Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 25/14
POSTANOWIENIE
Dnia 16 lipca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogusław Cudowski
w sprawie z powództwa V. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko J. D.
o zwrot świadczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 lipca 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 czerwca 2013 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
UZASADNIENIE
Powód wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z 6 czerwca
2013 r. Wyrokowi zarzucono naruszenie:
1) art. 58 § 1 i art. 3531
k.c. w zw. z art. 5, art. 6, art. 26 i art. 72 § 1 ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa oraz z zw. z art. 9 § 1 i
art. 300 k.p. przez przyjęcie, że na gruncie prawa polskiego umowa oparta o
tzw. politykę wyrównania podatkowego (politykę tax equalization) zawarta w
celu wyeliminowania obciążeń podatkowych wynikających z podwójnego
opodatkowania wynagrodzeń pracowników tymczasowo oddelegowanych do
pracy w innym kraju jest nieważna,
2) art. 509 § 1 oraz art. 519 k.c. § 1 w zw. z art. 65 § 2 k.c. przez stwierdzenie,
że zgodnym celem i zamiarem powoda i pozwanego przy zawarciu
porozumienia z 15 sierpnia 2003 r. (Porozumienie) oraz regulaminu „GAP”
było wywołanie skutków w sferze prawa publicznego (podatkowego) i
2
uzyskanie przez powoda statusu podatnika uprawnionego do zwrotu podatku
w miejsce pozwanego, a w efekcie nieprawidłowe uznanie, że Porozumienie
oraz GAP stanowią umowę o zmianie wierzyciela zobowiązania
publicznoprawnego,
3) art. 9 § 1 k.p. oraz art. 353 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. przez uznanie, że
powód nie może żądać od pozwanego wykonania powstałego na mocy
umowy stron (Porozumienia) oraz przepisów prawa pracy (regulaminu GAP)
obowiązku rozliczenia się przez pozwanego ze sfinansowanych czasowo
przez powoda kwot wypłaconych ponad umówione wynagrodzenie netto za
pracę,
4) art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z 405 k.c. przez uznanie, że kwoty otrzymane
przez pozwanego od powoda ponad umówione wynagrodzenie ustalane w
oparciu o kwotę referencyjną netto za pracę nie stanowią świadczenia
nienależnego,
5) art. 471 k.c. przez przyjęcie, że przepis ten stanowi podstawę prawną
roszczenia powoda w sytuacji, gdy powód dochodzi wykonania umownego
zobowiązania do rozliczenia przez pozwanego kwot otrzymanych od powoda
ponad umówioną wysokość wynagrodzenia netto za pracę,
6) art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 300 k.p. przez wadliwą wykładnię postanowień
regulaminu GAP oraz porozumienia stron z 15 sierpnia 2003 r. oraz pism
powoda z 27 marca 2004 oraz 1 kwietnia 2006 r. zmieniających wysokość
wynagrodzenia zasadniczego i stwierdzenie, że na mocy tych pism
zmieniono sposób ustalania wysokości wynagrodzenia za pracę pozwanego
z wynagrodzenia w kwocie netto na wynagrodzenie w kwocie brutto,
7) art. 291 § 1 k.p. oraz art. 118 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie i
stwierdzenie, że termin przedawnienia wynosi 3 lata, mimo przyjęcia przez
Sąd, że roszczenie nie jest roszczeniem ze stosunku pracy a jedynie
związanym ze stosunkiem pracy, które podlegało rozpoznaniu nie według
przepisów prawa pracy a według przepisów prawa cywilnego oraz
niezastosowanie 10-letniego terminu przedawnienia i w efekcie
nieprawidłowe ustalenie, że roszczenie powoda uległo przedawnieniu,
3
8) art. 120 § 1 zdanie drugie k.c. w zw. z art. 291 § 1 k.p. i w zw. z art. 300 k.p.
przez jego niewłaściwe zastosowanie i nieprawidłowe ustalenie terminu
wymagalności roszczenia powoda z tytułu kalkulacji hipotetycznych za okres
2005-2006,
9) art. 1 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z
dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań
umownych (Rzym I) (dalej: „Rozporządzenie Rzym l") oraz art. 1 ustawy z
dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe przez przyjęcie, że
umowa między powodem a pozwanym dotyczy przejęcia przez powoda
zobowiązania podatkowego pozwanego powstałego na gruncie obcego
prawa,
10)art. 381 k.p.c. przez przyjęcie za podstawę wyrokowania oczywiście
spóźnionych dowodów, tj. kopii pism z 27 marca 2004 r. oraz 1 kwietnia
2006 r. powołanych przez pozwanego w apelacji bez jakiegokolwiek
wyjaśnienia, dlaczego dowody te zostały powołane dopiero na tym etapie,
pomimo, że spór przed sądem I instancji koncentrował się wokół zagadnień,
których dokumenty te dotyczyły i w efekcie błędne przyjęcie, że strony
umówiły się na wynagrodzenie brutto za pracę a nie wynagrodzenie ustalone
w oparciu o kwotę referencyjną netto.
W ocenie skarżącego zachodzi konieczność rozstrzygnięcia przez Sąd
Najwyższy występującego w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, tj.:
1) czy na gruncie polskiego porządku prawnego, w szczególności w świetle
regulacji prawa pracy, prawa cywilnego oraz prawa podatkowego,
dopuszczalne jest zawarcie przez strony stosunku pracy powszechnie
funkcjonującej w praktyce przedsiębiorstw międzynarodowych umowy
opartej o tzw. politykę wyrównania podatkowego (politykę tax equalization),
ustalającej zasady rozliczenia przez strony na gruncie prywatnoprawnym
podwójnego opodatkowania wynagrodzenia za pracę w związku z
oddelegowaniem pracownika za granicę,
2) czy umowa oparta o tzw. politykę wyrównania podatkowego (politykę tax
equalization) stanowi umowę przeniesienia praw i obowiązków wynikających
z prawa publicznego (podatkowego) w rozumieniu art. 509 k.c. i art. 518 k.c.
4
W ocenie wnoszącego skargę zachodzi także potrzeba wykładni przepisów
prawnych wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów. Stwierdzono
mianowicie, że w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyrok SN z 7
lutego 2001 r., I PKN 237/00; wyrok SN z 17 stycznia 1997 r., III ZP 10/96), przyjęto,
że umowa przewidująca zobowiązanie do przekazania pracodawcy kwot
otrzymanych przez pracownika zwrotów podatku z urzędu skarbowego jest
dopuszczalna na gruncie polskiego porządku prawnego w ramach swobody umów
(art. 3531
k.c.), nie jest dotknięta sankcją nieważności (art. 58 k.c.). W zaskarżonym
wyroku Sąd przyjął pogląd sprzeczny z tym stanowiskiem i powołał się w tym
zakresie na postanowienie Sądu Najwyższego z 6 lutego 2013 r., I PZP 3/12,
zgodnie z którym zawarcie umowy tego typu nie jest dopuszczalne ze względu na
charakter zobowiązania podatkowego.
W konsekwencji, istnieje potrzeba wykładni art. 58 § 1 i art. 3531
k.c. w zw. z
art. 300 k.p. oraz art. 9 § 1 k.p. w związku z przepisami Ordynacji podatkowej
określającymi charakter zobowiązania podatkowego, tj. definiującymi zobowiązanie
podatkowe (art. 5 Ordynacji podatkowej), podatek (art. 6 Ordynacji podatkowej),
zakres odpowiedzialności podatnika (art. 26 Ordynacji podatkowej) oraz nadpłatę
podatku (art. 72 § 1 Ordynacji podatkowej), w celu wyjaśnienia powstałej
wątpliwości czy umowa oparta o tzw. politykę wyrównania podatkowego (politykę
tax equalization), której zawieranie jest powszechną praktyką w międzynarodowych
przedsiębiorstwach, jest dopuszczalna na gruncie prawa polskiego.
W ocenie skarżącego skarga jest też oczywiście uzasadniona. Oczywiście
bezzasadne jest uznanie przez Sąd w zaskarżonym wyroku, że umowa zawarta
przez powoda z pozwanym stanowi umowę przeniesienia praw i obowiązków
wynikających z prawa publicznego (podatkowego) mającą na celu wywołanie
skutków wobec organu podatkowego a nie tylko między stronami umowy. Takie
postanowienia przewidujące rozliczenie cywilnoprawne określonych kwot, lecz
nieingerujące podmiotowo w stosunek prawa publicznego są bowiem powszechnie
stosowane i akceptowane. Przykładowo strony mogą przewidzieć w umowie
sprzedaży przedsiębiorstwa klauzulę odpowiedzialności zbywcy przedsiębiorstwa
wobec nabywcy za zidentyfikowane po dniu sprzedaży zaległości podatkowe
pomimo, że na gruncie art. 112 § 1 Ordynacji podatkowej, wobec organu
5
podatkowego nabywca odpowiada solidarnie ze zbywcą; strony mogą przewidzieć
w umowie najmu, że ciężar ekonomiczny podatku od nieruchomości będzie
przerzucony na najemcę w czynszu, pomimo, że podatnikiem jest właściciel
nieruchomości; strony mogą przewidzieć w umowie sprzedaży, że ciężar
ekonomiczny podatku od czynności cywilnoprawnych poniesie sprzedawca,
pomimo, że podatnikiem jest kupujący.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Najwyższy w ramach przedsądu bada tylko wskazane w skardze
okoliczności uzasadniające przyjęcie jej do rozpoznania, a nie podstawy kasacyjne
i ich uzasadnienie (postanowienie SN z 16 maja 2008 r., I UK 16/08, LexPolonica nr
3058328). Ma to ma umożliwić wybór jedynie takich spraw, które powinny zostać
rozpoznane przez organ najwyższego szczebla sądownictwa ze względu na interes
publiczny (postanowienie SN z 29 stycznia 2011 r., I UK 295/10, niepubl.).
Podstawowym celem postępowania kasacyjnego jest bowiem ochrona interesu
publicznego przez zapewnienie jednolitości wykładni oraz wkład Sądu Najwyższego
w rozwój prawa i jurysprudencji (postanowienie SN z 4 lutego 2000 r., II CZ 178/99,
OSNC 2000, nr 7-8, poz. 147).
Już na wstępie należy zauważyć, że ujęte w skardze przesłanki przedsądu
wzajemnie się wykluczają – nie można twierdzić, że skarga jest oczywiście
uzasadniona (co ma miejsce wówczas, gdy stwierdzone naruszenia prawa są
widoczne prima facie, bez pogłębionej analizy prawnej) i że jednocześnie w sprawie
występują poważne zagadnienia prawne, które wymagają zaangażowania Sądu
Najwyższego w dokonanie pogłębionej interpretacji niejasnych przepisów
(postanowienie SN z 30 listopada 2012 r., I UK 414/12, niepubl.).
W kwestii pierwszego wskazanego w skardze zagadnienia prawnego, można
jedynie przypomnieć, że zagadnienie prawne to problem, który wiąże się z
określonym przepisem prawa materialnego lub procesowego. Dlatego
sformułowanie zagadnienia prawnego uzasadniającego wniosek o rozpoznanie
skargi kasacyjnej powinno nastąpić przez wskazanie przede wszystkim
konkretnych przepisów prawa, których ono dotyczy (por. postanowienia SN z 10
6
maja 2001 r., II CZ 35/01, OSNC 2002 nr 1, poz. 11; z 13 sierpnia 2002 r., I PKN
649/01, OSNP 2004 nr 9, poz. 158 oraz z 14 lutego 2003 r., I PK 306/02, Wokanda
2004 nr 7-8, poz. 51).
Drugie zagadnienie prawne wskazane przez skarżącego zostało już
rozstrzygnięte w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W doskonale znanym
skarżącemu postanowieniu Sądu Najwyższego z 6 lutego 2013 r., I PZP 3/12, LEX
nr 1293707, czytamy, że „kwalifikacja prawna takiej umowy w prawie prywatnym
międzynarodowym powinna być dokonywana na podstawie norm kolizyjnych, które
swoim zakresem obejmują ogólnie zobowiązania umowne, a nie na podstawie
norm kolizyjnych, które swoim zakresem obejmują stosunki pracy. W rozpatrywanej
sprawie prawem właściwym jest polskie prawo cywilne, a konkretnie przepisy
kodeksu cywilnego o zmianie wierzyciela lub dłużnika (art. 509 i nast. k.c.). Przy
stosowaniu tych przepisów należy mieć przy tym na uwadze, że zobowiązanie
podatkowe nie powstaje na podstawie umowy podatnika z organem podatkowym.
Powoduje to, że te przepisy mogą być stosowane tylko odpowiednio do zobowiązań
podatkowych powstałych na podstawie obcego prawa. Do zobowiązań
podatkowych powstałych na podstawie prawa polskiego te przepisy nie mogłyby
być zastosowane przez polski sąd ze względu na szczególne regulacje prawa
podatkowego. Rozważania czysto teoretyczne dopuszczalności zawarcia takiej
umowy prowadzą, do wniosku, że nie jest dopuszczalne jej zawarcie ze względu na
charakter zobowiązania podatkowego. W zobowiązaniu podatkowym między
obowiązkiem zapłaty podatku w wymaganej wysokości a roszczeniem o zwrot
nadpłaty podatku istnieje nierozerwalne powiązanie. Trudno byłoby mówić o
samodzielnej wierzytelności z tytułu nadpłaty podatku. Wierzytelność z tytułu
nadpłaty podatku mogłaby więc zostać przeniesiona na osobę trzecią tylko przy
przejęciu przez nią obowiązku zapłaty podatku”.
Wbrew twierdzeniom skarżącego nie ma potrzeby wykładni przepisów
prawnych wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów. W cytowanym wyżej
postanowieniu Sądu Najwyższego z 6 lutego 2013 r., I PZP 3/12, LEX nr 1293707,
odniesiono się przecież do treści wyroków w sprawach III ZP 10/96, I PKN 237/00.
W postanowieniu z 6 lutego 2013 r. podkreślono wyraźnie, że w tamtych sprawach
swoje stanowisko Sąd Najwyższy „oparł na przepisie § 10 ust. 1 nieobowiązującej
7
już uchwały nr 71 Rady Ministrów z dnia 3 maja 1989 r. w sprawie zasad
wynagradzania oraz przyznawania innych świadczeń związanych z pracą
pracownikom skierowanym do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa
eksportowego i usług związanych z eksportem (M. P. z 1989 r. Nr 14, poz. 106).
Wyżej wskazany przepis stanowił: Podatki z tytułu przychodów z pracy oraz opłaty
pobytowe nakładane przez władze kraju zatrudnienia pracownika za granicą
ponoszone są przez jednostkę kierującą, chyba że pokrywa je kontrahent
zagraniczny”. Dalej w uzasadnieniu czytamy, że „Powołany wyżej przepis w
oczywisty sposób wykraczał poza ustawową podstawę do wydania uchwały przez
Radę Ministrów i regulował zmianę dłużnika w publicznoprawnym zobowiązaniu
podatkowym regulowanym prawem państwa obcego, wkraczając w obszar władzy
suwerennej tego państwa. Powyższy przepis nie mógł wywrzeć żadnych skutków w
stosunku do wierzyciela podatkowego”.
Dla potrzeb niniejszego postępowania wystarczy wskazać, że Sąd
Najwyższy orzekał w sprawach III ZP 10/96 i I PKN 237/00 w innym kontekście
normatywnym – znaczenie miał wtedy § 10 ust. 1 uchwały nr 71 Rady Ministrów z
dnia 3 maja 1989 r.
Sąd Najwyższy w postanowieniu z 6 lutego 2013 r. krytycznie odniósł się co
do niektórych elementów wcześniejszych orzeczeń, co absolutnie nie uzasadnia
twierdzenia, że zachodzi przesłanka z art. 3989
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Potrzeba wykładni przepisów prawnych wywołujących ‘rozbieżności w
orzecznictwie sądów istnieje dopiero wówczas, gdy rozbieżna jest interpretacja i
stosowanie tych samych przepisów prawnych przez sądy orzekające w różnych
sprawach (postanowienia SN z 24 kwietnia 2003 r., I PK 557/02, OSNP - wkł. 2003,
nr 15, poz. 1, z 24 kwietnia 2003 r. I PK 557/02, niepubl., z 28 stycznia 2005 r.,
III PK 91/04, niepubl.).
Z akt sprawy wynika, że pełnomocnictwo strony pozwanej nie obejmuje
postępowania kasacyjnego (zob. uchwała SN z 5 czerwca 2008 r., III CZP 142/07,
OSNC 2008/11/122).
Z tych względów, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji postanowienia.
8
eb