Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 października 2014 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Hanna Kulesza

Protokolant: sekretarz sądowa Irmina Bartochowska

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2014 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z odwołania Banku (...) S.A. z siedzibą w W. przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

o stwierdzenie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

na skutek odwołania Banku (...) S.A. z siedzibą w W. od Decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 31 lipca 2012 roku, nr (...)

1.  oddala odwołanie,

2.  zasądza od powoda Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz pozwanego Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Hanna Kulesza

Sygn. akt XVII AmA 39/13

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z dnia 23 lipca 2012r. na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 33 ust. 6 tej ustawy, po przeprowadzeniu postępowania ws. praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wszczętego z urzędu przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W., Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: „Prezes, pozwany”):

w punkcie pierwszym uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów działanie ww. przedsiębiorcy polegające na:

1.  niewskazywaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych – wbrew dyspozycji art. 52 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo Bankowe (Dz. U. z 2002r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) – trybu zmiany wysokości prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 10 sierpnia 2011r.

2.  niewskazywaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych – wbrew dyspozycji art. 52 ust.2 2 pkt 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo Bankowe (Dz. U. z 2002r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) – przesłanek dokonywania zmian umowy i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 10 sierpnia 2011r.

3.  stosowaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych postanowienia wprowadzającego otwarty katalog przesłanek wypowiedzenia umowy przez bank, co jest niezgodnie z art. 52 ust.2 pkt 9 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo Bankowe (Dz. U. z 2002r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) – przesłanek dokonywania zmian umowy i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 10 sierpnia 2011r.

w jej punkcie drugim na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tej ustawy po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wszczętego z urzędu przeciwko Bankowi (...) S.A z siedzibą w W. nałożył, karę pieniężną w wysokości:

1.  422 761 (czterysta dwadzieścia dwa tysiące siedemset sześćdziesiąt jeden) złotych płatną do budżetu państw z tytułu naruszenia zakazu, o którym jest mowa w art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie opisanym w punkcie I.1. sentencji decyzji

2.  528 451 (pięćset dwadzieścia osiem tysięcy czterysta pięćdziesiąt jeden) złotych płatną do budżetu państw z tytułu naruszenia zakazu, o którym jest mowa w art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie opisanym w punkcie I.2.

3.  422 761 (czterysta dwadzieścia dwa tysiące siedemset sześćdziesiąt jeden) złotych płatną do budżetu państw z tytułu naruszenia zakazu, o którym jest mowa w art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w zakresie opisanym w punkcie I.3. sentencji decyzji

( decyzja, k. 4-10 akt sądowych ).

Odwołanie od powyższej decyzji, w dniu 21 sierpnia 2012 r., wniósł Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: (...), powód”) , zaskarżając decyzję w części, tj. dotyczącej pkt II .

Zaskarżonej decyzji zarzucono naruszenie:

1.  przepisów prawa materialnego poprzez ich niewłaściwą wykładnie i błędne zastosowanie tj. naruszenie art. 28 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez nie wydanie decyzji zobowiązującej w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w sytuacji istnienia podstaw do zastosowania ww. trybu, w szczególności uprawdopodobnienia na podstawie okoliczności sprawy stosowania przez Bank (...) zarzucanej praktyko oraz zobowiązania się Banku (...) do podjęcia działań zmierzających do zapobieżenia skutkom naruszeń;

2.  przepisów prawa materialnego poprzez ich niewłaściwą wykładnię i błędne zastosowanie tj. naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 i art. 111 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w zw. z art. 7 kpa i art. 77 kpa oraz art. 233 § 1 kpc poprzez nałożenie kary pieniężnej w sytuacji istnienia podstaw do odstąpienia od jej wymierzenia, w szczególności stwierdzonego przez Prezesa UOKiK zaniechania stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, względnie orzeczenie kary nieproporcjonalnej do stwierdzonych naruszeń i nie uwzględnienia w dostatecznym stopniu istotnych okoliczności, w szczególności wskazanych powyżej okoliczności stwierdzonego przez Prezesa UOKIK;

3.  przepisów postępowania mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy a mianowicie art. 7 kpa i art. 77 § 1 kpa poprzez nie wyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy i w konsekwencji naruszenia art. 233 § 1 kpc poprzez dokonanie dowolnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego.

W oparciu o powyższe zarzuty Bank (...) S.A. z siedzibą w W. wniósł o uchylenie decyzji w zaskarżonej części ewentualnie o zmianę tej części poprzez odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej ewentualnie uwzględnienie jej wymiaru w wysokości minimalnej, wnosząc przy tym o zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W piśmie procesowym z dnia 12 czerwca 2013r. powód podtrzymał swoje stanowisko w sprawie.

( odwołanie wraz z załącznikami, k. 13-27, pismo procesowe powoda k. 122-128 akt sądowych ).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Bank (...) S.A. z siedzibą w W. (dalej: (...)) jest przedsiębiorcą, wpisanym do rejestru przedsiębiorców pod numerem KRS (...), prowadzącym działalność gospodarczą m.in. w zakresie przyjmowania wkładów pieniężnych płatnych na każde żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenia rachunków tych wkładów, prowadzenia innych rachunków bankowych .

(dowód: odpis aktualny z Rejestru Przedsiębiorców KRS, k. 29- 40 akt sądowych .).

W okresie od dnia 02 listopada 2004r. do dnia 9 sierpnia 2011r. (...) na podstawie uchwały zarządu Nr (...) zmienianej dalszymi uchwałami: Nr (...) (2.11.2004 r.), Nr (...) (16.11.2004 r.), Nr (...) (17.05.2005 r.), Nr (...) (24.10.2005 r.), Nr (...) (2.01.2006 r.), Nr (...) (1.07.2006 r.). Nr (...) (1.07.2006 r.)., Nr (...) (15.11.2007 r.). Nr (...) (01.11.2008 r.). Nr (...) (15.09.2009r.) oraz Nr (...) (13.11.2009r.) stosował w obrocie z konsumentami następujące wzorce: Regulamin otwierania i prowadzenia przez (...) rachunku oszczędnościowego indywidualnego konta emerytalnego (...), Umowa rachunku oszczędnościowego indywidualnego konta (...) oraz Aneks do umowy rachunku oszczędnościowego indywidualnego konta emerytalnego (...).

(dowód: regulamin k,7-10, umowa,11-13 aneks k. 15-16 akt admin).

Wzorce w oparciu o które (...) proponował konsumentom zawieranie umowy o prowadzenie indywidualnego konta emerytalnego (...) nie przewidywały regulacji odnośnie trybu zmiany wysokości prowizji i opłat za czynności związane z wykonaniem umowy, przesłanek dokonywania zmian umowy oraz, zawierały postanowienie wprowadzający otwarty katalog przesłanek wypowiedzenia umowy przez bank.

(okoliczność bezsporna).

(...) w postępowaniu przed Prezesem UOKiK wystąpił o wydanie decyzji zobowiązującej Bank, w trybie art. 28 ustawy o ochronie konsumentów i konkurencji, do wystąpienia w terminie 30 dni do posiadaczy rachunków oszczędnościowych indywidualnego konta emerytalnego (...), otwartych do dnia 9 sierpnia 2011r., z propozycją ich zmian w zakresie postanowień naruszających ustawę Prawo bankowe, przez przesłanie stosownych aneksów, w tym ewentualnie o odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej na podstawie art. 106 ust 1 pkt 4 ustawy.

(dowód: pismo przedsiębiorcy z 14 lutego 2012r. k. 43-48 akt admin.)

(...) w dniu 10 marca 2012r. wystąpił do (...) posiadaczy rachunku oszczędnościowego indywidualnego konta emerytalnego (...) zawartych na podstawie umowy do dnia 9 sierpnia 2011r. z propozycją jej zmiany w drodze aneksu w zakresie postanowień odnoszących się do trybu zmian prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz wprowadzeniem zamkniętego katalogu przesłanek wypowiedzenia umowy przez bank.

(dowód: pismo przedsiębiorcy z 21 marca 2012r. k. 60, pismo i Aneks k. 61-63, akt admin.)

§ 20 Regulaminu otwierania i prowadzenia przez (...) rachunku oszczędnościowego indywidualnego konta emerytalnego na podstawie § 2 ust. 2 Uchwały nr (...) zarządu (...) z dnia 4 sierpnia 2011r., ( wejście w życie uchwały 10 sierpnia 2011r.) został zmieniony przez wskazanie ważnych przyczyn z powodu których bank (...) może dokonać zmiany regulaminu- z okresem obowiązywania od dnia 01 października 2011r. Zmiana ta obejmowała również tych posiadaczy rachunków oszczędnościowego indywidualnego konta emerytalnego otwartych w banku (...), którzy otworzyli te rachunki przed wejściem w życie ww. uchwały zarządu (...).

( pismo przedsiębiorcy z 9 września 2011r. k. 6-7, załącznik nr 5 k. 17-20, uchwała zarządu k.49 akt admin.)

W dniu 10 sierpnia 2011r. na podstawie uchwały zarządu Nr (...) BGŻ zaprzestał stosowania wzorca umowy o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych w zakresie w jakim nie wskazywał trybu zmiany wysokości prowizji i opłat za czynności związane z wykonaniem umowy, oraz postanowienia wprowadzającego otwarty katalog przesłanek wypowiedzenia umowy przez bank.

(dowód: pismo przedsiębiorcy z 14 lutego 2012r k.43-48, uchwała zarządu k. 49 wzorzec umowa i aneks k. 53-58 akta admin. )

(...) na podstawie rachunku zysków i strat za 2011r. wskazała, że osiągnęła przychód w kwocie (...) (słownie: (...)) złotych.

(dowód: pismo przedsiębiorcy z 23 kwietnia 2012r k. 69, sprawozdanie finansowe k. 70-127).

Zawiadomieniem z dnia 29 czerwca 2012r. Prezes UOKiK na podstawie art. 10 § 1 k.p.a. poinformował (...) o zakończeniu postępowania dowodowego w sprawie i przysługującym przedsiębiorcy prawie do zapoznania się z zebranym w toku postępowania administracyjnego materiałem a także prawie do wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów w terminie 10 dnia od dnia doręczenie zawiadomienia. Z prawa tego (...) skorzystała.

(dowód: zawiadomienie k. 141-143 akt admin.)

Powyżej opisany stan faktyczny, jako niesporny został ustalony przez Sąd w oparciu o ww. dowody, których wiarygodność nie budziła zastrzeżeń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Strona powodowa nie kwestionuje ustaleń i ocen pozwanego w zakresie uznania za praktykę naruszającą zbiorowe interesy o której mowa w art. 24 ust.2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. Nr 50, poz. 331 ze zm) - dalej ustawy okik- jego działania polegającego na:

- niewskazaniu w umowach o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych wbrew, dyspozycji art. 52 ust. 2 pkt 6 ustawy Prawo bankowe, trybu zmiany wysokości prowizji i opłat za czynności związanie z wykonaniem umowy,

- niewskazywaniu przesłanek dokonywania zmian umowy wbrew dyspozycji art. 52 ust. 2 pkt 8 ustawy Prawo bankowe, jak i również:

- stosowaniu postanowienia wprowadzającego otwarty katalog przesłanek wypowiedzenia umowy przez bank co jest niezgodne z art. 52 ust. 2 pkt 9 ustawy Prawo bankowe,

co czyni zbędnym ponawianie wywodów w tym zakresie.

Bezsporne jest, że (...) zaprzestał stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu ustawy okik z dniem 10 sierpnia 2011r. tj. przed wszczęciem postępowania administracyjnego w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy. Natomiast sporna między stronami jest zasadność wydania decyzji w świetle niekwestionowanego przez powoda dopuszczenia się czynu opisanego w sentencji decyzji w trybie art. 24 ust. 2 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy okik, podczas gdy w ocenia powoda powinna zostać wydana decyzja zobowiązująca na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy okik.

Uzasadniając pierwszy z zarzutów odwołania (...) podnosił , już w toku postępowania przed Prezesem, że zaniechanie stosowania zarzucanej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumenta a także dobrowolne zobowiązanie się do usunięcia skutków naruszeń poprzez przedłożenie stosownych aneksów do zawartych umów o prowadzenie indywidualnych kont emerytalnych, uprawnia Prezesa do wydania decyzji zobowiązującej w oparciu o art. 28 ustawy okik.

W ocenie Sądu zarzut ten nie jest zasadny i nie może skutkować uchylenim zaskarżonej decyzji.

Ratio legis decyzji wydawanej na podstawie art. 28 ustawy okik polega na uproszczeniu i skróceniu postępowania przed Prezesem Urzędu, w sytuacji gdy po jego wszczęciu przedsiębiorca, któremu zarzuca się naruszenie przepisów ustawy, a który nie zaniechał praktyki, której dotyczy przedmiotowe postępowanie, zobowiąże się do zaniechania kwestionowanego przez organ ochrony konsumentów zachowania lub usunięcia jego skutków. W aktualnie obowiązującym modelu sądowej kontroli działalności Prezesa Urzędu, wniesienie odwołania do sądu inicjuje merytoryczny spór między przedsiębiorcą a organem ochrony konkurencji, w toku którego Sąd orzeka, czy przedsiębiorca naruszył zakaz z art. 24 uokik. Sąd nie kontroluje samego postępowania przed organem ochrony konsumentów, choć jego wadliwości mogą wpływać na merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, z uwagi na konieczność zapewnienia ochrony prawom podstawowym przysługującym przedsiębiorcy w postępowaniu przed organem ochrony konsumentów oraz w postępowaniu sądowym z uwagi na represyjny charakter sankcji z tytułu naruszenia zakazów ustawy (wyrok Sądu Najwyższego z 19 sierpnia 2009 r., III SK 5/09).

Sądowa kontrola odmowy wydania decyzji zobowiązującej może mieć miejsce jedynie wyjątkowo, w przypadku naruszenia przez odmowę jej wydania podstawowych zasad porządku prawnego. Powód nie wskazał, naruszenia zasad porządku prawnego przez niewydanie przez pozwanego decyzji zobowiązującej.

Na marginesie Sąd wskazuje, że ustawodawca nie określił w art. 28 ustawy okik przesłanek, którymi powinien kierować się Prezes UOKiK przy wydawaniu tej decyzji. Należy jednak zwrócić uwagę na konstrukcję powołanego przepisu, w którym ustawodawca użył zwrotu "organ może w drodze decyzji [...]". Wskazana konstrukcja to nic innego, jak uznanie administracyjne, które przyznaje organowi administracji swobodę w wydaniu rozstrzygnięcia. Jednak ta swoboda działania organu nie jest nieograniczona, odbywa się bowiem w granicach prawa. Ramy prawne uznania zakreśla przepis art. 28 ustawy okik, na podstawie którego Prezes UOKiK ocenia, czy istnieją podstawy do jego zastosowania. W związku z tym, że wskazany przepis jako podstawa zakończenia postępowania jest wyjątkowo korzystny dla przedsiębiorcy (brak możliwości nałożenia kar pieniężnych), organ antymonopolowy jest zobligowany do szczegółowego badania stanu faktycznego sprawy.

W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy , w ocenie sądu , nie zaistniały przesłanki do wydania w stosunku do powoda decyzji zobowiązującej zważywszy , że powód jeszcze przed wszczęciem postępowania administracyjnego zaniechał stosowania zarzucanej mu praktyki i dobrowolnie usunął skutki jej stosowania. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że okoliczności te nie niwelują faktu , że w okresie od 2 listopada 2004r do 9 sierpnia 2011r dochodziło do naruszenie zbiorowych interesów konsumentów polegających na poważnym naruszeniu we wzorcach umownych przepisów Prawa bankowego w stosunku do konsumentów. Wydanie decyzji zobowiązującej do zaniechania naruszenia czy tez usunięcia skutków, byłoby pozbawione merytorycznej zasadności w świetle okoliczności przedmiotowej sprawy. Należy także stwierdzić , iż pozwany nie naruszył podstawowych zasad porządku prawnego przez niewydanie rozstrzygnięcia, którego domagał się powód.

Okoliczności podnoszone przez powoda , takie jak dobrowolna współpraca z organem w toku postępowania administracyjnego , zaprzestanie stosowania praktyki jak również usunięcie jej skutków powinny natomiast zostać uwzględnione przy ustalaniu wymiaru kary pieniężnej. W tej sytuacji rozpoznaniu podlegał zarzut dotyczący prawidłowości wymierzonej kary.

Zdaniem Sądu , w rozpoznawanym przypadku , nie zachodzą również okoliczności przemawiające za obniżeniem kary, nałożonej na powoda.

Stosownie do treści art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy okik, Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę w drodze decyzji karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10 % przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeżeli przedsiębiorca ten chociażby nieumyślnie dopuścił się stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ustawy okik.

W myśl art. 111 ustawy okik przy ustalaniu wysokości kary pieniężnej, należy uwzględnić w szczególności okres, stopień oraz okoliczności naruszenia przepisów ustawy, a także uprzednie naruszenie przepisów ustawy.

Sąd uznaje za prawidłową przyjętą przez Prezesa metodologię wyliczenia kary pieniężnej dla każdego ze stwierdzonych naruszeń. Prezes UOKiK prawidłowo uwzględnił przy ustaleniu wymiaru kary okoliczności przemawiające na korzyć powoda – zaprzestanie stosowania praktyki jak również usuniecie jej skutków a także okoliczności obciążające jak długotrwałość stosowanej praktyki oraz charakter naruszenia -w odniesieniu do konsumentów przepisów ustawy Prawo bankowe

Przy czym, odnosząc się do zarzutu niewystąpienia skutków zarzucanej praktyki w stosunku do konsumentów , słusznie podnosi pozwany , że dla stwierdzenia stosowania przez (...) praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów wystarczająca jest potencjalna możliwość naruszenia tych interesów , co niewątpliwie miało miejsce w przedmiotowej sprawie.

Podkreślenia wymaga, że kwota bazowa dla każdego ze stwierdzonych naruszeń została ustalona na poziomie (...)% przychodu natomiast ostatecznie ustalony wymiar kary kształtuje się na poziomie od (...) do (...) przychodu osiągniętego w roku 2011r, co jest wymiarem niemalże symbolicznym w stosunku do powagi stwierdzonego naruszenia .

W związku z powyższym, Sąd Okręgowy na podstawie art. 479 ^31a k.p.c. § 1 k.p.c. oddalił odwołanie, nie znajdując podstaw do jego uwzględnienia.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. stosownie do wyniku sporu

SSO Hanna Kulesza