Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 września 2016 roku

Sąd Rejonowy w Słupsku IX Wydział Cywilny

W następującym składzie:

Przewodnicząca: SSR Anna Blicharska

Protokolant: Łukasz Jędrzejewski

po rozpoznaniu w dniu 23 września 2016 roku w Słupsku

na rozprawie sprawy

z wniosku M. S. (1)

z udziałem A. K. (1) i J. K. (1)

o stwierdzenie nabycia spadku

1.  stwierdza, że spadek po J. K. (2) (K.) zmarłym w dniu 27 czerwca 2015r. w miejscowości S., ostatnio stale zamieszkałym w miejscowości S. na podstawie ustawy nabyli: matka A. K. (1) (córka J. i A.) w ½ części oraz rodzeństwo: siostra M. S. (1) (c. S. i A.) w ¼ części oraz brat J. K. (1) (s. S. i A.) w ¼ części;

2.  zasądza od uczestnika J. K. (1) na rzecz wnioskodawczyni M. S. (1) kwotę 1 200 zł (tysiąc dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania;

3.  nakazuje ściągnąć od uczestnika J. K. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Słupsku kwotę 50 zł (pięćdziesiąt złotych) tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.

IX Ns 1062/15

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni M. S. (1) wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po J. K. (2) zmarłym w dniu 27 czerwca 2015r. w S.. Wnioskodawczyni wskazała, że zmarły nie pozostawił testamentu, w chwili śmierci nie był w związku małżeńskim i nie posiadał dzieci, a zatem spadek nabyli matka: A. K. (1) oraz rodzeństwo M. S. (1) i J. K. (1).

W odpowiedzi na wniosek uczestnik J. K. (1) , reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego, wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po J. K. (2) na podstawie testamentu ustnego sporządzonego w dniu 26 czerwca 2015r. w obecności trzech świadków: L. K., A. K. (2) i Ł. K.. Uczestnik wskazał, że na mocy wskazanego testamentu spadek w całości nabył brat zmarłego tj. J. K. (1).

Uczestniczka A. K. (1) wniosła o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy.

W toku dalszego postępowania wnioskodawczyni, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie adwokata, wniosła o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy oraz o zasądzenie od uczestnika J. K. (1) kosztów postępowania w łącznej wysokości 1200 zł. Uzasadniając swoje stanowisko wnioskodawczyni wskazała, że świadkowie L. K., A. K. (2), Ł. K. i D. K. zeznali nieprawdę co do daty sporządzenia pisma stwierdzającego treść testamentu. Świadkowie zeznali bowiem, że pismo zostało sporządzone za życia J. K. (2), podczas gdy w treści pisma zawarto stwierdzenie, że 27.06.2015r. J. K. (2) zmarł. Wnioskodawczyni stwierdziła także, że świadkowie nie byli zgodni co do treści ostatniej woli zmarłego, w szczególności w zakresie składników majątku, jakie miały zostać przekazane bratu.

Uczestnik J. K. (1), ustosunkowując się do stanowiska wnioskodawczyni, wskazał, że sporządzenie testamentu ustnego było uzasadnione obawą rychłej śmierci spadkodawcy. Zdaniem uczestnika zostały zachowane wszystkie wymogi formalne warunkujące ważność i skuteczność testamentu ustnego. Wola spadkodawcy została wyrażona w obecności trzech świadków, a następnie spisana. Uczestnik podkreślił również, że żaden ze świadków nie brał wcześniej udziału w tego rodzaju czynności i jedynie z braku doświadczenia wynikają zaistniałe w piśmie stwierdzającym testament omyłki pisarskie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. K. (2) zmarł 27 czerwca 2015r. w S., gdzie przed śmiercią stale zamieszkiwał. Spadkodawca nie zawierał związku małżeńskiego i nie posiadał dzieci. Ojciec spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku. Zmarły nie pozostawił testamentu. Nikt nie składał oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Nikt nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Nikt nie zawarł umowy o zrzeczeniu się spadku.

Spadkobiercami ustawowymi J. K. (2) są matka A. K. (1), siostra M. S. (1) i brat J. K. (1).

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu, k. 3, odpis skrócony aktu urodzenia, odpis skrócony katu małżeństwa, koperta na k. 4, zapewnienie spadkowe M. S. (1), 00:14:55-00:17:44 protokołu rozprawy z 20.10.2015r., zapewnienie spadkowe A. K. (1), 00:17:44-00:20:20 protokołu rozprawy z 20.10.2015r., zapewnienie spadkowe J. K. (1), 00:20:20-00:30:06 protokołu rozprawy z 20.10.2015r., zeznania M. S. (2), 00:05:38-00:17:02 protokołu rozprawy z 01 lipca 2016r., zeznania A. K. (1), 00:06:03-00:12:17 protokołu rozprawy z 23 września 2016r.)

Sąd zważył, co następuje:

W niniejszej sprawie istota sporu pomiędzy wnioskodawczynią i uczestniczką A. K. (1) a uczestnikiem J. K. (1) sprowadzała się do ustalenia, czy zmarły J. K. (2) sporządził ważny i skuteczny testament ustny, na mocy którego do dziedziczenia powołał wyłącznie swojego brata J. K. (1).

Na wstępie niniejszych rozważań wskazać należy, że zgodnie z art. 952 § 1 k.c. jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Z kolei w myśl § 2 wskazanego przepisu treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Podkreślenia wymaga przy tym to, że przytoczone wyżej przepisy umieszczone się w Oddziale zatytułowanym „Testamenty szczególne”. Cechą charakterystyczną testamentów szczególnych jest odmienne - niż przy testamentach zwykłych - ukształtowanie formalnych wymogów ich sporządzenia, mogą one bowiem zostać sporządzone jedynie w szczególnych, ściśle określonych w ustawie, okolicznościach (post. SN z dnia 8 lutego 2000 r., I CKN 408/98, Lex nr 50854). W orzecznictwie podkreśla się, że stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu ustnego wymaga szczególnie wnikliwego badania, czy zachowane zostały wszystkie wymagania ustawy dotyczące zarówno formalnych przesłanek ważności, jak i okoliczności pozwalających na skorzystanie z tej formy testamentu (tak orzeczenie SN z 18 kwietnia 2000 r., III CKN 271/00, niepubl.). Umieszczenie przepisów art. 952 k.c. w Oddziale zatytułowanym „testamenty szczególne” wskazuje, że przepisy te należą do przepisów iuris stricti, a zatem podlegają ścisłej wykładni.

W niniejszej sprawie uczestnik postępowania wskazał, że J. K. (2) w dniu 26 czerwca 2015 roku sporządził testament ustny w obecności jego i jego żony D. K. oraz świadków: L. K., A. K. (2) i Ł. K.. Zdaniem Sądu analiza zeznań wskazanych osób prowadzi do wniosku, że zeznania te są rozbieżne i nieścisłe w stopniu uniemożliwiającym przyjęcie tychże zeznań za podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie.

W pierwszej kolejności zauważyć należy, że wszystkie przesłuchane w sprawie osoby, które miały być obecne przy sporządzaniu testamentu tj. L. K., A. K. (2), Ł. K., D. K. oraz uczestnik J. K. (1), zgodnie stwierdzili, że J. K. (2) miał dyktować treść ostatniej woli, która była spisywana na bieżąco przez L. K., a następnie podpisana w obecności i za życia J. K. (2). Świadek D. K. kategorycznie stwierdziła, że pismo bezpośrednio po podpisaniu przez świadków włożyła do koszulki, po czym umieściła w szufladzie i wyjęła dopiero wówczas, gdy pismo miało zostać złożone w sądzie. Tymczasem analiza treści sporządzonego dokumentu prowadzi do wniosku, że taki przebieg wydarzeń jest niemożliwy. Zauważyć bowiem należy, że w końcowej treści pisma datowanego na 26 czerwca 2015r. stwierdzono, że w dniu 27 czerwca 2015r. J. K. (2) zmarł w swoim łóżku. Świadkowie po odczytaniu treści pisma na rozprawie nie byli w stanie wyjaśnić tej rozbieżności, utrzymując w dalszym ciągu, że pismo zostało spisane za życia J. K. (2). Podjęta przez świadka Ł. K. próba tłumaczenia tego stwierdzenia agonalnym stanem J. K. (2) w chwili sporządzania pisma jest całkowicie chybiona. Stwierdzenie to nie zawiera bowiem przypuszczenia, że J. K. (2) umrze 27 czerwca 2015r., lecz zawiera jednoznaczną informację o śmierci J. K. (2) w tym dniu, co świadczy o tym, że pismo musiało zostać sporządzone, wbrew twierdzeniom świadków, po dniu 26 czerwca 2015r. i po śmierci spadkodawcy. Wobec jednoznaczności tego stwierdzenia nie sposób również przyjąć, by stanowiło ono jedynie omyłkę pisarską, co sugerowały w swoich zeznaniach D. K. i L. K..

Zeznania świadków są również rozbieżne co do tego, kto miał podpisać pismo. A. K. (2) zeznał, że pismo podpisała jedynie L. K. i dopiero w odpowiedzi na kolejne pytanie świadek zeznał, że on również podpisał pismo. Ł. K. zeznał, że pismo zostało podpisane przez wszystkich obecnych, a więc również przez D. K. i J. K. (1). Dopiero po okazaniu dokumentu świadek przyznał, że widnieje na nim jedynie jego podpis oraz podpisy L. K. i A. K. (2).

Zeznania świadków oraz uczestnika postępowania J. K. (1) są także rozbieżne co do treści ostatniej woli zmarłego, która miała zostać oświadczona w dniu 26 czerwca 2015r. L. K. zeznała, że J. K. (2) oświadczył, iż przekazuje bratu wszystko to, co jest złożone w banku. Z kolei A. K. (2) i Ł. K. zeznali, że zmarły przekazał cały majątek bratu, nie wyszczególniając konkretnych składników majątku. Uczestnik J. K. (1) zeznał natomiast, że spadkodawca powiedział, iż jego oszczędności przeznaczone są na pomnik, następnie na pokrycie poniesionych przez J. i D. K. koszty opieki i leczenia, a z resztą nie wie co zrobić. Ze złożonego do akt pisma stwierdzającego testament wynika co prawda, że ostatnią wolą zmarłego miało być przekazanie wszystkich oszczędności bratu J. K. (1). Jednakże w świetle opisanych wyżej uzasadnionych wątpliwości co do okoliczności sporządzenia przedmiotowego pisma, pismo to nie może stanowić w ocenie Sądu podstawy do uznania, że zmarły wyraził ostatnią wolę o treści wskazanej w tymże piśmie, tym bardziej, że relacje świadków co do rzeczywistej treści ostatniej woli zmarłego są rozbieżne. W tym stanie rzeczy w ocenie Sądu brak jest wystarczających podstaw, by stwierdzić, że zmarły powołał do dziedziczenia wyłącznie brata J. K. (1).

Zauważyć również należy, że świadek A. K. (2) zeznał, iż podczas rozmowy w dniu 26 czerwca 2015r. J. K. (2) zapewniał go, że przepisał wszystko na brata J.. Świadek nie wyjaśnił, dlaczego wobec takiego stwierdzenia spadkodawcy konieczne było sporządzanie testamentu ustnego.

Ponadto zwrócić należy uwagę na to, że tego dnia w domu w S. przebywała również matka zmarłego A. K. (1) i siostra zmarłego M. S. (1). A. K. (1) zeznała, że 26 czerwca 2015r. przebywała w domu, w kuchni położonej naprzeciw pokoju J. K. (2) i nie zauważyła, by tego dnia w pokoju spadkodawcy przebywali jednocześnie L. K., A. K. (2) i Ł. K.. Co więcej tego dnia nikt nie poinformował uczestniczki o tym, że jej syn oświadczył ostatnią wolę. Twierdzenia uczestniczki korespondują z zeznaniami świadek L. K., która zeznała, że nie informowała matki zmarłego o tym, że oświadczył on swoją ostatnią wolę wobec świadków, ponieważ spieszyła się do domu. W ocenie Sądu biorąc pod uwagę zasady doświadczenia życiowego, gdyby zmarły faktycznie oświadczył ostatnią wolę, świadkowie tej czynności poinformowaliby o tym matkę spadkodawcy, która przebywała w tym czasie w sąsiednim pomieszczeniu. Zauważyć także należy, że świadek M. S. (2) zeznała, iż M. S. (1) przebywała w domu J. K. (2) w S. od czwartku wieczora (25 czerwca 2015r.) do soboty popołudnia (27 czerwca 2016r.). Świadek stwierdziła, że w piątek tj. 26 czerwca 2015r. odbierała w imieniu M. S. (1) pieniądze, ponieważ nie było jej w domu. Sąd nie znalazł przy tym podstaw, by kwestionować wiarygodność zeznań świadka, albowiem świadek nie jest bezpośrednio zainteresowana wynikiem niniejszej sprawy. Skoro zatem M. S. (1) przebywała w domu zmarłego w dniu, kiedy miał zostać sporządzony testament ustny, to nie jest możliwe, by wnioskodawczyni o tym fakcie nie wiedziała, bądź nie została poinformowana jako najbliższy członek rodziny o sporządzeniu testamentu bezpośrednio po dokonaniu tej czynności.

W tym stanie rzeczy w świetle wskazanych wyżej rozbieżności i nieścisłości w zeznaniach świadków L. K., A. K. (2), Ł. K., D. K. i uczestnika J. K. (1) Sąd uznał, że w dniu 26 czerwca 2015 r. J. K. (2) nie oświadczył swojej ostatniej woli w obecności trzech świadków, a tym samym testament ustny, o którym mowa w art. 952 k.c. nie został sporządzony.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że wobec braku testamentu dziedziczenie nastąpiło na podstawie ustawy.

Z zapewnienia spadkowego złożonego przez wnioskodawczynię i uczestników wynika, że zmarły w chwili śmierci nie pozostawał w związku małżeńskim, nie posiadał również zstępnych. W chwili śmierci żyła matka spadkodawcy A. K. (1), natomiast ojciec S. K. nie dożył otwarcia spadku. Zmarły posiadał rodzeństwo – siostrę M. S. (1) i brata J. K. (1). Żaden ze spadkobierców ustawowych nie zrzekł się dziedziczenia i nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Zgodnie z art. 932 § 3 kc w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Z kolei w myśl art. 932 § 4 k.c. jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jak wynika z zapewnienia spadkowego spadkobiercy ustawowi nie złożyli oświadczeń spadkowych, w związku z czym na podstawie art. 1015 § 2 kc w brzmieniu obowiązującym w chwili otwarcia spadku spadek nabyli matka A. K. (1) w ½ części oraz siostra M. S. (1) i brat J. K. (1) w ¼ części każde z nich wprost.

W myśl art. 520 § 1 kpc w postępowaniu nieprocesowym zasadą jest, że każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Określona w art. 520 § 1 k.p.c. zasada nie doznaje wyjątków, gdy uczestnicy są w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania lub chociaż nie są w równym stopniu zainteresowani, ich interesy są wspólne. W pozostałych wypadkach sąd może od tej zasady odstąpić i na żądanie uczestnika, albo z urzędu, jeżeli działa bez adwokata lub radcy prawnego (art. 109 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.) orzec stosownie do reguł określonych w art. 520 § 2 lub 3 k.p.c. Dla ich zastosowania istotne jest stwierdzenie, czy między uczestnikami postępowania w danej sprawie zachodzi sprzeczność interesów i czy są oni w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CZ 55/11, LEX nr 949024).

W niniejszej sprawie w ocenie Sądu interesy wnioskodawczyni i uczestnika postępowania J. K. (1) były sprzeczne. Wnioskodawczyni wniosła bowiem o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy, natomiast uczestnik wniósł o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu, na mocy którego miał zostać powołany do całości spadku, a więc z wyłączeniem wnioskodawczyni. W tych okolicznościach Sąd uznał, że zachodziły podstawy do odstąpienia od zasady wynikającej z art. 520 § 1 kpc. Wnioskodawczyni wniosła o zasądzenie na jej rzecz kosztów w łącznej kwocie 1 200 zł. Wnioskodawczyni wskazała, że podwyższona stawka wynagrodzenia pełnomocnika jest uzasadniona nakładem pracy pełnomocnika w toku postępowania. Zgodnie z § 9 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz.U.2013.461 ze zm.) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015r., poz. 1800) stawki minimalne za prowadzenie spraw o stwierdzenie nabycia spadku wynoszą - 60 zł, a jeżeli przedmiotem postępowania jest również ważność testamentu - 360 zł. W myśl § 2 ust. 1 i 2 wskazanego rozporządzenia zasądzając opłatę za czynności adwokata z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy adwokata, a także charakter sprawy i wkład pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia; podstawę zasądzenia opłaty, o której mowa w ust. 1, stanowią stawki minimalne określone w rozdziałach 3-5; opłata ta nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy. W niniejszej sprawie jako stawkę minimalną przyjąć należy stawkę 360 zł. § 9 pkt 2 rozporządzenia stanowi bowiem, że stawka 360 zł jest stawką minimalną w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku, jeśli przedmiotem postępowania jest również ważność testamentu. Analiza wskazanego przepisu prowadzi do wniosku, że podwyższona stawka wynagrodzenia adwokackiego znajduje zastosowanie przede wszystkim w postępowaniach, w których kwestionowana przez uczestników tego postępowania była materialna ważność testamentu (art. 944 i 945 k.c.) i w celu wyjaśnienia tej kwestii prowadzone było postępowanie dowodowe. Zdaniem Sądu stawkę tę należy zastosować również wówczas, gdy przedmiotem postępowania było ustalenie istnienia testamentu, albowiem również i w tej sytuacji konieczne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego o zakresie zbliżonym do postępowania dowodowego w przedmiocie materialnej ważności testamentu. W niniejszej sprawie żądana przez wnioskodawczynię kwota tytułem poniesionych kosztów postępowania nie przekracza sześciokrotności stawki minimalnej. Zdaniem Sądu przyznanie wnioskodawczyni kosztów wynagrodzenia pełnomocnika w stawce wyższej niż stawka minimalna jest uzasadnione nakładem pracy pełnomocnika w niniejszej sprawie. Podkreślenia wymaga bowiem to, że udział pełnomocnika w sprawie znacznie przyczynił się do jej wyjaśnienia. Pełnomocnik złożył pisma przygotowawcze, w których przedstawił wnikliwą analizę okoliczności sprawy, a w szczególności zeznań świadków. Pełnomocnik od momentu jego ustanowienia był również obecny na wszystkich terminach rozpraw, w których aktywnie uczestniczył poprzez zadawanie pytań osobom przesłuchiwanym i obszerne prezentowanie stanowiska wnioskodawczyni. Podkreślenia wymaga przy tym to, że niniejsza sprawa nie była typową sprawą o stwierdzenie nabycia spadku, a dla jej rozstrzygnięcia konieczne było przeprowadzenie dość szerokiego postępowania dowodowego.

Na podstawie art. 113 ust. 1 w zw. z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2014.1025 j.t.) w zw. z art. 98 i 99 kpc w zw. z art. 520 § 2 kpc Sąd nakazał ściągnąć od uczestnika J. K. (1) kwotę 50 zł tytułem wydatków na zwrot kosztów dojazdu świadków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.