Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 49/15
POSTANOWIENIE
Dnia 16 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku P. sp. z o.o. w W.
przy uczestnictwie D. W., A.W. i W. W.
o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 września 2015 r.
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w W.
postanowieniem z dnia 29 stycznia 2015 r.,
"1. Czy faktyczne korzystanie przez właściciela z nieruchomości
oddanej w użytkowanie wieczyste w zakresie odpowiadającym treści
służebności gruntowej polegającej na korzystaniu z trwałego
i widocznego urządzenia prowadzi na podstawie art. 172 § 1 k.c.
w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 352 k.c. do nabycia przez właściciela
przez zasiedzenie służebności gruntowej obciążającej prawo
użytkowania wieczystego?
2. Czy faktyczne korzystanie przez osobę trzecią z nieruchomości
oddanej w użytkowanie wieczyste w zakresie odpowiadającym treści
służebności gruntowej polegającej na korzystaniu z trwałego
i widocznego urządzenia prowadzi na podstawie art. 172 § 1 k.c.
w zw. z art. 292 k.c. w zw. z art. 352 k.c. do nabycia przez
posiadacza służebności przez zasiedzenie służebności gruntowej
obciążającej prawo własności czy prawo użytkowania wieczystego czy
dwóch służebności, z których jedna obciąża prawo własności, a druga
prawo użytkowania wieczystego?
3. czy w sytuacji korzystania przez osobę trzecią z nieruchomości
2
oddanej w użytkowanie wieczyste w zakresie odpowiadającym treści
służebności gruntowej polegającej na korzystaniu z trwałego
i widocznego urządzenia, z chwilą przekształcenia prawa
użytkowania wieczystego w prawo własności na podstawie ustawy
z dnia 4 września 1997 r. o przekształceniu prawa użytkowania
wieczystego przysługującego osobom fizycznym w prawo własności
rozpoczyna się bieg zasiedzenia służebności gruntowej obciążającej
prawo własności nieruchomości czy zasiedzenie biegnące przeciwko
właścicielowi stanowi kontynuację dotychczasowego biegu
zasiedzenia przeciwko użytkownikowi wieczystemu?"
odmawia podjęcia uchwały.
UZASADNIENIE
3
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2014 r. stwierdził, że
wnioskodawczyni P. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nabyła przez
zasiedzenie z dniem 16 maja 2009 r. nieodpłatną służebność przesyłu na
nieruchomości obejmującej działkę nr 134, położonej w W., mającej urządzoną w
Sądzie Rejonowym księgę wieczystą nr […], stanowiącej współwłasność
uczestników postępowania: D. W., A. W. i W. W., polegającą m.in. na prawie
utrzymywania, eksploatacji, kontroli i konserwacji gazociągu.
Sąd Rejonowy ustalił, że opisana nieruchomość była własnością Skarbu
Państwa, który na podstawie umowy z dnia 31 stycznia 1973 r. oddał ją
w użytkowanie wieczyste osobom fizycznym. Na nieruchomości tej Zakłady
Gazownictwa, stanowiące jednostkę organizacyjną przedsiębiorstwa państwowego
Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo, wybudowało gazociąg, przejmując go z
dniem 16 maja 1979 r. jako środek trwały; od tego czasu gazociąg był
wykorzystywany do przesyła gazu nieprzerwanie a od dnia 1 lipca 2013 r.
eksploatuje go wnioskodawczyni, legitymująca się ciągłością posiadania po swoich
poprzednikach prawnych. Z dniem 27 maja 1990 r. nieruchomość, przez którą
przebiega gazociąg, stała się własnością Gminy W., przy czym przysługujące do
niej uczestnikom postępowania prawo współużytkowanie wieczystego uległo - z
dniem 18 czerwca 1998 r. - przekształceniu w prawo współwłasności.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy uznał,
że wnioskodawczyni nabyła służebność przesyłu w drodze zasiedzenia z dniem
16 maja 2009 r., przy uwzględnieniu trzydziestoletniego terminu przewidzianego
w art. 172 § 2 k.c., liczonego od dnia 1 października 1990 r., skróconego -
stosownie do art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) - o czas posiadania w okresie pomiędzy tym dniem
a dniem 16 maja 1976 r.
W apelacji od tego postanowienia uczestniczka postępowania wniosła o jego
uchylenie, zarzucając Sądowi Rejonowemu naruszenie: art. 172 w związku z art.
176 k.c., art. 292 w związku z art. 3051
k.c. oraz art. 3052
k.c.
4
Sąd Okręgowy, rozpoznając tę apelację, powziął wątpliwości, którym dał
wyraz w zagadnieniach prawnych przedstawionych Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, zgodnie z którym
podjęcie uchwały rozstrzygającej zagadnienie prawne przedstawione przez sąd
drugiej instancji, stanowi - ze względu na jej wiążący charakter (art. 390 § 2 k.p.c.) -
wyjątek od zasady samodzielnego rozstrzygania sprawy przez właściwy sąd.
Z tego względu wskazuje się na potrzebę ścisłej wykładni przesłanek stosowania
art. 390 k.p.c. (zob. m.in. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 30 marca 1999 r., III CZP 62/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 166
oraz postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 19 listopada 2008 r., III CZP 21/08,
nie publ.; z dnia 29 października 2009 r., III CZP 79/09, nie publ. i z dnia
12 stycznia 2010 r., III CZP 106/09, nie publ.). Podkreśla się przy tym, że
przedmiotem zagadnienia prawnego może być jedynie taka poważna wątpliwość
prawna, której wyjaśnienie w formie uchwały jest niezbędne do rozstrzygnięcia
sprawy przez sąd drugiej instancji. Sąd ten jest obowiązany szczegółowo wyjaśnić,
na czym polegają jego wątpliwości i dlaczego uważa je za poważne; powinien
również wykazać, że wątpliwości te pozostają w związku przyczynowym
z rozstrzygnięciem środka odwoławczego. Przytoczone w tym zakresie argumenty
podlegają rozważeniu przez Sąd Najwyższy, który w pierwszej kolejności bada,
czy spełnione zostały warunki do podjęcia uchwały (por. m.in. uzasadnienia
postanowień Sądu Najwyższego: z dnia 7 czerwca 2001 r., III CZP 33/01, nie publ.;
z dnia 30 maja 2003 r., III CZP 30/03, nie publ.; z dnia 14 listopada 2006 r., III CZP
84/06, nie publ.; z dnia 20 listopada 2009 r., III CZP 90/09, nie publ. i z dnia
22 października 2010 r., III CZP 80/10, nie publ.).
Stwierdzenie, czy zachodzi potrzeba rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy
zagadnienia prawnego wymaga uprzedniego wstępnego rozważenia zarzutów
podniesionych w apelacji oraz możliwych kierunków rozstrzygnięcia sprawy
w zależności od sposobu rozstrzygnięcia poważnych wątpliwości leżących
u podłoża tego zagadnienia. Oceny takiej dokonuje sąd drugiej instancji;
5
w ten sposób może on wykazać, że rozstrzygnięcie poważnych wątpliwości
prawnych ujętych w zagadnieniu prawnym ma znaczenie dla wyniku sprawy.
Gdyby sąd drugiej instancji nie miał obowiązku przeprowadzenia wstępnej oceny
apelacji - pod kątem celowości pytania prawnego - musiałby jej dokonać Sąd
Najwyższy, a to nie mieści się w jego ustawowej roli określonej w art. 390 k.p.c.
(zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 30 marca 2011 r., III CZP 1/11, nie
publ.; z dnia 18 marca 2010 r., II PZP 2/10, nie publ. i z dnia 14 marca 2014 r.,
III CZP 132/13, nie publ.).
Sąd Okręgowy wskazał, że potrzeba rozstrzygnięcia przedstawionych
Sądowi Najwyższemu zagadnień prawnych wynikła z możliwości wyróżnienia -
w stanie faktycznym ustalonym przez Sąd pierwszej instancji - trzech przedziałów
czasowych. W pierwszym, obejmującym okres od wybudowania urządzeń
przesyłowych do chwili komunalizacji nieruchomości należącej obecnie do
uczestników postępowania, właścicielem nieruchomości był Skarb Państwa;
nieruchomość była obciążona prawem użytkowania wieczystego przysługującego
osobom fizycznym a z urządzeń przesyłowych korzystało przedsiębiorstwo
państwowe.
W następnym okresie, trwającym od chwili komunalizacji nieruchomości do
czasu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego we własność, właścicielem
nieruchomości była gmina, zaś z urządzeń przesyłowych korzystało
przedsiębiorstwo państwowe, przekształcone następnie w spółkę prawa
handlowego; nieruchomość nadal pozostawała obciążona prawem użytkowania
wieczystego.
Wreszcie w ostatnim etapie, tj. od dnia przekształcenia prawa użytkowania
wieczystego w prawo własności, współwłaścicielami nieruchomości były osoby
fizyczne a z urządzeń przesyłowych korzystała spółka prawa handlowego; stan ten
trwa do chwili obecnej.
Sąd Okręgowy uznał, że ocena prawna żądania stwierdzenia zasiedzenia
służebności przesyłu - z uwzględnieniem tak wyróżnionych przedziałów czasowych
- wymaga rozstrzygnięcia przedstawionych Sądowi Najwyższemu zagadnień
prawnych we wskazanej kolejności.
6
Odnosząc się do tego stanowiska, należy w pierwszej kolejności zauważyć,
że – w świetle ugruntowanego orzecznictwem Sądu Najwyższego - przedstawione
do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne musi być
odpowiednio powiązane z własnymi ustaleniami faktycznymi dokonanymi przez sąd
drugiej instancji (zob. m.in. postanowienia: z dnia z 14 września 2006 r., III CZP
61/06, nie publ.; z dnia 24 lipca 2013 r., III CZP 37/13z dnia 20 maja 2014 r., I PZP
1/14, nie publ.). Lakoniczne stwierdzenie Sądu Okręgowego, że w stanie
faktycznym ustalonym przez Sąd pierwszej instancji można wyróżnić poszczególne
okresy korzystania z urządzeń przesyłowych objętych wnioskiem, nie wskazuje
jednoznacznie na to, czy ustalenia te zostały uznane za prawidłowe.
Nawet jednak uznanie, że Sąd Okręgowy, porządkując ustalenia faktyczne
przyjęte za podstawę zaskarżonego postanowienia, przyjął je za własne, nie
otwiera pola do udzielenia odpowiedzi na postawione Sądowi Najwyższemu pytania.
Sąd Okręgowy nie przytoczył bowiem wywodu wyjaśniającego, dlaczego jest to
konieczne do rozpoznania apelacji oraz jaki konkretnie miałoby wpływ na
rozstrzygnięcie sprawy.
Jak już wspomniano, Sąd Najwyższy nie jest uprawniony do snucia
domysłów co do przesłanek usprawiedliwiających przedstawienie zagadnienia
prawnego do rozstrzygnięcia, ani samodzielnego ustalania wpływu sposobu
rozwikłania problemu prawnego budzącego poważne wątpliwości na prawidłowe
rozstrzygnięcie sprawy. Wypada jednak zauważyć, że jeżeli rozstrzygnięcie
przedstawionych zagadnień prawnych jest - według Sądu Okręgowego - konieczne
do oceny możliwości zaliczenia do czasu posiadania, wymaganego do nabycia
służebności przesyłu w drodze zasiedzenia, każdego z wyodrębnionych okresów
władania urządzeniami przesyłowymi przez wnioskodawcę i jego poprzedników,
to winien on wykazać, że występujących w tym zakresie wątpliwości nie da się
usunąć za pomocą reguł wykładni, przy uwzględnieniu poglądów funkcjonujących
już w orzecznictwie i piśmiennictwie (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia
27 maja 2010 r., III CZP 32/10, nie publ.; z dnia 8 maja 2015 r., III CZP 16/15,
nie publ.). Tymczasem Sąd Okręgowy, formułując pierwsze pytanie, nie dostrzegł,
że kwestia dopuszczalności zasiedzenia przez Skarb Państwa służebności
gruntowej na prawie użytkowania wieczystego ustanowionego na nieruchomości
7
stanowiącej jego własność była już podejmowana w orzecznictwie i została
rozstrzygnięta negatywnie (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 marca
1994 r., III CZP 28/94, nie publ.; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja
2009 r., nie publ. oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2015 r., IV CSK
514/14, nie publ.).
W uzasadnieniu wątpliwości ujętych w pytaniu drugim Sąd Okręgowy
wprawdzie odnotował stanowisko judykatury i doktryny, dopuszczające
ustanowienie służebności gruntowej na prawie użytkowania wieczystego, jednak
nie rozważył w sposób dostateczny argumentów uzasadniających ten pogląd oraz
możliwości jego odniesienia do służebności przesyłu z uwagi na zbliżony charakter
obu tych praw i przewidziany w art. 3054
nakaz odpowiedniego stosowania
do służebności przesyłu przepisów o służebnościach gruntowych.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę - czego również nie
dostrzegł Sąd Okręgowy - że w razie przekształcenia prawa użytkowania
wieczystego w prawo własności dotychczasowy użytkownik wieczysty
w stosunkach z osobami trzecimi traktowany jest tak, jak nabywca własności
(zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 8 grudnia 2004 r.,
III CZP 47/04, OSNC 2005, nr 5, poz. 74 oraz wyrok z dnia 25 sierpnia 2011 r.,
II CSK 100/11, nie publ.). W świetle tego stanowiska, uznanie, że służebność
gruntowa, a w konsekwencji również służebność, przesyłu obciąża prawo
użytkowania wieczystego nie sprzeciwia się przyjęciu, że po przekształceniu prawa
użytkowania wieczystego w prawo własności posiadacz służebności może doliczyć
do okresu swojego posiadania – przy spełnieniu przesłanek określonych w art. 176
k.c. - czas posiadania biegnący przeciwko użytkownikowi wieczystemu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. w związku
z art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr
240, poz. 2052 z późn. zm.) orzekł, jak w sentencji.
kc
8
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13