Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 138/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Puszkarski
SSN Barbara Skoczkowska
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza,
w sprawie A. K., M. K., Z. S.
oskarżonych z art. 229 § 3 kk, art. 228 § 3 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 2 lipca 2015 r.,
kasacji, wniesionych przez Prokuratora Okręgowego w K.
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 4 grudnia 2014 r.
zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w D.
z dnia 16 grudnia 2013 r.,
uchyla wyrok w zaskarżonej części i sprawę wymienionych wyżej
oskarżonych przekazuje Sądowi Okręgowemu w K. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
UZASADNIENIE
2
Prokurator Okręgowy w K. oskarżył:
1. A. K. i M. K. o to, że w dniu 21 września 2005 r., w Z., działając osobno, w
celu skłonienia pełniącego funkcję publiczną ordynatora Oddziału Rehabilitacji
Wieloprofilowej Samodzielnego Szpitala Publicznego w Z., Z. S., do naruszenia
przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych, określających kryteria ustalania kolejności
udzielania świadczeń opieki zdrowotnej, udzielili mu korzyści majątkowej, każdy z
nich co najmniej w kwocie 300 zł, w zamian za wcześniejsze przyjęcie na Oddział
Rehabilitacji wymienionego Szpitala, z pominięciem listy oczekujących, tj. o czyny z
art. 229 § 3 k.k.;
2. Z. S., między innymi o to, że w okresie od dnia 21 września do 23 listopada
2005 r., w Z., działając w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, w krótkich
odstępach czasu, pełniąc funkcję publiczną ordynatora Oddziału Rehabilitacji
Wieloprofilowej Samodzielnego Szpitala Publicznego w Z., naruszył przepisy
ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych, określające kryteria ustalania kolejności
udzielania świadczeń opieki zdrowotnej w ten sposób, że przyjął w zamian za
wcześniejsze umieszczenie na Oddziale Rehabilitacji wymienionego Szpitala, z
pominięciem listy oczekujących, korzyści majątkowe w kwotach co najmniej po 300
zł od sześciu osób, przy czym łączna wartość przyjętych korzyści wyniosła nie
mniej niż 1800 zł, tj. o czyn z art. 228 § 3 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
Nadto Z. S. został oskarżony o dwa czyny zakwalifikowane przez
Prokuratora z art. 271 § 3 k.k. w zb. z art. 273 k.k.
Wyrokiem z dnia 12 września 2011 r., sygn. […] Sąd Rejonowy w D., nie
dokonując zmian w opisach czynów, uznał tych oskarżonych za winnych
popełnienia zarzuconych im występków i wymierzył im stosowne kary.
Wyrok ten został zaskarżony przez obrońców A. K., M. K. i Z. S. Prokurator
nie wywiódł apelacji. Po rozpoznaniu apelacji obrońców Sąd Okręgowy w K.
wyrokiem z dnia 4 grudnia 2012 r., sygn. […] uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w D. w wyroku z dnia 16
grudnia 2013 r., sygn. […] skazał:
3
- A. K. za to, że w czasie i miejscu wyżej podanym, w celu skłonienia Z. S.
pełniącego funkcję publiczną ordynatora Oddziału Rehabilitacji Samodzielnego
Szpitala Publicznego w Z., do naruszenia przepisów prawa regulujących kolejność
udzielania świadczeń zdrowotnych przez wcześniejsze przyjęcie na Oddział
Rehabilitacji z pominięciem listy oczekujących, udzielił wyżej wskazanemu korzyści
majątkowej w postaci wynagrodzenia za wizytę w prywatnym gabinecie lekarskim w
ramach prowadzonej przez niego indywidualnej praktyki lekarskiej w kwocie 300 zł,
tj. za występek z art. 229 § 3 k.k. na kary roku pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem na 2 lata i 100 stawek dziennych grzywny po 20 zł
każda;
- M. K. za to, że w czasie i miejscu wyżej podanym, w celu skłonienia Z. S.
pełniącego funkcję publiczną ordynatora Oddziału Rehabilitacji Samodzielnego
Szpitala Publicznego w Z., do naruszenia przepisów prawa regulujących kolejność
udzielania świadczeń zdrowotnych przez wcześniejsze przyjęcie na Oddział
Rehabilitacji z pominięciem listy oczekujących, udzielił wyżej wskazanemu korzyści
majątkowej w postaci wynagrodzenia za wizytę w prywatnym gabinecie lekarskim w
ramach prowadzonej przez niego indywidualnej praktyki lekarskiej w kwocie 300 zł,
tj. za występek z art. 229 § 3 k.k. na kary roku pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem na 2 lata i 100 stawek dziennych grzywny po 20 zł
każda;
- Z. S. za to, że w czasie i miejscu wyżej podanym, działając w wykonaniu z
góry powziętego zamiaru, w krótkich odstępach czasu, w związku z pełnieniem
funkcji publicznej ordynatora Oddziału Rehabilitacji Samodzielnego Szpitala
Publicznego w Z., naruszył przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,
określające kryteria ustalania kolejności udzielania świadczeń opieki zdrowotnej, w
ten sposób, że przyjął w zamian za wcześniejsze umieszczenie na Oddziale
Rehabilitacji, z pominięciem listy oczekujących, korzyści majątkowe w postaci
wynagrodzeń za wizyty w prywatnym gabinecie lekarskim w ramach prowadzonej
przez siebie indywidualnej praktyki lekarskiej od sześciu osób w różnych kwotach,
przy czym łączna wartość przyjętych korzyści wyniosła nie mniej niż 890 zł, z
ustaleniem, że na skutek odwołania wcześniejszych ustaleń przez Z. S. M. K. i A.
4
K. nie zostali ostatecznie przyjęci do szpitala, tj. za występek z art. 228 § 3 k.k. w
zw. z art. 12 k.k. na kary roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem wykonania na 2 lata i 300 stawek dziennych grzywny po 30 zł każda,
a nadto na podstawie art. 41 § 1 k.k. orzeczono wobec oskarżonego zakaz
zajmowania stanowisk kierowniczych i ordynatorskich w publicznych i
niepublicznych zakładach opieki zdrowotnej na okres roku, a na podstawie art. 45 §
1 k.k. orzeczono przepadek na rzecz Skarbu Państwa równowartości korzyści
osiągniętej przez oskarżonego z przestępstwa w kwocie 890 zł.
Tymże wyrokiem Z. S. został skazany za występek z art. 271 § 1 k.k. w zb. z
art. 273 k.k. na karę 40 stawek dziennych grzywny po 30 zł każda. Nie orzeczono
natomiast w przedmiocie łącznej kary grzywny.
Obrońcy wnieśli apelacje, w których domagali się zmiany wyroku i
uniewinnienia każdego z oskarżonych. Prokurator natomiast zaskarżył wyrok tylko z
powodu nieorzeczenia wobec Z. S. łącznej kary grzywny, uznając prawidłowość
wszystkich pozostałych orzeczeń zawartych w wyroku.
Po rozpoznaniu wszystkich apelacji Sad Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 4
grudnia 2014 r., sygn. […] zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uniewinnił A.
K., M. K. i Z. S. od popełnienia zarzuconych im czynów. W uzasadnieniu stwierdził,
że w opisie czynów przypisanych A. K. i M. K. zabrakło ustawowego znamienia
występku z art. 229 § 3 k.k., tj. stwierdzenia, iż udzielenie korzyści majątkowej
nastąpiło w związku z pełnieniem funkcji publicznej przez osobę, do której korzyść
była kierowana. Sąd ten zauważył, że znamię to zawarte jest w opisie czynu
przypisanego Z. S., ale jego wprowadzenie do opisu czynu w drugim wyroku
skazującym nie było procesowo dopuszczalne, gdyż nie zostało zamieszczone w
pierwszym wyroku, którego nie zaskarżono na niekorzyść. Uzupełnienie opisu
czynu, w przekonaniu Sądu odwoławczego, naruszało zakaz reformationis in peius.
W tej sytuacji utrzymanie w mocy wyroku skazującego, zdaniem tego Sądu, byłoby
rażąco niesprawiedliwe w rozumieniu art. 440 k.p.k..
Prokurator Okręgowy w K. zaskarżył prawomocny wyrok na niekorzyść
wszystkich trzech oskarżonych. W kasacji zarzucił rażącą obrazę przepisów
postępowania, a mianowicie art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., mającą istotny wpływ na treść
orzeczenia, polegającą na wyrażeniu przez Sąd odwoławczy błędnego poglądu, iż
5
opisy czynów przypisanych oskarżonym A. K. i M. K. przez Sąd Rejonowy w D. w
wyroku z 12 września 2011 r. nie zawierały wszystkich znamion przestępstwa z art.
229 § 3 k.k., a opis czynu przypisanego oskarżonemu Z. S. we wskazanym wyroku
nie zawierał wszystkich znamion przestępstwa z art. 228 § 1 k.k., gdyż pominięto w
nich znamię działania „w związku z pełnieniem funkcji publicznej”, co wobec braku
zaskarżenia przez oskarżyciela tak ukształtowanego orzeczenia na niekorzyść
oskarżonych skutkowało niemożnością modyfikacji opisu czynów przez ponownie
rozpoznający sprawę sąd pierwszej instancji poprzez precyzyjne wskazanie
wymienionego wyżej znamienia, a w konsekwencji spowodowało powołanie się
przez Sąd odwoławczy na zakaz reformationis in peius i w efekcie uniewinnienie
oskarżonych od popełnienia zarzuconych im występków, podczas gdy dokładna
analiza zamieszczonych w wyroku opisów zachowań pozwala przyjąć, że zawierają
one komplet znamion tych przestępstw.
W konkluzji autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K. w
postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Z uzasadnienia skarżonego wyroku wynika, że do zmiany orzeczenia
wydanego przez Sąd pierwszej instancji doszło w rezultacie rozpoznania sprawy w
zakresie przekraczającym granice podniesionych w apelacji zarzutów,
mieszczącym się jednak w zasięgu kognicji Sądu odwoławczego (art. 433 § 1
k.p.k.). Jako podstawę procesową rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wskazał art. 440
k.p.k., obligujący do zmiany lub uchylenia wyroku niezależnie od granic zaskarżenia
i podniesionych zarzutów, jeśli utrzymanie go w mocy byłoby rażąco
niesprawiedliwe. Powodem zastosowania przytoczonego przepisu było
stwierdzenie, że w opisie przypisanych oskarżonym czynów zabrakło jednego ze
znamion ustawowych przestępstw określonych w art. 228 § 3 k.k. (w odniesieniu do
Z. S.) i w art. 229 § 3 k.k. (w odniesieniu do A. K. i M. K.), a konkretnie tego z nich,
które wyraża wymóg, by przyjęcie lub udzielenie korzyści majątkowej pozostawało
w związku z pełnieniem funkcji publicznej przez osobę, do której korzyść ta jest
kierowana. Trzeba oczywiście zgodzić się z poglądem Sądu odwoławczego, że
utrzymanie w mocy wyroku skazującego za czyn, w którego opisie nie
6
zamieszczono wszystkich znamion ustawowych czynu zabronionego, byłoby
rażąco niesprawiedliwe. Oznaczałoby bowiem naruszenie konstytucyjnej zasady
nullum crimen sine lege (art. 42 ust. 1 Konstytucji RP), stanowiącej także
podstawowy warunek odpowiedzialności karnej wyrażony w art. 1 § 1 k.k. Nie jest
więc dopuszczalne skazanie osoby, której nie przypisano zachowania
odpowiadającego wszystkim znamionom czynu zabronionego określonego w
ustawie (art. 115 § 1 k.k.).
Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w pierwszym wyroku skazującym,
wydanym przez Sąd pierwszej instancji w dniu 12 września 2011 r., przypisano
oskarżonym popełnienie czynów zarzuconych w akcie oskarżenia bez żadnych
zmian w ich opisach, przy czym wyroku tego nie zaskarżono na niekorzyść. W tej
sytuacji, po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania nie
wolno było orzekać na niekorzyść oskarżonych, gdyż nie pozwalał na to art. 443
k.p.k. (zakaz reformationis in peius). Niedopuszczalne było więc uzupełnienie
opisów czynów przez wprowadzenie do nich słów, które określają znamię
ustawowe przestępstwa, jeśli wcześniej ich nie było. Tak więc tylko brzmienie
opisów czynów przypisanych w pierwszym wyroku skazującym było miarodajne dla
stwierdzenia, czy zawierają się w nich wszystkie ustawowe znamiona przestępstw
przypisanych oskarżonym w ponownym wyroku wydanym przez Sąd Rejonowy,
nawet jeśli zostały w nim zmienione.
Istotnie, w opisach czynów zarzuconych w akcie oskarżenia nie ma
sformułowań „w związku z pełnieniem funkcji publicznej”, a więc przytaczających
słowa ustawy użyte w art. 228 § 3 k.k. i art. 229 § 1 i 3 k.k. Nie przesądza to jednak
tego, że opisy nie wskazują bezpośrednio na wypełnienie przez oskarżonych
znamienia ustawowego wyrażającego się w działaniu polegającym na udzieleniu
korzyści majątkowej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem
tej funkcji (art. 229 § 1 i 3 k.k.), czy też na przyjęciu korzyści majątkowej w
związku z pełnieniem przez przyjmującego funkcji publicznej (art. 228 § 1 i 3
k.k.). W odniesieniu do czynu zarzuconego Z. S. i przypisanego mu w pierwszym
wyroku, wystarczy zauważyć, że określa się w nim oskarżonego jako osobę
pełniącą funkcję publiczną, konkretnie ordynatora oddziału w szpitalu publicznym.
Stwierdza się też, że w tej roli przyjął korzyści majątkowe w zamian za
7
wcześniejsze umieszczenie konkretnych osób w oddziale szpitala w celu leczenia z
pominięciem listy oczekujących, czym naruszył wiążące go przepisy ustawy
określające kryteria kolejności udzielania świadczeń opieki zdrowotnej. Jeśli
uzmysłowić sobie semantyczne znaczenie tych sformułowań i logiczny związek jaki
zachodzi między przytoczonymi stwierdzeniami, to za nader oczywiste uznać
trzeba, że zarzucono temu oskarżonemu, iż korzyści majątkowe przyjął w związku z
pełnieniem funkcji publicznej ordynatora. Wniosek przeciwny byłby logicznie
niedorzeczny, a przy tym wypaczałby językowe znaczenie tekstu formułującego
opis czynu. Z kolei analiza opisów czynów zarzuconych w akcie oskarżenia A. K. i
M. K. świadczy w sposób nieodparty, że imputuje się im udzielenie korzyści
majątkowej ordynatorowi oddziału w szpitalu publicznym po to, by z pominięciem
listy oczekujących, umieścił ich wcześniej w oddziale jako pacjentów, a, co równie
oczywiste, w związku z pełnieniem przez niego tej funkcji. Opis zarzuconych
czynów nie może pozostawiać co do tego żadnych wątpliwości.
Argumentacja Sądu odwoławczego nie zmierzała zresztą do zaprzeczenia,
że brzmienie zarzutów aktu oskarżenia wyraża myśl, iż korzyści majątkowe
udzielone przez oskarżonych A. K. i M. K. oraz korzyść przyjęta przez oskarżonego
Z. S., pozostawały w bezpośrednim związku z pełnieniem przez tego ostatniego
funkcji ordynatora oddziału w szpitalu publicznym. Sąd ten przydał jednak
znaczenie decydujące temu, że w opisach czynów nie zamieszczono słów, którymi
ustawa nazywa odnośne znamię przestępstw określonych w art. 228§3 kk i w art.
229§3 kk w sformułowaniu „w związku z pełnieniem funkcji publicznej”, i uznał, że z
tego powodu wykluczone jest skazanie oskarżonych.
Przytoczone tu motywy uniewinnienia oskarżonych przez Sąd odwoławczy
są nietrafne. Autor kasacji zasadnie podniósł, że w wyroku tego Sądu doszło do
rażącej obrazy art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. Przepis ten, normujący strukturę wyroku
skazującego, wcale nie formułuje wymogu, by w opisie czynu przytoczono
expressis verbis brzmienie ustawowe wszystkich znamion czynu zabronionego.
Wymogiem jest natomiast to, by określenie przypisanego czynu było dokładne, a
kwalifikacja prawna była efektem subsumcji ustalonych faktów pod właściwy
przepis prawa materialnego. Stylizacja powołanego przepisu wskazuje, że oba
człony zawartej w nim normy są równoważne w tym sensie, iż treść zawarta w
8
opisie czynu przypisanego powinna odpowiadać znaczeniu wszystkich znamion
określających typ przestępstwa, a każde znamię typu przestępstwa powinno
znajdować konkretyzację w opisie czynu. Nie może być inaczej. Wszak znamiona
ustawowe zakreślają granice kryminalizacji w sposób abstrakcyjny, natomiast
celem procesu karnego jest rozstrzygnięcie, czy zarzuconym czynem oskarżony
wypełnił każde z syntetycznie ujętych znamion typu przestępstwa, a jeśli tak, na
czym to polegało. W konsekwencji należy stwierdzić, że pominięcie ustawowego
określenia znamienia przestępstwa w opisie czynu przypisanego nie stanowi
przeszkody w uznaniu, że wypełnia on znamiona konkretnego przestępstwa, jeśli
opis ten mieści się w granicach pojęć, którymi przepis prawa materialnego określa
te znamiona. Na tę relację, w jakiej pozostają oba segmenty normy wyrażonej w
art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. Sąd Najwyższy zwracał uwagę w swoim orzecznictwie
wielokrotnie, w szczególności w: wyroku z 24 czerwca 2013 r. V KK 435/12, LEX nr
1331400, postanowieniu z 5 grudnia 2013 r., II KK 212/13, OSNKW 2014/5/38,
postanowieniu z 4 września 2014 r., V KK 156/14, LEX nr 1532786, postanowieniu
z 19 maja 2015 r., V KK 53/15, Baza Orzeczeń SN Supremus.
Jak wyżej wykazano, czyny zarzucone Z. S., A. K. i M. K. w akcie
oskarżenia, których opisów nie zmieniono w pierwszym wyroku skazującym, jasno
przekazywały treść odpowiadającą wszystkim znamionom przestępstw z art. 228 §
3 k.k. i art. 229 § 3 k.k., a w szczególności znamieniu uzależniającemu ich byt od
tego, by przyjęcie i udzielenie korzyści pozostawało w związku z pełnieniem funkcji
publicznej przez osobę odbierającą korzyść. Nie było więc podstaw do uznania, że
opisy czynów przypisanych oskarżonym w pierwszym wyroku skazującym nie były
wystarczające do zakwalifikowania ich pod znamiona wymienionych typów
przestępstw.
Kontynuując wywód należy zauważyć, że wytknięte w kasacji uchybienie
prawu procesowemu było nie tylko rażące ale także, iż miało istotny wpływ na treść
prawomocnego wyroku. Nietrafne przyjęcie, że w opisach przypisanych
oskarżonym czynów zabrakło jednego ze znamion ustawowych przestępstwa
zdecydowało bowiem o zmianie wyroku Sądu pierwszej instancji i uniewinnieniu
oskarżonych. W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i
przekazał sprawę w całości do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy. Z
9
uwagi na związanie przedstawionym wyżej zapatrywaniem prawnym (art. 443
k.p.k.) powinnością Sądu odwoławczego będzie już tylko rozpoznanie zarzutów
apelacji obrońców oskarżonych podniesionych w apelacjach.