Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CNP 57/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 maja 2015 r.,
skargi M. H.
o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 28 marca 2013r., wydanego
w sprawie z powództwa "S." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w W.
przeciwko M.H.
o zapłatę,
oddala skargę.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 28 marca 2013 r. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego w P. z dnia 6 września 2012 r. i zasądził od pozwanego M. H. na rzecz
powodowej spółki S. kwotę 70314,64 zł tytułem zwrotu uiszczonego długu celnego.
Sąd Okręgowy ustalił, że pozwany przewoźnik nie dostarczył przewożonego
towaru, objętego procedurą tranzytu wspólnotowego, do urzędu celnego
przeznaczenia. Inaczej mówiąc, pracownicy przewoźnika usunęli ten towar spod
dozoru celnego, w rozumieniu art. 203 ust. 1 w.k.c. Powstał dług celny (art. 203
w.k.c.). Niemiecki organ celny wynikającą z tego długu kwotę określił na 16130,17
Euro, którą obciążył głównego zobowiązanego, czyli powoda (art. 96 ust. 1 w.k.c.).
Powód uiścił tę kwotę, która w złotych wyniosła 70314,64.
Sąd Okręgowy uznał, że wyłącznie odpowiedzialnym za usunięcie spod
dozoru celnego i powstanie na podstawie art. 203 w.k.c. długu celnego był pozwany
i dlatego uwzględnił powództwo o zasądzenie od niego należności wynikającej
z tego długu.
Skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wyroku Sądu Okręgowego
złożył pozwany. Wskazał, że wyrok jest niezgodny z art. 430 k.c. w zw. z art. 415
k.c., art. 376 i 369 k.c. w zw. z art. 213 w zw. z art. 203 Wspólnotowego Kodeksu
Celnego - Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2913/92 z dnia 12 października 1992 r.
ustanawiające Wspólnotowy Kodeks Celny (Dz. U.UE L z dnia 19 października
1992 r., ze zm., dalej: w.k.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności przypomnieć należy, że skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest nadzwyczajnym środkiem
zaskarżenia i to szczególnego rodzaju, przysługuje bowiem od prawomocnego
orzeczenia sądu i jej celem nie jest uzyskanie jego uchylenia lub zmiany lecz
uzyskanie prejudykatu umożliwiającego realizację roszczeń odszkodowawczych za
szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej,
stosownie do art. 77 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 4171
§ 2 k.c. Sąd Najwyższy
wielokrotnie już wyjaśniał, w jaki sposób należy rozumieć pojęcie "orzeczenia
3
niezgodnego z prawem" na gruncie przepisów art. 4241
i nast. k.p.c. W wyroku
z 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06, (OSNC 2007, nr 2, poz. 35) Sąd Najwyższy wyjaśnił,
że stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, to ustalenie
jego bezprawności, które nie może nastąpić bez sięgnięcia do istoty władzy
sądowniczej, tj. orzekania w warunkach niezawisłości, w sposób bezstronny,
zależny nie tylko od obowiązujących ustaw, ale także od "głosu sumienia" sędziego
oraz jego swobody w ocenie prawa i faktów stanowiących podłoże sporu. Swoboda
ocen sędziego wynika nie tylko z władzy sędziowskiej, ale także z prawa
pozytywnego, często posługującego się pojęciami niedookreślonymi i klauzulami
generalnymi albo dekretującego wolność decyzji sędziego. Treść orzeczenia zależy
również od rezultatów wykładni, które mogą być różne, w zależności od jej
przedmiotu, metod oraz podmiotu, który jej dokonuje. Z istoty wykładni wynika zaś
wielość interpretacji, a sam fakt wykładni z natury rzeczy nacechowany jest
subiektywizmem. Już z tych powodów uzasadnione jest, aby w odniesieniu do
działalności jurysdykcyjnej sądu sformułować autonomiczne pojęcie bezprawności.
Jeśli więc na gruncie odpowiedzialności cywilnej bezprawność oznacza generalnie
naruszenie normy właściwego zachowania się, wynikającego z ustawy lub z umowy
międzynarodowej, to w odniesieniu do odpowiedzialności za wydanie orzeczenia
sądowego pojęcie to korygowane jest specyfiką władzy sądowniczej oraz jej
ustrojem. Mając na uwadze zasadę niezawisłości oraz posługiwanie się przez
sądy procedurami, których osnowę stanowi system zaskarżania orzeczeń, należy
przyjąć, że orzeczenie niezgodne z prawem, to orzeczenie niewątpliwie sprzeczne
z zasadniczymi i nie podlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie
przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco
błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie
wymaga głębszej analizy prawniczej. Niezgodność z prawem rodząca
odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa musi zatem mieć charakter
kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku
orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności (por. wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 27 września 2012 r. SK 4/11, OTK-A 2012/8/97
oraz orzeczenia Sądu Najwyższego: postanowienie z 21 marca 2006 r., V CNP
68/05 nie publ. i wyroki: z dnia 31 marca 2006 r., IV CNP 25/05, OSNC 2007, nr 1,
4
poz. 17, z dnia 17 maja 2006 r., I CNP 14/06 nie publ., z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP
33/06 OSNC 2007, nr 2, poz. 35, z dnia 7 lutego 2007 r., III CNP 53/06 nie publ.,
z dnia 21 lutego 2007 r., I CNP 71/06 nie publ. i z dnia 20 września 2007 r., II CNP
87/07 nie publ., z dnia 2 października 2014 r., IV CNP 70/13, nie publ.).
Ocenę zasadności środka zaskarżenia zgłoszonego przez pozwanego
trzeba zacząć od wskazania, że osobą uprawnioną do korzystania z procedury
tranzytu zewnętrznego jest główny zobowiązany. Jest on odpowiedzialny
za przedstawienie w wyznaczonym terminie w urzędzie celnym przeznaczenia
towarów w nienaruszonym stanie i z zachowaniem środków zastosowanych przez
organy celne w celu zapewnienia tożsamości towarów oraz za przestrzeganie
przepisów procedury tranzytu zewnętrznego. Nie naruszając obowiązków głównego
zobowiązanego, także osoba przewożąca towary lub ich odbiorca, która przyjmuje
towary, wiedząc o tym, że są one objęte procedurą tranzytu zewnętrznego,
są również zobowiązani do przedstawienia ich w nienaruszonym stanie w urzędzie
celnym przeznaczenia w wyznaczonym terminie i z zachowaniem środków
zastosowanych przez organy celne w celu zapewnienia tożsamości towarów
(art. 96 w.k.c.). Główny zobowiązany składa również zabezpieczenie w celu
zapewnienia pokrycia długu celnego i innych opłat ponoszonych w odniesieniu do
towarów objętych procedurą tranzytu (art. 94 w.k.c.).
Procedura tranzytu zewnętrznego zostaje zakończona, a obowiązki
zobowiązanego spełnione, gdy towary objęte tą procedurą i właściwe dokumenty
zostaną przedstawione, zgodnie z przepisami tej procedury, w urzędzie celnym
przeznaczenia (art. 92 w.k.c.). Niedostarczenie towarów objętych procedurą
tranzytu zewnętrznego do urzędu celnego przeznaczenia stanowi usunięcie spod
dozoru celnego, skutkujące powstaniem długu celnego. Dług celny powstaje
z chwilą usunięcia towaru niewspólnotowego spod dozoru celnego, a dłużnikami są:
osoba, która usunęła towar spod dozoru celnego, osoby, które uczestniczyły w tym
usunięciu i które jednocześnie wiedziały lub powinny były wiedzieć, że towar
zostaje usunięty spod dozoru celnego, osoby, które nabyły lub posiadały towar
i które w chwili jego nabycia lub wejścia w jego posiadanie wiedziały bądź powinny
były wiedzieć, że jest to towar usunięty spod dozoru celnego, i odpowiednio osoba
zobowiązana do wykonania obowiązków wynikających z czasowego składowania
5
towaru lub ze stosowania procedury celnej, którą towar ten został objęty (art. 203
w.k.c.). Wszyscy dłużnicy są solidarnie zobowiązani do pokrycia powstałego długu
celnego (art. 213 w.k.c.). Solidarna odpowiedzialność wynikająca z art. 213 w.k.c.
oznacza, że organ celny w drodze decyzji ma prawo według swego uznania
obciążyć kwotą wynikającą z długu celnego dłużników określonych w art. 203 w.k.c.
Stosunek prawny między współdłużnikami, którego treść - w myśl
powołanego w skardze art. 376 § 1 k.c. - w pierwszym rzędzie decyduje o tym, czy
i w jakim zakresie dłużnikowi długu celnego, który spełnił świadczenie, należy się
zwrot od współdłużników, może wynikać z umowy lub z innego tytułu prawnego.
Treść owego stosunku może różnie rozstrzygać kwestię rozliczeń dłużników
solidarnych. W szczególności może obciążać ostatecznie całym świadczeniem
jednego tylko dłużnika solidarnego, wszystkich lub kilku z nich - w stosownych
częściach. Podkreślenia wymaga jednak fakt, iż kształt stosunków wewnętrznych
między dłużnikami długu celnego nie wpływa na zakres ich obowiązków
przewidzianych w przepisach wspólnotowego kodeksu celnego. Wynikający z jego
art. 213 solidarny obowiązek pokrycia długu celnego jest bowiem obowiązkiem
publicznoprawnym - jako taki - nie może być modyfikowany w drodze czynności
cywilnoprawnych. Ustalenia umowne stron w zakresie ponoszenia ciężaru z długu
celnego nie mają więc charakteru wiążącego dla organów celnych, a solidarny
dłużnik z art. 213 w.k.c. nie może wobec organu celnego skutecznie bronić się
zarzutem, że zgodnie z umową należność z tytułu długu celnego powinna być
uiszczona przez jego kontrahenta.
Reasumując, jeżeli zgodnie z treścią stosunku prawnego istniejącego między
dłużnikami solidarnymi z art. 213 w.k.c. nie są wyłączone roszczenia regresowe
między nimi, w wypadku gdy jeden z nich usunął spod dozoru celnego towar,
przez to, że nie dostarczył go do urzędu celnego przeznaczenia, a tym samym
spowodował dług celny, dłużnikowi solidarnemu, który został zmuszony do zapłaty
tego długu może przysługiwać roszczenie regresowe w pełnej wysokości.
Odniesienie powyższych rozważań na grunt okoliczności faktycznych sprawy
wymaga przypomnienia ustalenia Sądu Okręgowego, mianowicie, że skarżący
przewoźnik przyjął towary wiedząc o tym, że są one umieszczone pod procedurą
6
tranzytu wspólnotowego, a co za tym idzie, że podług art. 96 ust. 2 w.k.c. jest
zobowiązany do przedstawienia ich w nienaruszonym stanie w urzędzie celnym
przeznaczenia w wyznaczonym terminie i z zachowaniem środków zastosowanych
przez organy celne w celu zapewnienia tożsamości towarów (art. 361 ust. 1
Rozporządzenia Komisji (EWG) nr 2454 z dnia 2 lipca 1993 r. - Dz. U. UE L z dnia
11 października 1993 r., ze zm.). Skarżący z przyjętymi towarami zboczył z trasy
wyznaczonej do urzędu celnego przeznaczenia, nie doprowadził ich do tego urzędu,
a tym samym usunął je spod dozoru celnego czym spowodował dług celny.
Ustalenie usunięcia towaru spod dozoru celnego, w rozumieniu art. 203 ust. 1
w.k.c., nie wymaga ustalenia istnienia elementu intencjonalnego, gdyż usunięcie
odnosi się jedynie do połączenia warunków natury obiektywnej, takich jak
w szczególności, brak fizycznej obecności towaru w uznanym miejscu składowania
w momencie, gdy organ celny żąda przeprowadzenia badania danego towaru.
Niewątpliwie, to nie skarżący, niemniej jego pracownicy dopuścili się usunięcia
towaru spod dozoru celnego, a tym samym ta okoliczność jest bez znaczenia
prawnego już tylko z tej przyczyny, że według art. 3 konwencji o umowie
międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), sporządzonej
w Genewie dnia 19 maja 1956 r. (Dz. U. 1962 r. Nr 49, poz. 238) przewoźnik
odpowiada, jak za swoje własne czynności i zaniedbania, za czynności
i zaniedbania swoich pracowników i wszystkich innych osób, do których usług
odwołuje się w celu wykonania przewozu, kiedy ci pracownicy lub te osoby działają
w wykonaniu swych funkcji.
W świetle powyższego unormowania i ustalonych okoliczności faktycznych
niepodobna przyjąć, jak chciałby tego skarżący, że wyrok Sądu Okręgowego
u podłoża którego legł pogląd, iż ciężar długu celnego powinien ponieść ten, kto
go spowodował, podpada pod pojęcie "orzeczenia niezgodnego z prawem" na
gruncie przepisów art. 4241
i nast. k.p.c.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.