Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 76/15
POSTANOWIENIE
Dnia 16 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. O.
przy uczestnictwie P. Spółki Akcyjnej
w K.
o ustanowienie służebności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 grudnia 2015 r.,
zażalenia uczestnika postępowania
na postanowienie Sądu Okręgowego w S.
z dnia 29 czerwca 2015 r.,
oddala zażalenie i pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego przed Sądem Najwyższym
w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w S. uwzględniając apelację
wnioskodawczyni uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w S. z dnia 4 lutego
2015 r. oddalające wniosek o ustanowienie służebności przesyłu i sprawę
przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Sąd drugiej instancji wskazał, że wnioskodawczyni, w związku
z posadowieniem sieci elektroenergetycznej wysokiego napięcia na nieruchomości
stanowiącej jej własność wniosła o ustanowienie służebności przesyłu
za wynagrodzeniem, zaś uczestnik podniósł zarzut nabycia przez zasiedzenie tej
służebności.
Sąd ten zakwestionował pogląd Sądu Rejonowego, że uczestnik -
przedsiębiorstwo przesyłowe - wykazał przesłanki zasiedzenia służebności przesyłu.
Uznał, że ocena materiału dowodowego nastąpiła z naruszeniem art. 233 § 1 k.p.c.
wskutek pominięcia okoliczności, że uczestnik datę wybudowania linii
energetycznej na nieruchomości wnioskodawczyni wykazał niepoświadczonymi
za zgodność kserokopiami decyzji, natomiast treść tych decyzji, które mogą
stanowić dowód, nie tylko nie dotyczy przedmiotowej nieruchomości ale nawet nie
dotyczy terenów położonych w pobliżu gminy, w której ona się znajduje.
Sąd Okręgowy wskazał nadto, że ustalenie daty wejścia w posiadanie służebności
nie jest wobec tego możliwe za pomocą domniemania faktycznego (art. 230 k.p.c.)
wyprowadzonego z twierdzenia, że skoro do innych nieruchomości zostały wydane
stosowne decyzje zezwalające na budowę linii, to decyzje zostały też
wydane w stosunku do nieruchomości wnioskodawczyni, bądź w oparciu o art.
230 w zw. z 13 § 2 k.p.c. wobec zaprzeczenia przez wnioskodawczynię wszystkim
twierdzeniom uczestnika.
Wobec niewykazania przez uczestnika przesłanek nabycia przez
zasiedzenie służebności przesyłu i niezasadnego uwzględnienia przez Sąd
Rejonowy zgłoszonego zarzutu, nie została rozpoznana istota sprawy, wobec
czego uchylił zaskarżone postanowienie na podstawie art. 386 § 4 w zw. z 13 § 2
k.p.c. i sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
3
W zażaleniu na powyższe postanowienie uczestnik postępowania P. S.A. w
K. wniosła o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu oraz zarzuciła naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z 13 § 2
k.p.c. przez błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że Sąd pierwszej
instancji nie wydał orzeczenia co do istoty sprawy oraz błędnie przeprowadził
postępowanie dowodowe w zakresie ustalenia terminu posadowienia urządzeń
przesyłowych podczas gdy powinien oddalić apelację jako bezzasadną na skutek
wykazania wszystkich przesłanek niezbędnych do stwierdzenia służebności
przesyłu odpowiadającej swą treścią służebności gruntowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. - w brzmieniu nadanym ustawą z dnia
16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie z dniem
3 maja 2012 r., zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie
uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
Treść zarzutu podniesionych przez żalącą powoduje konieczność
wyjaśnienia charakteru zażalenia oraz zakresu kognicji Sądu Najwyższego w toku
rozpoznawania nowego środka odwoławczego.
Postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, a to oznacza, że sąd
drugiej instancji nie może ograniczać się jedynie do oceny zarzutów apelacyjnych,
lecz musi dokonać własnych ustaleń i poddać je ocenie pod kątem prawa
materialnego. Uwzględnienie apelacji powinno zatem prowadzić do wydania
orzeczenia reformatoryjnego, a jedynie wyjątkowo orzeczenia kasatoryjnego
w wypadkach przewidzianych w art. 386 § 2 i 4 k.p.c. - stwierdzenia nieważności
postępowania, nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji oraz
wtedy, gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślono, że kontrola dokonywana
w ramach zażalenia przewidzianego w art. 3941
§ 11
k.p.c. ma charakter formalny,
a zażalenie ma służyć badaniu, czy orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji
4
zostało prawidłowo oparte na jednej z przesłanek określonych w art. 386 § 2 i 4
k.p.c. a zatem, czy powołana przez sąd przyczyna opiera się na jednej z przesłanek
ustawowych. Dokonana kontrola ma charakter czysto procesowy, bez wkraczania
w kompetencje sądu in merito. W postępowaniu zażaleniowym wywołanym
omawianym zażaleniem nie jest zatem dopuszczalne badanie merytoryczne
stanowiska sądu drugiej instancji i kontrola materialnoprawnej podstawy wyroku,
ta bowiem jest zarezerwowana do przeprowadzenia wyłącznie w postępowaniu
kasacyjnym. Konsekwencją jest wąskie określenie granic kognicji Sądu
Najwyższego, a odmienne ich ujęcie jest niedopuszczalne (postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 25 października 2012, I CZ 136/12 z dnia 7 listopada 2012 r.,
IV CZ 147/12, z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12, nie publ.).
W wypadku wskazania przez sąd drugiej instancji nierozpoznania istoty
sprawy przez sąd pierwszej instancji jako podstawy uchylenia wyroku, zakres
kognicji Sądu Najwyższego ogranicza się do zbadania, czy sąd odwoławczy
prawidłowo rozumiał to pojęcie oraz czy jego merytoryczne stanowisko uzasadniało
taką ocenę postępowania sądu pierwszej instancji, natomiast poza tym zakresem
pozostaje prawidłowość poglądu prawnego wyrażonego przez ten sąd.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty
sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi
się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej
podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując,
że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97,
OSNC 1999 nr 1, poz. 22, z dnia 15 lipca 1998 r. II CKN 838/97, LEX nr 50750,
z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX nr 519260, wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36, z dnia
21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635, z dnia 12 listopada 2007 r.,
I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2).
Żaląca, błędnie pojmując charakter wniesionego środka odwoławczego,
zarzut zażalenia w istocie odniosła do merytorycznego stanowiska
Sądu Okręgowego. Jego treść oraz argumenty podniesione w uzasadnieniu
w przeważającej mierze sprowadzają się do zakwestionowania zarówno
5
postępowania dowodowego, jak i oceny dowodów oraz poglądu prawnego Sądu
drugiej instancji w zakresie nie wykazania przesłanek nabycia służebności przez
zasiedzenie. Uszło uwadze skarżącej, że przyczyny uchylenia wyroku nie stanowiły
braki w ustaleniach faktycznych i potrzeba ich uzupełnienia ale ocena prawna
i rozstrzygnięcie merytoryczne, że zarzut zasiedzenia służebności przesyłu jest
bezzasadny wobec nieudowodnienia zaistnienia przesłanek zasiedzenia.
Zarzut zasiedzenia służebności przesyłu lub służebności odpowiadającej treścią
służebności przesyłu jest zarzutem merytorycznym unicestwiającym żądanie
wnioskodawczyni ustanowienia służebności. Skoro Sąd pierwszej instancji
uwzględniając ten zarzut nie poczynił żadnych ustaleń faktycznych, nie dokonał
oceny prawnej żądania zgłoszonego we wniosku i o nim nie orzekł, to w sytuacji
odmiennej oceny prawnej dokonanej przez Sąd Okręgowy zaistniały podstawy
do przyjęcia, że nie została rozpoznana istota sprawy w rozumieniu art. 386 § 4
w zw. z 13 § 2 k.p.c. Wszystkie natomiast argumenty kwestionujące prawidłowość
merytorycznej oceny prawnej wyrażonej przez ten Sąd pozostają poza zakresem
kontroli Sądu Najwyższego dokonywanej w ramach zażalenia przewidzianego w art.
3941
§ 11
k.p.c.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c.
w zw. z art. 39814
i art. 13 § 2 k.p.c., o kosztach postępowania zażaleniowego
rozstrzygając zgodnie z art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c.
eb