Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 lipca 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa J. K.

przeciwko A. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 30 listopada 2015 r. sygn. akt I C 1670/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 5.400 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Grzegorz Krężołek SSA Barbara Górzanowska SSA Robert Jurga

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 lipca 2016 r.

Powód J. K. domagał się zasądzenia od pozwanej A. M. kwoty 90.040 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu i kosztami procesu, tytułem zwrotu połowy wartości nakładów poczynionych na nieruchomość stanowiącą aktualnie własność pozwanej. Powód powoływał się na postanowienie Sądu Rejonowego w S. VI Wydział Zamiejscowy w (...) z dnia 26 kwietnia 2013r., sygn. VI Ns 77/13, wydane w sprawie podziału majątku wspólnego byłych małżonków K., w którym to postanowieniu ustalono, że w skład majątku wspólnego wchodzi wierzytelność z tytułu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek A. M. i ½ część tych nakładów przyznano na jego rzecz. Jako podstawę prawna dochodzonego roszczenia powód wskazywał przepisy art. 405 k.c. i 407 k.c.

Pozwana A. M. wnosiła o oddalenie powództwa w całości zarzucając, że właścicielką przedmiotowej nieruchomości stała się w 2005 roku na mocy umowy darowizny zawartej z jej matką E. K., zaś nakłady, na które powołuje się powód poczynione były przed tą datą, a ona nie przejęła zobowiązania do zwrotu ich wartości powodowi.

Wyrokiem z dnia 30 listopada 2015r. Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział I Cywilny oddalił powództwo; zasądził od powoda J. K. na rzecz pozwanej A. M. kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; nakazał pobrać od powoda J. K. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Kielcach kwotę 1.697,21 zł tytułem kosztów sądowych.

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne:

E. K. z domu (...) i powód J. K. zawarli związek małżeński w dniu 19 czerwca 1972r. Łączył ich ustrój małżeńskiej wspólności ustawowej. Po ślubie małżonkowie zamieszkali w nieruchomości rodziców E. K., położonej w K. przy ul. (...) (tj. na działce oznaczonej numerem ewidencyjnym (...)). W tym czasie na nieruchomości znajdował się dom drewniany oraz budynki gospodarcze - stodoła i obora. Rodzice E. J. i W. małżonkowie (...), w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku wybudowali na tej nieruchomości dom murowany oraz garaż. Małżonkowie K. pomagali rodzicom w tej inwestycji. W dniu 10 grudnia 1980r. w Urzędzie Miasta i Gminy w S. została sporządzona umowa, na mocy której J. I. i W. I. przekazali na rzecz E. K. własność i posiadanie gospodarstwa rolnego położonego w K. oznaczonego jako działki nr (...); w Ś. oznaczonego jako działki nr (...) oraz w B. oznaczonego jako działka nr (...), o łącznej powierzchni 4,94 ha. Po tej dacie małżonkowie K. nadal zamieszkiwali w przedmiotowej nieruchomości, nie czynili jednak na niej znaczących nakładów i nie robili znaczących remontów. Aktem notarialnym z dnia 9 maja 2005r. sporządzonym w Kancelarii Notarialnej w S. przed notariuszem A. K., E. K. darowała swojej córce A. M. własność nieruchomości położonej w K., gmina S., oznaczonej jako działki, nr (...) o łącznej powierzchni 2,17 ha, zabudowanej budynkiem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi. Od czasu kiedy pozwana A. M. stała się właścicielem przedmiotowej nieruchomości ani małżonkowie K., ani też sam powód J. K. nie dokonywali na niej żadnych nakładów.

Sąd Okręgowy podał następnie, że wyrokiem z dnia 27 czerwca 2006r. Sąd Okręgowy w Kielcach rozwiązał przez rozwód małżeństwo E. K. i J. K. z winy powoda. Nadto orzekł eksmisję powoda z domu mieszkalnego położonego w K. ul. (...). Od maja 2007r. powód nie zamieszkuje w tej nieruchomości. Decyzją Burmistrza Miasta i Gminy w S. powód został wymeldowany z pobytu stałego pod wyżej wymienionym adresem. W marcu 2008r. powód wystąpił do Sądu Rejonowego w S. z wnioskiem o dokonanie podziału majątku wspólnego jego i jego byłej żony E. K., gdzie zgłaszał do rozliczenia nakłady dokonane z majątku wspólnego na nieruchomość E. K. położoną w K. przy ul. (...). Postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2013r., wydanym w sprawie VI Ns 77/13, Sąd Rejonowy w (...) Wydział Zamiejscowy w (...)ustalił składniki majątku wspólnego małżonków K.; między innymi ustalił, że w jego skład wchodzi wierzytelność z tytułu nakładów z majątku wspólnego J. K. i E. K. na majątek osoby trzeciej przysługującej w stosunku do A. M.. Sąd dokonał podziału tego majątku w ten sposób, że ruchomości o łącznej wartości 2.640 zł oraz ½ udziału w wierzytelności w stosunku do A. M. przyznał E. K., natomiast J. K. przyznał ½ wierzytelności przysługującej w stosunku do A. M.. Nadto w punkcie IV postanowienia Sąd Rejonowy ustalił, że J. K. i E. K. poczynili nakłady z majątku wspólnego na majątek osobisty E. K. o wartości 1.374,03 zł. W punkcie V Sąd zasądził od E. K. na rzecz J. K. tytułem dopłaty kwotę 2.007,01 zł.

Powyższy stan faktyczny doprowadził Sąd Okręgowy do przekonania o bezzasadności powództwa. Sąd wskazał, że powód domaga się zasądzenia na jego rzecz kwoty 90.040 zł, która jego zdaniem stanowi wartość ½ części wierzytelności przyznanej na jego rzecz w punkcie II postanowienia Sądu Rejonowego w S. Wydział Zamiejscowy w(...)z dnia 26 kwietnia 2013r. w przedmiocie podziału majątku wspólnego. Z orzeczenia tego wynika, że chodzi o nakłady poczynione z majątku wspólnego małżonków K. na majątek A. M.. Według Sądu to na powodzie zatem spoczywał ciężar udowodnienia, że faktycznie takie nakłady zostały dokonane po dniu 9 maja 2005r., to jest po dniu, kiedy przedmiotowa nieruchomość stała się własnością pozwanej i jeszcze w trakcie jego małżeństwa z E. K. (art. 6 k.c.). Tymczasem powód konsekwentnie twierdził, że takie nakłady po tym dniu nie były dokonywane. Sąd zatem stwierdził, że pozwana nie została nimi bezpodstawnie wzbogacona, jak to twierdził powód. Dlatego też już choćby z tego powodu powództwo należało oddalić.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, iż powód konsekwentnie twierdził, że wszystkie nakłady, o których mowa w pozwie, a w szczególności w jego piśmie z dnia 4 lutego 2014r., były dokonane w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku, a pozwana nie była wówczas właścicielem tej nieruchomości. Były one dokonywane w czasie, kiedy właścicielami tej nieruchomości byli rodzice E. K., to jest do 9 grudnia 1980r., lub też w czasie. kiedy jej właścicielem była E. K., to jest od 10 grudnia 1980r. do 8 maja 2005r. Nawet przyjmując, że E. K. otrzymując od swoich rodziców własność i posiadanie przedmiotowej nieruchomości, przejęła również zobowiązanie z tytułu ewentualnych nakładów dokonanych z majątku wspólnego małżonków K. na majątek osób trzecich – małżonków (...), to po dacie 9 grudnia 1980r. nakłady te należałoby traktować jako nakłady dokonane z majątku wspólnego małżonków na majątek odrębny jednego z nich. Zasadą jest, że podział majątku wspólnego obejmuje składniki należące do tego majątku w czasie ustania wspólności majątkowej oraz istniejące w chwili dokonania podziału. Z kolei z treści art. 45 k.r.i o. wynika założenie, że każdy z małżonków powinien zwrócić przypadający na drugiego małżonka udział w nakładach poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny drugiego małżonka bez względu na to, czy składnik objęty nakładami po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej został zbyty. Dlatego też należało przyjąć, że roszczenie o zwrot nakładów dokonanych przez małżonków K. na przedmiotową nieruchomość położoną w K. oznaczoną jako działka nr (...) do maja 2005r,. mogło być zgłoszone jedynie do E. K. w sprawie o podział majątku dorobkowego i w tym zakresie powinno zostać dokonane ich rozliczenie jedynie między małżonkami. W związku z unormowaniem zawartym w art. 567 § 3 k.p.c.. nakazującym stosowanie do postępowania o podział majątku wspólnego odpowiednich przepisów o dziale spadku, Sąd Okręgowy przyjął - na podstawie art. 618 § 2 k.p.c. w związku z art. 686 i 688 k.p.c.- że dochodzenie roszczeń z tytułu wzajemnych rozliczeń nie jest możliwe po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego, chociażby roszczenia te nie były zgłoszone w toku postępowania o podział majątku wspólnego i nie zostały objęte postępowaniem działowym. W przedmiotowej sprawie, jak wynika z akt postępowania o podział majątku wspólnego małżonków K., Sąd orzekający w tej sprawie (sygn. akt VI Ns 77/13) zajmował się zgłoszonym przez powoda wnioskiem o dokonanie rozliczenia nakładów zrealizowanych z majątku wspólnego jego i jego byłej małżonki na majątek osobisty E. K.. Powód zgłaszał do rozliczenia te same nakłady, które zgłaszał w sprawie niniejszej. Wbrew twierdzeniom powoda, Sąd Rejonowy w postanowieniu z dnia 26 kwietnia 2013r. w punkcie IV ustalił wartość tych nakładów na kwotę 1.374,03 zł. i w punkcie V zasądził od E. K. na rzecz J. K. połowę tej kwoty. Powód nie wniósł apelacji od tego orzeczenia, a zatem zgodził się z tak wyliczoną wartością nakładów dokonanych z majątku wspólnego małżonków na nieruchomość E. K.. Zdaniem Sądu Okręgowego, z powyższego orzeczenia wynika też (pkt II), że Sąd Rejonowy przyznał na rzecz J. K. ½ część wierzytelności przysługującej w stosunku do A. M. z tytułu nakładów z majątku wspólnego małżonków K. na majątek osoby trzeciej. Jednakże orzeczenia tego nie można interpretować inaczej jak tylko w ten sposób, że chodzi o ewentualne nakłady, jakich małżonkowie K. dokonali na przedmiotową nieruchomość w okresie od maja 2005r., to jest kiedy A. M. stała się jej właścicielem, do momentu zniesienia ich małżeńskiej wspólności majątkowej. Wcześniejsze bowiem nakłady na tę nieruchomość zostały już rozliczone między małżonkami K. przez Sąd Rejonowy S. w postanowieniu z dnia 26 kwietnia 2013r. Nadto Sąd stwierdził, że zbycie przez jednego małżonka nieruchomości z nakładami poczynionymi przez oboje małżonków na tę nieruchomość nie wywołuje przejścia ex lege tego zobowiązania na nabywcę (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2009r., III CSK 257/07). Z powyższych powodów za niezasadny Sąd uznał także zarzut pozwanej, że żądanie powoda o zwrot nakładów dokonanych po 9 maja 2005r. jest przedawnione, albowiem nakłady takie nie zostały dokonane.

Sąd pierwszej instancji nie podzielił także stanowiska powoda, że pozwana będąc obdarowaną przez jej matkę własnością przedmiotowej nieruchomości została bezpodstawnie wzbogacona o wartość nakładów dokonanych przez małżonków K. na tę nieruchomość i w związku z tym, na podstawie art. 407 k.c., powinna mu zwrócić ½ część tej korzyści. Postanowieniem Sądu Rejonowego w S. Wydział Zamiejscowy w (...) powodowi zasądzono już zwrot połowy wartości tych nakładów. Po drugie, nakłady te według wskazań powoda dokonywane były w latach siedemdziesiątych dwudziestego wieku, a zatem na wiele lat przed ustaniem jego wspólności majątkowej z E. K. i to na podstawie ich wspólnej decyzji. Pozwana nie miała na te decyzje żadnego wpływu i przejmując własność tej nieruchomości od matki nawet nie musiała o nich wiedzieć. Została ona obdarowana na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego i nie można w żadnym razie mówić w tym przypadku o jej bezpodstawnym wzbogaceniu.

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, że żądanie powoda nie znajduje uzasadnienia ani w treści art. 405 i 407 k.c., ani też w treści innych przepisów prawa materialnego, dlatego oddalił powództwo. O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 113 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014r., poz. 1025 ze zmianami).

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył w całości powód J. K., który wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie o zasądzeniu na jego rzecz od pozwanej A. M. kwoty dochodzonej pozwem tj. kwoty 90.040 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Kielcach.

Uzasadniając swój wniosek powód zarzucił, że Sąd Okręgowy w Kielcach dokonał dowolnej, błędnej wykładni postanowienia Sądu Rejonowego w S. VI Zamiejscowy Wydział Cywilny w (...)z 20 maja 2013r w sprawie sygn. akt VI Ns 77/13 o podział majątku wspólnego. W postanowieniu tym, w pkt. I lit.b) Sąd Rejonowy ustalił iż w skład majątku wspólnego wchodzi „wierzytelność z tytułu nakładów z majątku wspólnego J. K. i E. K. na majątek osoby trzeciej przysługującej w stosunku do A. M.”. Zdaniem powoda odnosi się to do wszelkich nakładów jakie zostały dokonane z majątku wspólnego małżonków K. na majątek osoby trzeciej - bez ograniczania czasokresu dokonania takich nakładów. Powód podnosił, że istotą sprawy o podział majątku wspólnego jest objęcie takim podziałem wszelkich składników tego majątku zaś ustalenia Sądu Rejonowego iż ta wierzytelność „przysługuje w stosunku do A. M.” jest konsekwencją przeniesienia przez E. K. własności nieruchomości, na którą czynione były nakłady z majątku wspólnego - na rzecz A. M.. Następnie powód powoływał się na treść Uchwały Sądu Najwyższego sygn. III CZP 3/87 z 13 lutego 1987r., w której wskazano, iż pominięcie w postanowieniu o podziale majątku wspólnego małżonków wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych z tego majątku - w czasie trwania wspólności majątkowej - na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej, nie pozbawia żadnego z małżonków (byłych małżonków) możliwości dochodzenia połowy tej wierzytelności od osoby trzeciej. Powód argumentował, że przyjęcie za zasadne ocen i ustaleń Sądu Okręgowego prowadzi do sytuacji, gdy od byłej żony E. K. nie może dochodzić zwrotu nakładów w sytuacji, gdy zgodnie z orzeczeniem o podziale majątku wspólnego, wierzytelność z tytułu nakładów z tego majątku dokonana na rzecz osoby trzeciej, przysługuje w stosunku do A. M., a od A. M. także nie może dochodzić zwrotu nakładów, bo przejęła nieruchomość po dokonaniu na tą nieruchomość nakładów z majątku wspólnego. Powód podtrzymał zarzut, że pozwana A. M. została bezpodstawnie wzbogacona. Zarzucił także bezzasadne pominięcie opinii biegłego w części wskazującej na zakres i wartość poczynionych nakładów z majątku wspólnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie znajduje uzasadnionych podstaw.

W oparciu o przedstawiony materiał dowodowy, oceniony z zachowaniem wszelkich reguł określonych w art. 233 § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, których apelujący nie kwestionuje. W tych okolicznościach Sąd Apelacyjny przyjął te ustalenia za własne, opierając na nich swoje rozstrzygnięcie.

Zarzuty powoda odnoszą się jedynie do oceny prawnej nie budzących zastrzeżeń faktów i wyprowadzonych z tej oceny wniosków o bezzasadności powództwa opartego na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zarzuty te są całkowicie nieuzasadnione. Powód swoje roszczenie wywodził z treści postanowienia Sądu Rejonowego w S.VI Zamiejscowy Wydział Cywilny w(...)z 20 maja 2013r w sprawie sygn. akt VI Ns 77/13 o podział majątku wspólnego, w którym, w pkt. I lit.b) Sąd Rejonowy ustalił, iż w skład majątku wspólnego wchodzi „wierzytelność z tytułu nakładów z majątku wspólnego J. K. i E. K. na majątek osoby trzeciej przysługującej w stosunku do A. M.” i przyznał powodowi ½ udziału w tej wierzytelności. Należy jednak podkreślić, że powyższe postanowienie nie kreuje zobowiązania pozwanej A. M., która w postępowaniu tym nie uczestniczyła. Orzeczenie o podziale nie może rozstrzygać stosunku między osobą trzecią, na nieruchomość której dokonywane były nakłady z majątku wspólnego małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej i uczestnikami postępowania działowego, (por. uchwałę SN z 13.2.1987 r., III CZP 3/87, OSNCP Nr 2-3/1988, poz. 34; wyrok SN z dnia 30 stycznia 2009 r. III CSK 257/07, Lex nr 519691). Na marginesie należy zauważyć, że Sąd Rejonowy wS.w ogóle nie ustalał, czy taka wierzytelność małżonków K. w stosunku do A. M. powstała i jaka jest jej wysokość. Także bowiem i w sprawie VI Ns 77/13, powód konsekwentnie twierdził, iż nakłady z majątku wspólnego były dokonywane w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy to właścicielami przedmiotowej nieruchomości byli rodzice E. K., małżonkowie I., oraz od 1980 roku – E. K.. Zatem dochodząc swojego roszczenia w stosunku do pozwanej A. M. w postępowaniu niniejszym, powód obowiązany był wykazać, że wierzytelność mu przysługuje, to jest, że nakłady, których wartości w ½ części dochodzi, małżonkowie K. poczynili po roku 2005, kiedy to pozwana nabyła własność przedmiotowej nieruchomości od E. K. na mocy umowy darowizny. Powód takich dowodów nie przeprowadził ani nawet nie twierdził, by nakłady w tym okresie czynił. Zatem prawidłowe jest przyjecie przez Sąd pierwszej instancji, że nakłady z majątku wspólnego małżonków K. czynione były na majątek małżonków (...)a następnie, po roku 1980 na majątek osobisty E. K.. Tymczasem roszczenie o zwrot nakładów z majątku wspólnego na nieruchomość należącą do majątku osobistego drugiego z małżonków, a tym bardziej na majątek osoby trzeciej, ma charakter obligacyjny. Źródłem roszczenia jest nakład z majątku wspólnego na majątek odrębny (obecnie osobisty) w czasie istnienia ustawowej wspólności ustawowej, a więc stosunek rodzinny, a stosunek wynikający z prawa własności, ma znaczenie wtórne. Zakres podmiotowy roszczenia wynikającego z art. 45 k.r.i o. jest ograniczony tylko do małżonków. Zbycie przez małżonka nieruchomości z przedmiotowymi nakładami po ustaniu wspólności ustawowej nie wywołuje przejścia ex lege tego zobowiązania na nabywcę. Zatem charakter czysto obligacyjny roszczenia o zwrot nakładów z majątku wspólnego na nieruchomość stanowiącą majątek osobisty drugiego z małżonków nie budzi wątpliwości . (tak: wyrok SN z dnia 30 stycznia 2009 r. III CSK 257/07, Lex nr 519691). Trafnie Sąd Okręgowy konstatuje, że obciążanie nabywcy nieruchomości (bez względu na podstawę tego nabycia, - umowa sprzedaży czy darowizny) obowiązkiem zwrotu udziału w nakładach na rzecz byłego małżonka zbywcy podważałoby pewność i bezpieczeństwo obrotu nieruchomościami.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda na podstawie art. 385 k.p.c. jako bezzasadną. Sąd Apelacyjny rozstrzygnął o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. i art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 2 pkt 6) w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2) i § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r. poz. 1804)