Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Lucyna Guderska (spr.)

Sędziowie: SSA Jolanta Wolska

SSO del. Hanna Parzybut-Dan

Protokolant: sekr. sądowy Patrycja Stasiak

po rozpoznaniu w dniu 2 października 2013 r. w Łodzi

sprawy W. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.

o emeryturę,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 21 listopada 2012 r., sygn. akt: V U 864/12;

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 14/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 marca 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił W. B. przyznania emerytury wcześniejszej dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach, gdyż nie udowodnił on co najmniej 15 lat pracy w tych warunkach.

W odwołaniu od tej decyzji W. B. domagał się przyznania wcześniejszej emerytury dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach po zaliczeniu w oparciu o zeznania świadków: - okresu pracy na stanowisku piekarza u J. Ł. (1) w ramach umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego (od 1.11.1967r. do 31.10.1969r.) - pracy na stanowisku traktorzysty w (...) B. ( od 04.1977r. do 31.03.1983r.) i w (...) B. (od 11.04.1984r. do 30.04.1987r.)

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 21 listopada 2012r. Sąd Okręgowy w Kaliszu zmienił decyzję ZUS z 6 marca 2012r. i przyznał W. B. emeryturę od 1 czerwca 2012r., orzekając jednocześnie o kosztach zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji zapadło w następującym stanie faktycznym sprawy:

W. B., ur. (...), w dniu 16 stycznia 2012r. wystąpił z wnioskiem o przyznanie prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Wnioskodawca wykazał na dzień 1 stycznia 1999r. staż ubezpieczeniowy w wymiarze 31 lat, 3 miesięcy i 9 dni okresów składkowych i nieskładkowych; nie jest członkiem OFE i nie pozostaje w stosunku pracy - rozwiązał go z dniem 31 maja 2012r.

Organ rentowy uznał za udowodniony staż pracy w warunkach szczególnych wnioskodawcy w ilości 7 lat, 3 miesięcy i 14 dni.

W okresie od 1 listopada 1967r. do 31 października 1969r. W. B. podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia u J. Ł. (1) w zakładzie piekarskim. Cech (...) w K. potwierdził, że w tym czasie uczył się zawodu w ramach umowy w celu przygotowania zawodowego. Potwierdzeniem odbywania nauki zawodu jest zaświadczenie o uczestniczeniu w kursie zaocznym kwalifikacyjnym we W. trwającym od 15 grudnia 1968r. do 8 czerwca 1969r. oraz uzyskanie świadectwa czeladniczego w rzemiośle piekarskim w dniu 7 lutego 1970r.

Podczas nauki zawodu piekarza u J. Ł. (1) uczniowie mieszkali w jego domu, bezpośrednio przy piekarni i pracowali w takim samym wymiarze czasu pracy jak on oraz pozostałe zatrudnione tam osoby. Pracę zaczynali zwykle około północy i trwała ona przez całą noc aż do godzin przed południowych. Uczniowie mieli zapewnione mieszkanie i wyżywienie, za naukę otrzymywali niewielkie wynagrodzenie zależnie od roku nauki (150-320zł) ale nie mieli żadnych ulg co do czasu pracy. Bywało, że i poza godzinami pracy piekarni pracowali jeszcze przygotowując jabłka na ciasto na następny dzień. Uczniowie w ciągu tygodnia poza praktyczną nauką w piekarni nie uczyli się w szkole. Pracowali od poniedziałku do soboty i tylko 2 razy w miesiącu, w niedzielę jeździli na zajęcia teoretyczne do W.. Były to kursy doskonalenia zawodowego. Uczniowie zatrudniani byli niezgodnie z przepisami o zatrudnianiu małoletnich, gdyż J. Ł. (2) stosował wobec nich taką samą metodę według jakiej sam odbywał naukę zawodu przed wojną.

W okresie zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych (...) od 1 kwietnia 1977r. do 31 marca 1983r. W. B. wykonywał pracę na stanowisku kierowcy ciągnika - traktorzysty. Stale w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał wszelkie prace polowe na zlecenia rolników. Poza sezonem pracy polowych przewoził żywiec i wykonywał inne usługi transportowe, wywoził nieczystości z szamb (beczkowozem), a zimą odśnieżał (przypiętym do ciągnika pługiem śnieżnym).

W okresie od 11 kwietnia 1984r. do 1 maja 1987r. wnioskodawca pracował również na stanowisku traktorzysty w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w (...), przy czym na członka (...) został przyjęty 11 maja 1984r.

W konsekwencji powyższych ustaleń Sąd Okręgowy stwierdził, że W. B. przysługuje prawo do emerytury przewidzianej w art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 153 z 2009r., poz. 1227 – tekst jednolity późn. zm.), ponieważ legitymuje się on wymaganym 15 – letnim okresem pracy w szczególnych warunkach.

Odnosząc się do spornego okresu pracy na stanowisku przy wypieku pieczywa podczas odbywania nauki zawodu, Sąd Okręgowy podniósł, że dla zakwalifikowania pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach mimo młodocianego wieku pracownika znaczenie decydujące winny mieć ustalenia faktyczne co do okoliczności świadczenia danej pracy w ramach nauki zawodu, zwłaszcza jej warunków i wymiaru czasu pracy. Sam wiek i teoretyczne podleganie przepisom o nauce zawodu nie może przesądzać o braku podstaw do takiego zakwalifikowania pracy ucznia jeżeli okoliczności faktyczne świadczą, że uczeń zawodu pracował stale w pełnym wymiarze czasu pracy, jak pozostali pracownicy piekarni, a naukę realizował w dni wolne od pracy.

W rozpatrywanej sprawie pracodawca - piekarz prowadzący naukę zawodu nie stosował żadnych ulg w czasie pracy swych uczniów, ignorując przepisy o czasie pracy młodocianych, tak że de facto jego uczniowie nie korzystali z należnej im ochrony, a pracę realizowali w normach czasu pozostałych pracowników piekarni. Czas przeznaczony na dokształcenie to w rozpatrywanej sprawie nie część ogólnego okresu zgłoszenia do ubezpieczenia, bo kurs doskonalenia zawodowego w ilości 96 godzin realizowany był przez W. B. na przestrzeni od 15 grudnia 1968r. do 8 czerwca 1969r., podczas gdy jako pracownik zgłoszony był przez J. Ł. (1) od 1 października 1967r. do 31 października 1969r. Kurs dokształcania nie tylko nie mieścił się w ramach dobowego czasu pracy ale i nie odnosił się wcale do czasu ubezpieczenia przypadającego poza w/w okresem, zatem tym bardziej nie ma żadnych podstaw do twierdzenia, że odwołujący się nie pracował w pełnym wymiarze czasu pracy przy wypieku pieczywa. Zeznania świadków w tej kwestii są wiarygodne i przekonujące w świetle dokumentów dotyczących odbytego kursu.

Ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego sprzeciwia się uznaniu pracy podczas nauki zawodu za pracę w szczególnych warunkach tylko w odniesieniu do osób, które łączyły naukę zawodu z obowiązkiem dokształcania w zasadniczej szkole zawodowej (por. wyrok SN z 20.01.2011r., II UK 169/10, wyrok SN z 24.04.2009r., II UK 334/0,8). W niniejszej sprawie opisana sytuacja nie miała miejsca, bo odwołujący się nie uczył się w szkole zawodowej tylko na kursie doskonalenia zawodowego trwającego tylko około 6 miesięcy, a z tego tytułu rzemieślnik prowadzący naukę zawodu nie stosował żadnych ulg co do czasu pracy swych uczniów. Nauka odbywała się poza czasem pracy i to przez część ogólnego okresu zatrudnienia. Odwołujący się pracował przez cały czas, gdy był zgłoszony do ubezpieczenia jako pracownik J. Ł. (1) ponad 8 godzin na dobę w narażeniu na wdychanie zapylenia pochodzącego z mąki i na działanie wysokich temperatur pieca. Późniejszy okres pracy na stanowisku piekarza w takich samych warunkach jest zaliczony do pracy w szczególnych warunkach. W ocenie Sądu, powyższe pozwala na zaliczenie odwołującemu się do pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia na stanowisku „ przy wypieku pieczywa” wykonywanego nie tylko po ukończeniu 18 roku życia, (bo od tego wieku nie podlegał już działaniu przepisów określających czas pracy młodocianych i pracodawca nie miał obowiązku wliczania czasu dokształcania do czasu pracy tego pracownika), ale cały przez okres zatrudnienia u J. Ł. (1), tj. od 1 października 1967r. do 31 października 1969r.( 2 lata i 1 miesiąc).

Sąd Okręgowy stwierdził jednocześnie, że wnioskodawca udowodnił, iż pracował w szczególnych warunkach w Spółdzielni Kółek Rolniczych w B. od 1 kwietnia 1977r. do 31 marca 1983r. (6 lat), na stanowisku traktorzysty, gdzie zgodnie z dokumentacją zawartą w aktach osobowych oraz wiarygodnymi zeznaniami świadków wnioskodawca wykonywał tylko prace kierowcy ciągnika - traktorzysty uwzględnione w Wykazie A dział VIII, poz. 3 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W odniesieniu zaś do pracy W. B. na stanowisku traktorzysty wykonywanej w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w (...) od 11 kwietnia 1984r. do 31 maja 1987r. Sąd Okręgowy stwierdził, że możliwe jest zaliczenie jej tylko w wymiarze 1 miesiąca, tj. od podjęcia zatrudnienia (11 kwietnia 1984r.) do czasu przyjęcia w poczet członków (...), co bezsprzecznie miało miejsce od 11 maja 1984r. W orzecznictwie utrwalone jest bowiem stanowisko, że prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym przysługuje tylko tym ubezpieczonym, którzy świadczyli pracę na podstawie zatrudnienia pracowniczego, a zatem do okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie wlicza się okresu pracy wykonywanej w ramach członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej (por. wyroki Sądu Najwyższego z 12.02.2004r. II UK 246/03, 25.01.2005r. I UK 142/04, 29 2005r. I UK 300/04, 8.05.2008r. I UK 354/07).

Tym samym, w ocenie Sądu, odwołujący wykazał w toku postępowania, że legitymuje się wymaganym okresem zatrudnienia w warunkach szczególnych, gdyż w sumie z okresami zaliczonymi dotąd przez ZUS obecnie uwzględnione okresy pracy na stanowisku piekarza w zakładzie (...), traktorzysty (...) i kierowcy ciągnika w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej do czasu przyjęcia w poczet członków spółdzielni stanowią 15 lat 5 miesięcy i 14 dni. Odwołujący ma też ogólny staż ubezpieczeniowy na 1 stycznia 1999r. wynoszący 31 lat, 3 miesiące i 9 dni. Wiek emerytalny 60 lat ukończył 28 kwietnia 2012r., a stosunek pracy rozwiązał 31 maja 2012r. Dlatego też były podstawy do przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury i zmiany zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477 ¹ § 2 k.p.c., co Sąd Okręgowy orzekł w pkt 1 wyroku. O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono w pkt 2 wyroku na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. i 98 k.p.c. Zgodnie z § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.02. Nr 163, poz. 1348 ze zm. ).

W apelacji organ rentowy zaskarżył w całości powyższy wyrok, zarzucając: - naruszenie przepisów prawa materialnego art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS (tekst jednolity Dz. U. z 2009r. nr 153, poz.1227 ze zm.) w związku z § 4 rozporządzenia RM z dnia 7.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.);

- naruszenie przepisów prawa procesowego art. 233 § k.p.c.

Wskazując na powyższą podstawę apelacji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

W ocenie apelującego dokonane przez Sąd ustalenia nie potwierdzają faktu wykonywania przez odwołującego pracy na stanowisku kierowcy ciągnika w całym okresie pracy w (...) B., tj. od 1.04.1977r. do 31.03.1983r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Bezspornym jest wykonywanie przez w/w pracy traktorzysty przez co najmniej 8 godzin codziennie od wiosny do jesieni. Nie można jednak zgodzić się ze stanowiskiem Sądu, iż pracę kierowcy ciągnika wykonywał w takim samym wymiarze również zimą, albowiem przeczą temu zeznania świadka H. G. pracującego w tym czasie z odwołującym. Świadek ten szczegółowo opisał wykonywane przez odwołującego prace. Wynika z nich, że wnioskodawca wykonywał ciągnikiem prace polowe na zlecenia rolników, a poza sezonem prac polowych, zimą czasami odśnieżał albo jeździł piaskarką. Zeznał również, iż „jak nie było pracy przy ciągnikach w zimę to paliliśmy na kotłowni ogrzewającej biurowiec i warsztaty, ... zdarzało się również, że w czasie urlopów stróżów siedzieliśmy za nich na portierni". Zatem okres takiej pracy nie może być już uznany jako zatrudnienie w warunkach szczególnych. Gdyby przyjąć, że w miesiącach typowo zimowych, tj. od grudnia do lutego następnego roku, w trakcie dniówki roboczej, wnioskodawca w ogóle nie kierował ciągnikiem albo oprócz pracy traktorzysty wykonywał jeszcze inne prace jak np. w kotłowni, w warsztacie czy też prace stróża, to okres ten nie może być uwzględniony jako okres pracy w szczególnych warunkach. Po odliczeniu z całego okresu pracy w (...) w (...) m-cy zimowych w każdym roku wnioskodawca nie legitymuje się co najmniej 15- letnim okresem pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie może odnieść skutku, albowiem wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu.

Zgodnie z treścią art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 153 z 2009r., poz. 1227 – tekst jednolity ze zm.), ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948r., przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy, tj. po ukończeniu 60 lat, jeżeli w dniu wejścia w życia ustawy – na dzień 1 stycznia 1999r. osiągnął okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) – 15 lat oraz okres składkowy i nieskładkowy o którym mowa w art. 27 ustawy, to jest 25 lat. W myśl § 2 w/w rozporządzenia okresy pracy uzasadniające prawo do wcześniejszego świadczenia emerytalnego to okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywana jest stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.

Z ustaleń Sądu Okręgowego, popartych dodatkowymi ustaleniami Sądu Apelacyjnego wynika, że W. B. spełnił wszystkie – przewidziane w/w przepisach – przesłanki do nabycia prawa do emerytury, gdyż udowodnił wymagane 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, że ubezpieczony w spornym okresie zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w B. od 1 kwietnia 1977r. do 31 marca 1983r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym wiarygodnych zeznań świadka F. G. i zeznań samego wnioskodawcy, W. B. w ramach zatrudnienia w (...) B. na stanowisku kierowcy ciągnika - traktorzysty, wykonywał ciągnikiem wszelkie prace polowe na zlecenia rolników, zaś poza sezonem prac polowych wykonywał usługi transportowe: woził melasę z cukrowni w Z. do gorzelni, rozwoził pasze do rolników, woził złom do O., wywoził nieczystości z szamb (beczkowozem), a zimą odśnieżał (przypiętym do ciągnika pługiem śnieżnym) i były to jedyne obowiązki pracownicze, które wykonywał wnioskodawca stale w ramach zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. Ustaleń tych nie mogą podważyć ogólnikowe zeznania świadka H. G., o tym że „jak nie było pracy przy ciągnikach w zimę to paliliśmy na kotłowni ogrzewającej biurowiec i warsztaty, ... zdarzało się również, że w czasie urlopów stróżów siedzieliśmy za nich na portierni”. Jak wynika bowiem z niekwestionowanych zeznań wnioskodawcy świadek G. był jedynym kierowcą w (...) B., który zajmował się rozwożeniem dzieci do szkół, a opisanymi przez siebie dodatkowymi pracami zajmował się w czasie, kiedy dzieci były w szkole. Ponadto, jak zresztą wynika to z samych zeznań świadka G. „w czasie zatrudnienia w (...) B. wnioskodawca był stale na etacie traktorzysty, a te inne prace to były wyrywkowe”, natomiast świadek G. potwierdził, że wnioskodawca wykonywał tylko prace kierowcy ciągnika w rolnictwie, transporcie i przy odśnieżaniu.

Trafnie uznał więc Sąd I instancji, że praca wykonywana przez ubezpieczonego w tym czasie spełniała przesłanki wskazane w wykazie A dziale VIII, pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., w którym wymieniono prace kierowców ciągników - traktorzystów. Praca wykonywana przez ubezpieczonego w powyższym okresie może być zakwalifikowana jako praca w szczególnych warunkach. Warunek ten jest bowiem spełniony, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku stale, to jest ciągle wykonuje prace w szczególnych warunkach i nie wykonuje przy tym innych czynności pracowniczych nie związanych z tym stanowiskiem pracy. Zakres obowiązków pracowniczych W. B. ograniczał się tylko do prac kierowcy ciągnika – traktorzysty i nie obejmował innych obowiązków, które nie wiązały się z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach. Tylko bowiem okresy wykonywania zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy wypełniają kryterium uznania pracy o cechach znacznej szkodliwości dla zdrowia lub znacznego stopnia uciążliwości, lub wymagającej wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Stałe wykonywanie takich prac oznacza, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu pracy na danym stanowisku) lub okresowe, a nie stałe świadczenie pracy wyklucza dopuszczalność uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach wskutek niespełnienia warunku stałej znacznej szkodliwości dla zdrowia lub stałego znacznego stopnia uciążliwości wykonywanego zatrudnienia (por. postan. SN z 3.10.2008r. II UK 133/08, LEX nr 658191, wyrok SN z 4.06.2008r. II UK 306/07 OSNP 2009/21-22/290).

Reasumując, ubezpieczony wykazał, że w spornym okresie swego zatrudnienia wykonywał pracę w warunkach szczególnych, tym samym udowodnił 15 – letni okres takiej pracy i spełnił warunki do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.

W tym stanie rzeczy, nie znajdując podstaw do uwzględnienia apelacji, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji swojego wyroku.