Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 22/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Eugeniusz Wildowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Michał Laskowski
SSN Rafał Malarski
Protokolant Katarzyna Wełpa
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w sprawie I. I. Sp. z o.o. z siedzibą we W.
wobec której – na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o
odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary
(tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1212 ze zm.) - orzeczono karę pieniężną
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 17 marca 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść ukaranej
od wyroku Sądu Rejonowego we W.
z dnia 28 października 2008 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok i uniewinnia podmiot zbiorowy I. I.Sp.
z o.o. z siedzibą we W.;
II. obciąża Skarb Państwa kosztami procesu w sprawie.
UZASADNIENIE
Wyrokiem zaocznym z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt XII Ks …/07, Sąd
Rejonowy we W. uznał oskarżonego P. B. za winnego popełnienia przestępstwa
skarbowego z art. 77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. w zw. z art. 9 § 3 k.k.s.,
2
polegającego na tym, że w okresie od 20 stycznia 2006 r. do 20 stycznia 2007 r. we
W. zajmując się sprawami gospodarczymi płatnika I. I. Sp. z o.o. jako prezes
zarządu, działając w ramach czynu ciągłego, nie wpłacił na rachunek Urzędu
Skarbowego we W. pobranych zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych
za okres od grudnia 2005 r. do grudnia 2006 r. w łącznej kwocie 16140 zł i za to
skazał go na karę grzywny w wymiarze 60 stawek dziennych po 50 zł każda. Na
podstawie art. 24 § 1 k.k.s. za karę grzywny wymierzoną oskarżonemu uczynił w
całości odpowiedzialną posiłkowo I. I. Sp. z o.o. z siedzibą we W.
W dniu 12 czerwca 2008 r. Prokurator Okręgowy we W. skierował do Sądu
Rejonowego we W. wniosek - na podstawie art. 27 ust. 1 i art. 3 pkt 1, art. 4 i art. 16
ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów
zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. nr 197 poz. 1661 ze zm. –
dalej: u.o.p.z.) - o pociągnięcie podmiotu zbiorowego I. I. Sp. z o.o. z siedzibą we
W. do odpowiedzialności za czyn zabroniony pod groźbą kary, tj. przestępstwo
skarbowe z art. 77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. w zw. z art. 9 § 3 k.k.s.
popełnione przez P. B. pełniącego funkcję prezesa zarządu spółki.
Wyrokiem z dnia 28 października 2008 r., sygn. akt XII K …/08, Sąd
Rejonowy we W. na podstawie art. 3 i 4 u.o.p.z., pociągnął podmiot zbiorowy I. I.
Sp. z o.o. z siedzibą we W. do odpowiedzialności za czyn zabroniony działającego
w imieniu i w interesie tego podmiotu prezesa zarządu spółki – P. B., którego
prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 31 stycznia 2008 r., w sprawie
XII Ks …/07, uznano winnym popełnienia czynu z art. 77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 §
2 k.k.s. w zw. z art. 9 § 3 k.k.s. i na podstawie art. 7 ust. 1 u.o.p.z. orzekł wobec I. I.
Sp. z o.o. z siedzibą we W. karę pieniężną w wysokości 1000 zł. Na podstawie art.
8 ust. 1 pkt 2 u.o.p.z. orzekł wobec I. I. Sp. z o.o. z siedzibą we W. przepadek
korzyści majątkowej pochodzącej z czynu zabronionego w wysokości 5759 zł.
Powyższy wyrok nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił
się w dniu 5 listopada 2008 r.
Od powyższego wyroku kasację na korzyść podmiotu zbiorowego I. I. Sp. z
o.o. wniósł Prokurator Generalny zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść
wyroku naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 5 u.o.p.z., poprzez
wyrażenie błędnego poglądu prawnego, że przepis ten mógł być podstawą
3
odpowiedzialności podmiotu zbiorowego „I. I.” Sp. z.o.o. z siedzibą we W. za czyn
zabroniony pod groźbą kary, popełniony przez P. B., będącego prezesem zarządu
zajmującym się sprawami gospodarczymi Spółki.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu we W.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest oczywiście zasadna.
Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego i
orzeczenie tej odpowiedzialności zgodnie z ustawą z dnia 28 października 2002 r. o
odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary
(tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1212 ze zm. – dalej: u.o.p.z.) – w brzmieniu tej
ustawy w okresie od dnia 5 października 2005 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 180, poz.
1492) do dnia 13 listopada 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 191, poz. 1135), mogło
nastąpić jedynie wtedy, gdy zostały łącznie spełnione następujące przesłanki:
I. bezsprzecznie ustalono, że jednostka organizacyjna mieści się w ustawowej
definicji podmiotu zbiorowego zawartej w art. 2 u.o.p.z.;
II. czyn zabroniony został popełniony przez jedną z osób, wymienionych w art. 3
u.o.p.z., zgodnie z którym podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności za
czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej:
1. działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach
uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w
jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy
przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku (art.
3 ust. 1 u.o.p.z.),
2. dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub
niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w pkt 1 (art. 3
ust. 2 u.o.p.z.),
3. działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą
lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1(art. 3 ust. 3 u.o.p.z.);
III. zachowanie osoby, o której mowa w art. 3 u.o.p.z. stanowiło czyn zabroniony
wymieniony enumeratywnie w art. 16 u.o.p.z. i niosło z sobą skutek w
4
postaci faktycznego uzyskania lub możliwości uzyskania korzyści, nawet
niemajątkowej, przez podmiot zbiorowy (art. 12 u.o.p.z.);
IV. fakt popełnienia czynu zabronionego wymienionego w art. 16 u.o.p.z., przez
osobę o której mowa w art. 3 u.o.p.z., został potwierdzony prawomocnym
wyrokiem skazującym tę osobę, wyrokiem warunkowo umarzającym wobec
niej postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo
skarbowe, orzeczeniem o udzieleniu tej osobie zezwolenia na dobrowolne
poddanie się odpowiedzialności albo orzeczeniem sądu o umorzeniu
przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączającej ukaranie
sprawcy (art. 4 u.o.p.z.);
V. do popełnienia czynu zabronionego doszło w następstwie co najmniej braku
należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 pkt
2 lub 3, lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą - ze strony
organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego (art. 5 u.o.p.z.).
W rozpoznawanej sprawie wskazane przesłanki, warunkujące
odpowiedzialność podmiotu zbiorowego na mocy ustawy z dnia 28 października
2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod
groźbą kary, zostały spełnione jedynie częściowo.
O ile bowiem niewątpliwym jest, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
I. I. jest podmiotem zbiorowym w rozumieniu art. 2 u.o.p.z., a prezes zarządu tej
spółki – P. B. – jest osobą fizyczną, o której mowa w art. 3 ust. 1 u.o.p.z., zaś
zachowanie przypisane mu prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego we W. z
dnia 28 października 2008 r. stanowi czyn zabroniony wymieniony w art. 16 ust. 2
pkt 1 u.o.p.z. i niesie ze sobą skutek w postaci faktycznego uzyskania lub
możliwości uzyskania korzyści przez podmiot zbiorowy (art. 12 u.o.p.z.), to nie
sposób uznać, że w realiach sprawy doszło również do ziszczenia się ostatniej z
przesłanek warunkujących odpowiedzialność podmiotu zbiorowego, zawartej w art.
5 u.o.p.z.
Przepis art. 5 u.o.p.z. w brzmieniu ustalonym nowelą z dnia 28 lipca 2005 r. i
obowiązującym w okresie od dnia 5 października 2005 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 180,
poz. 1492) do dnia 13 listopada 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 191, poz. 1135), odnosił
przesłankę zawinienia jedynie do osób wymienionych w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy. W
5
odniesieniu do tych osób podmiot zbiorowy mógł zatem ponosić winę w ich
wyborze lub w nadzorze nad nimi. Nie stanowiło natomiast przesłanki nałożenia
odpowiedzialności na podmiot zbiorowy popełnienie czynu zabronionego przez inne
osoby, w tym wymienione w pkt 1 art. 3 ustawy, a więc przez osoby, które w
strukturze podmiotu zbiorowego działają w imieniu lub w interesie podmiotu
zbiorowego i w ramach własnego uprawnienia lub obowiązku - a więc w odniesieniu
do spółek prawa handlowego, w tym spółki z o.o. - prezesi i członkowie organów
zarządzających tych podmiotów (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 kwietnia
2011 r., V KK 57/11, LEX nr 794533; z dnia 7 marca 2012 r., III KK 265/11, LEX nr
1163199; z dnia 18 października 2011 r., IV KK 276/11, LEX nr 1027192; z dnia 11
kwietnia 2011 r., V KK 27/11, OSNKW 2011/9/77; z dnia 3 września 2015 r., V KK
268/15, Legalis; z dnia 17 lutego 2015 r., V KK 7/15, Legalis; z dnia 28 stycznia
2015 r., V KK 457/14, Legalis; z dnia 4 września 2014 r., V KK 254/14, Legalis; z
dnia 11 marca 2014 r., V KK 13/14, Legalis). Pominięcie w art. 5 u.o.p.z. przesłanki
własnej odpowiedzialności podmiotu zbiorowego za czyny osób wskazanych w art.
3 pkt 1 u.o.p.z., przy niewprowadzeniu jakichkolwiek innych zasad
odpowiedzialności podmiotu za działania osób nim zarządzających, spowodowało
brak możliwości pociągnięcia podmiotu zbiorowego do odpowiedzialności za czyny
zabronione tej kategorii osób (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja
2009 r., IV KK 427/08, OSNKW 2009/7/57).
Trafnie więc skarżący podnosi, że Sąd Rejonowy we W. orzekając o
odpowiedzialności podmiotu zbiorowego I. I. Sp. z o.o. z siedzibą we W. za czyn
zabroniony pod groźbą kary, popełniony przez P. B., działającego w imieniu i na
rzecz Spółki jako prezes zarządu, dopuścił się rażącej obrazy przepisu art. 5
u.o.p.z., w brzmieniu obowiązującym w czasie orzekania, która miała istotny wpływ
na treść zaskarżonego orzeczenia. Dlatego zachodziła konieczność uchylenia
zaskarżonego wyroku.
W orzecznictwie sporna jest natomiast postać tzw. orzeczenia następczego,
jakie w takim wypadku należy wydać. W niektórych orzeczeniach wyrażono pogląd,
że w sytuacji braku przesłanek obciążenia podmiotu zbiorowego
odpowiedzialnością na podstawie ustawy z dnia 28 października 2002 r. o
odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary,
6
winno dojść do oddalenia wniosku o pociągnięcie podmiotu zbiorowego do
odpowiedzialności, a jednocześnie – z uwagi na treść art. 537 § 2 k.p.k. – w takich
sprawach brak możliwości wydania orzeczenia reformatoryjnego (por. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 25 czerwca 2013 r., V KK 93/13, LEX nr 1331406; z dnia 18
września 2013 r., V KK 187/13, LEX nr 1363453). W innych zaś judykatach
wyrażano przekonanie o konieczności wydania w takiej sytuacji orzeczenia
uniewinniającego podmiot zbiorowy (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 lipca
2013 r., V KK 149/13, LEX nr 1335662; z dnia 5 grudnia 2013 r., V KK 335/13, LEX
nr 1405164).
Sąd Najwyższy, rozpoznający niniejszą sprawę, opowiedział się za
koncepcją dopuszczającą wydanie wyroku uniewinniającego w stosunku do
podmiotu zbiorowego podzielając w tym zakresie wszechstronną i wyczerpującą
argumentację przedstawioną w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 4 lipca
2013 r., V KK 149/13.
W konsekwencji Sąd Najwyższy stwierdzając, że przypisanie
odpowiedzialności podmiotowi zbiorowemu było oczywiście niesłusznie, uchylił
zaskarżony kasacją wyrok z dnia 28 października 2008 r. i na podstawie art. 537 §
2 k.p.k. w zw. z art. 22 u.o.p.z., uniewinnił podmiot zbiorowy I. I. Sp. z o.o. z
siedzibą we W. od przypisanej mu odpowiedzialności. Podkreślić należy, że
zawarty w kasacji Prokuratora Generalnego wniosek o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania nie był wiążący, ani też
nie uniemożliwiał uwzględnienie kasacji w trybie art. 535 § 5 k.p.k. Sąd Najwyższy
związany jest bowiem jedynie granicami zaskarżenia i podniesionych zarzutów, nie
zaś także wnioskami o sposobie rozstrzygnięcia sądu kasacyjnego.
Kierując się powyższą argumentacją Sąd Najwyższy orzekł, jak na wstępie.
Orzeczenie o kosztach uzasadnia treść art. 632 pkt 2 k.p.k.
eb

V KK 22/16

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia