Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 października 2016 r.

Sąd Okręgowy w Płocku IV Wydział Cywilny - Odwoławczy

w składzie następującym :

Przewodniczący: SSO Joanna Świerczakowska

Sędziowie: SSO Małgorzata Szeromska (spr.)

SSO Renata Wanecka

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Gątarek

po rozpoznaniu 27 października 2016 r. na rozprawie w P.

sprawy z wniosku K. K.

z udziałem I. P. (1), E. D. (1), Skarbu Państwa - Starosty P.

o zasiedzenie

na skutek apelacji uczestniczek I. P. (1) i E. D. (1) oraz wnioskodawczyni K. K.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Płońsku z 20 maja 2016 r.

sygn. akt I Ns 394/15

postanawia:

oddalić apelacje.

Sygn. akt IV Ca 713/16

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Płońsku postanowieniem z 20 maja 2016 r. oddalił wniosek K. K. o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie.

Istotne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy i stanowiące podstawę rozstrzygnięcia były następujące:

Będąca przedmiotem wniosku nieruchomość oznaczona w ewidencji gruntów nr (...) i powierzchni 0,1756 ha położona jest w P., nie ma założonej księgi wieczystej ani zbioru dokumentów w Sądzie Rejonowym w Płońsku Wydziale IV Ksiąg Wieczystych. W wypisie z rejestru gruntów przedmiotowej działki jako władający jest wpisany C. K.. Jest to działka zabudowana, na której znajduje się młyn wybudowany przed 1939 r. przez C. K.. W latach 1939-1945 r. młyn pozostawał we władaniu okupanta niemieckiego. Po wojnie młyn został ponownie uruchomiony przez C. K.. Na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z 17 stycznia 1953 r. ustanowiony został nad młynem przymusowy zarząd państwowy. Na mocy orzeczenia Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z 11 marca 1963 r. w sprawie stwierdzenia przejścia na własność Państwa Młyna (...) przyjęto jako składnik majątkowy działkę gruntu o powierzchni 1459 m2 wraz ze znajdującymi się na niej budynkami. Przedmiotowa nieruchomość wraz z młynem znajdowała się w użytkowaniu Gminnej Spółdzielni (...). Minister Rynku Wewnętrznego decyzją z dnia 24.09.1990 r. w sprawie nr (...) stwierdził nieważność zarządzenia Ministra Przemysłu Drobnego i Rzemiosła z 17 stycznia 1953 r. w sprawie ustanowienia przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem Młyn elektryczny, własność C. K. w P. ulica (...) oraz orzeczenia Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z 11 marca 1963 r. w sprawie stwierdzenia przejścia na własność Państwa przedsiębiorstwa : Młyn (...), C. K., P. ulica (...). Kierownik Urzędu Rejonowego w P. decyzją z 4.01.1991 r. nr (...) stwierdził wygaśnięcie decyzji Kierownika Wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w P. w sprawie przekazania w użytkowanie wieczyste na rzecz Gminnej Spółdzielni (...) w P., nieodpłatnie nieruchomości zabudowanej młynem gospodarczym o powierzchni 1459 m2, położonej w P. przy ulicy (...) jako bezprzedmiotowej. Wnioskodawca S. K. wraz z żoną ugodą zawartą 7.10.1991 r. nabyli od agentów małżonków L. zamontowane przez nich w młynie maszyny i urządzenia. C. K. po odzyskaniu młyna przekazał go w posiadanie S. K., który prowadził tam działalność gospodarczą do 2008 r. S. K. od 1991 r. opłacał podatki za przedmiotową działkę, która jest ogrodzona. C. K. zmarł 26 grudnia 2002 r., spadek po nim nabyły dzieci: S. K., I. P. (1) i E. D. (1).

W ocenie Sądu Rejonowego wnioskodawca nie wykazał aby C. K. posiadał tę nieruchomość w okresie od 1953 r. do 1976 r., chociaż wnosił o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości z dniem 1 lipca 1976 r. Sąd wskazał, że w okresie do 4 czerwca 1989 r. istniał stan rzeczy wskazujący na istnienie powszechnej przeszkody uniemożliwiającej rozpoczęcie lub powodującej zawieszenie biegu przedawnienia. Przeszkody te leżące w sferze stosunków politycznych, powodowały w zakresie praw podmiotowych skutki zbliżone do stanu zawieszenia wymiaru sprawiedliwości. Sąd powołał się na uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego - Pełnego Składu Izby Cywilnej z 26.10.2007 r. III CZP 30/07 i uznał, że początek biegu zasiedzenia przedmiotowej nieruchomości, mógł nastąpić ze zmianą ustroju, a mianowicie od 4.06.1989 r., zatem okres wymagany do zasiedzenia jeszcze nie upłynął.

Apelacje od tego orzeczenia złożyły: wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania, zaskarżając postanowienie w całości.

Wnioskodawczyni K. K. w swojej apelacji zarzuciła naruszenie prawa materialnego – art. 170 k.c. przez przyjęcie, że nie wykazano, że C. K. posiadał nieruchomość przez okres prowadzący do zasiedzenia, pomimo iż posiadał ją po wojnie poczynając od 1946 r., a po okresie przymusowego pozbawienia władztwa nad rzeczą, władztwo to zostało mu legalnie przywrócone, a decyzje pozbawiające tego władztwa uznane za nieważne.

Apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i uwzględnienie wniosku.

Uczestniczki I. P. (1) i E. D. (1) w swojej apelacji zarzuciły:

1)  naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy, tj. art. 5 kodeksu postępowania cywilnego i art. 212 § 1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego wskutek nieudzielenia przez Sąd I Instancji uczestniczkom postępowania I. P. (1) oraz E. D. (1) pouczenia o celowości ustanowienia profesjonalnego pełnomocnika i możliwości złożenia wniosku o przyznanie pomocy prawnej z urzędu w sytuacji, gdy udzielenie wskazanych pouczeń było konieczne z powodu skomplikowanego stanu faktycznego i prawnego sprawy oraz wieku i nieporadności uczestniczek postępowania, przejawiającej się słabą świadomością prawną, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego ustalenia przez Sąd I instancji daty początkowej biegu zasiedzenia nieruchomości przez C. K. ze względu na nieustalenie okresu posiadania przedmiotowej nieruchomości przez poprzednika B. K.;

2)  naruszenie przepisu postępowania mające wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części materiału, to jest zeznań uczestniczek postępowania I. P. (1) oraz E. D. (1) w zakresie, w jakim wskazują one na przeniesienie posiadania przedmiotowej nieruchomości przez B. K. na rzecz C. K., co w konsekwencji doprowadziło do błędnego ustalenia przez Sąd I Instancji daty początkowej biegu zasiedzenia nieruchomości ze względu na niedoliczenie do okresu posiadania przedmiotowej nieruchomości przez C. K. okresu posiadania poprzednika B. K.;

3)  naruszenie przepisu postępowania mające wpływ na wynik sprawy, tj. art. 234 kodeksu postępowania cywilnego w zw. z art. 2268 kodeksu cywilnego N. poprzez nieuwzględnienie przez Sąd I Instancji domniemania dobrej wiary C. K. jako posiadacza samoistnego nieruchomości, jak również poprzednika B. K., które wiązało Sąd I Instancji jako nieobalone w toku niniejszego postępowania, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego ustalenia, że C. K. w momencie objęcia nieruchomości w posiadanie znajdował się w złej wierze;

4)  naruszenie prawa materialnego to jest art. XXXIII § 2 dekretu z dnia 11 października 1946 roku Przepisy wprowadzające prawo rzeczowe i prawo o księgach wieczystych w zw. z art. 2265 kodeksu cywilnego N. poprzez ich niezastosowanie przez Sąd I Instancji w stanie faktycznym sprawy i błędne uznanie, że C. K. nie nabył w drodze zasiedzenia prawa własności przedmiotowej nieruchomości, podczas gdy C. K. nabył prawo własności przedmiotowej nieruchomości przez zasiedzenie z dniem 20 czerwca 1939 roku;

5)  naruszenie prawa materialnego to jest art. 121 pkt 4 kodeksu cywilnego w związku z art. 175 kodeksu cywilnego poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż zasiedzenie nie mogło biec w okresie od 8 maja 1945 roku do 4 czerwca 1989 roku na rzecz posiadacza samoistnego będącego osobą fizyczną ze względu na tzw. „zawieszenie wymiaru sprawiedliwości", podczas gdy w okresie tym właściciel mógł skutecznie dochodzić przed sądem powszechnym wydania nieruchomości przez posiadacza samoistnego będącego osobą fizyczną na podstawie obowiązujących wówczas przepisów Prawa rzeczowego czy też Kodeksu cywilnego.

Apelujące wniosły o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez stwierdzenie, że C. K., syn B. i W. nabył przez zasiedzenie z dniem 20 czerwca 1939 roku własność nieruchomości zabudowanej o powierzchni 1756 m ², oznaczonej w ewidencji gruntów miasta P. numerem (...), położonej przy ulicy (...) w P., dla której nie ma urządzonej księgi wieczystej, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Płońsku do ponownego rozpoznania.

Ponadto w apelacji zawarte zostały następujące wnioski dowodowe:

1) dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z uzupełniającego przesłuchania uczestniczek postępowania I. P. (1) oraz E. D. (1) na okoliczność daty i okoliczności objęcia w posiadanie przedmiotowej nieruchomości przez B. K.; samoistnego posiadania przez C. K. oraz B. K. przedmiotowej nieruchomości; przekazania przez B. K. C. K. przedmiotowej nieruchomości;

2)  zwrócenie się przez Sąd Okręgowy w Płocku do Archiwum Państwowego w W. (ul. (...), (...)-(...) W.) o nadesłanie:

a)  akt administracyjnych o sygn. (...) Kierownika Wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w P.;

b)  akt administracyjnych dotyczących orzeczenia Przewodniczącego Komitetu Drobnej Wytwórczości z dnia 11 marca 1963 roku w sprawie stwierdzenia przejścia na własność Państwa przedsiębiorstwa: Młyn (...), K. C., P., ul. (...);

oraz dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentów znajdujących się w tych aktach, które to zostaną wskazane przez uczestniczki postępowania po wpłynięciu ich do Sądu na okoliczność:

•

daty i okoliczności objęcia w posiadanie przedmiotowej nieruchomości przez B. K.;

•

samoistnego posiadania przez C. K. oraz B. K. przedmiotowej nieruchomości;

•

przekazania przez B. K. C. K. przedmiotowej nieruchomości;

3)  zwrócenie się przez Sąd Okręgowy w Płocku do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (ul. (...),(...)-(...) W.) o nadesłanie akt administracyjnych Ministra Drobnego (...) i Rzemiosła dotyczących zarządzenia wydanego w dniu 17 stycznia 1953 roku w sprawie ustanowienia przymusu zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem Młyn elektryczny, własność C. K. w P., ul. (...) oraz dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentów znajdujących się w tych aktach, które to zostaną wskazane przez uczestniczki postępowania po wpłynięciu ich do Sądu na okoliczność:

•

daty i okoliczności objęcia w posiadanie przedmiotowej nieruchomości przez B. K.;

•

samoistnego posiadania przez C. K. oraz B. K. przedmiotowej nieruchomości;

•

przekazania przez B. K. C. K. przedmiotowej nieruchomości;

4) zwrócenie się przez Sąd Okręgowy w Płocku do Ministerstwa (...) (ul. (...), (...)-(...) W.) o nadesłanie akt administracyjnych o sygn. (...) Ministra Rynku Wewnętrznego dotyczących decyzji z dnia 24 września 1990 roku oraz dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentów znajdujących się w tych aktach, które to zostaną wskazane przez uczestniczki postępowania po wpłynięciu ich do Sądu na okoliczność:

•

daty i okoliczności objęcia w posiadanie przedmiotowej nieruchomości przez B. K.;

•

samoistnego posiadania przez C. K. oraz B. K. przedmiotowej nieruchomości;

•

przekazania przez B. K. C. K. przedmiotowej nieruchomości;

4)  zwrócenie się przez Sąd Okręgowy w Płocku do Urzędu Stanu Cywilnego w P. (ul. (...), (...)-(...) P.) o przesłanie odpisu aktu zgonu R. Ż. zmarłego w dniu 20 czerwca 1929 roku oraz dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z tego dokumentu na okoliczność daty i okoliczności objęcia w posiadanie przedmiotowej nieruchomości przez B. K..

Sąd Okręgowy zważył:

Obie apelacje są niezasadne. Sąd Okręgowy podziela w całości ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji i uznaje je za własne. Ustalenia te nie były sporne pomiędzy uczestnikami postępowania, nie dotyczą ich również zarzuty apelacji.

Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest trafne, aczkolwiek słusznie wnioskodawczyni w swej apelacji podniosła, że powołana uchwała Sądu Najwyższego z 26 października 2007 r. nie ma w sprawie zastosowania, odnosi się bowiem do osób, które weszły w posiadanie nieruchomości na skutek działań władzy publicznej, pozbawiających dotychczasowego posiadacza władztwa nad rzeczą, a nie do osób, które tego władztwa zostały pozbawione.

Apelująca powołała się na art. 340 zd. 2 k.c. według którego nie przerywa posiadania przemijająca przeszkoda w jego wykonywaniu. Przez przeszkodę przemijającą należy rozumieć przeszkodę obiektywną, wywołaną na przykład przez powódź, chorobę, służbę wojskową, która w normalnym toku zdarzeń powinna ustać i ustaje (Teresa A. Filipiak – Komentarz do art. 340 k.c.). Chodzi w tym przepisie o takie zdarzenia, które mają charakter czasowy i już w chwili ich rozpoczęcia można przewidywać, że ustąpią. Takiego charakteru przemijającej przeszkody nie miało pozbawienie C. K. władztwa nad nieruchomością w 1953 r., bowiem nie było w tym okresie możliwe przewidywanie, że jest to przeszkoda obiektywna, która niebawem ustanie. W rozpoznawanej sprawie stan pozbawienia władztwa nad rzeczą trwał 38 lat, także z tego powodu nie sposób uznać okoliczności tej za obiektywną, przemijającą przeszkodę. Nawet oceniając negatywnie działania ówczesnych władz stwierdzić należy, że ocena ta nie może iść tak daleko, aby zniweczyć okres przerwy w posiadaniu nieruchomości, celem umożliwienia poprzednikowi prawnemu wnioskodawcy zasiedzenie nieruchomości. Trafnie zatem Sąd Rejonowy uznał, że upływ czasu wymagany do zasiedzenia nie nastąpił.

Natomiast apelacja uczestniczek postępowania powołuje się na odmienne okoliczności, które w sprawie dotychczas nie były podnoszone. Przedmiotem rozpoznania był bowiem – zgodnie prezentowany przez wszystkich uczestników – okres posiadania nieruchomości przez C. K., który rozpoczął się w 1939 r., zaś ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji dotyczyły zdarzeń, które miały miejsce po tej dacie. Tymczasem uczestniczki dopiero w apelacji podniosły, że posiadanie prowadzące do zasiedzenia miało miejsce w okresie od 1929 do 1939 r. czyli przed wskazywanym wcześniej momentem objęcia nieruchomości w posiadanie przez C. K..

Odnosząc się szczegółowo do zarzutów apelacji stwierdzić należy:

1.  Wbrew treści tego zarzutu nie ma podstaw do uznania, ze uczestniczki postępowania powinny być pouczone o celowości ustanowienia pełnomocnika procesowego i możliwości złożenia wniosku o przyznanie pomocy prawnej z urzędu. Powoływanie się w apelacji na wiek i nieporadność uczestniczek jest oczywiście chybione. I. P. (1) ma 60 lat, wykształcenie wyższe, E. D. (1) ma 74 lata i wykształcenie średnie. Obie uczestniczki w toku postępowania pierwszoinstancyjnego składały na piśmie wnioski dowodowe, także wnioski o sprostowanie protokołu rozprawy, składały na rozprawie wyjaśnienia i zeznania. Przewidziane w art. 212 § 2 k.p.c. udzielenie stosownym pouczeń przez przewodniczącego następuje tylko w razie uzasadnionej potrzeby. Uzasadniona potrzeba może wynikać z nieporadnego zachowania się strony, działającej bez zawodowego pełnomocnika procesowego, wykazującej niezrozumienie kierowanych do niej pytań bądź gdy nie potrafi ona sprecyzować w sposób zrozumiały, a także dostępny dla przeciwnika i sądu przekazać własne twierdzenia oraz wnioski. Sam fakt występowania strony bez profesjonalnego pełnomocnika nie uzasadnia w świetle art. 212 zdanie drugie domniemania istnienia potrzeby udzielenia jej pouczeń. Natomiast potrzebę taką uzasadnia przejawiająca się w postępowaniu nieporadność strony (wyrok SN z dnia 14 lutego 2007 r., II CSK 436/06, LEX nr 358777). Zawarte w tym zarzucie stwierdzenie o skomplikowanym stanie faktycznym sprawy nie polega na prawdzie, jak już wyżej wskazano stan faktyczny był w sprawie niesporny i oczywisty.

2.  Brak jest także podstaw do stwierdzenia naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., bowiem żadna istotna część materiału dowodowego nie została pominięta. W szczególności brak było podstaw do przyjęcia, że być może zachodzi potrzeba doliczenia czasu posiadania nieruchomości poprzednika prawnego C. K., czyli jego ojca B.. Przeciwnie, wnioskodawca i uczestniczki wskazywali raczej na fakt, że B. K. był właścicielem tej nieruchomości: np. sformułowanie we wniosku: „C. K. zbudował w 1939 r. młyn na własnym , otrzymanym od ojca gruncie” (k-2), „ojciec w 1939 r. zbudował młyn na własnym gruncie” (wyjaśnienia I. P. k- 45), „ojciec w 1939 r. zbudował młyn na swojej działce podarowanej mu przez ojca B.” (wyjaśnienia E. D. k-45). Wnioskodawca i uczestniczki byli w toku postepowania zgodni co do tej okoliczności. Dopiero w apelacji po raz pierwszy pojawiło się twierdzenie, że również B. K. był jedynie posiadaczem nieruchomości.

3.  Zarzut nieuwzględnienia domniemania dobrej wiary C. K. i B. K. w okresie posiadania nieruchomości przed 1939 r. jest całkowicie chybiony, bowiem ustalenia faktyczne nie dotyczyły tego okresu, również wnioskodawca i uczestniczki na jakiekolwiek okoliczności faktyczne z tego okresu nie wskazywali. Działanie sądu z urzędu nie może iść tak daleko, by próbować ustalać tego typu okoliczności przy braku jakichkolwiek podstaw faktycznych.

4.  Pozostałe zarzuty apelacji zostały omówione już powyżej.

Zgłoszone w apelacji wnioski dowodowe nie podlegały uwzględnieniu. Uczestniczki – wbrew treści art. 381 k.p.c. – nie wykazały, że nie mogły dowodów tych powołać przed sądem I instancji. W postępowaniu przed Sądem Rejonowym nie został zgłoszony żaden dowód ani też żadne twierdzenie dotyczące okoliczności faktycznych przytoczonych w apelacji uczestniczek. Są to okoliczności wskazane dopiero po raz pierwszy w apelacji, które powinny być wskazane przed sądem I instancji. Zauważyć także należy, że uczestniczki nie dołączyły do apelacji żadnego dowodu na te okoliczności, przerzucając cały ciężar gromadzenia dowodów na sąd, bo do tego w istocie sprowadzają się zgłoszone wnioski dowodowe.

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy oddalił obie apelacje na podstawie art. 385 k.p.c.

Joanna Świerczakowska Małgorzata Szeromska Renata Wanecka