Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2013 r. w Szczecinie

sprawy (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 13 września 2012 r. sygn. akt VI U 2018/11

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 856/12

UZASADNIENIE

Decyzją z 20 października 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na podstawie art. 34 ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, podwyższył o 50 % w roku składkowym obejmującym okres od 1 kwietnia 2011 roku do 31 marca 2012 roku stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązującą płatnika (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w L. z zadeklarowanej błędnie 1,67 % do 3,80 %.

Spółka (...) zaskarżyła powyższą decyzję podnosząc, że nie przekazała nieprawdziwych danych w rozumieniu art. 34 ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W dniu 1 marca 2010 roku spaleniu uległa siedziba spółki. Na początku kwietnia 2010 roku ponownie zainstalowano program komputerowy (...), w którym dokonywane były wszystkie zapisy związane z zatrudnieniem pracowników oraz wyliczeniem ich wynagrodzenia. W konsekwencji wprowadzonych zmian w komputerach spółki oraz w wykorzystywanych programach komputerowych doszło do błędnego „przeimportowania” danych z systemu Symfonia do systemu Płatnik, co było niezależne od spółki, a zatem nie implikowało zastosowania podwyższenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe na podstawie art. 34 ustawy.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie płatnika wniósł o jego oddalenie w całości i zasądzenie od na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego. Nadto organ rentowy wskazał, że spółka deklarowała w okresie od 17 czerwca 2010 roku do 11 maja 2011 roku wysokość stopy procentowej na stałym poziomie 1,67 %, wobec czego wątpliwe jest twierdzenie, iż doszło do pewnego błędu w przekazywaniu informacji do ZUS.

Wyrokiem z dnia 13 września 2012 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie, VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, że stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązująca płatnika składek (...) w roku składkowym obejmującym okres od 1 kwietnia 2011 roku do 31 marca 2012 roku nie podlega podwyższeniu o 50%.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że mimo, iż (...) sp. z o.o. w L. powstała w 2004 roku, faktyczną działalność rozpoczęła 2009 roku, przy czym pierwszych pracowników zatrudniła w grudniu 2009 roku. Prezes spółki I. M. nie posiada dostatecznej wiedzy w zakresie ubezpieczenia społecznego wobec czego zatrudnili w spółce księgową B. K.. Dla usprawnienia jej pracy spółka zakupiła program kadrowo-płacowy (...), który współgra z programem (...). Dane z programu (...), w tym dane do deklaracji ZUS, pojawiają się automatycznie bez potrzeby ponownego ich wprowadzania w programie (...). Automatycznie pojawia się także stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe, z tym że w wysokości podstawowej i w razie potrzeby konieczne jest ręczne wprowadzenie innej stopy procentowej. B. K. nie zorientowała się, że wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe we wspomnianym programie, nie została zmodyfikowana wraz ze zmianą danych.

W marcu 2010 roku spłonął budynek, w którym znajdowały się pomieszczenia spółki (...). Po zakupieniu przez spółkę nowych komputerów i ponownym zainstalowaniu niezbędnych programów komputerowych, księgowa odtworzyła stosowne dokumenty pracownicze i na nowo wprowadziła wszystkie dane - w tym także dane niezbędne do wypełnienia deklaracji ZUS. Księgowa wprowadziła do deklaracji prawidłową liczbę pracowników spółki oraz prawidłowy kod (...), jednak nie sprawdziła stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Błędna stopa procentowa, która pojawiła się po przesłaniu danych do programu (...) była powielana w kolejnych miesiącach – w tym także w okresie obejmującym rok rozliczeniowy od 1 kwietnia 2011 roku do 31 marca 2012 roku.

W roku składkowym 2011/2012 wysokość obowiązującej spółkę (...) stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosiła 2,53 %. W deklaracjach ZUS DRA składanych przez płatnika składek w okresie od kwietnia 2011 roku do marca 2012 roku stopę procentową składek na ubezpieczenie wypadkowe określano na 1,67 %.

W związku z pożarem deklaracje za miesiące od stycznia do kwietnia 2010 roku zostały złożone dopiero w maju 2010 roku. W 2011 roku została także złożona deklaracja, w której zawarto dane za cały rok 2010 dotyczące średniorocznego zatrudnienia oraz występowania wypadków w danym roku. O błędzie w stopie procentowej składki na ubezpieczenia wypadkowe, spółka (...) dowiedziała się dopiero z pisma Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd Okręgowy w oparciu o wykładnię przepisu art. 34 ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz. U. z 2009 r., nr 167, poz. 1322 ze zm.) uznał odwołanie spółki (...) za zasadne.

Bezspornie płatnik w roku składkowym 2011/2012 ustalił nieprawidłową stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe (1,67 % zamiast 2,53 %), co spowodowało odprowadzenie składki w zaniżonej wysokości. Sankcja wobec płatnika składek za podanie przez niego nieprawdziwych lub za nie przekazanie wymaganych ustawą danych, jak również za nieprawidłowe ustalenie liczby osób ubezpieczonych lub grupy działalności, ma postać obowiązku uiszczenia składek według stopy procentowej podwyższonej o 50% w porównaniu z tą, którą opłacałby przy podaniu prawidłowych danych. Okoliczność ta nie prowadzi jednak automatycznie, w ocenie Sądu Okręgowego, do możliwości nałożenia przez organ rentowy na spółkę (...) sankcji określonej w art. 34 ust. 1 w zw. z ust. 3 ustawy wypadkowej. Jedynie bowiem przekazanie nieprawdziwych danych, o liczbie ubezpieczonych lub grupie działalności, skutkuje sankcją podwyższenia stopy procentowej składki o 50 %.

Z analizy dokumentacji zgromadzonej w aktach organu rentowego, w ocenie sądu pierwszej instancji wynika, że dane, o których mowa w art. 34 ust. 3 ustawy (jak również w art. 31 ustawy) odwołująca się przekazała do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, stosownie do ciążącego na niej obowiązku i prawdziwości wszystkich wskazanych tam danych, łącznie z określeniem kodu rodzaju działalności według (...), którego sam organ rentowy nie kwestionował. W oparciu o te właśnie dane organ rentowy określił prawidłową stopę procentową na 2,53 %. Skarżąca nie przekazała zatem do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nieprawidłowych, tj. wprowadzających w błąd, istotnych dla ustalenia wysokości wskaźnika korygującego danych, ani też nie zataiła danych istotnych, a jedynie błędnie ustaliła obowiązującą ją wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Zdaniem sądu pierwszej instancji jedynie zawinione zachowanie płatnika kwalifikuje się do subsumcji pod przepis art. 34 ustawy wypadkowej. Świadczy o tym przede wszystkim sam przepis mówiący o konieczności opłaty odsetek jedynie za zwłokę. Sąd Okręgowy przywołał przy tym stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 4 lutego 2011 r. w sprawie o sygn. akt II UZP 1/11, w którym stwierdzono, że sankcja nie znajduje zastosowania w każdej sytuacji zaniżenia stopy procentowej składki, ale tylko wówczas, gdy nieprawidłowe jej ustalenie jest konsekwencją zachowań płatnika opisanych hipotezą normy art. 34 ust. 1 lub ust. 3 ustawy. Sąd Najwyższy przyjął także, że przekazywanie przez płatnika do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składki w wysokości niższej od wymaganej, jeśli wynika ono z innych powodów (np. matematycznej pomyłki w wyliczeniu kwoty składki, wadliwego "przeimportowania" danych do programu komputerowego) nie wyczerpuje hipotezy normy art. 34 ust. 3 w związku z ust. 1 i nie implikuje skutku objętego jej dyspozycją.

Opierając się na zeznaniach świadków i wyjaśnieniach prezesa zarządu spółki (...), Sąd Okręgowy ocenił, że nie można twierdzić, aby płatnik nie przekazał danych lub przekazał nieprawdziwe dane, czy też nieprawidłowo ustalił grupę działalności. Jedynie w sposób nieprawidłowy wskazał stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe, którą był zobowiązany sam ustalić. Nie doszło do tego na skutek zawinionego działania lecz z powodu błędu powstałego przy przeimportowaniu danych z systemu (...) do programu (...). W ocenie sądu pierwszej instancji nie zaistniała zatem podstawa do zastosowania wobec spółki (...) sankcji z art. 34 ust. 1 ustawy.

Sąd Okręgowy dokonał tym samym zmiany zaskarżonej decyzji ustalając, że stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązująca płatnika w roku składkowym obejmującym okres od 1 kwietnia 2011 roku do 31 marca 2012 roku nie podlega podwyższeniu o 50 %.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pełnomocnik organu rentowego, który zaskarżył rozstrzygnięcie zarzucając mu naruszenie art. 34 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę przedmiotowego wyroku poprzez oddalenie odwołania w całości i zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów procesu według norm przepisanych.

Apelujący podniósł, że poza sporem pozostaje fakt, iż w składanych organowi rentowemu deklaracjach spółka (...) prawidłowo określiła rodzaj działalności, dane identyfikacyjne oraz adres i liczbę ubezpieczonych, zaś jedyna nieprawidłowość polegała na nieprawidłowo określonej stopie procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Zgodnie z art. 34 ustawy, jeżeli płatnik składek nie przekaże danych lub przekaże nieprawdziwe dane, co spowoduje zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, Zakład ustala, w drodze decyzji, stopę procentową składki na cały rok składkowy w wysokości 150 % stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych. Zdaniem organu rentowego doszło do przekazania nieprawdziwych danych, czego sankcją była konieczność poniesienia przez płatnika składek dodatkowej opłaty w wysokości 50% ponad normę, którą opłacałby przy podaniu prawidłowych danych.

Skarżący powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2012 r., sygn. I UK 207/11, podniósł, że tylko przyczyny wadliwego zgłoszenia danych, za które płatnik nie ponosi odpowiedzialności (niezawinione), mogą go zwolnić z sankcji wynikającej z art. 34 ust. 1 ustawy. Przy czym z omawianego przepisu płynie domniemanie winy płatnika składek w sytuacji, gdy przekazane dane nie odpowiadają prawdzie. Płatnik składek powinien wykazać, że zgłoszenie nieprawdziwych danych nastąpiło z przyczyn od niego niezależnych. Przytaczane przez spółkę (...) w toku procesu okoliczności nie mogą mieć wpływu na uznanie, że decyzja organu rentowego została wydana niewłaściwie. Ujawnienie błędu w deklaracji pociąga za sobą obowiązek zapłacenia podwyższonej kwoty składki nawet, jeśli płatnicy znajdują się w ciężkiej i nie do przewidzenia sytuacji życiowej.

W odpowiedzi na apelację organu rentowego pełnomocnik płatnika wniósł o jej oddalenie i przyznanie spółce (...) kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wskazano, że zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, nie może automatycznie prowadzić do nałożenia sankcji przewidzianej art. 34 ustawy. Dane ujawnione w deklaracjach płatnik określił prawidłowo, a jedynie nieprawidłowo wskazał wysokość stopy procentowej. Pomiędzy nieprawidłowym ustaleniem liczby osób zgłoszonych do ubezpieczenia społecznego, a zaniżeniem stopy procentowej składki musi zachodzić związek przyczynowo - skutkowy, ponieważ ustawa wiąże sankcję, tylko z oznaczoną przyczyną zaniżenia składki, a nie z każdym przypadkiem jej niewłaściwego obliczenia.

Płatnik podkreślił, że niewłaściwe wyliczenie stopy procentowej zostało dokonane bez jego winy. Sytuacja panująca w firmie była szczególnie ciężka, a osoba przekazująca dane miała wyjątkowo trudny okres związany m.in. z odtwarzaniem dokumentów zniszczonych podczas pożaru. Ponadto wskazanie błędnej stopy procentowej zostało dokonane w związku z błędem przy importowaniu danych wprowadzonych w systemie (...) do programu (...). Powyższe oznacza, że spółka (...) udowodniła, że wskazanie błędnej stopy procentowej nastąpiło bez jej winy.

Zdaniem płatnika art. 34 ust. 1 ustawy jednoznacznie wymienia, które nieprawdziwe dane (bądź ich brak) powodują sankcje z tegoż artykułu. Są to dane „o których mowa w art. 31” ustawy. Płatnik podał prawidłowe dane w zakresie art. 31. Do danych, które powodują sankcję z art. 34, nie zalicza się zaniżenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się bezzasadna.

Sąd Apelacyjny uznaje ustalenia faktyczne i rozważania prawne zaprezentowane w uzasadnieniu wyroku sądu pierwszej instancji za prawidłowe. Przyjmując je za własne w całości, nie widzi potrzeby ich ponownego szczegółowego przytaczania.

Sąd drugiej instancji nie podziela stanowiska apelującego, że działaniem swym spółka (...) wypełniła dyspozycję art. 34 ust. 1 ustawy uzasadniającą nałożenie na płatnika sankcji w postaci ustalenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe w wysokości 150% stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych. Dyspozycja art. 34 ust. 1 ustawy wskazuje, że sankcją objęte zostało zaniechanie polegające na nie przekazaniu danych bądź działalnie polegające na przekazaniu danych, o których mowa w art. 31, co spowodowało zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Dane, o których mowa w art. 31 ustawy dotyczą:

- poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem,

-

poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich,

-

zatrudnionych w warunkach zagrożenia,

-

danych identyfikacyjnych płatnika składek,

-

rodzaju działalności według (...),

-

liczby ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego,

-

adresu płatnika składek.

Bezspornie wszystkie wskazane powyżej informacje zostały przekazane przez płatnika prawidłowo. Działanie spółki (...) nie wyczerpuje zatem znamion czynu opisanego w przepisie art. 34 ust. 1.

Jak ustalił sąd pierwszej instancji, żadna ze stron tej okoliczności nie kwestionowała, zaś księgowa spółki (...) wypełniając dokumenty ZUS-owskie, korzystała z programu komputerowego (...), w którym automatycznie pojawia się stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe, z tym że w wysokości podstawowej. Rodzaj działalności przedsiębiorstwa według (...), a także liczba ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego, były wskazywane prawidłowo. Działanie płatnika nie polegało zatem na przekazaniu nieprawdziwych danych, o których mowa w art. 31, co powodowałoby zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe; ale na „przeimportowaniu” z programu (...) do programu (...) błędnej stopy procentowej. Powyższe ustalenie w sposób jednoznaczny przesądza o tym, że spółka (...) działaniem swym nie wyczerpała dyspozycji art. 34 ust. 1 i 3 ustawy, zaś organ rentowy nie miał podstaw do zastosowania przewidzianej w tym przepisie sankcji w postaci ustalenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe w wysokości 150% stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych.

Sąd drugiej instancji podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w postanowieniu z 4 lutego 2011 roku (sygn. II UZP 1/11, OSNP z 2012 r., nr 7-8, poz. 102), które choć dotyczy płatników zatrudniających nie więcej niż 9 osób, ma zastosowanie także w niniejszej sprawie. Zgodnie z tym poglądem ustawa nie wiąże sankcji z art. 34 ust. 1 z każdym przypadkiem niewłaściwego obliczenia składki na ubezpieczenie wypadkowe. Przekazywanie przez płatnika do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składki w wysokości niższej od wymaganej, jeśli wynika ono z innych powodów (np. matematycznej pomyłki w wyliczeniu kwoty składki, wadliwego „przeimportowania” danych do programu komputerowego) nie wyczerpuje hipotezy normy art. 34 ust. 1 i nie implikuje skutku objętego jej dyspozycją.

Niezależnie od powyższego ustalenia sąd drugiej instancji stoi na stanowisku, że także samo zachowanie płatnika, a dokładnie sytuacja związana z odtwarzaniem dokumentów zniszczonych podczas pożaru przez księgową, nie dawały podstaw do zastosowania przepisu art. 34 ustawy.

W wyroku z dnia 21 lutego 2012 roku (sygn. I UK 207/11, LEX nr 1130156) Sąd Najwyższy wskazał, że podwyższenie stopy procentowej składki ma charakter sankcji o charakterze represyjnym za m.in. przekazanie nieprawdziwych danych. Istnieje zatem podobieństwo pomiędzy tą instytucją, a opłatą dodatkową wymierzaną na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Powyższe pozwala, w ocenie Sądu Apelacyjnego, posiłkować się bogatym orzecznictwem wypracowanym przez judykaturę na tle art. 24 ust. 1 ustawy systemowej. W wyroku z dnia 20 maja 2004 roku (sygn. II UK 403/03, OSNP z 2005 r., nr 3, poz. 44) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że sankcja za nienależyte wykonanie obowiązku opłacania składek ma sens wówczas, „gdy - przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności - można przewidywać, że spełni ona lub może spełnić założony, dyscyplinujący, cel. To zaś zależy przede wszystkim od przyczyn niepłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości. Przy stosowaniu opłaty dodatkowej powinien być wzięty pod uwagę także dotychczasowy stosunek płatnika do obowiązku opłacania składek. Utrwalony bądź incydentalny charakter opóźnienia to tylko jeden z obiektywnych elementów ważnych dla ustaleń w tym zakresie. (...) O zastosowaniu dodatkowej opłaty powinny decydować okoliczności każdego indywidualnego przypadku, zwłaszcza te, które wskazują na winę płatnika w nieopłaceniu składek lub ich opłaceniu w zaniżonej wysokości lub jej brak”.

W ocenie Sądu Apelacyjnego płatnik, działający w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych w charakterze zbliżonym do powoda, wykazał, że złożenie deklaracji zawierającej nieprawidłową stopę składki wiązało się z okolicznościami w jakich deklaracje były wypełniane. Pożar budynku, w którym znajdowały się pomieszczenia spółki (...), utrata wyposażenia biura, w tym dokumentacji pracowniczej i komputerów zawierających niezbędne dane, potrzeba zakupu nowych sprzętów biurowych oraz ponownego zainstalowania niezbędnych programów komputerowych, odtwarzanie dokumentacji pracowniczej i wprowadzanie wszystkich danych, stanowiły anormalne warunki pracy księgowej. Okoliczności składania deklaracji i ilość wykonywanych równoległe czynności uzasadniają odstąpienie od stosowania sankcji przewidzianej art. 34 ustawy, która jako sui genesis kara byłaby w niniejszej sprawie nie do pogodzenia z zasadą zaufania jednostki do państwa i stanowionego prze to państwo prawa.

W świetle powyższego apelację organu rentowego uznać należało za bezzasadną i oddalić ją w oparciu o treść art. 385 k.p.c. (pkt 1 wyroku).

Natomiast w oparciu o art. 98 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w punkcie 2 wyroku zasądzono od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S., jako przegrywającego sprawę, koszty zastępstwa procesowego spółki (...) przez adwokata przed sądem drugiej instancji. W oparciu o dyspozycję § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu zasądzeniu podlegała kwota 120,00 złotych.

SSA Barbara Białecka SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Jolanta Hawryszko