Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 sierpnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Goss-Kokot

Sędziowie: SSA Ewa Cyran (spr.)

del. SSO Katarzyna Schönhof-Wilkans

Protokolant: st. sekr. sądowy Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 18 sierpnia 2016 r. w Poznaniu

sprawy J. T. działającej w imieniu własnym i małoletniej A. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o rentę rodzinną

na skutek apelacji J. T. działającej w imieniu własnym i małoletniej A. T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 24 czerwca 2015 r. sygn. akt III U 408/15

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. decyzją z dnia 12.03.2015 r. znak : (...) odmówił J. T. oraz A. T. przyznania prawa do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 8.10.2014 r. H. T.. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy stwierdził, że na dzień zgonu H. T. nie byłby uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy, gdyż na ten dzień nie legitymował się wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym. Niezbędny do przyznania świadczenia staż pracy został udowodniony na dzień 12.09.2010r. i powinno zostać udowodnione, że H. T. był niezdolny do pracy przed tym dniem. Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 20.02.2015 r. stwierdziła u niego całkowitą niezdolność do pracy, lecz niezdolność ta powstała po dniu 12.09.2010 r.

Odwołanie złożyła J. T. wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie prawa do renty rodzinnej po zmarłym H. T.. Odwołująca wskazała, że ustalenia organu rentowego co do okresu składkowego i nieskładkowego H. T. odbiegają od rzeczywistości, albowiem w okresie od sierpnia 1973 r. do lipca 1974 r. H. T. pomimo, że uczył się zawodowo to również pracował na gospodarstwie rolnym swoich rodziców. M. i C. małżeństwa T. położonym w Ż. (gm. K.). W związku z doliczeniem tego okresu staż zmarłego H. T. przekraczałby 30 lat i odwołująca oraz jej córka miałyby prawo do renty rodzinnej.

Sąd Okręgowy – Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koninie wyrokiem z dnia 24 czerwca 2015r. (sygn. akt III U 408/15):

1.  oddalił odwołanie

2.  odstąpił od obciążenia odwołującej kosztami zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

H. T. (ur. (...)) zawarł w dniu 24.11.1984 r. związek małżeński z J. T.. W trakcie trwania związku małżeńskiego w dniu (...) urodziła się córka A. T..

H. T. zmarł w dniu 8.10.2014 r. Na dzień zgonu posiadał 29 lat, 9 m-cy i 29 dni okresów składkowych oraz 1 rok, 3 miesiące i 26 dni okresów nieskładkowych. W ostatnich 10 latach przed datą zgonu H. T. nie posiadał okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 5 lat. Ostatni okres składkowy przypadał w okresie od 18.02.2009 r. do 7.06.2009 r.

W dniu 24 października 2014 r. J. T. złożyła do organu rentowego wniosek o przyznanie jej oraz córce A. T. prawa do renty rodzinnej po zmarłym H. T.. W toku prowadzenia postępowania wyjaśniającego organ rentowy ustalił, że na dzień zgonu H. T. posiada okres 29 lat, 9 m-cy i 29 dni okresów składkowych oraz 1 rok, 3 miesiące i 26 dni okresów nieskładkowych, jednakże nie legitymował się okresem składkowym i nieskładkowym w wymiarze 5 lat w ostatnim 10- leciu przed datą zgonu. Warunek ten został spełniony w okresie od 13.09.2000 r. do 12.09.2010 r.

Na okoliczność istnienia u H. T. niezdolności do pracy wezwano J. T. do złożenia dokumentacji medycznej, która mogłaby wskazywać na istnienie u zmarłego niezdolności do pracy przed dniem 12.09.2010 r.

Po przedłożeniu dokumentacji medycznej lekarz orzecznik ZUS orzeczeniem z dnia 7.01.2015 r. uznał, że całkowita niezdolność do pracy H. T. powstała w dniu 8.10.2014 r. W związku z wniesieniem sprzeciwu Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 20.02.2015 r. również stwierdziła powstanie u H. T. całkowitej niezdolności do pracy w dniu 8.10.2014 r.

Mając na uwadze powyższe okoliczności organ rentowy wydal zaskarżoną decyzję od której wniesiono odwołanie.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał powyższy wyrok.

Sąd I instancji przywołał art. 65, art. 57 oraz art. 58 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U.2013.1440).

W przedmiotowej sprawie jak argumentował Sąd Okręgowy, zmarły H. T. nie spełniał warunków do przyznania emerytury, wobec czego organ rentowy ustalał, czy przysługiwałaby mu renta z tytułu niezdolności do pracy.

W toku prowadzenia postępowania wyjaśniającego organ rentowy ustalił, że zmarły H. T. na dzień zgonu (tj. 8.10.2014 r.) posiadał 29 lat, 9 m-cy i 29 dni okresów składkowych oraz 1 rok, 3 miesiące i 26 dni okresów nieskładkowych. W ostatnim dziesięcioleciu przed datą zgonu H. T. nie posiadał wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego w wymiarze 5 lat. Warunek ten zmarły spełniał w okresie od 13.09.2000 r. do 12.09.2010 r. a zatem niezdolność do pracy powinna powstać u H. T. przed dniem 12.09.2010 r. Orzeczeniami Lekarza Orzecznika ZUS oraz Komisji Lekarskiej ZUS wykluczono niezdolność odwołującego do pracy przed tą datą.

Rozstrzygnięcia lekarzy orzeczników organu rentowego w zakresie określenia daty niezdolności do pracy zmarłego męża nie były kwestionowane przez odwołującą. Wnosiła natomiast, aby uwzględnić okoliczność, że zmarły H. T. przed lipcem 1974 r. pracował w gospodarstwie rolnym należącym do swoich rodziców. Zdaniem odwołującej uwzględnienie tego okresu (od sierpnia 1973 r. do lipca 1974 r.) oznaczałoby, że zmarły H. T. legitymowałby się ponad 30 - letnim okresem ubezpieczeniowym i nie miałby w tym przypadku zastosowania wymóg z art. 58 ust. 2 ustawy.

Kwestię uwzględniania okresów pracy rolniczej przy ustalaniu prawa do emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy reguluje art. 10 ustawy. Ogólnie przepis ten zezwala na uwzględnianie wymienionych w nim okresów pracy rolniczej w przypadku, gdy: 1) okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 ustawy, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury lub renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu (ust. 1 i 2) oraz 2) nie zostały zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników (ust. 3).

W zależności jednak od rodzaju świadczenia, do którego prawo podlega ustaleniu (emerytura bądź renta z tytułu niezdolności do pracy), przepis art. 10 ustawy różnicuje w ust. 1 i 2 możliwość uzupełniania okresów składkowych i nieskładkowych wymienionymi w nim okresami pracy rolniczej. W przypadku emerytury zarówno przy ustalaniu prawa do tego świadczenia, jak i przy obliczaniu jego wysokości (ust. 1) uwzględnia się okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki (pkt 1), przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia (pkt 2) oraz przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia (pkt 3).

Natomiast odnośnie do renty z tytułu niezdolności do pracy (ust. 2) uwzględnieniu (i to wyłącznie przy ustalaniu uprawnień) podlegają tylko okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki, jeżeli ustalone okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Skoro art. 10 ust. 2 ustawy wyraźnie wymienia jedynie okresy, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1 (okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki), to powyższe oznacza, że przy ustalaniu prawa do renty nie uwzględnia się przypadających po ukończeniu 16 roku życia okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz pracy w gospodarstwie rolnym, poprzedzających podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników na mocy ustaw: z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) oraz z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst jedn.: Dz. U. z 1989 r. Nr 24, póz. 133 z późn. zm.) ( zob. wyrok Sądu Najwyższego z 14.01.2014 r., II UK 222/13, Lex nr 1424851).

Mąż odwołującej pracował w gospodarstwie rolnym rodziców od sierpnia 1973 r. do lipca 1974 r. (ściślej do dnia 7.07.1974 r. albowiem okres od 8.07.1974 r. jako uczeń w Przedsiębiorstwie (...) został przez organ rentowy uwzględniony) jednakże z uwagi na treść powyższych przepisów należałoby brać pod uwagę jedynie okres od 21.05.1974 r. do 7.07.1984 r., gdyż ustawa mówi o okresie pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia. Treść art. 10 ust. 2 ustawy stanowi jednakże, że jedynie okresy o których mowa w art. 10 ust.1 pkt 1 tj. opłacania składki na ubezpieczenie społeczne rolników, a nie pracy w gospodarstwie rolnym, uwzględnia się także przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Brak możliwości uwzględnienia wnioskowanego przez odwołującą okresu pracy w gospodarstwie rolnym wynika również z brzmienia art. 58 ust. 4 ustawy, który odnosi wymóg 30-letniego okresu do okresów składkowych o których mowa w art. 6.

Odwołująca nie podawała, aby zmarły H. T. legitymował się dodatkowym, nie uwzględnionym jeszcze przez organ rentowym okresem pozwalającym doliczyć go do okresów składkowych zwiększając ich wymiar.

Wskutek uznania, że mąż odwołującej H. T. nie spełniał warunków do przyznania mu renty z tytułu niezdolności do pracy, brak było podstaw do przyznania renty rodzinnej na rzecz odwołującej oraz córki.

Wobec powyższego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd I instancji oddalił odwołanie.

Na podstawie art. 102 k.p.c. Sąd Okręgowy odstąpił od obciążania odwołującej kosztami zastępstwa procesowego pozwanego biorąc pod uwagę charakter sprawy i sytuację finansową odwołującej.

Wyrok ten w całości apelacją zaskarżyła odwołująca zarzucając niewyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy faktycznych i istotnych do jej rozstrzygnięcia, błędną ocenę materiału dowodowego, nieuwzględnienie wniosków dowodowych odwołującej.

Wskazując na te zarzuty odwołująca zażądała zmiany zaskarżonego wyroku w całości i przyznania odwołującej renty rodzinnej zgodnie z wnioskiem, ewentualnie uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpatrzenia.

Pozwany organ rentowy nie złożył odpowiedzi na apelację.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja okazała się bezzasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I Instancji przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe, a zebrany materiał poddał wszechstronnej ocenie z zachowaniem granic swobodnej oceny dowodów przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne bez potrzeby ponownego ich przytaczania.

Istota sporu w analizowanej sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia czy prawidłowo organ rentowy odmówił J. T. oraz A. T. przyznania prawa do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 8.10.2014 r. H. T..

Na wstępie wskazać należy, że renta rodzinna jest świadczeniem pochodnym świadczenia, które przysługiwałoby osobie zmarłej, dlatego też w pierwszej kolejności rozpoznaniu podlega spełnienie przesłanek przez osobę zmarłą, a dopiero następnie ustalane jest prawo do tego świadczenia wnioskodawcy - członka rodziny po osobie zmarłej. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 26 marca 2013 r., III AUa 192/13, LEX nr 1314710).

W tym miejscu wskazać należy podstawy prawne orzeczenia.

Zgodnie z treścią art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych Dz.U.2016.887 j.t. Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.

W myśl ust. 2 tegoż przepisu przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy.

Stosownie do treści art. 67 ust. 1 cyt. ustawy do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71:

1) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;

2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;

3) małżonek (wdowa i wdowiec);

4) rodzice.

W myśl art. 57 ust. 1 cyt. ustawy renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy;

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-3, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Stosownie do brzmienia ust.2 przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Zgodnie z art. 58 ust 1 cyt. ustawy warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej:

1) 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;

2) 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat;

3) 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat;

4) 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat;

5) 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

W myśl ust. 2 tegoż przepisu okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.

Zgodnie z brzmieniem ust. 4 tegoż przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Stosownie do brzmienia art. 10 ust. 1 cyt. ustawy przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:

1) okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

2) przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

3) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,

jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

W myśl ust. 2 okresy wymienione w ust. 1 pkt 1 uwzględnia się także przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

H. T. na dzień zgonu (tj.8.10.2014r.) posiadał 29 lat, 9 m-cy i 29 dni okresów składkowych oraz 1 rok, 3 miesiące i 26 dni okresów nieskładkowych. W ostatnim dziesięcioleciu przed datą zgonu nie posiadał wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego w wymiarze 5 lat. Warunek ten zmarły mąż odwołującej spełniał w okresie od 13.09.2000r. do 12.09.2010r. a zatem niezdolność do pracy powinna powstać u H. T. przed dniem 12.09.2010r. jednakże orzeczeniami Lekarza Orzecznika ZUS oraz Komisji lekarskiej ZUS wykluczono niezdolność odwołującego do pracy przed tą datą.

Odwołująca wnosiła aby uwzględnić okoliczność, że zmarły H. T. przed lipcem 1974r. pracował w gospodarstwie rolnym należącym do swoich rodziców.

Wskazać w tym miejscu należy że przy ustaleniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy uwzględnieniu podlegają tylko okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki, jeżeli ustalone okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Powyższe oznacza, że przy ustalaniu prawa do renty nie uwzględnia się przypadających po ukończeniu 16 roku życia okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz pracy w gospodarstwie rolnym poprzedzających podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników na mocy ustaw z dnia 27 października 1977r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. nr 32, poz. 140) oraz z dnia 14 grudnia 1982r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst. Jedn. : Dz.U. 1989 nr 24 poz. 133 z późn. zm.).

Mąż odwołującej pracował w gospodarstwie rolnym rodziców od sierpnia 1973r. do lipca 1974r. jednakże z uwagi na treść cytowanych przepisów należałoby brać pod uwagę jedynie okres od 21.05.1974r. tj. po ukończeniu 16 roku życia. W okresie tym mąż odwołującej nie odprowadzał żadnych składek na ubezpieczenie społeczne rolników zatem okres ten nie może zostać zaliczony do okresów składkowych.

H. T. nie spełniał zatem warunków do przyznania mu renty z tytułu niezdolności do pracy zatem brak było podstaw do przyznania renty rodzinnej na rzecz odwołującej oraz jej córki.

Przyznanie świadczenia niemożliwe było także w oparciu o zasady współżycia społecznego (art.5 k.c.). W wyroku z dnia 26 maja 1999r. II UKN 669/98, Lex 577278 Sąd Najwyższy zważył, iż przepis art. 5 k.c. nie może być podstawą żądania przyznania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Wobec uznania, że zarzuty apelacyjne wnioskodawczyni były bezzasadne oraz mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sąd Apelacyjny na podstawie art.385 k.p.c. oddalił apelację.