Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Sąd Okręgowy w Warszawie Wydział IV Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Krystyna Gromek

Protokolant: sekretarz sądowy Kamila Osica

po rozpoznaniu w dniu 2 września 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. S.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojskowy Sąd Garnizonowy w W., zastępowanemu przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa

o zadośćuczynienie

orzeka:

1.  Umarza postępowanie co do kwoty 140.000,00 (sto czterdzieści tysięcy) złotych wobec cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia w tym zakresie;

2.  Oddala powództwo w pozostałym zakresie;

3.  Zasądza od powoda Z. S. na rzecz pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Wojskowy Sąd Garnizonowy w W. zastępowanego przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

4.  Przyznaje ze Skarbu Państwa na rzecz adwokata A. P. Kancelaria Adwokacka ul. (...) lok. (...), (...)-(...) W. kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) złotych + VAT ponoszoną przez Skarb Państwa tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu i poleca wypłacenie tej kwoty z kasy Sądu Okręgowego w Warszawie;

5.  Przejmuje na rachunek Skarbu Państwa koszty opłaty sądowej, od której uiszczenia powód Z. S. był zwolniony.

IVC 600/14

UZASADNIENIE

Dnia 7 maja 2013 roku Z. S., działając osobiście złożył do Wydziału Karnego Sądu Okręgowego w Warszawie wniosek o odszkodowanie na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, wnosząc o przyznanie mu:

- odszkodowania za pobyt w więzieniu w wysokości 30.000 zł,

- zadośćuczynienia za krzywdy moralne w wysokości 110.000 zł

za bezprawne pozbawienie go wolności przez organa ścigania Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie od dnia 24-02-1949 do dnia 4-10-1949 (k.2).

W uzasadnieniu wniosku podał, co następuje.

Ojciec powoda R. S. ps. (...) był żołnierzem AK, walczącym z władzą komunistyczną po 1944 roku.

W okresie walki zbrojnej w jego działalności konspiracyjnej pomagała mu matka powoda H. S..

Za tę działalność wyrokiem z dnia 23 listopada 1948 roku Wojskowy Sąd Rejonowy w Kielcach na sesji wyjazdowej w R. w sprawie o sygn. akt SR 620/48 matka powoda została skazana na podstawie art. 18 § 1 w związku z art. 14 § 1 dekretu z dnia 13 czerwca 1946 roku na jeden rok pozbawienia wolności.

W czasie aresztowania matka powoda była w ciąży.

Powód urodził się dnia (...) i przebywał z matką w więzieniu do końca jej kary, tj. do dnia 4 października 1949 roku.

Był niemowlęciem wykorzystywanym do jej przesłuchań.

W tym czasie próbowaną ją zmusić do wskazania miejsca pobytu żołnierzy AK, wśród których był ojciec powoda.

Funkcjonariusze UB grozili zabiciem dziecka, okaleczali dziecko – powód do dziś ma blizny na ciele z okresu tych prześladowań.

Po zakończeniu kary więzienia matka powoda wraz z powodem opuściła zakład karny.

Podczas pobytu na wolności była wraz z dzieckiem prześladowana przez funkcjonariuszy UB i żołnierzy (...).

W styczniu 1950 roku matka powoda została ponownie aresztowana i w tym czasie rozstrzelano ojca powoda.

Rozłączono powoda z matką na okres 6 miesięcy, tj. do czerwca 1950 roku. Wówczas matka powoda została zwolniona z więzienia, a w lipcu tego samego roku matka powoda została ponownie aresztowana i skazana na 15 lat więzienia.

Powód został bez opieki na łasce sąsiadów, którym bezpieka zabroniła się nim opiekować pod groźbą więzienia.

Powód ciężko chorował. Miał wszawicę.

Po kilku miesiącach zaopiekowała się nim daleka krewna spod W..

Po wyleczeniu dziecka, oddała je do (...) Małego Dziecka w P., gdzie przebywał do czasu przedterminowego zwolnienia matki, tj. do grudnia 1955 roku.

Matka była dla niego w zasadzie osobą obcą.

Zamieszkali jednak razem we wsi P..

Cierpieli głód i dalsze prześladowania polityczne.

Powód jako dziecko był przesłuchiwany na milicji i UB. Był szykanowany.

Tych traumatycznych przeżyć nie może zapomnieć.

Dnia 13 stycznia 2014 roku wydział karny tutejszego Sądu przekazał sprawę do rozpoznania wydziałowi cywilnemu tutejszego Sądu (k.5, k. 57 akt IV Co 10/14).

Dnia 3 lipca 2014 roku (data prezentaty) wniosek został zmodyfikowany przez pełnomocnika powoda przez żądanie zasądzenia tylko zadośćuczynienia w kwocie łącznej 280.000 zł na dotychczasowej podstawie prawnej, oraz kumulatywnie na podstawie art. 445 § 2 KC przy niezmienionej podstawie faktycznej (k.22).

Dnia 27 sierpnia 2014 roku (data prezentaty) nastąpiło sprecyzowanie żądań w pozwie przez wskazanie jako podstawy prawnej roszczenia w kwocie 280.000 zł – art. 417§ 1KC. Podtrzymano stanowisko powoda w pozostałym zakresie.

Dnia 12 listopada 2014 roku (data prezentaty) pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Prezesa Wojewódzkiego Sądu Garnizonowego w W., zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o oddalenie powództwa z uwagi na przedawnienie roszczeń, oraz o zwrot kosztów procesu (k.82-84).

Dnia 19 marca 2015 roku (data prezentaty) pełnomocnik powoda wskazał jako podstawę prawną roszczeń art. 445§ 1i 2 KC w związku z art. 417§ 1KC. Jednocześnie nie kwestionując przedawnienia roszczeń wniósł o nieuwzględnienie tego zarzutu z powołaniem się na nadużycie przez pozwanego prawa podmiotowego w rozumieniu art.5 KC (k.109).

Dnia 2 września 2015 roku na rozprawie pełnomocnik powoda ograniczył powództwo do kwoty 140.000 zł ze zrzeczeniem się roszczenia co do pozostałej kwoty (k.130).

Dnia 2 września 2015 roku na rozprawie pełnomocnicy podtrzymali ostateczne stanowiska w sprawie (k.130-130 verte).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Dnia 7 lipca 1992 roku Z. S. złożył wniosek do wydziału karnego Sądu Wojewódzkiego w Radomiu o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu Państwa odszkodowania i zadość uczenia za szkody wynikłe z dwukrotnego skazania jego matki H. S.. Po sprecyzowaniu wniosku kwota żądania wyniosła 559 milionów zł, w tym 231 milionów tytułem odszkodowania i 328 milionów tytułem zadośćuczynienia (k.9).

Wniosek został uwzględniony co do zasady, która nie budziła żadnej wątpliwości (k.10).

Postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Radomiu z dnia 12 maja 1993 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt II Ko 217/92 Z. S. uzyskał tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia z tego tytułu kwotę 85.750.000 zł przed denominacją (k.9-20).

Sąd Okręgowy dokonał powyższych ustaleń w oparciu o dokumenty zaliczone do materiału dowodowego, ponieważ ich autentyczność nie była kwestionowana przez strony i nie budziła wątpliwości Sądu.

Sąd Okręgowy oddalił pozostałe wnioski dowodowe stron, ponieważ z uwagi na przedawnienie roszczenia powoda, prowadzenie postępowania dowodowego dla uzasadnienia wysokości tego roszczenia było bezprzedmiotowe.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na podstawie art. 417§ 1KC i na podstawie art. 442 ¹ § 2 KC.

Sąd Okręgowy uznał, co następuje.

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Przekazanie sprawy z Wydziału Karnego do Wydziału Cywilnego było nieprawidłowe jako pozbawione podstaw. Niewątpliwie wniosek o zadośćuczynienie na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego podlegał rozpoznaniu w Wydziale Karnym zgodnie z właściwością.

Po przyjęciu tego wniosku – ostatecznie pozwu opartego na podstawie art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego - przez Wydział Cywilny, pozew podlegał odrzuceniu z uwagi na tożsamość przedmiotu uprzedniego orzeczenia.

Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego:

„1. Przepisy art. 8-10 mają odpowiednie zastosowanie również wobec osób, co do których zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub postępowanie umorzono z powodów, o których mowa w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 Kodeksu postępowania karnego, i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoby te były zatrzymane lub tymczasowo aresztowane. Roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie nie przedawniają się.

2. Przepis ust. 1 ma odpowiednie zastosowanie wobec osób pozbawionych życia albo wolności przez organy, o których mowa w art. 1 ust. 1, bez przeprowadzenia zakończonego orzeczeniem postępowania.”.

Roszczenie powoda oparte na tej podstawie prawnej nie ulega przedawnieniu.

Dlaczego więc powód zmienił kwalifikację prawną roszczenia na przepisy kodeksu cywilnego uwzględniające przedawnienie?

Zważyć należy, że powód otrzymał już zadośćuczynienie na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i to w oparciu o analogiczny stan faktyczny sprawy, co ustalono w sprawie niniejszej w sposób nie budzący wątpliwości.

W świetle orzecznictwa (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2014 r., IV CSK 37/14. LEX nr 1544215. Tytuł: Odrzucenie pozwu z uwagi na tożsamość przedmiotu uprzedniego orzeczenia) „tożsamość przedmiotu uprzedniego orzeczenia oraz kolejnego powództwa, wykluczająca możliwość jego merytorycznej oceny i uzasadniająca odrzucenie pozwu, zachodzi w przypadku jednakowej podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia oraz ponownego żądania powoda, przy czym przesłanki te muszą wystąpić kumulatywnie.”.

Kumulacja podstawy faktycznej i prawnej roszczenia nie budzi wątpliwości. Wątpliwości może budzić żądanie powoda. W obu przypadkach było to żądanie odszkodowania i zadośćuczynienia – ostatecznie zadośćuczynienia. Wprawdzie kwoty są różne, ale charakter żądania tożsamy.

Pozew podlegał więc odrzuceniu.

Zanim to jednak nastąpiło powód zmienił kwalifikację prawną roszczenia na art. 417 KC, zgodnie z którym:

„§ 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.”.

Roszczenia oparte na tej podstawie prawnej podlegają przedawnieniu i wystąpiło ono w tej sprawie.

Nawet gdyby liczyć początek biegu przedawnienia od roku 1992, kiedy to powód wystąpił z pierwotnym wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie za zmarnowane dzieciństwo i przyjąć 20-letni okres przedawnienia, to nastąpiło ono w 2012 roku, a wniosek wpłynął w 2013 roku.

Przedawnienie jest okolicznością nie kwestionowaną przez strony, więc nie wymaga ona pogłębionej analizy.

Zarzut został zgłoszony przez pozwanego, a powód wprawdzie nie kwestionuje upływu wszelkich terminów przedawnienia, ale wnosi o nieuwzględnienie tego zarzutu z powołaniem się na nadużycie przez pozwanego prawa podmiotowego w rozumieniu art.5 KC, przywołując dla uzasadnienia stanowiska – swój życiorys.

Zdaniem Sądu Okręgowego cierpienia powoda są bezdyskusyjne.

Jednak otrzymał on już z tego tytułu pokaźną gratyfikację finansową ze Skarbu Państwa.

Poszukiwanie nowych podstaw prawnych dla dodatkowej gratyfikacji tych samych cierpień nie zasługuje na akceptację w świetle zasad współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 KC, a w szczególności zasady uczciwości i sprawiedliwości.

Z tych względów Sąd umorzył postępowanie co do połowy roszczenia wobec cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia, a oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

W świetle powyższego orzeczono, jak w sentencji, działając na podstawie ww. przepisów.

O kosztach rozstrzygnięto na podstawie art. 98 KPC i rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności:

- adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu: § 6 pkt 6 w związku z § 19 i 20 cyt. rozp.,

- radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu: § 6 pkt 6.

Sąd zasądził od powoda koszty zastępstwa procesowego na rzecz strony wygrywającej mimo zwolnienia powoda z kosztów sądowych, akceptując w pełni stanowisko doktryny w tym zakresie: (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 grudnia 2012 r. I ACa 1175/12. LEX nr 1280327. Tytuł: Zwolnienie od kosztów sądowych a zwrot kosztów procesu) „przyczyny usprawiedliwiające ubieganie się przez stronę o zwolnienie od kosztów sądowych nie wystarczą, by wyłączyć działanie ustanowionej w art. 98 § 1 k.p.c. reguły, że ten kto przegrał spór zwraca koszty procesu temu, czyje racje zostały uznane za słuszne. Sąd może uwolnić stronę od obowiązku zwrotu kosztów procesu na podstawie art. 102 k.p.c., jeśli stwierdzi, że zachodzi "wypadek szczególnie uzasadniony".”.

Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uznania sprawy powoda za wypadek szczególnie uzasadniony w rozumieniu art. 102 KPC.