Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 kwietnia 2016 r. w Gdańsku

sprawy M. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o umorzenie należności z tytułu składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 października 2015 r., sygn. akt VI U 562/15

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Michał Bober SSA Iwona Krzeczowska -Lasoń

Sygn. akt III AUa 2071/15

UZASADNIENIE

Zaskarżoną decyzją z dnia 13 stycznia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił ubezpieczonej M. G. umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenia zdrowotne oraz Fundusz Pracy za wskazane w decyzji okresy.

W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczona wniosła o jej zmianę wskazując
na uregulowanie zaległych składek. Wskazane w decyzji ze stycznia 2015 r. kwoty niepodlegające umorzeniu są zupełnie inne, od tych, które wyliczył w roku 2014 r. pracownik ZUS, a które ona uiściła.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymywał argumentację zawartą w uzasadnieniu decyzji i wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy - VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22 października 2015 r. w sprawie VI U 562/15 zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił brak podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres 11/2001, 03/2004 – 10/2004, 12/2004 – 04/2005, 06/2005 – 11/2005 w łącznej kwocie 18.780,47 zł, na ubezpieczenie zdrowotne za okres 03/2004 – 10/2004, 01/2005/ - 02/2005, 04/2005, 06/2005 – 11/2005 w łącznej kwocie 5.494,53 zł oraz na Fundusz Pracy za okres 11/2001, 03/2004, 07/2004 – 10/2004, 01/2005, 04/2005, 06/2005 – 11/2005 w łącznej kwocie 1.028,04 zł na podstawie art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność.

Sąd Okręgowy orzekał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych.

Ubezpieczona M. G. w dniu 14 stycznia 2013 r. zwróciła się do organu rentowego z wnioskiem o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek, jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarcza na podstawie ustawy abolicyjnej z dnia 19 listopada 2012 r. za okres od 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. wskazując, że działalność gospodarczą zlikwidowała z dniem 9 sierpnia 2007 r. W dniu 22 lutego 2013 r. organ rentowy wydał decyzję nr (...) r., w której w punkcie pierwszym określił, że według stanu na dzień 24 stycznia 2013 r. umorzeniu podlegają należności z tytułu składek na: a) na ubezpieczenia społeczne - za okres 11/2001, 03/2004-10/2004, 12/2004-04/2005, 06/2005-11/2005 w łącznej kwocie 18.780,47 zł, b) na ubezpieczenie zdrowotne - za okres 03/2004-10/2004, 01/2005-02/2005, 04/2005, 06/2005-11/2005 w łącznej kwocie 5.494,53 zł, c) na Fundusz Pracy - za okres 11/2001, 03/2004, 07/2004-10/2004, 01/2005, 04/2005, 06/2005-11/2005 w łącznej kwocie 1.028,04 zł. W punkcie drugim decyzji organ rentowy wskazał, że warunkiem umorzenia wymienionych należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu. Pozwany wskazał ponadto, że należności z tytułu składek za okres od 1 stycznia 1999 r. nieobjęte postępowaniem o umorzenie należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o sus. Z kolei w punkcie trzecim decyzji organ umorzył postępowanie w zakresie, w jakim wniosek ten dotyczył okresów niepodlegania przez nią obowiązkowym ubezpieczeniom. W uzasadnieniu decyzji wskazał, że ubezpieczona posiada zaległości niepodlegające abolicji z tytułu: ubezpieczenia emerytalnego, rentowego oraz wypadkowego za okres 01/2003, 01/2004 w łącznej kwocie 266,81 zł, ubezpieczenia zdrowotnego za okres 07/2003, 02/2004 w kwocie 362,19 zł oraz Funduszu Pracy za okres 01/2003 w kwocie 17,97 zł, które winna uregulować wraz z odsetkami należnymi do dnia zapłaty włącznie, w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji. Ponadto uzasadnienie decyzji zawierało stwierdzenie, że w przypadku nie uregulowania wymienionych wyżej należności wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie oraz ewentualnymi opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi oraz kosztami egzekucyjnymi od wyżej wymienionych składek zostanie wydana decyzja o odmowie umorzenia należności z tytułu składek, które podlegają umorzeniu. Ubezpieczonej doręczono decyzję w dniu w dniu 7 marca 2013 r. W dniu 19 lutego 2014 r. dokonała wpłaty następujących kwot: 608,99 zł – tytułem deklaracji 01/2003, 490,81 zł - tytułem deklaracji 7/2003, 26,82 zł - tytułem deklaracji 1/2004, 42,97 zł – tytułem deklaracji 01/2003 oraz w dniu 20 lutego 2014 r. kwoty: 336,38 zł –tytułem deklaracji 02/2004. Kwoty te ustaliła ubezpieczonej pracownica ZUS, do której zgłosiła się ona w tym celu. W dniu 13 stycznia 2015 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję nr (...) r, w której odmówił ubezpieczonej umorzenia należności kwot wskazanych wcześniej w punkcie pierwszym decyzji z dnia 22 lutego 2013 r. W uzasadnieniu tej decyzji wskazano, że na dzień 7 stycznia 2015 r. ubezpieczona posiada nieuregulowane należności niepodlegające umorzeniu, tj. składki na ubezpieczenia społeczne za okres 03/2004 - 04/2005, 06/2005 - 11/2005, 11/2013 w kwocie 8.060,15 zł, odsetki w kwocie 9.881,72 zł, koszty upomnienia w kwocie 11,60 zł, koszty egzekucyjne
w kwocie 4,00 zł, ubezpieczenie zdrowotne za okres 11/2003, 02/2004 - 10/2004,12/2004 - 04/2005, 06/2005 - 11/2005, 10/2013 - 11/2014 w wysokości 4.395,52 zł, odsetki w kwocie 1.133,37 zł, koszty upomnienia w kwocie 11,60 zł, koszty egzekucyjne w kwocie 51,00 zł oraz Fundusz Pracy za okres 01/2004, 03/2004 - 11/2004, 01/2005, 03/2005 - 04/2005, 06/2005 - 11/2005, 11/2013 w wysokości 727,55 zł, odsetki w kwocie 376,59 zł. W piśmie z dnia
20 lipca 2015r. zobowiązany w tym zakresie przez Sąd organ rentowy wskazał, że wpłaty dokonane przez wnioskodawczynię w lutym 2014 r. zostały zaliczone w następujący sposób: kwota 608,99 zł na FUS za okres 01/2003, kwota 42,97- na (...) za okres 1/2003, kwota 26,82 zł - na FUS za okres 1/2004, kwota 490,81- na FUZ za okres 7/2003, natomiast kwota 336,38 – za okres 2/2004.

Sąd Okręgowy zważył, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie - art. 477 ⁹ k.p.c., art. 477 ¹⁴ k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2012 r., II UK 275/11). Tylko w zakresie, który obejmuje decyzja podlega ona kontroli sądu, zarówno pod względem formalnym, jak też z uwagi na jej merytoryczną zasadność. Zatem rozpoznając odwołanie ubezpieczonej, sąd zobligowany był skontrolować czy w stanie prawnym i faktycznym istniejącym na dzień wydania zaskarżonej decyzji odmawiającej umorzenia zaległych składek, decyzja wydana została w sposób prawidłowy i zgodny z prawem.

W niniejszej sprawie zaskarżona decyzja wydana została na skutek wniosku ubezpieczonej o abolicję na podstawie ustawy o abolicji. Sąd I instancji w rozważaniach prawnych odwołał się do treści art. 1 ust.1, ust. 6,ust. 8, ust. 10-13, ust.16 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., poz. 1551) – dalej: ustawa abolicyjna.

Sąd Okręgowy uznał, że w niniejszej sprawie decyzja warunkowa wydana w dniu 22 lutego 2013 r. w punkcie pierwszym zawierała wyszczególnienie należności, które po spełnieniu warunku opisanego w punkcie drugim decyzji – podlegają umorzeniu. Jednak w punkcie drugim wskazano ogólnikowo, że warunkiem umorzenia jest spłata należności niepodlegających umorzeniu – w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, bez wskazania wprost jaka to jest kwota i z jakiego tytułu. Uzasadnienie decyzji zawierało wprawdzie wskazanie konkretnych kwot odzwierciedlających sumę zadłużenia z tytułu składek na poszczególne fundusze. Jednak wskazać należy, że sposób, w jaki kwoty te zostały wyszczególnione (np. łączna suma składek na FUS za styczeń 2003 r. i styczeń 2004 r.) uniemożliwiał precyzyjne wyliczenie zaległości, bowiem nie pozwalał na właściwe policzenie odsetek ustawowych. Winny być one obliczane od dnia następnego po dacie wymagalności każdej składki, a kwota każdej składki oddzielnie podana nie została. Wnioskodawczyni podjęła starania o ustalenie należności i uiściła wskazaną kwotę. Okazało się jednak ostatecznie, że wskazane w uzasadnieniu decyzji warunkowej zaległości nie podlegające abolicji, nie były tymi kwotami, które organ rentowy zakwalifikował w punkcie drugim decyzji warunkowej jako „należności niepodlegające umorzeniu”. Dopiero w zaskarżonej decyzji ZUS wymienił wszystkie te należności łącznie z odsetkami – paradoksalnie część z należności wyszczególnionych w tej decyzji jako niepodlegających umorzeniu dotyczyło okresów, co do których ZUS w punkcie trzecim decyzji warunkowej umorzył postępowanie, w związku z tym, że były to okresy, kiedy wnioskodawczyni nie podlegała poszczególnym ubezpieczeniom (np. ubezpieczenie zdrowotne - 11/2003, 02/2004, 12/2004, fundusz pracy – 1/2004, 4-6/2004, 11/2004, 3/2005).

Sąd I instancji biorąc te wszystkie okoliczności pod uwagę kategorycznie stwierdził, że decyzja z dnia 22 lutego 2013 r. nie odpowiadała wymogom określonym przez ustawę abolicyjną w art. 1 ust. 8., a zatem nie sposób w ogóle traktować jej, jako decyzji warunkowej. Sens, bowiem dwustopniowego postępowania w sprawie o abolicję jest taki, że ZUS w toku postępowania abolicyjnego wydaje dwie merytoryczne decyzje, które winny zawierać elementy wskazane w ustawie, w tym decyzję warunkową ustalającą należności niepodlegające umorzeniu, właśnie po to, żeby ubezpieczony miał możliwość skorzystania z przysługującego mu prawa odwołania się od każdej z tych decyzji. Decyzja warunkowa, która nie zawiera koniecznego elementu, jakim jest ustalenie kwoty zaległości z tytułu składek niepodlegających umorzeniu, nie może być w tym zakresie uznana za prawomocną. Nie może, bowiem uprawomocnić się rozstrzygnięcie nieistniejące. Sąd Apelacyjny
w Gdańsku w wyroku z dnia 10 grudnia 2014 r., III AUa 671/14, Lex nr 1621046 wskazał, że wydanie decyzji nie zawierającej koniecznego elementu w postaci określenia kwot składek niepodlegających umorzeniu pozbawia wnioskodawcę możliwości zaskarżenia decyzji w tym zakresie.

Podkreślenia wymaga również, że postępowania dowodowe wykazało,
że ubezpieczona podjęła działania, które miały umożliwić jej wykonanie decyzji ZUS, sformułowanej w taki sposób, który nie pozwalał jej wykonać. W organie rentowym wskazano jej kwoty, które winna zapłacić, zapewniając iż są to właśnie te kwoty, które wskazano ogólnikowo w punkcie drugim decyzji warunkowej, jako należności niepodlegające umorzeniu. Okoliczność, że podana przez pracownika ZUS (notabene obliczona na podstawie informacji wskazanych w uzasadnieniu decyzji warunkowej) kwota nie była prawidłowa, nie może obciążać ubezpieczonej. To rzeczą pozwanego było bowiem ustalanie w sposób prawidłowy kwoty zaległości i skonkretyzowanie jej w decyzji warunkowej. Obowiązek taki wprost wynikał z przepisów ustawy i winien być przez organ rentowy respektowany.

Sąd rozpoznając odwołanie ubezpieczonej, zobowiązany był wszechstronne zbadać trafność zaskarżonej decyzji. Postępowanie dowodowe w zakresie zarzutów postawionych przez odwołującą uzasadnia wniosek, że zaskarżona decyzja jest wadliwa w całości. Skoro, bowiem termin do zaskarżenia decyzji warunkowej nie rozpoczął biegu, decyzja odmawiająca umorzenia zaległości z tytułu składek była przedwczesna. Niezasadne było ustalenie, że ubezpieczona nie spełniła w terminie warunku wskazanego w przepisie art. 1 ust. 13 pkt. 2 ustawy abolicyjnej, skoro warunku tego nie skonkretyzowano w decyzji warunkowej.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy zgodnie z przepisem art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłacenia składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., poz.1551) oraz naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c., tj. przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, poprzez oparcie rozstrzygnięcia Sądu na ocenie ostatecznej decyzji określającej warunki umorzenia, od której nie zostało wniesione odwołanie.

Powołując się na powyższą podstawę apelacji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelacji wskazano, że organ rentowy w oparciu o art. 1 ust.
10 ustawy abolicyjnej wydał prawidłowo decyzję (...) r. z dnia 22 lutego 2013 r. określającą warunki umorzenie należności. Zakład bowiem ustalił w niej kwoty, o których mowa w art. 1 ust. 1 i 6 ustawy, tj. należności podlegające umorzeniu. Przepis art. 1 ust. 8 nie nakłada na pozwanego obowiązku wyliczenia kwot zaległości składkowych podlegających zapłacie jako warunku umorzenia nieopłaconych składek. Nie jest możliwe bowiem, dokładne określenie w decyzji ustalającej warunki umorzenia kwoty zadłużenia istniejącej na dzień przyszły, tj. dzień wydania następnej, późniejszej decyzji o umorzeniu należności. Przepis art. 1 ust. 10 nie stanowi o kwotach zaległości na dzień wydania decyzji określającej warunki umorzenia. Kwota zadłużenia, w tym kwota naliczonych odsetek od zaległości składkowych, które rosną, może być inna niż w dniu wydania decyzji.

Skarżący zarzuci, że Sąd Okręgowy zaś (za Sądem Apelacyjnym) stwierdził,
że błędna decyzja określająca warunki - w przedmiotowej sprawie ostateczna - nie zawierająca koniecznego elementu w postaci określenia kwot składek nie podlegających umorzeniu nie może być uznana za prawomocną. W okolicznościach niniejszej sprawy, kiedy Sąd badał decyzję odmawiającą umorzenia należności niezrozumiałe jest stwierdzenie, że „skoro termin do zaskarżenia decyzji warunkowej nie rozpoczął biegu, decyzja odmawiająca umorzenia zaległości z tytułu składek była przedwczesna”.

Ponadto rozstrzygnięcie Sądu jest sprzeczne z art. 1 ust. 13 pkt. 2 ustawy abolicyjnej, bowiem postępowanie wykazało, że na dzień wydania decyzji z dnia,
tj. 13 stycznia 2015 r., ubezpieczona posiadała zaległości niepodlegające umorzeniu, bowiem wpłacona przez nią należność do ZUS nie pokryła w całości tych zaległości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu.

W ramach kontroli decyzji organu rentowego sprawowanej przez sąd ubezpieczeń społecznych zasadą jest wydanie przez sąd pierwszej instancji - w razie uwzględnienia odwołania - wyroku zmieniającego decyzję (w całości lub w części) i orzekającego co do istoty sprawy (art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.). Możliwość przekazania sprawy organowi rentowemu przez sąd pierwszej instancji została ograniczona do sytuacji zupełnie wyjątkowych. Jedynie, gdy w toku wstępnego badania sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych okaże się, że występują istotne braki w materiale, a jego uzupełnienie w postępowaniu sądowym byłoby połączone ze znacznymi trudnościami, przewodniczący lub wyznaczony przez niego sędzia może zwrócić organowi rentowemu akta sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy. To samo dotyczy wypadku, w którym decyzja organu rentowego nie zawiera podstawy prawnej i faktycznej, wskazania sposobu wyliczenia świadczenia lub stosownego pouczenia o skutkach prawnych decyzji i trybie jej zaskarżenia (art. 467 § 4 k.p.c.). Nadto w sytuacji wskazane w art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. Poza tymi przypadkami, sąd ubezpieczeń społecznych pierwszej instancji nie jest uprawniony do uchylenia kwestionowanej decyzji organu rentowego i przekazania temu organowi sprawy do ponownego rozpoznania, lecz obowiązany jest rozstrzygnąć sprawę merytorycznie
(co do istoty). Z tego względu należy uznać, że art. 477 ^14a k.p.c. (będący dopełnieniem art. 386 § 2 lub 4 k.p.c.) powinien być przez Sąd Odwoławczy stosowany w sytuacjach wyjątkowych, gdy wystąpiły przesłanki art. 386 § 2 lub 4 k.p.c., a nadto wady postępowania przed organem rentowym (wady decyzji) były tak poważne, że nie było możliwe ich naprawienie w postępowaniu sądowym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2013 r., II UZ 136/12, Legalis). Uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji i zaskarżonej decyzji oraz przekazanie sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania może nastąpić, na gruncie prawa procesowego cywilnego, w przypadku stwierdzenia nieważności postępowania (art. 386 § 2 w zw. z art. 379), nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy bądź gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4) (por. także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2011 r., II UK 368/10, LEX nr 989130).

Ponadto Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 lutego 2016 r., II UZ 46/15, LEX nr 2007796 wskazał, że w judykaturze przyjmuje się, że orzeczenie to nie może bazować na wadach postępowania przed organem rentowym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2014 r., II UZ 78/13, niepubl.). Nie chodzi też o braki decyzji usuwalne przy wstępnym rozpoznaniu sprawy (por. art. 467 § 4 in fine k.p.c.) ani o wady wynikające z naruszenia przepisów postępowania przed organem rentowym (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2011 r., II UZP 8/11, OSNP 2012 nr 19-20, poz. 252 i powołane tam orzecznictwo). Artykuł 477 ^14a k.p.c. służy rozwiązywaniu sytuacji, w których - ze względu na zakres kompetencji sądu - przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji nie może doprowadzić do usunięcia uchybień popełnionych przez organ rentowy.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była prawidłowość decyzji organu rentowego z dnia 13 stycznia 2015 r wydanej w stosunku do wnioskodawczyni M. G. na podstawie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., Nr 1551; dalej :"ustawa abolicyjna" lub "ustawa" ).

Po pierwsze należy wskazać na nieprawidłowe sformułowanie przez Sąd pierwszej instancji sentencji wyroku.

Utrwalone w judykaturze jest stanowisko, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie. Sąd ubezpieczeń społecznych nie może orzekać w przedmiocie, który nie był objęty decyzją organu rentowego.

Zakresem kontroli odwoławczej w niniejszej sprawie objęta była decyzja organu rentowego o odmowie umorzenia należności z tytułu składek. Zgodnie z at. 1 ust. 13 ustawy abolicyjnej Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o:

1)umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - po spełnieniu warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, lub

2)odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12.

Przedmiotem rozpoznania była kwestia oceny, czy w stanie faktycznym sprawy istnieją podstawy do umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Sama zaś sentencja wyroku musi ograniczać się do stwierdzenia, czy prawo, którego strona się domaga przysługuje czy też nie przysługuje. Sąd Okręgowy natomiast sformułował ją w następujący sposób „zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala brak podstaw do odmowy umorzenia należności z tytułu składek (…)”. Konstrukcja ta opiera się na podwójnej negacji i z powodzeniem może być odwrócona w ten sposób: „zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, że są podstawy do umorzenia należności(…)”. Również jednak takie rozstrzygnięcie wypacza wyrażony w art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. obowiązek orzeczenia co do istoty sprawy przy ferowaniu wyroku zmieniającego decyzję organu rentowego. Utrwalone tak w judykaturze jak i w doktrynie jest stanowisko, że orzeczenie co do istoty sprawy, o którym mowa w art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., polega na sformułowaniu sentencji wyroku w taki sposób, aby zastępowała decyzję organu rentowego. Skoro zatem istotą sprawy była kwestia umorzenia należności, to pozytywna dla wnioskodawczyni decyzja stwierdzałaby,
że organ rentowy umarza wskazane w pierwotnej decyzji należności z tytułu składek. Również Sąd I instancji uwzględniając odwołanie powinien zmienić zaskarżoną decyzję i umorzyć należności z tytułu składek.

Odnosząc się do regulacji prawnych będących podstawą rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie wskazać należy, że zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 ustawy abolicyjnej, na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Wniosek taki może złożyć osoba, która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8, tj. decyzji ZUS określającej warunki umorzenia (art. 1 ust. 1 pkt 1) oraz inna osoba niż wymieniona w pkt 1 (art. 1 ust. 1 pkt 2), tj. osoba nadal prowadząca działalność. W ustępie 6 art. 1 ustawy abolicyjnej wskazano, iż umorzenie należności, o których mowa w ust. 1, skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Jak stanowi ustęp 7 art. 1 ustawy abolicyjnej, umorzeniu podlegają również należności, o których mowa w ust. 1 i 6, które do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy zostały rozłożone na raty i nie zostały opłacone do dnia złożenia wniosku o umorzenie. Należności te podlegają wyłączeniu z umowy o rozłożeniu należności z tytułu składek na raty. Warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po opłaceniu pozostałych należności objętych umową.

Jeśli natomiast chodzi o procedurę umarzania należności objętych zakresem przedmiotowym ustawy, to ustawa abolicyjna wyraźnie przewiduje dwa postępowania prowadzone przez ZUS, które kończą się wydaniem merytorycznej decyzji, a mianowicie postępowanie w sprawie określenia warunków umorzenia należności oraz postępowanie w sprawie umorzenia należności.

Przepis ustępu 8 art. 1 ustawy abolicyjnej stanowi, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych. Odwołanie do ustępu 1 i 6 nakazuje przyjąć, że decyzja określająca warunki umorzenia ustala także: po pierwsze - kwoty nieopłaconych składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. wraz z należnymi od nich odsetkami za zwłokę, opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi i kosztami egzekucyjnymi naliczonymi przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego, po drugie – kwoty nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres wraz z należnymi od nich odsetkami za zwłokę, opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi i kosztami egzekucyjnymi naliczonymi przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 – jak stanowi ust. 10 omawianego przepisu - jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10 podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8 (ust. 11). W przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu (ust. 12).

Mając na względzie wyżej przytoczone przepisy, należy wskazać, że decyzję
o umorzeniu należności wydaje się po spłacie niepodlegających umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10 najpóźniej w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8, bądź - w przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności – po ich opłaceniu. Z kolei decyzję o odmowie umorzenia należności wydaje się, jeśli w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10 nie zostaną spłacone albo - w przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności – nie zostaną one opłacone zgodnie z ustalonymi warunkami.

Mając na uwadze powyższe regulacje należy jeszcze raz przeanalizować dokładnie stan faktyczny niniejszej sprawy, bowiem ustalenia faktyczne były w sprawie bezsporne.

W dniu 22 lutego 2013 r. organ rentowy wydał decyzję (warunkową) nr (...), w której w punkcie pierwszym określił, że według stanu na dzień 24 stycznia 2013 r. umorzeniu podlegają należności z tytułu składek na: a) na ubezpieczenia społeczne - za okres 11/2001, 03/2004-10/2004, 12/2004-04/2005, 06/2005-11/2005 w łącznej kwocie 18.780,47 zł, b) na ubezpieczenie zdrowotne - za okres 03/2004-10/2004, 01/2005-02/2005, 04/2005, 06/2005-11/2005 w łącznej kwocie 5.494,53 zł, c) na Fundusz Pracy - za okres 11/2001, 03/2004, 07/2004-10/2004, 01/2005, 04/2005, 06/2005-11/2005 w łącznej kwocie 1.028,04 zł. W punkcie drugim decyzji organ rentowy wskazał, że warunkiem umorzenia wymienionych należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu. Pozwany wskazał ponadto, że należności z tytułu składek za okres od 1 stycznia 1999 r. nieobjęte postępowaniem o umorzenie należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o sus. Z kolei w punkcie trzecim decyzji organ umorzył postępowanie w zakresie, w jakim wniosek ten dotyczył okresów niepodlegania przez nią obowiązkowym ubezpieczeniom.

Zasadniczo, jak wskazuje orzecznictwo w sprawach toczących się przez Sądem Apelacyjnym w Gdańsku, w ramach decyzji warunkowych organ rentowy ogranicza się do stwierdzenia, że w trakcie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji warunkowej niezbędne jest uregulowanie zaległości, które nie podlegają umorzeniu na podstawie ustawy abolicyjnej. Takie działanie ZUS jest nie wystarczające i niezgodne z zasadami podstępowania administracyjnego (m.in. zasadą działania w sposób budzący zaufanie obywatela do organów władzy oraz zasadą uzasadniania działań organów).

Organ rentowy zgodnie z art. 1 ust. 8 ustawy abolicyjnej jest zobowiązany do określenia nie tylko kwoty należności z tytułu nieopłaconych składek i innych należności wymienionych w ust. 1 i 6, podlegających umorzeniu, ale również warunków umorzenia. Do wniosku takiego prowadzi literalna wykładania omawianego przepisu, w którym jest mowa, iż ZUS wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych. Przepis ten wyraźnie zatem wskazuje na dwa elementy składowe decyzji z art. 1 ust. 8 ustawy, a mianowicie kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6 oraz warunki umorzenia. Warunki umorzenia, o których mowa w art. 1 ust. 8 ustawy, zostały wskazane w cytowanych już wyżej przepisach ust. 10-12 art. 1 ustawy. Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązany jest w decyzji z art. 1 ust. 8 warunki te określić, tzn. skonkretyzować poprzez podanie kwot niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, FP, FGŚP i FEP za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do których opłacenia jest obowiązany wnioskodawca wraz z wszelkimi kosztami dodatkowymi wymienionymi
w ustawie oraz poprzez wskazanie terminu, w jakim należności te podlegają spłacie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 grudnia 2014 r., III AUa 671/14, LEX nr 1621046).

Warunki umorzenia zaległości na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej określone powinny być postanowieniami decyzji z art. 1 ust.8 określającej warunki umorzenia. Jednocześnie powinny być wyrażone na poziomie wiedzy, którą dysponuje organ rentowy wydający decyzje wstępną. Zatem ustalając warunku umorzenia, ZUS winien wskazywać kwoty zaległości ( na dzień wydania decyzji wstępnej), których spłata umożliwi stronie postępowania abolicyjnego rzeczywiste wykorzystanie szansy oferowanej przez prawodawcę. Również nie może ujść uwadze, że dla możliwości skorzystania z umorzenia wymagana jest nie tylko spłata zaległości o których mowa w art.1 ust.10 ustawy , które istaniałay na dzien wydania decuyzji wstępnej. Strona postępowania abolicyjnego na dzień wydania decyzji końcowej o której mowa w art. 1 ust.13 nie może mieć żądnych zaległości względem ZUS, które nie podlegają umorzeniu w oparciu o przepisy ustawy.

Odnosząc się do rozpoznawanej sprawy Sąd Apelacyjny zwrócił szczególną uwagę na decyzję wstępną nr (...) w uzasadnieniu której pozwany wskazał,
że ubezpieczona posiada zaległości niepodlegające abolicji z tytułu: ubezpieczenia emerytalnego, rentowego oraz wypadkowego za okres 01/2003, 01/2004 w łącznej kwocie 266,81 zł, ubezpieczenia zdrowotnego za okres 07/2003, 02/2004 w kwocie 362,19 zł oraz Funduszu Pracy za okres 01/2003 w kwocie 17,97 zł, które winna uregulować wraz z odsetkami należnymi do dnia zapłaty włącznie, w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji. Ponadto uzasadnienie decyzji zawierało stwierdzenie, że w przypadku nie uregulowania wymienionych wyżej należności wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie oraz ewentualnymi opłatami prolongacyjnymi, kosztami upomnienia, opłatami dodatkowymi oraz kosztami egzekucyjnymi od wyżej wymienionych składek zostanie wydana decyzja o odmowie umorzenia należności z tytułu składek, które podlegają umorzeniu (k.6-7 a.s.)

W ocenie Sądu Apelacyjnego, decyzja warunkowa z dnia 22 lutego 2013 r. zawierała kwotowe wyliczenie zaległości składek na ubezpieczenia społeczne za okres 01/2003, 01/2004, ubezpieczenie zdrowotnego za okres 07/2003, 02/2004 oraz Funduszu Pracy, bez odsetek ustawowych. Uzyskując decyzję wstępną o takiej treści płatnik składek - M. G. otrzymała informację pozwalającą na wyliczenie wysokości należności, którą jest zobowiązana zapłacić przy doliczeniu należnych odsetek. Ubezpieczonej doręczono decyzję w dniu w dniu 27 lutego 2013 r. (zpo-k.5 a.r.). W dniu 19 lutego 2014 r. dokonała ona wpłaty następujących kwot: 608,99 zł – tytułem deklaracji 01/2003, 490,81 zł - tytułem deklaracji 7/2003, 26,82 zł - tytułem deklaracji 1/2004, 42,97 zł – tytułem deklaracji 01/2003 oraz w dniu 20 lutego 2014 r. kwoty: 336,38 zł –tytułem deklaracji 02/2004 (dowody wpłaty k. 4-5 a.s.).

W dniu organ rentowy 13 stycznia 2015 r. wydał zaskarżona decyzję końcową odmawiającą umorzenia należności wskazując w jej uzasadnieniu, że na dzień 7 stycznia 2015 r. ubezpieczona posiada nieuregulowane należności niepodlegające umorzeniu, tj. składki na ubezpieczenia społeczne za okres 03/2004 - 04/2005, 06/2005 - 11/2005, 11/2013 w kwocie 8.060,15 zł, odsetki w kwocie 9.881,72 zł, koszty upomnienia w kwocie 11,60 zł, koszty egzekucyjne w kwocie 4,00 zł, ubezpieczenie zdrowotne za okres 11/2003, 02/2004 - 10/2004,12/2004 - 04/2005, 06/2005 - 11/2005, 10/2013 - 11/2014 w wysokości 4.395,52 zł, odsetki w kwocie 1.133,37 zł, koszty upomnienia w kwocie 11,60 zł, koszty egzekucyjne w kwocie 51,00 zł oraz Fundusz Pracy za okres 01/2004, 03/2004 - 11/2004, 01/2005, 03/2005 - 04/2005, 06/2005 - 11/2005, 11/2013 w wysokości 727,55 zł, odsetki w kwocie 376,59 zł.

W toku postępowania sądowego organ rentowy wyjaśnił, że wpłaty dokonane przez wnioskodawczynię w lutym 2014 r. zostały zaliczone w następujący sposób: kwota 608,99 zł na FUS za okres 01/2003, kwota 42,97- na FP i FGŚP za okres 1/2003, kwota 26,82 zł - na FUS za okres 1/2004, kwota 490,81zł - na FUZ za okres 7/2003, natomiast kwota 336,38 zł – za okres 2/2004.

Analiza okoliczności faktycznych wskazuje, że wnioskodawczyni w ciągu
12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji z dnia 22 lutego 2013 r. dokonała wpłat z tytułu należności. Natomiast z akt rentowy nie wynika, aby organ rentowy przed wydaniem zaskarżonej decyzji z dnia 13 stycznia 2015 r. w ramach uprawnień wynikających z kodeksu postępowania administracyjnego zweryfikował kwoty zaległości wskazane na dzień wydania decyzji wstępnej, ani nie odniósł się do rozbieżności w wysokościach zaległości składkowych (bez odsetek) wskazanej na dzień wydania decyzji wstępnej i dzień upływu terminu 12 miesięcznego na opłacenie zaległości.

Mając na uwadze powyższe argumenty Sąd II instancji uznał, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy. W ocenie Sądu Apelacyjnego ze względu na zakres kompetencji sądu - przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji nie może doprowadzić do usunięcia wskazanych uchybień popełnionych przez organ rentowy.

Pozwany przed wydaniem decyzji końcowej powinien wyjaśnić, czy kwoty wskazane w uzasadnieniu decyzji warunkowej były zgodne z rzeczywistym stanem wiedzy organu na dzień jej wydania, a także czy ubezpieczona uiściła w ciągu 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji z dnia 22 lutego 2013 r. należności określone w decyzji warunkowej wraz z odsetkami, czy też decyzja warunkowa zawierała wadliwie wyliczone zaległości niepodlegające abolicji i czym były one spowodowane. Po zakończeniu postępowania i ustaleniu zaległości, które powinny były być pokryte w ciągu 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji wstępnej, organ rentowy winien umożliwić M. G. zapoznanie się ze zgromadzonym materiałem dowodowym i wypowiedzenia się co do zebranych dowodów.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 477 ^14a k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

SSA Michał Bober SSA Małgorzata Gerszewska SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń