Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący : SSA Dariusz Limiera

Sędziowie : SA Anna Cesarz

SO (del.) Bożena Rządzińska ( spr .)

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Olejniczak

po rozpoznaniu w dniu 29 września 2016 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa J. J.

przeciwko M. C.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Płocku

z dnia 16 grudnia 2015 r. sygn. akt I C 2177/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od J. J. na rzecz M. C. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
w postępowaniu apelacyjnym,

3.  przyznaje i nakazuje wypłacić z funduszy Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego
w P. na rzecz adwokata A. P. kwotę 3.321 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) złotych brutto tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 350/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 16 grudnia 2015r. Sąd Okręgowy w Płocku oddalił powództwo J. J. skierowane przeciwko M. C. o zadośćuczynienie w kwocie 80 000 zł oraz orzekł o kosztach procesu. Uzasadniając opisane rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy ustalił:

postanowieniem z dnia 23 lipca 2014r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie w sprawie sygn. akt I ACo 127/14 ustanowił dla powoda J. J. pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi kasacyjnej od wyroku z dnia 22 maja 2014r., w sprawie sygn. akt I ACa 79/14. Pismem z dnia 13 sierpnia 2014r., doręczonym pozwanemu w dniu 18 sierpnia 2014r., Okręgowa Izba Radców Prawnych w S. wyznaczyła pełnomocnikiem powoda radcę prawnego M. C.. W dniu 19 sierpnia 2014r. radca prawny M. C. udzielił pełnomocnictwa substytucyjnego do reprezentowania powoda radcy prawnemu R. W., poinformował powoda, iż w związku z doręczeniem mu w dniu 26 czerwca 2014r. odpisu wyroku wydanego przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie, termin do wniesienia skargi kasacyjnej upływa w dniu 26 sierpnia 2014r. i w żaden sposób nie przedłuża go złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Zwrócił się do powoda o poinformowanie go na piśmie czy oczekuje on od niego wniesienia skargi kasacyjnej, jeśli tak, prosił o podanie mu wszelkich informacji, które mogą być w sprawie pomocne. Pismo to J. J. odebrał w dniu 22 sierpnia 2014r.

W dniu 26 sierpnia 2014r. r.pr. M. C. sporządził w oparciu o analizę akt sprawy, opinię prawną w sprawie niecelowości wnoszenia skargi kasacyjnej w sprawie sygn. akt I ACa 79/14 zawisłej przed Sądem Apelacyjnym w Szczecinie, wskazując, iż brak jest przesłanek uzasadniających wniesienie nadzwyczajnego środka zaskarżenia, odpis opinii doręczając powodowi.

W dniu 28 sierpnia 2014r. r. pr. R. W. otrzymał pismo J. J. z dnia 25 sierpnia 2014r. z prośbą o spotkanie osobiste w Areszcie Śledczym w W. oraz o niepodejmowanie żadnych działań do czasu tego spotkania. Nadto wskazał on, iż oczekuje ze strony pełnomocnika wniesienie skargi kasacyjnej. W związku z powyższym pismem r.pr. R. W. poinformował powoda, iż skarga kasacyjna nie może zostać złożona z uwagi na upływ terminu do jej wniesienia i brak instrukcji ze strony powoda oraz wskazał, iż brak było podstaw do złożenia przedmiotowej skargi, o czym powód został już pisemnie powiadomiony.

J. J. jest bezdzietnym kawalerem, ma wykształcenie podstawowe, od lutego 2000r. przebywa w warunkach izolacji penitencjarnej; aktualnie przebywa w Areszcie Śledczym w W..

Sąd Okręgowy pominął zgłoszone przez powoda jako nieprzydatne w sprawie (art. 217 § 3 kpc) wnioski dowodowe o załączenie akt sprawy Sądu Okręgowego w Szczecinie, w których złożono opinię, o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania powoda oraz o przeprowadzenie dowodu z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy sygn. akt I C 1189/12 Sądu Okręgowego w Szczecinie, albowiem dowody te nie miały nic wspólnego z niniejszym procesem.

W ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za bezzasadne w świetle art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 § 1 k.c.

Zgodnie ze swoim stanowiskiem procesowym powód domagał się naprawienia szkody niemajątkowej polegającej na naruszeniu dobra osobistego w postaci „braku szacunku”, którego to naruszenia upatrywał w odmowie wniesienia przez wyznaczonego pełnomocnika z urzędu skargi kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie. Tymczasem w ocenie Sądu Okręgowego, sporządzenie opinii prawnej o braku podstaw do wniesienia skargi nie jest działaniem bezprawnym, przeciwnie, znajduje umocowanie w treści art. 118 § 5 k.p.c. Sąd Okręgowy podkreślił, że powód stanowczo określił zakres swojego żądania, którym Sąd jest związany – powód nie dochodzi w sprawie niniejszej odszkodowania za szkodę majątkową, jakiej doznał w związku z rzekomo błędną opinią sporządzoną przez pozwanego, ale zadośćuczynienia za odstąpienie od wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia. Nie przesądzając zatem, czy opinia była trafna czy błędna stwierdzić należy, iż sam fakt odstąpienia od sporządzenia skargi kasacyjnej w żaden sposób nie stanowi autonomicznej podstawy formułowania roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia, nie jest to zachowanie bezprawne ani w jakikolwiek sposób obiektywnie naruszające dobra osobiste. Oczywista bezpodstawność roszczenia powoda wynika także z faktycznego braku dobra osobistego, które miałoby zostać naruszone zachowaniem pozwanego. Jakkolwiek doktryna i orzecznictwo dość szeroko ujmują pojęcie dobra osobistego, to trudno za takie jednak uznać potrzebę odbierania przez powoda wyrazów szacunku (tak chyba należałoby nazwać dobro osobiste powoda naruszone w jego mniemaniu przez pozwanego). Poczucie krzywdy odczuwane przez powoda w sprawie niniejszej ma charakter wybitnie subiektywny i nie znajdujący odzwierciedlenia w powszechnym odbiorze. Wobec braku dwóch podstawowych przesłanek odpowiedzialności deliktowej pozwanego w postaci bezprawności działania oraz wystąpienia obiektywnej szkody niemajątkowej rozumianej jako naruszenie dobra chronionego prawem, roszczenie powoda uznać należało za bezzasadne. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od opisanego rozstrzygnięcia wywiódł powód, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając naruszenie przepisów postępowania w postaci:

- art. 217 § 3 kpc poprzez pominięcie dowodów powołanych przez powoda w sytuacji, gdy dowody te stanowić miały potwierdzenie okoliczności będących podstawą faktyczna powództwa,

- art. 299 kpc w zw. z art. 227 kpc,

oraz naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 24 § 1 kc w zw. z art. 415 i 448 kc poprzez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie, że doszło do wyrządzenia powodowi krzywdy rekompensowanej zadośćuczynieniem w kwocie dochodzonej pozwem.

Powołując się na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę kwestionowanego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pełnomocnik powoda wniósł też o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy

prawnej świadczonej powodowi z urzędu, które nie zostały w żadnej części opłacone.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie

kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył:

apelacja jest bezzasadna.

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy w zakresie okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu (art. 227 kpc) nie są obarczone błędem i znajdują oparcie w materiale dowodowym zgromadzonym w toku postępowania. Sąd Apelacyjny przyjmuje zatem wskazanie ustalenia za własne, podzielając również ich ocenę jurydyczną, przeprowadzoną w zgodzie z dyrektywami zawartymi w art. 233 § 1 kpc.

Zarzut naruszenia art. 217 § 3 kpc należy uznać za chybiony w sytuacji, gdy okoliczność faktyczna w postaci niewniesienia skargi kasacyjnej od prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie w sprawie sygn. akt I ACa 79/14 jest bezsporna. Przeprowadzanie dowodu z dokumentów zawartych w tych aktach, jak słusznie podkreślił Sąd Okręgowy, jest zbędne. Natomiast akta sprawy Sądu Okręgowego w Szczecinie o sygn. I C 1189/12 (sygn. akt Sądu Apelacyjnego w Szczecinie I ACa 677/13) nie pozostają w związku z niniejszym postępowaniem, podobnie jak okoliczności wskazane przez pełnomocnika powoda w piśmie z 15.12 2015r. (k.206), na które miałby być przeprowadzony dowód z dokumentów znajdujących się we wskazanych aktach.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 299 kpc należy wskazać, że obowiązek Sądu wynikający z przywołanej regulacji prawnej nie ma charakteru bezwzględnego, przeciwnie, dowód z przesłuchania stron ma charakter subsydiarny i aktualizuje się wówczas, gdy postępowanie dowodowe nie dostarczyło dostatecznego wyjaśnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Tymczasem w badanej sprawie wobec podstawy faktycznej wskazanej przez powoda, wywodzonej z niesporządzenia skargi kasacyjnej i co za tym idzie, oczywistej bezzasadności powództwa, przeprowadzanie dowodu z przesłuchania powoda stało się zbędne. Nie bez znaczenia dla referowanego zagadnienia, obrazując tło postępowania powoda, pozostaje także argumentacja przedstawiona przez pozwanego o zainicjowaniu przez powoda kilkuset procesów sądowych, toczących się w wielu sądach w Polsce, w których powód składając podobne wnioski, nie realizuje ostatecznie swoich uprawnień po dopuszczeniu dowodu z jego przesłuchania.

Zarzut naruszenia prawa materialnego w postaci art. 24 § 1 kc w zw. z art. 415 kc i art. 448 kc nie zasługuje na aprobatę. Wprawdzie ma rację skarżący, że wskazane przez niego jako podlegające ochronie dobro w postaci „braku szacunku” towarzyszyć może naruszeniu innych dóbr osobistych, przede wszystkim godności osobistej człowieka, to jednak w okolicznościach badanej sprawy trudno poszukiwać związku przyczynowego między naruszeniem opisanego dobra a działaniem pozwanego.

Godność osobista jest sferą osobowości, która konkretyzuje się w poczuciu własnej wartości człowieka i oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi. Jednakże ocena, czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, jakim jest stan uczuć, cześć, godność osobista, nie może być dokonana według miary indywidualnej wrażliwości zainteresowanego, ta bowiem może być szczególnie duża z uwagi na cechy osobnicze, uwarunkowania chorobowe itp. Innymi słowy nie może to być ocena subiektywna (tak SN w wyroku z dnia 11.03.1997 r., III CKN 33/97 –publ. L.). Ocena ta powinna być zatem zobiektywizowana, czyli uwzględniająca powszechnie przyjmowane normy postępowania.

Zadośćuczynienie jest instytucją służącą naprawieniu szkody o charakterze niemajątkowym, to jest krzywdy. Krzywda powstaje zaś w wypadku naruszenia dobra osobistego, chronionego prawem podmiotowym bezwzględnym o charakterze niemajątkowym. Dla skorzystania z instrumentów przewidzianych w ustawie koniecznym jest ustalenie, że doszło do naruszenia dobra osobistego, względnie jego zagrożenia naruszeniem (art. 24 § 1 k.c.).

Na gruncie komentowanej regulacji podkreśla się, że niemajątkowa ochrona dóbr osobistych ma naturę obiektywną, to jest niezależną od winy, bowiem wystarczająca przesłanką jej udzielenia jest bezprawność działania sprawcy. Jednakże, gdy chodzi o roszczenia majątkowe związane z naruszeniem dóbr osobistych ustawa odsyła do reguł ogólnych dotyczących zasad przyznawania odszkodowania lub zadośćuczynienia (zdanie drugie § 1 art. 24 k.c. i § 2 tegoż przepisu). Reasumując oznacza to, że w wypadku żądania zadośćuczynienia z tytułu naruszenia dobra osobistego, przesłanką konieczną jest stwierdzenie winy po stronie osoby odpowiedzialnej (art. 448 k.c.).

W realiach faktycznych niniejszej sprawy nie zrealizowała się żadna z opisanych wyżej przesłanek ustawowych.

Przede wszystkim zaaprobować należy pogląd Sądu Okręgowego, iż w przedmiotowym zachowaniu pozwanego zmierzającym do realizacji obowiązku świadczenia powodowi pomocy z urzędu nie można dopatrzeć się elementów bezprawności, w świetle art. 118 § 5 kpc. Przepis ten nie nakłada na wyznaczonego pełnomocnika procesowego obowiązku sporządzenia określonego środka zaskarżenia (zgodnie z życzeniem klienta), ale nakłada jedynie obowiązek - w razie stwierdzenia braku podstaw do wniesienia skargi - sporządzenia w tym przedmiocie pisemnej opinii prawnej i dołączenie jej do zawiadomienia skierowanego do sądu oraz strony. Wraz z wykonaniem tych czynności ustaje obowiązek udzielenia pomocy prawnej spoczywający na wyznaczonym radcy prawnym. Rozwiązanie zawarte w omawianym przepisie, ma przede wszystkim na celu utrudniać wnoszenie oczywiście niezasadnych skarg kasacyjnych lub skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Podkreślenia zatem wymaga, że ratio legis art. 118 § 5 KPC, który przewiduje przymus adwokacko - radcowski dla sporządzenia nadzwyczajnych środków zaskarżenia oraz stwarza profesjonalnemu pełnomocnikowi prawo odmowy sporządzenia tych środków (w razie stwierdzenia braku podstaw do wniesienia skargi) wiąże się z koniecznością zapewnienia tym środkom odwoławczym odpowiedniego poziomu (tak SA w Białymstoku w wyroku z dnia 26.09.2014r. sygn. akt I ACa 351/14 –publ. L.).

W świetle poczynionych ustaleń poza sporem pozostaje, że powód dążył do wniesienia skargi kasacyjnej od prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie. Pozwany zaś nie znajdując podstaw ku temu sporządził opinię prawną o niecelowości wnoszenia skargi kasacyjnej, które to działanie procesowe nie wykracza poza dopuszczalne prawem zachowanie pełnomocnika procesowego z urzędu. Wbrew zapatrywaniom apelującego, choć w jego subiektywnym odczuciu powyższa sytuacja procesowa mogła powodować poczucie krzywdy, to na płaszczyźnie obiektywnej wskazane indywidualne odczucie nie znajduje potwierdzenia z przyczyn wcześniej opisanych. Powyższe wyklucza przyjęcie, że w sprawie doszło do bezprawnego naruszenia dóbr osobistych, bowiem ocena w zakresie istnienia i naruszenia dobra osobistego musi być zobiektywizowana dla uniknięcia dowolności w stosowaniu instrumentów określonych w art. 23 i 24 k.c. Inną natomiast rzeczą jest okoliczność podnoszona przez pozwanego, jakoby upłynął termin do wniesienia skargi kasacyjnej, w sytuacji, gdy podstawą uznania niecelowości wniesienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia były względy merytoryczne.

Przedstawione argumenty uzasadniają stwierdzenie, że w pełni uprawnioną jest konkluzja Sądu I instancji, wyrażająca się w stwierdzeniu, iż żądanie zadośćuczynienia w okolicznościach niniejszej sprawy nie znajduje żadnych uzasadnionych podstaw.

W świetle przedstawionych okoliczności zarzuty apelacji należy uznać za bezzasadne i w konsekwencji stwierdzić, że ocena prawna ustalonego stanu rzeczy przedstawiona u podstaw zaskarżonego wyroku, jako prawidłowa, winna się ostać. Skutkuje to koniecznością oddalenia apelacji w oparciu o przepis art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 kpc, zasądzając od powoda na rzecz pozwanego koszty zastępstwa procesowego w kwocie 2 700 zł, których wysokość ustalono zgodnie z § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013r., poz. 490 ze zm.) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804).

Sąd Apelacyjny przyznał na rzecz ustanowionego z urzędu pełnomocnika powoda wynagrodzenie według stawki minimalnej powiększonej o podatek VAT, wynikającej z § 6 pkt 6 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 461ze zm.) w zw. z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1801).