluczyć kwalifikacji posiadania służebności jako posiadania w dobrej wierze.

W takim stanie rzeczy konieczne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego w zakresie wskazywanym powyżej. W dalszej kolejności należy dopuścić dowód z opinii biegłych: z zakresu budowy i eksploatacji sieci elektroenergetycznych, geodety oraz z zakresu szacowania nieruchomości jak w pktach: 2, 3 i 4 postanowienia z dnia 17 kwietnia 2015 roku, chyba że w wyniku postępowania dowodowego uzasadniona będzie kwalifikacji posiadania poprzednika prawnego uczestnika jako posiadania w dobrej wierze.

Z tych względów postanowienie w zaskarżonym zakresie, tj. dotyczącym wniosku o ustanowienie służebności przesyłu w związku z posadowieniem linii średniego napięcia objętej protokołem odbioru technicznego nr 63/85 sporządzonym przez Zakład (...) należało uchylić i sprawę w tej części przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Sieradzu, o czym orzeczono na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 386 § 4 k.p.c.