Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

K., dnia 21-10-2016 r.

Sąd Rejonowy w Koninie Wydział III Rodzinny i Nieletnich w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Adam Michalak

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Płóciennik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12-10-2016 r.

sprawy z powództwa wniesionego przez M. W. (1)

w imieniu małoletnich: O. Ł., P. Ł.

przeciwko pozwanemu M. Ł. (1)

o podwyższenie alimentów

1.  Podwyższa alimenty ustalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 09 kwietnia 2013 r. w sprawie II C 2826/12 należne od pozwanego M. Ł. (1) na rzecz małoletnich O. Ł. i P. Ł. z kwoty 600,00 zł do kwoty 800,00 zł ( osiemset zł zero gr) miesięcznie na rzecz każdego z powodów, płatne do rąk matki małoletniego M. W. (1), począwszy od dnia 01 października 2015 r., na zasadach jak dotychczas.

2.  Oddala powództwo w pozostałym zakresie, tj. do kwoty żądania 1000,00 zł alimentów na rzecz każdego z powodów.

3.  Umarza postępowanie w zakresie żądania ponad kwotę 1000,00 zł alimentów na rzecz każdego z powodów.

4.  Wyrokowi w punkcie 1 nadaje rygor natychmiastowej wykonalności.

5.  Odstępuje od obciążenia pozwanego kosztami sądowymi.

6.  Obciąża Skarb Państwa nie uiszczonymi kosztami sądowymi.

7.  Zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 1920,00 zł z tytułu częściowego zwrotu kosztów procesu.

Adam Michalak

Sygnatura akt III RC 598/15

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem rozwodowym z dn. 09-04-2013 r. zasądził alimenty od pozwanego na rzecz małoletnich powodów w kwotach po 600 zł na każdego z nich. Wówczas powodowie zamieszkiwali z matką w Irlandii. Syn pozwanego miał wtedy niespełna 3 lata, a córka niespełna 6 lat.

Potrzeby małoletnich powodów wzrosły od ostatniego ustalenia alimentów. Tym samym wzrosły koszty ich utrzymania, co wynika już tylko z ich rozwoju fizycznego i psychicznego (vide: SO w Koninie, post. k.33). Powodowie uczęszczają teraz do szkoły, w tym na dydaktyczne zajęcia dodatkowe, a to wiąże się ze wzrostem kosztów ich utrzymania. Aktualnie zamieszkują w Polsce, ale matka powodów nadal pracuje w D., gdzie musi okresowo przebywać i wynajmować mieszkanie, w naziemnej obsłudze lotów, w niepełnym wymiarze pracy (10 dni w miesiącu). Matce powodów urodziło się kolejne dziecko, z jej aktualnym partnerem. Poza tym ma jeszcze starszą córkę z poprzedniego związku. Razem więc, na faktycznym utrzymaniu matki powodów i jej partnera pozostaje czworo małoletnich dzieci, w tym powodowie. Matka powodów zarabia 1.200 Euro miesięcznie. Ma przyznany zagraniczny zasiłek na dzieci w kwocie 560 Euro, z tej przyczyny nie pobiera świadczenia 500+. Szkoła powodów wymaga miesięcznie ok. 300 zł opłat, w tym za autobus, dodatkowe wycieczki i zajęcia. Matka powodów wynajmuje też opiekunkę, na czas pracy za granicą, której koszt to ok. 1.000 zł miesięcznie. (...) matki powodów zarabia 2.000 Euro.

Pozwany do końca stycznia 2016 r. mieszkał i pracował w Irlandii. Tam zarabiał rocznie 28.000 Euro. Od lutego 2016 r. zjechał na stałe do Polski, z uwagi na zalecenie lekarskie i konieczność leczenia astmy oskrzelowej. Był zarejestrowany jako osoba bezrobotna. Leczył się również u psychiatry. Stwierdzono u niego zaburzenia adaptacyjne o dominującej komponencie depresyjnej. Obecnie pracuje w Polsce. Początkowo zarabiał 3.300 zł miesięcznie, ale jego wynagrodzenie systematycznie wzrasta (por. zaświadczenie z dn. 07-10-2016 r.). Jest z wykształcenia informatykiem. Nie pozostaje w związku partnerskim. Nie ma żadnych osób na swoim utrzymaniu. Mieszka we W. w wynajmowanym pokoju.

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie dowodów:

- dokumenty na kartach: 5-11, 78-101, 198-201, 249-257, 262-267, 287-288, 303,

- zeznania: A. Ł., T. Z., M. W., M. Ł..

Dowody przyjęte w zakres ustaleń były spójne, miały treść logiczną i wzajemnie się uzupełniały. Sąd nie dopatrzył się przyczyn do podważania ich wiarygodności i mocy dowodowej.

Za nieprzydatne do ustaleń Sąd uznał poniższe dowody.

Z uwagi na treść art. 5 § 1 u.s.p. za pozbawione mocy dowodowej uznano dokumenty sporządzone w języku obcym, bez stosownego tłumaczenia. Sąd nie widział natomiast potrzeby przeprowadzania dowodu z akt ze sprawy o podział majątku wspólnego pozwanego i matki powodów. Obowiązek alimentacyjny dotyczy bowiem finansowania bieżących potrzeb małoletnich, stąd ewentualna perspektywa uzyskania w postępowaniu o podział majątku jednorazowej spłaty, czy dopłaty, nie niweluje obowiązku po stronie rodzica, pod którego pieczą dzieci nie pozostają. Z kolei złożone historie na rachunkach bankowych stron nie wnoszą nic istotnego dla rozstrzygnięcia i podstawy ustaleń. Nie przedstawiają one wymiernej wartości dowodowej, a wynika z nich jedynie to, że na rachunkach dokonywane są różnego rodzaju płatności, przy czym tylko domniemywać można, czy stanowią o wydatkowaniu na zaspokojenie potrzeb małoletnich powodów, czy może innych osób (tak np. w zakresie płatności w sieci McDonald ’s w D.). Z drugiej strony wykazują oczywistą okoliczność, że strony ponoszą typowe dla każdego obywatela wydatki i opłaty „na życie”.

Zastosowane prawo materialne określiło fakty dla sprawy istotne. Pozostałe nie miały dla niej znaczenia i Sąd ich nie ustalał, a dowodów ich dotyczących nie oceniał (art. 227 kpc). Uzasadnienie sporządzono według wskazań art. 328 § 2 kpc i ograniczono do elementów niezbędnych dla kontroli instancyjnej. Treści dowodów przyjętych do ustaleń Sąd nie powtarzał w uzasadnieniu i zawarł w nim tylko istotne wnioski z nich wynikające. Te dowody Sąd czyni integralną częścią uzasadnienia z uwagi na zasadę jawności postępowania sądowego (art. 9 kpc).

W postępowaniu Sąd kierował się naczelną zasadą nowożytnego procesu cywilnego - kontradyktoryjnością. Dlatego Sąd nie przeprowadzał dowodów z urzędu i dokonywał ustaleń na podstawie aktywności stron w prezentowaniu dowodów i związanej z nią zasady ciężaru dowodu (art. 3 i 233 kpc, art. 6 kc). Jak wyjaśnił Sąd Okręgowy w Koninie kontradyktoryjny model współczesnego procesu sądowego zakłada, iż obecnie na sądzie rozpoznającym sprawę nie spoczywa powinność zarządzania dochodzeń mających na celu uzupełnienie i wyjaśnienie twierdzeń stron oraz poszukiwanie dowodów w celu ustalenia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych. Dysponentami postępowania dowodowego są bowiem strony, na nich spoczywa ciężar dowodu dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne (art. 232 zd. 1 kpc), zaś niedostatki w dowodzeniu określonego faktu powodują dla strony, na której ciężar dowodu spoczywał, niekorzystne skutki prawne w postaci przegrania procesu (wyrok Sądu Okręgowego w Koninie z dnia 04 kwietnia 2016 r., sygn. I 1 Ca 58/16).

Dlatego na wydany wyrok wpłynęła bezpośrednio ocena wypełnienia przez strony ciężaru dowodzenia w procesie.

Kontradyktoryjny charakter procesu cywilnego podkreślano w kolejnych nowelizacjach kodeksu postępowania cywilnego. Po skreśleniu § 2 w przepisie art. 3 kpc (z dniem 1.07.1996 r.) Sąd został zwolniony z obowiązku wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych. Złamanie zakazu dowodzenia z urzędu mogłoby skutkować naruszeniem konstytucyjnej zasady bezstronnego sądu - art. 45 ust. 1 Konstytucji (tak SN w wyroku z dnia 12 grudnia 2000 r., V CKN 175/00). W obecnym, kontradyktoryjnym modelu procesu cywilnego, sąd nie ma obowiązku dążenia do wykrycia prawdy materialnej, a jego obowiązkiem nie jest dochodzenie w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron, ani wykrycia dowodów pozwalających na ich potwierdzenie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29 grudnia 2003 r., I ACa 1457/03, OSA 2005/3/12).

Już we wcześniejszym orzecznictwie wyrażano ideę procesu kontradyktoryjnego wskazując, że powinność sądu w czuwaniu nad tym, aby strona słabsza nie doznała uszczerbku z powodu nieudolnej lub słabej obrony, była cechą znamienną w procesie socjalistycznym, realizującym zasady prawdy, socjalistycznej dyspozycyjności i faktycznej równości stron (tak SN w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej - zasadzie prawnej z dn. 21 lipca 1954 r., I CO 22/54, OSNCK 1955/1/1). W opozycji do tamtego modelu stoi współczesny, nowożytny model procesu kontradyktoryjnego.

Sąd zwolniony został z obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego za strony z urzędu, również w sprawach o roszczenia alimentacyjne. Wyraźne uchylenie zapisu, który do 1996 roku wynikał z § 2 art. 3 kpc oznacza, iż w każdej sprawie cywilnej sąd nie prowadzi już urzędowego postępowania dowodowego. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 stycznia 2000 r. w sprawie II CKN 1111/9, wobec tendencji do wzmocnienia kontradyktoryjności postępowania sądowego, wyrażonej w nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego z 1996 r., uprawnienie sądu do działania z urzędu musi obecnie wyraźnie wynikać z przepisu ustawy i nie można go domniemywać. Od tej daty rola sądu nie polega na wykonywaniu przezeń obowiązków procesowych ciążących na stronach (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 listopada 1996 r., III AUa 26/96). Wobec powyższego straciła na aktualności uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r. w sprawie wytycznych dotyczących orzekania o alimentach w zakresie, w jakim wskazywała na aktywność sądu w gromadzeniu i przeprowadzaniu dowodów (pkt XV wytycznych). Wzrost świadomości prawnej społeczeństwa, zwiększona dostępność usług prawnych dla obywateli, powstała m.in. na skutek otwarcia korporacji prawniczych, a także możliwość skorzystania przez stronę z profesjonalnej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, to inne, pozakodeksowe okoliczności, potwierdzające słuszność zmian prawnych w kierunku wzmocnienia aktywności dowodowej stron i ograniczenia na tym polu roli sądu.

W myśl treści art. 138 krio w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Nie należy jednak zapominać, iż zgodnie z treścią art. 135 § 1 krio zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Pojęcia usprawiedliwionych potrzeb nie można jednoznacznie zdefiniować, ponieważ nie ma jednego stałego kryterium odniesienia. Rodzaj i rozmiar tych potrzeb jest uzależniony od cech osoby uprawnionej oraz od splotu okoliczności natury społecznej i gospodarczej, w których osoba uprawniona się znajduje. Nie jest możliwe ustalenie katalogu usprawiedliwionych potrzeb podlegających zaspokojeniu w ramach obowiązku alimentacyjnego i odróżnienie ich od tych, które jako przejawy zbytku nie powinny być uwzględnione. W każdym razie zakres obowiązku alimentacyjnego wyznaczać będą poszczególne sytuacje uprawnionego i zobowiązanego, konkretne warunki społeczno-ekonomiczne oraz cele i funkcje obowiązku alimentacyjnego. Dopiero na tym tle można określić potrzeby życiowe, materialne i intelektualnie uprawnionego (uzasadnienie to tezy IV uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 roku, II CZP 91/86).

Zakres potrzeb dziecka, które powinny być przez rodziców zaspokojone, wyznacza treść art. 96 k.r.o., według którego rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie - odpowiednio do jego uzdolnień - do pracy dla dobra społeczeństwa. Potrzeby uprawnionego oraz możliwości zobowiązanego ulegają zmianie, tym samym może ulegać zmianie wysokość alimentów. Dlatego też w razie zmiany stosunków zarówno uprawniony jak i zobowiązany mogą żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego (art. 138 k.r.o.). Dla stwierdzenia czy nastąpiła zmiana stosunków w rozumieniu art. 138 k.r.o., należy brać pod uwagę, czy istniejące warunki i możliwości mają charakter trwały, dotyczą okoliczności zasadniczych, ilościowo znacznych i wyczerpują te przesłanki, które w istotny sposób wpływają na istnienie czy zakres obowiązku alimentacyjnego. Zmiana orzeczenia dopuszczalna jest tylko w razie zmiany stosunków powstałych po jego wydaniu, a jej ustalenie następuje poprzez porównanie stosunków obecnych z warunkami i okolicznościami uprzednio istniejącymi (uzasadnienie to tezy VII wyżej wskazanej uchwały).

W sprawach alimentacyjnych zasada ciężaru dowodu doznaje pewnych ograniczeń, które wyrażają się w możliwości orzekania przez sąd w oparciu o zasady doświadczenia życiowego (zob. orz. SN z dnia 29 listopada 1949 roku, Wa. C. 167/49, NP 1951 r., nr 2, s. 52). Zbędne jest zatem korzystanie z opinii specjalistycznej na okoliczność wysokości kosztów utrzymania i zaspokojenia potrzeb dziecka.

Istotą postępowania o alimenty jest rozpoznanie sprawy w zgodzie z dobrem dziecka, któremu należą się środki utrzymania i wychowania od obojga rodziców. Chodzi także o zrównoważenie ich roli w zapewnieniu tych środków, tak by nie obciążać nadmiernie jednego z nich i to jeszcze tego, który realizuje swój obowiązek alimentacyjny poprzez osobiste starania o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego.

Powszechne jest stanowisko judykatury o obowiązku rodziców dzielenia się z dziećmi najdrobniejszymi oszczędnościami, a nawet wyzbywania się posiadanych składników majątku w celu zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb małoletniego (zob. wyrok SN z dnia 6 stycznia 2000 r., CKN 1077/99, Lex nr 51637, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1998 r., I CKN 284/98, Lex nr 1223692). W świetle orzecznictwa, zakres obowiązku alimentacyjnego może i powinien być większy od wynikającego z faktycznych zarobków i dochodów zobowiązanego, jeżeli przy pełnym i właściwym wykorzystaniu jego sił i umiejętności, zarobki i dochody byłyby większe (orz. SN z dnia 16-05-1975 r., III CRN 48/75).

Dochodzone roszczenie znajduje częściowo uzasadnioną podstawę prawną w cyt. normie.

Bez względu na to, co starał się dowieść pozwany, jakoby koszt utrzymania małoletnich powodów w Polsce były znacząco niższe od podobnych kosztów ponoszonych w Polsce, warto zaznaczyć, iż deklarowane przez niego dochody, szacowane na 28.000 Euro rocznie (vide: k.43), przy aktualnym kursie tej waluty (4,33-1), sytuują pozwanego jako osobę zamożną, o podwyższonym statusie społecznym, skoro oznacza to uzyskiwanie dochodów brutto w skali miesiąca na kwotę ok. 10 tyś. zł. W świetle tego bezspornego ustalenia, mając na uwadze zasadę równej stopy życiowej, jako kształtującą zakres obowiązku alimentacyjnego rodzica względem dziecka, nie sposób zakwestionować zasadności podwyższenia alimentów, jako że przez czas od ostatniego ich ustalenia potrzeby powodów wzrosły. Pozwany nie wykazał zaś, by koszty jego utrzymania w Irlandii były na tyle wysokie, aby jak twierdził w piśmie pracował tam tylko na opłacenie rachunków i nie miał normalnego życia. Nie mógł więc pozwany nie poczynić żadnych oszczędności z tytułu zatrudnienia za granica. Powyższego nie zmienia niesporna również okoliczność, iż pozwany od lutego 2016 r. zjechał na stałe do Polski. Sama konieczność podejmowania leczenia przez pozwanego nie uchybia obowiązkowi alimentacyjnemu wobec wzrostu potrzeb jego dzieci. Poza tym alimenty te podwyższono o 200 zł w stosunku do uprzednich, co z uwagi na rozpoczęcie przez dzieci realizowania obowiązku szkolnego, nie może być uznane za wygórowane. Wcześniejsze posiadanie statusu bezrobotnego również nie uchyla obowiązku alimentacyjnego. Pozwany w szczególności nie wykazał, stosownym zaświadczeniem lekarskim, by nie mógł podejmować jakiegokolwiek zatrudnienia, a okazało się, że wkrótce je podjął. Z kolei dokument k.96 wskazuje, iż u pozwanego stwierdza się zaburzenia depresyjno-adaptacyjne, lecz z wywiadu wynika, że są one następstwem zamieszkiwania w Irlandii, gdzie pozwany żył w izolacji od najbliższego otoczenia. Można więc zakładać, że ta sfera zdrowia pozwanego ulega poprawie, skoro wrócił na stałe do Polski, do swojej partnerki życiowej, a perspektywa bliższych kontaktów z dziećmi, których utraty się obawiał, także stała się bardziej realna. Sąd zauważa, iż pozwany nie porzucił celowo pracy, co wynika np. z pism k.198-201, lecz sama potrzeba uregulowania spraw osobistych, w tym ustalenia i realizowania kontaktów z dziećmi, które przebywają w Polsce, jest niezależna od powinności alimentowania ich bieżących potrzeb. Aktualne zarobki pozwanego również kształtują się na dość wysokim poziomie, jak na standardy polskie.

Sąd nie podziela argumentacji prawnej strony (por. k.74), jakoby zasiłki otrzymywane przez matkę powodów wpływały na wysokość usprawiedliwionych potrzeb dzieci. Sąd jest zwolniony od obowiązku wykazywania błędów tej argumentacji (wyrok SA w Poznaniu z dn. 17.04.2007 r., I ACa 155/07, publ. Lex nr 446231), aczkolwiek na marginesie wskazać należy, iż w polskim prawie rodzinnym (por. art. 135 § 3 kro) szczegółowo uregulowano tę sytuację wskazując, że wszelkie formy pomocy społecznej i wychowawczej państwa w stosunku do potrzeb dzieci, nie umniejszają obowiązku alimentacyjnego rodziców. Państwo nie może bowiem zastępować powinności rodzicielskich, przez co pomoc społeczna traktowana jest niezależnie od alimentów na dzieci. Tak samo więc należy traktować, na zasadzie wzajemności, formy prawnej pomocy udzielanej za granicą na rzecz dzieci, obywateli polskich.

Sąd nie uwzględnił wniosku pełn. powodów o załączenie zwróconego pisma do protokołu jako załącznika. Pełnomocnik mylnie odczytał przepisy przejściowe ustawy nowelizującej K.p.c. i sam naraził się na zwrot pisma zawierającego kolejne wnioski dowodowe, gdyż zamiast dołączenia dowodu wysłania pisma, zawarł w nim jedynie oświadczenie o takim wysłaniu, co dotyczyć może tylko spraw wszczętych po dacie wejścia w życie ustawy zmieniającej. W dacie zaś rozprawy pełnomocnik nie dysponował dowodami nadania przesyłki poleconej, a wyznaczenie kolejnej rozprawy w celu uwzględnienia wniosków dowodowych pełnomocnika przyczyniłoby się do przedłużenia postępowania. Poza tym rygor prekluzji został nałożony na strony na rozprawie w dn. 20-07-2016 r.

Wobec powyższego Sąd orzekł jak w sentencji, oddalając powództwo w pozostałym zakresie oraz umarzając w zakresie, w którym żądanie zostało cofnięte.

Celem zapewnienia bieżącej alimentacji potrzeb dziecka, na podstawie art. 113 ust. 4 uksc orzeczono jak w pkt 5, odstępując od obciążenia pozwanego kosztami sądowymi, którymi Sąd obciążył równolegle Skarb Państwa.

Art. 100 kpc stanowił podstawę orzeczenia o kosztach procesu. Wysokość wynagrodzenia adwokata wynika z Rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. tekst jedn. z 2013 r., poz. 461) - § 7 ust. 4 w zw. z § 6 pkt 5 (2400 zł x 80%).

Adam Michalak