Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 października 2016 r.

Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 października 2016 r. w Bielsku-Białej

na rozprawie

sprawy z powództwa R. P. (1)

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej

z dnia 5 maja 2016 r. sygn. akt I C 486/16

1.  zmienia zaskarżony wyrok w całości i zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 10 000 zł (dziesięć tysięcy złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 8 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty, w pozostałym zakresie powództwo oddala oraz zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2 717 zł (dwa tysiące siedemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  w pozostałym zakresie apelację oddala;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1 700 zł (jeden tysiąc siedemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Ryszard Biegun SSO Andrzej Roman SSO Piotr Łakomiak

Sygn. akt II Ca 530/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 7marca 2016 roku powód R. P. (1) domagał się zasądzenia na jego rzecz od strony pozwanej (...) S.A. w W. kwoty 10.000,00 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 2 lutego 2016 roku do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów procesu, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Na uzasadnienie żądania pełnomocnik powoda podał, iż powód w dniu 25 stycznia 2014 roku wykonując prace w gospodarstwie rolnym nieumyślnie spowodował powstanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu M. J. w postaci ciężkiego kalectwa to jest amputacji pourazowej kończyny górnej prawej na poziomie 1/3 przedramienia prawego.

Za popełnienie tego czynu Sąd Rejonowy w B. Wydział III Karny w sprawie (...)skazał powoda na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby wynoszący trzy lata, poddał powoda pod dozór kuratora na okres próby oraz orzekł wobec powoda na mocy art. 46 paragraf 2 k.k. środek karny w postaci nawiązki w wysokości 10.000,00 złotych na rzecz M. J..

W dniu zdarzenia ojciec powoda posiadał obowiązkowe ubezpieczenie rolników OC zawarte ze stroną pozwaną, a powód zaliczał się do kręgu osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym z ojcem - ubezpieczonym rolnikiem, a to na podstawie art. 50 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

W dniu 20 listopada 2015 roku skierowano do strony pozwanej pismo wzywające do wypłacenia kwoty obejmującej w)w nawiązkę. Pismo powyższe pozostało bez odpowiedzi, a więc kolejnym pismem, tym razem z dnia
5 stycznia 2016 roku, wezwano stronę pozwaną do zapłaty, jako podstawę prawną wskazując umowę OC zawarta przez ojca powoda ze strona pozwaną, która obowiązywała w dacie zdarzenia.

Strona pozwana odmówiła wypłaty powołując się na brak podstawy prawnej. Dalej pełnomocnik powoda wskazywał na to, że ani przepisy kodeksu cywilnego ani przepisy o ubezpieczeniach obowiązkowych nie wyłączają odpowiedzialności strony pozwanej w tym przypadku w zakresie zwrotu kwoty zasądzonej nawiązki jako środka karnego. Stąd pełnomocnik powoda wnosił i wywodził jak powyżej.

W odpowiedzi na pozew z dnia 20 kwietnia 2016 roku (vide karty 46 - 49 akt przedmiotowej sprawy) strona pozwana domagała się: oddalenia powództwa w całości; zasądzenia od powoda na jej rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej oddalił powództwo i zasądził od powoda R. P. (1) na rzecz strony powodowej Towarzystwa (...) SA z siedz. w W. kwotę 2 417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu – zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje.

W dniu 25 stycznia 2014 roku powód R. P. (1) wykonując prace w gospodarstwie rolnym nieumyślnie spowodował powstanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu M. J. w postaci ciężkiego kalectwa, to jest amputacji pourazowej kończyny górnej prawej na poziomie 1/3 przedramienia prawego.

Za popełnienie tego czynu Sąd Rejonowy w B.Wydział III Karny w sprawie (...) prawomocnym wyrokiem z dnia 9 czerwca 2015 roku skazał powoda R. P. (1) na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby wynoszący trzy lata, poddał powoda pod dozór kuratora na okres próby oraz orzekł wobec powoda na mocy art. 46 paragraf 2 k.k. środek karny w postaci nawiązki w wysokości 10.000,00 złotych na rzecz M. J..

W dniu zdarzenia ojciec powoda posiadał obowiązkowe ubezpieczenie rolników OC zawarte ze stroną pozwaną (...) S.A. w W., a powód zaliczał się do kręgu osób pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym z ojcem -ubezpieczonym rolnikiem, a to na podstawie art. 50 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych.

W dniu 20 listopada 2015 roku powód skierował do strony pozwanej (...) S.A. z siedzibą w W. pismo wzywające do wypłacenia kwoty obejmującej ww. nawiązkę w wysokości 10.000,00 złotych.

Pismem z dnia 18 grudnia 2015 roku strona pozwana odmówiła wypłaty.

W związku z powyższym pismem z dnia 7 stycznia 2016 roku pełnomocnik powoda wezwał stronę pozwaną (...) S.A. z siedzibą w W. do zapłaty kwoty 10.000,00 złotych wskazując podstawę prawną oraz fakt zawarcia przez ojca powoda obowiązkowego ubezpieczenia rolników OC zawartego z pozwaną.

Pismem z dnia 21 stycznia 2016 roku strona pozwana odmówiła zapłaty stając na stanowisku, iż nie ma podstaw do zapłaty albowiem nawiązka orzeczona jako środek karny na podstawie art. 46 § 2 k.k. w zw. z art. 48 k.k. nie może być dochodzona od ubezpieczyciela na podstawie zawartej umowy ubezpieczenia OC wskazując tu na orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Nawiązka została przez powoda na rzecz pokrzywdzonego uiszczona.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje.

Zdaniem Sądu Rejonowego powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd przychyla się do stanowiska, jakie zaprezentował Sąd Najwyższy w uchwale z 21.12.2006 r. wydanej w sprawie III CZP 129/06, stwierdzając tamże, iż „Sprawca wypadku komunikacyjnego, od którego zasądzono nawiązkę na podstawie art. 46 § 2 i art. 48 k.k., nie może domagać się od ubezpieczyciela – na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów – zwrotu nawiązki zapłaconej pokrzywdzonemu”.

W rezultacie należy stwierdzić, że nawiązka orzeczona przez sąd karny na podstawie art. 46 § 2 i art. 48 k.k. nie jest objęta ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych i tym samym ubezpieczyciel nie odpowiada na podstawie umowy ubezpieczenia umowy odpowiedzialności cywilnej tego posiadacza za zapłatę nawiązki obciążającej ubezpieczonego posiadacza pojazdu.

Stąd powództwo zostało oddalone.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 kpc w zw. z art. 108 kpc.

Apelację od tego wyroku złożył powód, zaskarżając go w całości, zarzucając:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest:

- art. 822 k.c. w zw. z art. 361 § 1 k.c. w zw. z art. 50 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych (Dz. U. 2003 nr 124 poz. 1152) poprzez zbyt wąskie wyznaczenie granic odpowiedzialności ubezpieczyciela i przyjęcie, że w zakresie pojęcia szkody, do której zwrotu zobowiązany jest na podstawie umowy ubezpieczenia OC, nie zalicza się szkoda powstała na skutek zapłacenia przez ubezpieczonego nawiązki opisanej w art. 46 § 2 k.k.;

- art. 822 k.c. w zw. z art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych (Dz. U. 2003 nr 124 poz. 1152) w zw. z art. 52 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych (Dz. U. 2003 nr 124 poz. 1152) w zw. z art. 53 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych (Dz. U. 2003 nr 124 poz. 1152) poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie i uznanie, że zasądzona od powoda kwota nawiązki nie stanowi jego obowiązku cywilnoprawnego podlegającemu refundacji przez pozwanego w związku z zawartą umową obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników;

- art. 9 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczeń Komunikacyjnych (Dz. U. 2003 nr 124 poz. 1152) poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że orzeczony w postępowaniu karnym środek karny w postaci nawiązki na podstawie art. 46 § 2 k.k. nie jest objęty zakresem ochrony ubezpieczeniowej w ramach umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników;

2. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, to jest:

- art. 328 k.p.c. poprzez brak dostatecznego uzasadnienia wyroku polegającego na nienależytym podaniu i uzasadnieniu motywów rozstrzygnięcia, braku ustalenia w drodze wykładni znaczenia norm prawnych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia oraz ich zastosowania w związku z poczynionymi ustaleniami faktycznymi.

Wskazując na powyższe zarzuty apelacji, wniósł o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, przy uwzględnieniu kosztów postępowania za obie instancje. Ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania - przy uwzględnieniu kosztów postępowania.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji za przyznaniem kosztów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Okoliczności stanu faktycznego są pomiędzy stronami bezsporne, bezsporne jest równie i to, że powód był objęty ubezpieczeniem OC rolników k. 24 i ubezpieczenie to obejmowało zdarzenie stanowiące podstawę faktyczną powództwa.

Sporne jest tylko to, czy powodowi służy regres wobec ubezpieczyciela z tytułu zaspokojenia poszkodowanego w wykonaniu wyroku karnego, a nie wyroku cywilnego. Jak się wydaje, powództwo o zapłatę kwoty 10 000 zł byłoby uznane, gdyby powód wypłacił poszkodowanemu tę kwotę w wykonaniu wyroku sądu cywilnego.

Ponieważ opisana kwota została orzeczona w wyroku sądu karnego jako nawiązka jedynym problemem do rozstrzygnięcia jest, czy ma ona charakter kompensacyjny, czy też przeciwnie, takiego charakteru nie posiada.

Sąd II instancji zdecydowanie aprobuje najnowsze orzecznictwo w tej kwestii, w szczególności podziela pogląd prawny Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z 13 lipca 2011 r. III CZP 31/11, której teza jest następująca: „Sprawca wypadku komunikacyjnego, wobec którego zastosowano środek karny polegający na obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 w związku z art. 39 pkt 5 k.k.), może domagać się od ubezpieczyciela – na podstawie umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów – zwrotu świadczenia zapłaconego na rzecz pokrzywdzonego”.

Jeszcze nowszym orzeczeniem jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 21 maja 2015 r. V ACa 59/15, którego teza jest następująca: „Przepisy art. 822 § 1 k.c. i art. 34 ust. 1 ustawy z 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych nie wyłączają obowiązku zwrotu przez ubezpieczyciela świadczenia spełnionego w wykonaniu środka karnego określonego w art. 46 § 1 k.k. przez sprawcę, wypadku na rzecz pokrzywdzonego”.

Jak chodzi o stanowisko Wydziału II Cywilnego Odwoławczego Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej jest ono następujące.

Obowiązek naprawienia szkody, jak i nawiązka orzeczona w wyroku karnym (art. 46 § 1 i 2 k.k.) mają dwoisty charakter. Element penalny wyraża się w tym, że nikt nie może zwolnić skazanego od obowiązku świadczenia na rzecz pokrzywdzonego. Represja wyraża się w tym, że tylko skazany może i musi zapłacić na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę, bądź naprawić mu szkodę.

Jeśli skazany korzysta z ubezpieczenia OC, to jego sytuacja nie ulega w tej materii żadnej zmianie, nie może on bowiem żądać, aby ubezpieczyciel wyręczył go w zapłacie.

Element drugi to element kompensacyjny, skazany płacąc pokrzywdzonemu nawiązkę, bądź naprawiając mu szkodę działa w celu przywrócenia równowagi w sferze prawnej pokrzywdzonego (poszkodowanego).

Jeśli zapłata rzeczywiście została dokonana, to dopiero wtedy uruchamia się mechanizm ubezpieczenia OC sprawcy szkody (krzywdy) i dopiero wtedy skazany może zrealizować regres do ubezpieczyciela.

Jak się wydaje, obie strony procesu nie akceptowały tej konstrukcji i postępowały w sposób błędny.

Powód błędnie żądał od pozwanego, aby ten wyręczył go w zapłacie nawiązki. Wezwanie do zapłaty z dnia 20.11.2015 r. było bezcelowe i bezskuteczne, podobnie należy ocenić wezwanie z 7.01.2016 r. Powód dopiero w dniu 1.02.2016 r. zapłacił pokrzywdzonemu nawiązkę 10 000 zł k. 37. Dopiero z tym dniem powód mógł wzywać pozwanego do zapłaty, ale tego nie zrobił wnosząc od razu pozew.

Pozwany po doręczeniu mu odpisu pozwu mógł uznać powództwo, a ponieważ nie dał powodu do wytoczenia powództwa mógłby domagać się kosztów procesu – jednak pozwany powództwa nie uznał, powołując się błędnie na stare i nieaktualne orzeczenie Sądu Najwyższego z 21.12.2006 r. III CZP 129/06, od którego Sąd Najwyższy już się dystansuje (uzasadnienie uchwały z 13.07.2011 r. III CZP 31/11).

Mając to na uwadze, należało na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienić zaskarżony wyrok i na podstawie umowy OC rolników przy zastosowaniu art. 822 § 1 k.c. zasądzić od pozwanego na rzecz powoda zwrot zapłaconej nawiązki 10 000 zł, jednak z ustawowymi odsetkami dopiero od 8.04.2016 r., czyli od dnia następującego po dniu doręczenia odpisu pozwu k. 44. Powództwo zostało oddalone jako bezzasadne tylko w zakresie odsetek za wcześniejszy okres. Konsekwentnie w tym ostatnim zakresie apelacja podlegała oddaleniu jako bezzasadna na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach procesu za I instancję orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 i 3 kpc, na koszty procesu powoda składają się: opłata od pozwu 300 zł, opłata od pełnomocnictwa 17 zł i wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w wysokości stawki minimalnej 2 400 zł.

O kosztach postępowania apelacyjnego postanowiono zgodnie z art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc, na koszty powoda składają się: opłata od apelacji 500 zł i wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w stawce minimalnej 1 200 zł.

Sąd I instancji słusznie rozpoznał sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym ze względu na zawiłość sprawy (art. 505 ⁷ kpc) i konsekwentnie sąd II instancji rozpoznał sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym, opłata od pozwu została uiszczona jak za postępowanie uproszczone i nie podlegała uzupełnieniu, zaś opłata od apelacji została uiszczona w wysokości odpowiadającej postępowaniu zwykłemu.

SSO Ryszard Biegun SSO Andrzej Roman SSO Piotr Łakomiak

Ref. I inst. SSR J. B.-P.

MS