Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 28/15
POSTANOWIENIE
Dnia 25 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa J. P.
przeciwko A. A. i P. Spółce Akcyjnej
w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 czerwca 2015 r.,
zażalenia pozwanej A. A. na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 stycznia 2015 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i pozostawia rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego w orzeczeniu
kończącym sprawę w instancji.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 15 stycznia 2015 r. na skutek apelacji
powoda od wyroku Sądu Okręgowego w B. z dnia 7 maja 2014 r. uchylił
zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego
rozpoznania.
Jako podstawę swojego rozstrzygnięcia wskazał art. 386 § 4 k.p.c.
W uzasadnieniu podniósł, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy
gdyż nie dokonał pełnych rozważań w zakresie możliwości oparcia
odpowiedzialności pozwanych na zasadzie słuszności i nie przeprowadził w tym
zakresie postępowania dowodowego. Zaniechał wyjaśnienia okoliczności
związanych z porównaniem sytuacji majątkowej, zarobkowej i rodzinnej sprawcy
i poszkodowanego oraz nie rozważył, czy zasady współżycia społecznego mogą
uzasadniać w sprawie odpowiedzialność na zasadzie słuszności.
Strona pozwana zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego zażaleniem, w
którym wniosła o jego uchylenie. Wskazała, że brak było podstaw uzasadniających
uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
także w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Przepis ten został wprowadzony
ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381)
i ma zastosowanie do zaskarżania orzeczeń wydanych po dniu 3 maja 2012 r.
(art. 9 ust. 6 tej ustawy).
Rozważając charakter tego zażalenia, Sąd Najwyższy podkreślał,
że kontrola dokonywana w ramach tego środka powinna mieć charakter formalny,
skupiający się na przesłankach uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji,
bez wkraczania w kompetencje sądu in merito. Oznacza to, że w postępowaniu
toczącym się na skutek zażalenia na orzeczenie o uchyleniu wyroku sądu pierwszej
instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386
3
§ 2 k.p.c. Sąd Najwyższy poddaje kontroli prawidłowość stwierdzenia przez sąd
drugiej instancji nieważności postępowania. Jeżeli natomiast u podstaw orzeczenia
kasatoryjnego legły przesłanki określone w art. 386 § 4 k.p.c., Sąd Najwyższy bada,
czy rzeczywiście sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo czy
rzeczywiście wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości. Dokonywana ocena ma jednak charakter czysto procesowy,
co oznacza, że nie może wkraczać w merytoryczne kompetencje sądu drugiej
instancji rozpoznającego apelację. Zażalenie przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c.
nie jest bowiem środkiem prawnym służącym kontroli materialnoprawnej
podstawy orzeczenia; kontrola taka może być przeprowadzona wyłącznie
w postępowaniu kasacyjnym. Z tej przyczyny odmienne ujęcie zakresu kognicji
Sądu Najwyższego w postępowaniu toczącym się na skutek zażalenia
przewidzianego w art. 3941
§ 11
k.p.c. trzeba uznać za niedopuszczalne
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2012 r., I CZ 136/12,
z dnia 25 października 2012 r., I CZ 139/12, z dnia 25 października 2012 r., I CZ
143/12, niepubl., z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, OSNC 2013, nr 3,
poz. 41, z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013, nr 4, poz. 54).
W postępowaniu zażaleniowym prowadzonym na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. Sąd Najwyższy kontroluje jedynie, czy sąd drugiej instancji prawidłowo
zakwalifikował określoną sytuację procesową jako odpowiadającą przyjętej
podstawie orzeczenia kasatoryjnego i w zależności od wyniku tej kontroli albo
oddala zażalenie, albo uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
W judykaturze pojęcie „nierozpoznania istoty sprawy” jest rozumiane
jednolicie. W wyrokach: z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN 642/00 (OSNAPiUS 2002,
nr 17, poz. 409), z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 845/00 (OSNP 2004, nr 3, poz. 46),
z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00 (OSP 2003, nr 3, poz. 36), z dnia
25 listopada 2003 r., II CK 293/02 (LexPolonica nr 405129), z dnia 24 marca
2004 r., I CK 505/03 (Monitor Spółdzielczy 2006, nr 6, s. 45) oraz z dnia
16 czerwca 2011 r., I UK 15/11 (OSNP 2012, nr 15-16, poz. 199) przyjęto, że do
nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wtedy, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej
instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał
4
zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony,
bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa
unicestwiająca roszczenie. Podobnie w wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r., IV CSK
299/10 (LEX nr 784969) Sąd Najwyższy przyjął, że pojęcie „istoty sprawy”, o którym
mowa w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu materialnoprawnego i zachodzi
w sytuacji, gdy sąd nie zbadał podstawy materialnoprawnej dochodzonych
roszczeń, jak też skierowanych przeciwko nim zarzutów merytorycznych, tj. nie
odniósł się do tego co jest przedmiotem sprawy uznając, że nie jest to konieczne
z uwagi na istnienie przesłanek materialnoprawnych, czy procesowych
unicestwiających dochodzone roszczenie. Z kolei w wyroku z dnia 12 stycznia
2012 r., II CSK 274/11 (LEX nr 1110971) wyjaśniono, że nierozpoznanie istoty
sprawy dotyczy niezbadania roszczenia będącego podstawą powództwa,
czy zarzutu przedawnienia, potrącenia, np. sąd oddala powództwo z powodu
przedawnienia roszczenia, które to stanowisko okazało się nietrafne, a nie
rozpoznał jego podstawy.
W postanowieniu z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 330/10 (Lex nr 885041)
przyjęto natomiast, że w omawianym pojęciu nie chodzi o niedokładności
postępowania, polegające na tym, że sąd pierwszej instancji nie wziął pod rozwagę
wszystkich dowodów, które mogły służyć do należytego rozpoznania sprawy lub nie
rozważył wszystkich okoliczności. W uzasadnieniu wyroku z dnia 12 listopada
2007 r., I PK 140/07 (OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że do
nierozpoznania istoty sprawy nie dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu
pierwszej instancji nie opiera się na przesłance procesowej lub materialnoprawnej
unicestwiającej, lecz wynika z merytorycznej oceny zasadności powództwa
w świetle przepisów prawa materialnego. Natomiast w wyroku z dnia 25 listopada
2003 r., II CK 293/2002 (Lex Polonica nr 405129) przyjęto, że okoliczność, iż sąd
nie rozważył wszystkich mogących wchodzić w grę podstaw odpowiedzialności
pozwanego, od którego powód domaga się odszkodowania i nie ustalił wysokości
szkody, nie stanowi nierozpoznania istoty sprawy.
Podzielając zaprezentowane wyżej poglądy należy uznać, że Sąd drugiej
instancji niezasadnie uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego
rozpoznania. Wbrew jego stanowisku, Sąd pierwszej instancji rozważył zgłoszone
5
przez powoda żądanie, przeprowadził w tym zakresie postępowanie dowodowe,
dokonał analizy możliwości oparcia odpowiedzialności pozwanych na zasadzie
słuszności i ją wyłączył, gdyż przesłanką jej jest - aby naprawienia szkody przez
sprawcę wymagały zasady współżycia społecznego. To, że nie powołał się na tę
podstawę odpowiedzialności nie miało znaczenia, gdyż okoliczności sprawy
pozwalały na ocenę prawną roszczenia z punktu widzenia art. 428 k.c. Sąd ma
obowiązek zbadać okoliczności pod katem wszystkich podstaw odpowiedzialności.
Skoro Sąd drugiej instancji stanął na stanowisku, że dokonana przez Sąd
pierwszej instancji kwalifikacja prawna zgłoszonego żądania nie jest prawidłowa,
nic nie stało na przeszkodzie, aby dokonał jej zmiany. Taka zmiana nie wyczerpuje
hipotezy unormowania zawartego w art. 386 § 4 k.p.c.
W przyjętym w polskim modelu apelacji (apelacja pełna), postępowanie
apelacyjne stanowi kontynuację postępowania przed sądem pierwszej instancji,
a jego przedmiotem jest także rozpoznanie zgłoszonego w pozwie żądania, nie zaś
wyłącznie kontrola zaskarżonego orzeczenia (por. uchwała składu siedmiu sędziów
z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55).
Ponadto, należy podkreślić, że po zmianie art. 386 § 4 k.p.c. z dniem
1 stycznia 2000 r. nawet potrzeba znacznego uzupełnienia postępowego
dowodowego nie może stanowić podstawy do wydania przez sąd drugiej instancji
orzeczenia kasatoryjnego; może nią być - jak wynika jednoznacznie z obecnego
brzmienia tego przepisu, oprócz nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty
sprawy - tylko konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Z okoliczności sprawy taka potrzeba jednak nie wynika.
Ze względu na zasadność zarzutu naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. Sąd
Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c. orzekł jak
w sentencji.

V CZ 28/15

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia